Analiza Finansowa w Ubezpieczeniach

UBEZPIECZENIA
GOSPODARCZE
dr hab. Marek Szczepański, prof. PP
TEMATYKA WYKŁADÓW
• Geneza i rys historyczny ubezpieczeń. Rola ubezpieczeń w
gospodarce rynkowej i polityce społecznej. Zalety, wady i funkcje
ubezpieczeń.
Problematyka
podstaw
teorii
ryzyka
ubezpieczeniowego i teorii ubezpieczeń.
• Negatywne
następstwa
realizacji
ryzyka
jako
przedmiot
ubezpieczenia.
• Podstawy prawne ubezpieczeń. Podstawy prawne i zasady
działalności finansowej w ubezpieczeniach gospodarczych.
• Zasady ubezpieczeń w Polsce. Instytucje ubezpieczeniowe w
Polsce i poza Polską. Wolny rynek ubezpieczeniowy. Nadzór
ubezpieczeniowy.
TEMATYKA WYKŁADÓW
• Ochrona ubezpieczeniowa przedsiębiorstwa logistycznego –
program ubezpieczeniowy.
• Wybrane ubezpieczenia gospodarcze:
- ubezpieczenia transportowe
- ubezpieczenia komunikacyjne
- ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych
- ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku
- ubezpieczenia potencjału kapitałowego (business
interruption, all risks)
LITERATURA
Obowiązkowa:
1. Marek Szczepański, Ubezpieczenia w logistyce,
Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011
2. Ubezpieczenia podręcznik akademicki, red.
J.Handschke, J.Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext,
Warszawa 2010.
LITERATURA
Uzupełniająca:
1. Ewa Wierzbicka, Ubezpieczenia non-life, CeDeWu
Wydawnictwo Fachowe, Warszawa 2010.
2. Jan Łazowski, Wstęp do nauki ubezpieczeń,
Wydawnictwo Prawnicze, Sopot, 1998.
3. Ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem
przedsiębiorstwa –Podstawy, t.1, red. B.Hadyniak,
J.Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
2010.
Sposoby sprawdzenia efektów
kształcenia
• Jedno kolokwium sprawdzające stan wiedzy podczas ćwiczeń
(test z pytaniami otwartymi i zamkniętymi, zadania) – w
połowie semestru - 20% oceny końcowej.
• Projekt przygotowywany w grupach – program
ubezpieczeniowy dla wybranej firmy - 20% oceny końcowej.
• Aktywność na zajęciach – 20% oceny końcowej.
• Test końcowy sprawdzający wiedzę z całości programu
przedmiotu (pytania zamknięte i otwarte, zadania – np.
kalkulacja wysokości odszkodowania w różnych systemach
odpowiedzialności ubezpieczyciela) – 40% oceny końcowej
(pod warunkiem uzyskania pozytywnego wyniku).
Wykład 1: Geneza, istota i funkcje
ubezpieczeń
Agenda
• Etymologia pojęcia „ubezpieczenia”.
• Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania z ryzykiem.
• Rys historyczny ubezpieczeń.
• Funkcje ubezpieczeń.
• Zasady ubezpieczeń.
• Ubezpieczenia jako element systemu
finansowego.
ETYMOLOGIA SŁOWA „UBEZPIECZENIE”
• securitas (łac.) – bezpieczeństwo
• securus, secura, securum (łac.) – bezpieczny
• assecuramentum (łac.) – ubezpieczenie
sine cura vivere (łac.) – żyć bez troski i obawy
Insurance (ang.), Versicherung (niem.)
l’Assurance (fr.), Assicurazione (wł.), Seguro (hiszp.),
Pojišteni (czes.), Страхование (ros.)
Ubezpieczenie ≈ Asekuracja
Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania ryzykiem
• Odwieczny problem – negatywne następstwa
zdarzeń losowych.
• Zdarzenia losowe ujemnie wpływające na działalność
gospodarczą człowieka – zmniejszenie dochodu lub
możliwości jego uzyskania
• Powstanie potrzeby majątkowej wskutek zdarzenia
losowego.
• Możliwość powstania tego typu potrzeby – ryzyko.
Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania ryzykiem
Zdarzenie losowe
Realizacja ryzyka
Potrzeba majątkowa
Inne niż ubezpieczeniowa metody postępowania
z ryzykiem
• Metody tłumiące (represyjne)
• Metody zapobiegawcze (prewencyjne)
• Te metody obrony przed negatywnymi
następstwami zdarzeń losowych w niektórych
sytuacjach sprawdzają się, ale w innych –
zawodzą.
Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania ryzykiem
• Oddziaływanie na zdarzenie losowe w celu
zmniejszenia jego intensywności (metody
tłumiące) lub zmniejszenie
prawdopodobieństwa jego powstania
(prewencja).
• Mimo to wydarzenia losowe występują, więc
niezbędne także inne metody odnoszące się
do skutków zdarzeń losowych.
Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania ryzykiem
• Problem – jak zgromadzić środki na pokrycie
potrzeb majątkowych wywołanych przez te
wydarzenia?
• Indywidualne gromadzenie oszczędności – nie
zawsze możliwe lub nieefektywne.
• Lepsze – zrzeszenie się wielu jednostek
zagrożonych tym samym rodzajem ryzyka,
tworzenie wspólnoty ryzyka.
Ubezpieczenie jako jedna z metod
postępowania ryzykiem
Definicja ubezpieczenia:
„Ubezpieczeniem
nazywamy
urządzenie
gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych
potrzeb
majątkowych,
wywołanych
u
poszczególnych jednostek przez zdarzenia
losowe odznaczające się pewną prawidłowością,
w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na
wiele jednostek, którym zagrażają te same
zdarzenia losowe” [J.Łazowski, Wstęp do nauki o
ubezpieczeniach, Wydawnictwo Prawnicze,
Sopot 1948 ].
