test czytania ze zrozumieniem

test
czytania
ze zrozumieniem
czy
ta
nie
„Faraon” w kręgu spraw polskich
C
zytanie ze zrozumieniem stanowi podstawę zdobywania informacji. Ta umiejętność jest sprawdzana na maturze za pomocą odpowiednio skonstruowanego testu, którego przykład znajduje się
poniżej. Zanim przystąpisz do rozwiązywania tego typu zadania, pamiętaj o zapoznaniu się z instrukcją. Ten test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, w których tylko jedna z proponowanych odpowiedzi jest
poprawna, oraz z zadań krótkiej odpowiedzi. Pamiętaj, by odpowiadać
zgodnie z poleceniem. Cytuj tylko wtedy, gdy ono tego wymaga.
Franciszek Ziejka
„Faraon” w kręgu spraw polskich
1. Trudno jest pisać o dziełach literackich uznanych powszechnie za arcydzieła. Kolejne pokolenia krytyków zadbały o to, by systematycznie wzbogacać „stan
badań” nad tymi utworami, zaś czytelnicy przyjmują opinie o nich ze szkolnych
podręczników. Dzieła wybitne „weszły” w ten sposób w krwiobieg narodowej kultury, tracąc po drodze swoje życie, a poniekąd i piękno. Dlatego wydaje mi się, że
trzeba od czasu do czasu powracać do lektury „arcydzieł” , zdmuchiwać kurz z bibliotecznych półek i próbować od nowa dostrzec w tych utworach soki żywotne,
utajone piękno i radość twórczej inwencji pisarza.
2. Stan badań nad Faraonem jest bogaty. Dzieło, które zaczął Prus publikować w 1895 roku w „Tygodniku Ilustrowanym” […] wzbudziło natychmiast żywą
reakcję krytyki literackiej. Kolejne „rocznice” Prusa przynosiły coraz nowe próby
rozwiązania zagadnień tego utworu. Szczególne wszakże zainteresowanie wzbudził Faraon tuż po II wojnie światowej […], z tego okresu pochodzi próba zarysu
monograficznego Faraona pióra J. Kulczyckiej-Saloni, podjęta przez H. Markiewicza próba marksistowskiej interpretacji dzieła, wreszcie historyczno-literacko-psychologiczne studium o Faraonie pióra Z. Szweykowskiego. Każdy z przypomnianych badaczy wniósł do naszej wiedzy o Faraonie nową perspektywę, każdy
usiłował oświetlić dzieło możliwie całościowo. A przecież bylibyśmy w niezgodzie
z prawdą, gdybyśmy stwierdzili, że w ten sposób powieść Prusa zyskała egzegezę
całościową. Przeciwnie. Faraon, jak każde wielkie dzieło literackie, wciąż stanowi nieodgadnioną zagadkę. Ciągle też aktualne są pytania podstawowe w sprawie
tego utworu: przede wszystkim o ideologię powieści i jej genezę.
3. Dotychczasowi badacze Faraona ustalili niemałą bibliografię egiptologiczną, z której mógł skorzystać Prus. […] A może miał Prus w swej bibliotece książkę egiptologa światowej sławy, A. Mariette’a, pt. Aperçu de l’histoire ancienne
d’Egypte (Zarys starożytnej historii Egiptu), pracę wielokrotnie wznawianą dla
jej ścisłości i jasności wykładu? […] A. Mariette w roku 1864 opublikował zwięzły
132
„Fa r a o n” w k r ę g u s p r a w p o l s k i c h
zarys historii starożytnego Egiptu. W przejrzystej i ciekawej pracy znajdujemy jeden spory rozdział całkowicie poświęcony upadkowi XX dynastii faraonów. […]
W Faraonie Prusa znajdziemy bodaj wszystkie elementy wykładu Mariette’a. […]
Czy […] ta zbieżność stanowi o naszym przekonaniu, iż to właśnie Mariette był
ojcem duchowym Faraona? Dla rozważań naszych zbieżność ta jest bardzo ważna, ale wcale nie pierwszoplanowa. Ważniejsza o wiele jest inna sprawa. Oto pisze
Mariette o przyczynach upadku Egiptu za XX dynastii co najmniej w taki sposób,
jakby pisał o przyczynach upadku… Polski w końcu XVIII wieku! Jakże mocno język Mariette’a przypomina nam wywody pozytywistycznych historyków polskich,
krakowskich i warszawskich zarazem, o przyczynach rozbiorów Polski.