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY
Ubezpieczenie jest to forma organizacji
scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze
źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT PRAWNY
Ubezpieczenie jest to wiążący ubezpieczyciela z
ubezpieczającym stosunek prawny, na
podstawie
którego
ubezpieczyciel
zobowiązuje się, w razie wystąpienia
określonego zdarzenia losowego, do
wypłacenia odszkodowania lub świadczenia
pieniężnego, ubezpieczający zaś obowiązany
jest do uiszczenia ubezpieczycielowi
określonej kwoty pieniężnej tytułem składki
ubezpieczeniowej.
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
Ubezpieczenie jest to metoda mieszana zarządzania
ryzykiem polegająca na kombinacji metod:
zatrzymania ryzyka, transferu ryzyka, dyspersji
ryzyka, kontroli i prewencji ryzyka.
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT EKONOMICZNY
Ubezpieczenie jest to urządzenie gospodarcze,
zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb
majątkowych, wywołanych u poszczególnych
jednostek przez odznaczające się pewną
prawidłowością zdarzenia losowe, w drodze
rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek,
którym te same zdarzenia losowe zagrażają.
ARCHETYPY HISTORYCZNE UBEZPIECZEŃ
• Ubezpieczenia wzajemne
 Majątkowe
 Ubezpieczenie karawan kupieckich (Kodeks Hammurabiego),
 Awaria wspólna w żegludze (Koinonia, Lex Rhodia de iactu).
 Osobowe
 Ubezpieczenie na życie: kasy pogrzebowe, rzemieślnicze i artystyczne
(collegia funeraticia, c.fabricia, c.tenuiorum, c.artificum).
• Ubezpieczenia komercyjne
 pecunia traiecticia, foenus nauticum, f. quasi-nauticum
• Hazard, gra
 Gra w kości, zakłady na życie dostojników, stypulacje
HISTORIA UBEZPIECZEŃ
Czasy starożytne i średniowiecze do połowy XIV w.
Zrzeszanie się zainteresowanych podmiotów w celu wspólnego ponoszenia ryzyka i
wzajemnej pomocy; Oparcie działalności ubezpieczeniowej na zasadach
wzajemności i solidarności; Brak wyodrębnienia ubezpieczeń z działań typu
podstawowego (statutowego).
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:
umowy uczestników karawan kupieckich w Babilonie, Indiach i krajach Bliskiego
Wschodu,
fenickie i greckie zrzeszenia w transporcie morskim (awaria wspólna),
instytucja pożyczki morskiej (foenus nauticum),
instytucja pożyczki bodmeria (rodzaj pożyczki morskiej pod zastaw statku),
instytucja pożyczki w transporcie lądowym (foenus quasi nauticum),
ubezpieczenia w starożytnym Rzymie wspólnoty zawodu, religii (np. collegia
opificium, artificum, tenuiorum, funeratica),
ubezpieczenia w rzymskich kolegiach wojskowych,
średniowieczne ubezpieczenia w gildiach kupieckich, cechach rzemieślniczych,
średniowieczne kasy i bractwa czeladnicze, brandgildie, związki chłopskie
średniowieczna instytucja kupna dożywotniej renty (annuity).
FORMY UBEZPIECZEŃ
• ASEKURACJA (UBEZPIECZENIE):
UBEZPIECZAJĄCY ↔
UBEZPIECZYCIEL
• KOASEKURACJA:
UBEZPIECZAJĄCY ↔
UBEZPIECZAJĄCY ↔
...
UBEZPIECZYCIEL 1
UBEZPIECZYCIEL 2
• REASEKURACJA:
UBEZPIECZYCIEL ↔
(Cedent, Reasekurowany)
REASEKURATOR
(Cesjonariusz)
• RETROCESJA:
REASEKURATOR ↔
(Retrocedent)
REASEKURATOR
(Retrocesjonariusz)
Ubezpieczenie (asekuracja) a reasekuracja - różnice
Ubezpieczenie
Reasekuracja
Umowa nazwana
Umowa nienazwana
Umowa jednostronnie kwalifikowana
Umowa dwustronnie kwalifikowana
Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel
Strony: cedent (z.u.), cesjonariusz (reasekurator)
Występuje umowa na rzecz osoby 3. i na cudzy rachunek
Nie występuje
Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego
Bezimienność nie stosuje się
Tworzenie scentralizowanego funduszu
Brak
Bezpośredni stosunek prawny
Brak bezpośredniego stosunku prawnego
Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego
Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody
Prawo do regresu
Nie występuje regres
Przewaga stosunków krajowych
Przewaga stosunków międzykrajowych
Umowy masowe
Brak masowego charakteru
Umowy konsumenckie
Brak charakteru konsumenckiego
Może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny)
Nie ma charakteru wzajemnego
Mogą być obowiązkowe
Brak obowiązku
Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie o.w.u.)
Brak adhezyjnści
Dotyczy ryzyk jednego podmiotu
Obejmuje całość ryzyk
Spory rozstrzygają sądy powszechne
Spory rozstrzygane są polubownie
Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela
Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych
Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie
Reasekurowany otrzymuje także prowizję i udział w zysku
Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia
Stosowane są depozyty reasekuracyjne
HISTORIA UBEZPIECZEŃ
Okres od połowy XIV w. do XVIII w.
Występowanie osób fizycznych w roli ubezpieczycieli; pojawienie się pośredników
ubezpieczeniowych (maklerów - brokerów); Dynamiczny rozwój morskich
ubezpieczeń transportowych; Początki form ubezpieczeń majątkowych, lądowych
(ogniowych); Podstawy rozwoju ubezpieczeń życiowych.
•
•
•
•
•
•
•
Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:
umowy, polisy prywatne ubezpieczenia morskiego (polizza) w XIV w. (Półwysep
Apeniński: Genua, Pizza, Florencja),
ubezpieczenia morskie w XV - XVI w. w Hiszpanii, Holandii, Francji, Niemczech,
Anglii: powstanie korporacji Lloyd's,
instytucja tontyn (pomysł Lorenzo Tonti z Neapolu) - państwowych ubezpieczeń
życiowych we Francji w XVII w., później w Holandii, Anglii i Niemczech,
instytucje kas pogrzebowych,
przełom XVII/XVIII w.: podstawy matematyczne badań nad śmiertelnością (teoria
ubezpieczeń życiowych J. de Witta, tablice śmiertelności K.Neumanna, E.Halleya),
początki ubezpieczeń majątkowych (kasy ogniowe, powodziowe),
powstanie instytucji socjet - zakładów ubezpieczeń ogniowych w Niemczech.
HISTORIA UBEZPIECZEŃ
Okres od XVIII w. do XIX w.
Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela; Rozszerzenie
zasięgu terytorialnego i rzeczowego organizacji ubezpieczeniowych (spółki akcyjne,
publiczne zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracyjne); Powstanie i rozbudowa
nowych działów, grup i rodzajów ubezpieczeń osobowych i majątkowych;
Powstanie systemu ubezpieczenia społecznego - era polityki socjalnej państwa;
Powstanie rynku ubezpieczeniowego i konkurencji; Nierównomierny rozwój
światowy (dominacja Europy i USA).
Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:
•
•
•
•
•
ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków,
ubezpieczenia maszyn, szkód wodociągowych,
ubezpieczenia rolne,
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej,
ubezpieczenia kredytu.
HISTORIA UBEZPIECZEŃ
Okres od połowy XIX w. do dzisiaj
Koncentracja ubezpieczeń; Interwencjonizm państwa; Rozwój reasekuracji; Rozwój
polityki inwestycyjnej (lokacyjnej); Ubezpieczenia socjalistyczne; Nowe rodzaje
ubezpieczeń.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:
porozumienia kartelowe i porozumienia typu pool,
koncern ubezpieczeniowy jako forma centralizacji i koncentracji kapitału,
struktury holdingowe w ubezpieczeniach (spółki macierzyste, np. Allianz,
Hamburg-Mannheimer, Victoria, Colonia, Gerling, Gothaer, SBR Gruppe),
fuzje zakładów ubezpieczeń,
zintegrowana strefa ubezpieczeniowa Unii Europejskiej,
państwowy nadzór ubezpieczeń (system nadzoru publikacyjnego, system
koncesyjno-normatywny, system nadzoru materialnego),
rozwój reasekuracji czynnej (niewidzialny eksport), reasekuracji biernej
(niewidzialny import),
powstawanie narodowych reasekuratorów (dla ochrony własnych interesów),
fuzje i wykup zakładów reasekuracyjnych,
powstawanie zawodowych reasekuratorów (np. Niemcy: Muenchener
Rueckversicherungeselschaft, Szwajcaria: Swiss Re, USA: Employers Re),
ingerencja państwa w politykę lokacyjną zakładów ubezpieczeń.
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ
•
•
•
•
OCHRONNA
PREWENCYJNA
FINANSOWA
WYCHOWAWCZA
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA
OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ
• Funkcja kompensacyjna:
finansowa ochrona ubezpieczającego - wypłata
świadczenia lub odszkodowania.
• Funkcja gotowości do pokrycia szkody:
utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie
trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do
pokrycia szkody powstałej w przedmiocie
ubezpieczenia.
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA
PREWENCYJNA
• Funkcja prewencji materialnej:
finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć
prewencyjnych.
• Funkcja prewencji niematerialnej:
działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód
losowych poprzez instrumenty systemu bonus-malus,
instytucji udziału własnego, ograniczenia
odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz
instrumenty legislacyjne.
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ
FUNKCJA FINANSOWA
• Akumulacyjna i redystrybucyjna:
kumulowanie i proporcjonalne rozdzielanie środków finansowych pomiędzy
własnych adresatów.
• Fiskalna:
dostarczanie państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci
płaconych podatków.
• Lokacyjna:
inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez
zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje, lokaty
bankowe, w celu osiągnięcia dochodów.
• Interwencyjna (stymulacyjna):
stworzenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, zmniejszenia zagrożenia
ubezpieczonego, skłonienie ubezpieczonego do większej dbałości o przedmiot oraz
stymulowanie rozwoju nowych dziedzin gospodarki poprzez postęp naukowotechniczny.
• Kontrolna:
kontrola postępowania ubezpieczającego z przedmiotem ubezpieczenia oraz
weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia.
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ
FUNKCJA WYCHOWAWCZA
• Przewidywania przyszłych zdarzeń:
przezorność, umiejętności przewidywania skutków
działań.
• Oszczędności:
kształtowanie umiejętności oszczędzania - odkładania
konsumpcji.
• Wspólnoty niebezpieczeństwa:
zasada: "jeden za wszystkich wszyscy za jednego„.
FUNKCJE UBEZPIECZEŃ
FUNKCJE PODSTAWOWE
• OCHRONA
• PREWENCJA
• AKUMULACJA KAPITAŁOWA
Poprzez funkcje podstawowe (obiektywnie istniejące w
ubezpieczeniach) realizowane są funkcje pomocnicze
(pozostałe - formułowane w teorii ubezpieczeń).
ZASADY UBEZPIECZEŃ
Zasady podstawowe
Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są
stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań
ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie
przestrzegane i realizowane), część ma charakter względnych i
postulatywnych.