4. Przyjmijmy, że istotnie tak było, że na egipskie drogi sprowadziła Prusa
zbieżność między poglądami na przyczyny upadku dynastii XX i poglądami pokolenia pozytywistów polskich na przyczyny upadku ojczyzny. Jaki stąd wniosek?
Pierwszy rodzi się spontanicznie: w przedstawionej sytuacji rację mieli ci, którzy dowodzili, iż Faraon jest powieścią alegoryczną. Nie jest powieścią o Polsce
z końca XIX wieku, jest wszakże powieścią o Polsce wieku XVIII. To głos Prusa
w dyskusji na temat przyczyn upadku Polski, próba przyobleczenia w kostium literacki wywodów historyków pozytywistycznych o czasach Stanisława Augusta.
Trudno nie przyznać, że hipoteza taka jest kusząca. Znajdowałaby w ten sposób
uzasadnienie teza o Prusie-pisarzu żywo zainteresowanym życiem współczesnego sobie społeczeństwa, jego problemami. Przyjęcie tej hipotezy wyjaśniłoby zapewne ostatecznie słynną sfinksową odpowiedź pisarza na pytanie jednego z krytyków, czy Faraon jest polską alegorią? Prus miał wówczas odpowiedzieć: „Jak
pan wie, to czego się pan pyta”.
5. Jest Faraon powieścią o Egipcie z czasów Ramzesa XII i Ramzesa XIII. Jest
powieścią o państwie i władzy. Jest dogłębną analizą struktury władzy, praw społecznych i politycznych. Wsparty na tym rusztowaniu gmach powieściowy zaskakuje solidnością wykonania. Pogłębiona lektura prac egiptologicznych pozwoliła Prusowi uniknąć rażących pomyłek w warstwie fabularnej. Niejeden raz pisarz
wprowadza nawet do tekstu swej powieści fragmenty oryginalnych zabytków piśmiennictwa egipskiego, zagęszczając w ten sposób koloryt lokalny utworu. Z drugiej strony wiemy, że w tkankę Faraona wtargnęły współczesne pisarzowi teorie
moralne i społeczne, by wspomnieć choćby o silnie akcentowanym tutaj kulcie
nauki-wiedzy, o pochwałach Prusowych idei użyteczności, czy też o jego rozważaniach o szczęściu. Przedstawione wyżej przypuszczenia co do genezy Faraona
pozwalają znacznie rozszerzyć zakres poszukiwań składników tworzywa Faraona. Prus, kreśląc obraz upadającego Egiptu, korzystał obficie z prac archeologicznych, wprowadzał do powieści aktualne koncepcje moralne i społeczne, ale
podstawową wiedzę o państwie, o prawach rządzących społeczeństwem, o strukturze władzy, jej urokach i niebezpieczeństwach, zaczerpnął z prac polskich historyków zajmujących się epoką stanisławowską. […] Podziwiamy u Prusa znakomitą znajomość tajników politycznych i społecznych. Nauka o państwie, jaką
133
test czytania ze zrozumieniem
znajdujemy w Faraonie, nie jest utopią, jest bardzo konkretną wiedzą o systemie
władzy i strukturze państwa. Wiedzy tej nie zdobył Prus na warszawskim uniwersytecie, ani też w czasie swej długoletniej praktyki dziennikarskiej. Wiedzę tę odnalazł pisarz w pracach pozytywistycznych współczesnych sobie historyków.
6. Na tym polu nieocenione zasługi oddał nauce polskiej Tadeusz Korzon, autor monumentalnego dzieła pt. Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794). Wznowiona w latach dziewięćdziesiątych praca Korzona stała się
wydarzeniem pierwszoplanowym dla pokolenia Prusa.