•
•
•
•
REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ
PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ
POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ
MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI SKUTKÓW
ZASADY UBEZPIECZEŃ
Realność ochrony ubezpieczeniowej
Ubezpieczający może - nie popełniając błędu
ekonomicznego i prawnego - liczyć na to, że
skutki zdarzeń losowych będą kompensowane
(np. poprzez wyrównanie straty) przez
ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go
warunkami. Realność ochrony
ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez
gwarancje prawne i ekonomiczne.
ZASADY UBEZPIECZEŃ
Pełność ochrony ubezpieczeniowej
•
Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać
szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych.
• Miarami realizacji zasady pełności w
ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek
odszkodowania do wartości szkody, wysokość
odszkodowania. W praktyce występują trzy
przypadki: niedoubezpieczenia, pełnego
ubezpieczenia, nadubezpieczenia.
ZASADY UBEZPIECZEŃ
Powszechność ochrony ubezpieczeniowej
Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń
(maksymalizacja upowszechnienia usług
ubezpieczeniowych). Powszechność to
możliwość: uzasadnionego korzystania z
ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę),
uzasadnionego ubezpieczenia każdego
przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w
zakresie realnie zagrażających ryzyk.
ZASADY UBEZPIECZEŃ
Minimalizacja czasu kompensacji
• Wypłaty świadczeń oraz odszkodowań przez
instytucje ubezpieczeniowe do tego
powołane powinny być realizowane
niezwłocznie, bez opóźnień.
• Zasada ta stanowi podstawowe kryterium
efektywności świadczonej ochrony
ubezpieczeniowej.
ASPEKTY I DEFINICJE
UBEZPIECZENIA
•
•
•
•
ASPEKT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
ASPEKT EKONOMICZNY
ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY
ASPEKT PRAWNY
CECHY INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWEJ
(SPECYFIKA SYSTEMU FINANSOWEGO)
Porównanie: przedsiębiorstwo - zakład ubezpieczeń - bank
• Celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego
• Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu
ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka
• Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady
ubezpieczeń (specjalizacja)
• Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności
ubezpieczeniowej
• Istnienie ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej zakładu
ubezpieczeń (TUW, S.A.)
• Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i/lub
reasekuracyjnej
• Szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i
gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń
Wykład 2: Podstawy teorii
ubezpieczeń
.
Agenda
• Podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe
i reasekuracyjne.
• Pojęcie działalności ubezpieczeniowej.
• Cechy zdarzeń losowych nadających się do
ubezpieczenia (ubezpieczalnych).
• Model finansów ubezpieczeń.
• Podstawowe wskaźniki sytuacji
ubezpieczeniowej towarzystwa
ubezpieczeniowego.
ZASADY OKREŚLANIA PODMIOTÓW DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ I REASEKURACYJNEJ
• Zasada ściśle określonej formy organizacyjnoprawnej
• Zasada koncesjonowania działalności
ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej
• Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej
działalności w ubezpieczeniach
• Zasada branżowości
POJĘCIE DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
• Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności
ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na
wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (Art. 3, ust. 1
Ustawy).
• Czynności ubezpieczeniowe to (Art. 3, ust. 3, 7 Ustawy):
– Czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady
ubezpieczeń (np. reasekuracja, zawieranie i wykonywanie umów, itp.),
– Czynności ubezpieczeniowe, których wykonanie zakład ubezpieczeń
może zlecić innemu podmiotowi (np. PPE),
– Czynności, które są czynnościami ubezpieczeniowymi, jeżeli wykonuje
je zakład ubezpieczeń. Wykonanie tych czynności również może być
zlecane na zewnątrz (np. outsourcing).
– Czynności inne na wniosek innego zakładu, UFG (np. tzw. komisarka
awaryjna),
– Czynności akwizycyjne na rzecz OFE
Cechy zdarzenia losowego do
ubezpieczenia
• Występuje ze statystyczną prawidłowością
(tzn. podlega prawu wielkich liczb, jest opisywalne matematycznie)
• Jest nadzwyczajne
(tzn. zagraża wielu podmiotom, a zachodzi jedynie w stosunku do niektórych,
zakłócając sytuację normalną)
• Jest losowe
(tzn. zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który
zostanie nim dotknięty)
• Ma charakter masowy
(tzn. zagraża wielu podmiotom i realizuje się w skali masowej z możliwością oceny
odchylenia lub błędu)
• Wystąpiło wbrew woli ubezpieczającego
(lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej)
ZASADY USTALANIA SKŁADEK
UBEZPIECZENIOWYCH
Trzy „złote” reguły ubezpieczeniowe
• Reguła równowagi składek i świadczeń
Oznacza konieczność zagwarantowania równowagi pomiędzy funduszem
ubezpieczeniowym a wypłatami świadczeń i odszkodowań. Reguła ta nie przesądza
jednak o charakterze repartycji obciążeń na poszczególnych członków wspólnoty
ryzyka.
• Reguła proporcjonalności składek i świadczeń
Oznacza konieczność zachowania odpowiedniej relacji pomiędzy składką a
oczekiwanym świadczeniem ubezpieczeniowym. W praktyce oznacza to, że wysokość
składki jest funkcją wysokości sumy ubezpieczenia. Im wyższa jest suma
ubezpieczenia, tym wyższa powinna być wnoszona składka.
• Reguła równowartości składek i świadczeń
Reguła ta zwana jest także „zasadą składki sprawiedliwej”. Oznacza konieczność
zapewnienia odpowiedniej relacji pomiędzy obciążeniem finansowym poszczególnych
członków wspólnoty ryzyka a rozmiarami ryzyka wniesionego do wspólnoty
ubezpieczeniowej. Oznacza to konieczność stosowania zasady indywidualizacji
obciążeń w postaci składki. Pełna indywidualizacja składki następuje przy metodzie
stawki zróżnicowanej, co zakłada przeprowadzenia ścisłej klasyfikacji ubezpieczonych
ryzyk.
Specyfika działalności ubezpieczeniowej
• MASOWOŚĆ TRANSAKCJI
• DŁUGOTERMINOWOŚĆ TRANSAKCJI
• "ODWROTNY CYKL PRODUKCYJNY"
Podstawa gospodarki finansowej ubezpieczeń:
odpowiednia kalkulacja składki
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa
Wpływy z lokat
kapitałowych
Składki
Odszkodowania,
świadczenia
ŚRODKI
WŁASNE
Lokaty kapitałowe
Wpływy z regresów
Koszty
prowadzenia
działalności
PRZYCHODY
UBEZPIECZYCIELA
WYPŁYWY
UBEZPIECZYCIELA
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Środki własne ubezpieczyciela:
• Kapitał akcyjny,
• Kapitał zapasowy lub rezerwowy,
• Fundusze i rezerwy nie przeznaczone na pokrycie bieżących i
przyszłych zobowiązań,
• Nie rozliczony wynik finansowy z roku poprzedniego oraz
wynik za bieżący rok obrotowy w części pozostającej u
ubezpieczyciela.
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Przychody ubezpieczyciela:
• Składki z tytułu ubezpieczeń i reasekuracji czynnej,
skorygowane o należne dodatki i dopłaty,
• Wpływy z lokat kapitałowych, w tym:
kwoty należne z tytułu operacji finansowych,
• Przychody z nieruchomości,
• Odsetki bankowe od środków na rachunkach bieżących,
• Przychody z tytułu sprzedaży materiałów,
• Przychody z likwidacji środków trwałych i inwestycji,
• Wpływy z regresów od sprawców szkód.
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Koszty ubezpieczyciela:
•
•
•
Koszty techniczne:
– Odszkodowania i świadczenia,
– Zmiany stanu innych rezerw technicznych na udziale własnym,
– Premie i rabaty dla ubezpieczonych,
– Koszty działalności ubezpieczeniowej (akwizycji, administracyjne),
– Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym lub zmiany stanu rezerw (dział
II);
Koszty działalności lokacyjnej:
– Prowizje operacji bankowych,
– Opłaty notarialne itp.,
– Ujemne różnice z tytułu przeszacowania (waloryzacji) lokat,
– Amortyzacja nieruchomości oraz koszty ich utrzymania i eksploatacji;
Pozostałe koszty operacyjne:
– Koszty innych operacji finansowych,
– Koszty czynności komisarza awaryjnego,
– Koszty likwidacji środków trwałych,
– Należności przedawnione i umorzone, ujemne różnice kursowe, itp.
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa
"Środki własne"
Początkowa
rezerwa +
Składki Odszkodowanie
S
Z
R0 = U
-Y
Koniec
roku I
Koniec
roku II
Cza
s
MODEL DZIAŁALNOŚCI
UBEZPIECZENIOWEJ
Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa
•
•
•
•
•
•
•
R0=U początkowa rezerwa,
R
środki w posiadaniu ubezpieczyciela po rozliczeniu n-tego roszczenia,
S
roczna składka,
Ti
przedział czasowy pomiędzy momentem wystąpienia szkody i-tej a szkody
ją poprzedzającej,
Xi
indywidualne odszkodowanie lub świadczenie,
K
liczba szkód spowodowanych przez dane ryzyko w danym okresie
(portfel
ryzyka),
Y=S-Z różnica pomiędzy składkami zebranymi a wypłaconymi
odszkodowaniami lub świadczeniami.
R = U + ST1 - X1+ ST2 - X2 + ... + STn – Xn
Z = X1 + X2 + ... + XK
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Pasywa
• Kapitały własne
• Kapitały obce
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Pasywa: Kapitały własne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Kapitał podstawowy (akcyjny/zakładowy)
Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału
podstawowego
Kapitał zapasowy (ze sprzedaży akcji powyżej wartości
nominalnej i pozostałe)
Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny
Kapitał rezerwowy pozostały
Niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych (zysk netto lub
strata netto)
Wynik finansowy netto roku obrotowego (zysk netto lub
strata netto).
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Pasywa: Kapitały obce
1.
2.
3.
4.
5.
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
Pozostałe rezerwy (np. na podatek dochodowy od osób
prawnych i inne)
Zobowiązania podporządkowane (np. depozytowe wobec
reasekuratorów)
Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne.
Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych
okresów
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
rezerwa składek (przeniesienie składek),
rezerwa na ryzyko niewygasłe (uzupełnienie rezerwy
składek),
rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia,
rezerwa na wyrównywanie szkodowości (ryzyka),
rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie,
rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty
ponosi ubezpieczający,
rezerwa na premie i rabaty (bonifikaty) dla ubezpieczonych,
pozostałe rezerwy określone w statucie.
Wykład 3
Finansowe podstawy teorii ubezpieczeń.
Rynek ubezpieczeń.
Reasekuracja.
Elementy metodologii analizy finansowej w
ubezpieczeniach.
PODSTAWY TEORII UBEZPIECZEŃ
• TEORIA RYZYKA (TEORIA RYZYKA
UBEZPIECZENIOWEGO)
• TEORIA INTERESU (TEORIA INTERESU
UBEZPIECZENIOWEGO)
PODSTAWOWE POJĘCIA TEORII RYZYKA
UBEZPIECZENIOWEGO
• Niepewność (ryzyko)
– Niemierzalna;
– Mierzalna (niepewność mierzalna jest ryzykiem)
- prawdopodobieństwem a priori (nie nadaje się do
ubezpieczenia),
- szacunkowo jako estymator (warunkowo ubezpieczalna),
- prawdopodobieństwo statystyczne (jako ryzyko czyste jest
ryzykiem ubezpieczeniowym);
• Zdarzenie losowe
• Wypadek ubezpieczeniowy
DEFINIOWANE RYZYKA - ETAPY
• Etap I (A.Willet 1901 r.)