7. Pisali historycy literatury, wspomniałem i ja w niniejszym artykule o przeprowadzonej przez Prusa znakomitej analizie struktury państwa egipskiego. Sądzę, że Faraon mógłby być wcale pouczającą lekturą dla prawników w ogólności, a przede wszystkim dla historyków i teoretyków państwowości. Otrzymaliśmy
w powieści Prusa obraz możliwie pełny państwa egipskiego: umiejętnie dokonany
przekrój społeczny narodu, pogłębioną analizę działalności aparatu administracyjnego, prawodawczego i sądowniczego, precyzyjne uwagi o roli handlu w życiu
organizmu państwowego, nade wszystko zaś – celne rozważania o władzy. Prus
dowodzi: władzę dzierży ten, kto posiada pieniądze i wiedzę, kto talenty bankierskie umie pogodzić z nauką.
8. Jestem przekonany, że wizja państwa egipskiego z Faraona bardzo wiele
zawdzięcza badaniom historycznym Korzona. To właśnie Korzon ukazał całą złożoność struktury państwa, on odkrył przed społeczeństwem polskim tajniki władzy, system praw politycznych i społecznych. Potężne, wspaniałe w swej mikroanalizie dzieło Korzona stało się prawdopodobnie dla Prusa nie elementarzem,
ale uniwersyteckim wykładem wiedzy o państwie.
9. Czas na wnioski końcowe. Powieść Prusa jest powieścią historyczną o Egipcie XX dynastii. Nie znaczy to jednak, że w tkankę powieści nie weszły obce dla
świata egipskiego elementy składowe. Jeśli nasze przypuszczenia w sprawie genezy Faraona są słuszne (a nie ma możliwości ich ostatecznego potwierdzenia),
miałaby także zapewne słuszność teza o związkach tej powieści z pracami historyków pozytywistycznych zajmujących się badaniem upadku Polski w końcu XVIII
wieku. Nie zamierzałem na tym miejscu dawać ostatecznych rozstrzygnięć. Pragnąłem jedynie wskazać na możliwość spojrzenia na dzieło Prusa także od tej,
nieznanej dotychczas strony. […] Bo oto ukazuje się nam Prus nie tylko jako pisarz historyczny, ale jako autor przekonany o istnieniu w historii praw obiektywnych, sprawdzalnych w każdej epoce, w każdym państwie.
10. Prawdopodobnie w zamyśle miał być Faraon książką alegoryczną o Polsce.
W wykonaniu stał się jednak nie tylko wyborną powieścią polityczną, ale przede
wszystkim ciekawą powieścią historyczną o Egipcie. To, że odnaleźć w niej można tak wiele i tak różnych elementów przetworzonego artystycznie tworzywa historycznego, świadczy tylko dobrze o wielkości talentu tego pisarza.
(Fragmenty artykułu z książki Literackie wizje i re-wizje,
red. M. Stępień, W. Walecki, Warszawa 1980)
134
„Fa r a o n” w k r ę g u s p r a w p o l s k i c h
Pytania i polecenia
1. Na podstawie 1. akapitu zaznacz odpowiedź wyjaśniającą sens stwierdzenia autora, że „trzeba […] zdmuchiwać kurz z bibliotecznych półek”:
a) Trzeba sprzątać w bibliotece.
b) Warto poznawać opinie o dziełach w podręcznikach.
c) Warto na nowo badać dawne dzieła.
d) Warto poznawać stan badań nad dziełami.
2. W sformułowaniu: „zdmuchiwać kurz z bibliotecznych półek” autor posłużył
się:
a) porównaniem
b) metaforą
c) oksymoronem
d) hiperbolą
3. Na podstawie 2. akapitu podaj nazwisko historyka literatury, który badał Faraona, szukając w nim prawd psychologicznych.
4. Dlaczego autor tekstu przypuszcza, że Prus, pisząc Faraona, sięgał do pracy A. Mariette’a? Podaj dwa argumenty na podstawie 3. akapitu.
5. Na podstawie 4. akapitu sformułuj jeden argument uzasadniający tezę, że Faraon jest powieścią alegoryczną.
6. Jaki zastosowany w Faraonie zabieg literacki wprowadza czytelnika w atmosferę starożytnego Egiptu? (5. akapit)
7. Odwołując
się do 5. akapitu, wymień dwie idee pozytywistyczne, które Prus
wprowadził do Faraona.