Koncepcja ekonomicznej teorii ryzyka oparta na założeniach
determinizmu filozoficznego (negacja przypadkowości).
Ryzyko to stan świata zewnętrznego.
• Etap II (F.Knight 1922 r.)
Koncepcja niepewności mierzalnej oraz niemierzalnej. Ryzyko
to niepewność mierzalna.
• Etap III (Komisja ds. Terminologii Ubezpieczeniowej USA, 1966
r.)
1. Ryzyko to niepewność co do określonego zdarzenia w
warunkach 2 lub więcej możliwości.
2. Ryzyko to ubezpieczona osoba lub przedmiot.
RYZYKO
Podstawowe pojęcie ubezpieczeniowe
KORELATY RYZYKA
•
•
•
•
•
Ryzyko jako niebezpieczeństwo
Ryzyko jako niepewność
Ryzyko jako prawdopodobieństwo straty
Ryzyko jako możliwość wystąpienia straty
Ryzyko jako dyspersja rezultatów rzeczywistych i
oczekiwanych
• Ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego
niż oczekiwany
• Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia
RYZYKO
Podstawowe pojęcie ubezpieczeniowe
FAKTORY RYZYKA (Hazard)
Warunki i okoliczności tworzące ryzyko
• HAZARD FIZYCZNY
Zespół warunków zewnętrznych (poza-podmiotowych) lub cech fizycznych, które mają
bezpośredni wpływ na szansę realizacji danego ryzyka, w szczególności wpływają na wzrost
obiektywnego prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego (np. dla ryzyka
pożaru budynku: typ, konstrukcja i lokalizacja).
• HAZARD MORALNY
Warunki i atrybuty podmiotowe danej osoby (ubezpieczonego) wyrażające się w
negatywnych tendencjach jej charakteru lub osobowości (np. nieuczciwość, skłonności do
defraudacji, wyłudzania).
•
HAZARD MOTYWACYJNY
Subiektywna reakcja ubezpieczonego wywołana świadomością istnienia ochrony
ubezpieczeniowej, polegająca na obniżeniu staranności, niedbalstwie lub obojętności wobec
określonych zagrożeń i ryzyk.
•
HAZARD PRAWNY
Przesłanki i warunki prawne, od których uzależnione jest powstanie i zakres
odpowiedzialności cywilnej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową, niezależnie czy chodzi o
ubezpieczenie długu czy wierzytelności.
ASPEKTY RYZYKA
• RYZYKO SUBIEKTYWNE
Indywidualna ocena szansy wystąpienia określonego rezultatu
(straty). Psychologiczna niepewność wywołana mentalnym
nastawieniem jednostki stwierdzającej obecność ryzyka
obiektywnego.
• RYZYKO OBIEKTYWNE
Względne odchylenie (wariant) straty rzeczywistej w stosunku
do wielkości prawdopodobnej (oczekiwanej). Umożliwia
pomiar zagrożeń masowych, przeciętnych w danej grupie.
LINEARNY PRZEBIEG RYZYKA
Zagrożenie
Źródło ryzyka
Niebezpieczeństwo
Skonkretyzowana
przyczyna
ryzyka
Używanie
gazu
Możliwość
wybuchu
Realizacja
niebezpieczeństwa
Strata
Ekonomiczny
efekt ryzyka
Materializacja
ryzyka
(zdarzenie
losowe)
Wybuch
Szkoda
spowodowana
wybuchem
Reakcja
mentalna
Reakcja
emocjonalna
Świadomość
ryzyka
(niepewność)
Obawa przed
ryzykiem
Istnienie
(bądź nie)
świadomości
zagrożenia
wybuchem
Obawa (lęk)
w czasie
używania
gazu
Reakcja
behawioralna
Podjęcie
decyzji w
odniesieniu
do ryzyka
Zawarcie
ubezpieczenia od
ryzyka
wybuchu
gazu
LINEARNY PRZEBIEG RYZYKA
Ryzyko obiektywne
Ryzyko
subiektywne
Ryzyko abstrakcyjne
Ryzyko
zmaterializowane
(jako zdarzenie
losowe)
Ryzyko jako zjawisko
psychologiczne
Społeczna reakcja na
ryzyko
Miernik:
prawdopodobieństwo
Miernik:
prawdopodobieństwo
statystyczne
Miernik: stopień
niepewności
subiektywnej
Miernik: skala postaw
zachowawczych
a priori
KLASYFIKACJE RYZYKA
• RYZYKO FINANSOWE I NIEFINANSOWE
Podstawą klasyfikacji jest możliwość ujęcia i określenia finansowego
poniesionej straty. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np.
nieszczęśliwy wypadek to ryzyko finansowe jak i niefinansowe).
• RYZYKO STATYCZNE I DYNAMICZNE
Podstawą klasyfikacji jest stopień zależności ryzyka od zmian
ekonomicznych, technicznych i technologicznych. Niektóre ryzyka nie
mieszczą się w tym schemacie (np. statyczne i dynamiczne ryzyko
śmiertelności w danej populacji).
• RYZYKO FUNDAMENTALNE I PARTYKULARNE
Podstawą klasyfikacji jest geneza (źródło ryzyka), masowość oddziaływania
i skutki (rozmiar następstw) realizacji ryzyka. Źródła ryzyka
fundamentalnego tkwią "ponad jednostką" (np. powodzie, niepokoje
społeczne), natomiast ryzyka partykularnego w "aktywności jednostki"
(np. rabunek, uderzenie pioruna).
KLASYFIKACJE RYZYKA
•
•
•
•
•
RYZYKO CZYSTE I SPEKULATYWNE
Podstawą klasyfikacji (A.H.Mowbray, R.H.Blanchard, 1961) jest występowanie zysku (korzyści) po
realizacji ryzyka. Zrealizowane ryzyko czyste generuje tylko stratę, natomiast niezrealizowane
ryzyko czyste nie przynosi straty (również korzyści majątkowych). Realizacja ryzyka spekulatywnego
przynosi stratę albo brak straty albo korzyść (zysk).
RYZYKO PROBABILISTYCZNE I ESTYMATYCZNE
Ryzyka probabilistyczne (aprioryczne lub statystyczne) mogą być określone z dużą dokładnością
metodami obliczeniowymi. Ryzyka estymatyczne określane są z dużym błędem i niepewnością
(zbliżone do ryzyk nieubezpieczalnych).
RYZYKO PRZYRODNICZE I SPOŁECZNE
Podstawą klasyfikacji jest źródło niebezpieczeństwa (kreowane przez przyrodę, przez człowieka
jako jednostkę lub przez społeczeństwo jako zbiorowość). Ryzyka przyrodnicze to ryzyka
elementarne. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. ryzyko związane z działaniem
energii jądrowej).
RYZYKO OSOBOWE I MAJĄTKOWE
Podstawą klasyfikacji jest charakter przedmiotu ubezpieczenia, narażonego na określone ryzyka.
Ryzyka osobowe to takie, które powodują uszczerbek w dobrach osobistych (życie, zdrowie,
zdolność do pracy), natomiast ryzyka majątkowe zagrażają dobrom majątkowym.
RYZYKA RODZAJOWE
Klasyfikacja ta posiada niewielki walor teoretyczny (np. ogniowe, kradzieżowe, atomowe,
cywilizacyjne, ekologiczne, kosmiczne, techniczne).
STRUKTURA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
•
•
•
•
•
•
ROZPOZNANIE (IDENTYFIKACJA) RYZYKA
OCENA RYZYKA (JAKOŚCIOWA, ILOŚCIOWA)
SELEKCJA RYZYK
WYBÓR METODY ZARZĄDZANIA (KONTROLI)
WDROŻENIE WYBRANEJ METODY ZARZĄDZANIA
OCENA EFEKTYWNOŚCI ZASTOSOWANEJ METODY
METODY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
•
•
•
•
•
•
•
UNIKANIE RYZYKA
ZATRZYMANIE RYZYKA (AKTYWNE, PASYWNE)
KONTROLA RYZYKA (ZAPOBIEGANIE, REDUKCJA)
TRANSFER RYZYKA
DZIELENIE, DYSPERSJA RYZYKA (OBIEKTÓW)
PULWERYZACJA (POOLING OF RISK)
REPARTYCJA STRAT
Ubezpieczenie to kombinacja metod zarządzania ryzykiem (zatrzymanie,
transfer, dyspersja, kontrola)
Pojęcie szkody w ubezpieczeniach
• Klasyfikacja wg źródeł i skutków:
– Klęski żywiołowe i inne wynikające z przyrody;
– Konflikty społeczne i czyny niedozwolone;
– Awarie i inne wypadki techniczne;
– Przyczyny ekonomiczne.
Ubezpieczeniowe modele ryzyka
• Modele ryzyka w ubezpieczeniach
majątkowych;
• Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie.
Ubezpieczeniowe modele ryzyka
• Obiekty modelowania:
– Portfel ubezpieczeń;
– Wypadki ubezpieczeniowe.
• Statystyczne metody oceny ryzyka:
– Miary statystyczne;
– Wskaźniki techniczno-ubezpieczeniowe;
– Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe.
Modele ryzyka w ubezpieczeniach
majątkowych
• Statyczne modele probabilistyczne:
– Mały portfel – rozkład dwumianowy
– Duży portfel – rozkłady „ciężkoogonowe” (np.
Gamma, Pareto, Weibulla, lognormalny)
• Dynamiczne modele probabilistyczne:
– Modele indywidualnego ryzyka;
– Modele kolektywne ryzyka.
Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie
• Teoretyczne modele ryzyka:
– Modele intensywności umieralności;
– Modele empiryczne rozkładu życia ludzkiego (prawa: de
Moivre’a, Gompertza, Makehama, Weibulla).
• Statystyczne modele ryzyka:
– Szacowanie prawdopodobieństwa zgonu (np. metoda von
Beckera);
– Budowa tablic wymieralności (tablice: „ścięte”, ogólne,
selekcyjne, pełne, skrócone, dla osób długoletnich).
Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie
• Konstrukcja tablic trwania życia:
– Wiek x;
– Wielkość początkowa populacji w wieku x (gdy x=0: najczęściej
100000);
– Liczba dożywających wieku x;
– Liczba zmarłych w wieku x;
– Prawdopodobieństwo zgonu w ciągu roku dla osoby x-letniej;
– Prawdopodobieństwo przeżycia roku przez osobę x-letnią;
– Fundusz czasu jaki mają do przeżycia osoby x-letnie;
– Średnia liczba dożywających wieku x;
– Przeciętne dalsze trwanie życia osób w wieku x;
– Odchylenie standardowe trwania życia osób w wieku x.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ UBEZPIECZYCIELA
SYSTEMY I OGRANICZENIA
• SYSTEMY ODPOWIEDZIALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH
MAJĄTKOWYCH
– ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA
– UBEZPIECZENIA "NA PIERWSZE RYZYKO"
– TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZANIE WYSOKOŚCI
ODSZKODOWANIA
– ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH
WIELOKROTNYCH
– INSTYTUCJA KULANCJI
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ W UBEZPIECZENIACH ŻYCIOWYCH
– ZASADA DOBREJ WIARY
– NIEODSZKODOWAWCZY CHARAKTER ŚWIADCZENIA
UBEZPIECZENIOWEGO
– KUMULACJA ŚWIADCZEŃ
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA
•
•
Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim
stosunku do wielkości szkody, w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości
przedmiotu ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej).