8. Jaką wiedzę z prac polskich historyków wykorzystał Prus w Faraonie? Na podstawie 5. akapitu podaj dwie dziedziny.
9. Na podstawie akapitów 6. i 8. podaj dwa argumenty uzasadniające twierdzenie
autora tekstu, że Prus sięgał do dzieła Korzona.
135
test czytania ze zrozumieniem
10.
Z 7. akapitu zacytuj zdanie będące opinią.
11.
Jaką funkcję w 9. akapicie pełni wyrażenie w nawiasie?
a) Nie jest związane z treścią akapitu.
b) Czyni hipotezę autora bardziej wiarygodną.
c) Czyni hipotezę autora mniej wiarygodną.
d) Zawiera nową ważną myśl.
Do jakiej ważnej konkluzji na temat pisarskiego spojrzenia Prusa na historię dochodzi autor artykułu w 9. akapicie? Odpowiedz jednym zdaniem.
12.
13.
Na podstawie całego tekstu podaj cztery argumenty uzasadniające tezę, że Faraon Prusa to wielkie dzieło literackie.
Klucz do odpowiedzi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
136
c) / 1. p.
b) / 1. p.
Z. Szweykowski / 1. p.
Na przykład:
Mariette napisał Zarys starożytnej historii Egiptu.
W pracy Mariette’a jest rozdział o XX dynastii faraonów.
W powieści Prusa są ślady wykładu Mariette’a.
A. Mariette pisze o upadku Egiptu za XX dynastii tak, jak pisali pozytywistyczni
historycy o przyczynach polskich rozbiorów w XVIII w.
Język Mariette’a przypomina język pozytywistycznych historyków.
Otrzymujesz po jednym punkcie za podanie każdego argumentu (maks. 2 p.)
Faraon jest nie tylko powieścią o Egipcie, lecz także utworem o Polsce. / 1 p.
Prus wprowadza do powieści oryginalne zabytki piśmiennictwa egipskiego.
/ 1 p.
Na przykład:
kult wiedzy, kult nauki, idee użyteczności.
Otrzymujesz po jednym punkcie za każdą poprawną odpowiedź (maks. 2 p.)
Na przykład:
prawo, struktura władzy, struktura państwa, system władzy.
Otrzymujesz po jednym punkcie za podanie każdej dziedziny (maks. 2 p.)
„Fa r a o n” w k r ę g u s p r a w p o l s k i c h
9.
10.
11.
12.
13.
Na przykład:
Dzieło Korzona było bardzo znane w czasach Prusa.
Korzon ukazał wyraźnie strukturę państwa.
Korzon mówił wyraźnie o władzy.
W jego dziele jest opis praw politycznych i społecznych.
Dzieło to jest pełnym wykładem wiedzy o państwie.
Otrzymujesz po jednym punkcie za podanie każdego argumentu (maks. 2 p.)
„Sądzę, że Faraon mógłby być wcale pouczającą lekturą dla prawników w ogólności, a przede wszystkim dla historyków i teoretyków państwowości”. / 1 p.
(Uwaga, punkt otrzymujesz za zacytowanie pełnego zdania!)
b) / 1 p.
Według autora tekstu Prus jest pisarzem, który szuka w historii praw obiektywnych, niezależnych od czasów, i wierzy, że takie istnieją. / 1 p. (Uwaga, punkt
otrzymujesz, jeśli odpowiedziałeś jednym, poprawnie skonstruowanym zdaniem!)
Na przykład:
Bardzo wielu badaczy poświęcało powieści swoje rozprawy.
Faraon ciągle prowokuje do nowych odczytań.
Faraon jest nie tylko utworem o Egipcie, ale również alegoryczną powieścią
o Polsce.
Faraon jest powieścią o Egipcie i przyczynach polskich rozbiorów.
Faraon jest uniwersalną powieścią o władzy.
W Faraonie Prus daje wykład wiedzy o państwie i obiektywnych prawach historii.
Faraon jest kompendium wiedzy prawniczej.
Otrzymujesz po jednym punkcie za podanie każdego argumentu (maks. 4 p.)
Razem 20 p.
:-D Opracowała: Maria Bartnicka