Formuła:
O
U
U
S

W
O  S
W
gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),
S - wysokość doznanej szkody (szkoda),
U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),
W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)
Przykłady:
1.
Szkoda częściowa: W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; O=?
O  4000 
2.
3000
5000
 2400
Szkoda całkowita: W=5000 zł; U=3000 zł; S=5000 zł; O=?
O  5000 
3000
5000
 3000
(Suma ubezpieczenia stanowi 60% wartości przedmiotu ubezpieczenia, zatem odszkodowanie stanowić będzie 60%
wartości szkody)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO
•
•
Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia (odszkodowanie
pokrywa w całości szkodę do wysokości sumy ubezpieczenia). Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część
wykraczająca poza ramy określone sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryta. Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w
przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia.
Formuła:
gdzie:
S, gdy S  U
O  

U, gdy S > U
O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),
S - wysokość doznanej szkody (szkoda),
U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie).
•
"Pierwsze ryzyko"
Jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do
granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.
•
"Drugie ryzyko"
Jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy ubezpieczenia i nie podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje
całkowicie na ryzyku ubezpieczającego).
Przykłady:
1.
Szkoda częściowa: U=3000 zł; S=2000 zł; O=2000 zł.
2.
Szkoda całkowita: U=3000 zł; S=5000 zł; O=3000 zł.
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
• FRANSZYZA (INTEGRALNA, REDUKCYJNA)
• UDZIAŁ WŁASNY
•
Franszyza
Jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego, mimo że suma ubezpieczenia
może być nawet równa wartości przedmiotu ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej
(integralnej) lub bezwarunkowej (redukcyjnej).
•
•
Franszyza warunkowa (integralna)
Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła
ustalonego minimum (kwoty) określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia bądź też wartości
ubezpieczeniowej. Jeżeli szkoda przekroczy tę wysokość, to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w
pełnej wysokości.
Franszyzę warunkową ustanawia się głównie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od prowadzenia
postępowań likwidacyjnych w znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych szkód, których koszty likwidacji
mogłyby być większe od wielkości szkody i są mało dokuczliwe dla ubezpieczonych.
Przykład:
W = 10000 zł; FI = 3%;
1. S = 300 zł; O = 0 zł.
2. S = 301 zł; O = 301 zł.
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
•
Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna)
Zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o
określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w
każdym przypadku szkody, przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie od tego czy szkoda
franszyzę przewyższa, czy też nie.
Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko
tych szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spod
ochrony ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym
mieniu, które nie można uznać za szkody.
Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej
jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na
powstawaniu różnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w
ubezpieczonym mieniu), lub różnic wagowych (np. w ładunkach masowych).
•
Przykład:
W = 10000 zł; FR = 3%;
1. S = 300 zł; O = 0 zł.
2. S = 301 zł; O = 1 zł.
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
• Udział własny
Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna
wysokość (wyrażono kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po
wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego.
Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego) oznacza, że
odszkodowanie ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu
o ustalony procent udziału własnego.
Udział własny może oznaczać ograniczenie wysokości ubezpieczenia
(niedoubezpieczenie) narzucone ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń.
Podstawą wprowadzenia udziału własnego są założenia prewencyjne.
Udział własny może być stosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu
ubezpieczeń: proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
• Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej
O
U
U
• Formuła:

OS 
S
gdzie:
•
p
W
p
W
O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),
Sp - wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny,
U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),
W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)
Przykład (szkoda częściowa):
W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; UW=20%; O=?
O  ( 4000  800) 
3000
5000
 1920
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
• Udział własny w systemie "na pierwsze ryzyko"
Odszkodowanie ubezpieczeniowe nie pokrywa całej szkody (w
granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną
część.
• Przykłady:
1. Szkoda częściowa: U=3000 zł; UW=20%; S=2000 zł; O=1600 zł.
2. Szkoda całkowita: U=3000 zł; UW=20%; S=5000 zł; O=2400 zł.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W USTALANIU ODPOWIEDZIALNOŚCI
UBEZPIECZYCIELI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH
• SYSTEM FRANCUSKI (NIEMIECKI)
Udział ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania określa się w stosunku
zachodzącym między odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był
jedynym ubezpieczycielem, a sumą odszkodowań, które obciążałyby
każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jedynym ubezpieczycielem (proporcja
odszkodowań).
• Przykład: S = 50000 zł;
Ubezpieczyciel A:
UA = 50000 zł; OA = ?
Ubezpieczyciel B:
UB = 30000 zł; OB = ?
O
A
 50000 
50000
50000  30000
O  50000 
B
30000
50000  30000
DEKLARACJA RYZYKA
UBEZPIECZENIOWEGO - SYSTEMY
•
•
•
•
•
Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do
wiadomości ubezpieczyciela – zgodnie z prawdą – wszelkie okoliczności mające
wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa).
System anglosaski (art. 304 k.m.)
Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający – nawet bez uprzednich
zapytań ze strony ubezpieczyciela – powinien informować o wszelkich
okolicznościach, które są lub powinny być mu znane.
System kontynentalny (art. 815 k.c.)
System „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych
ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu
wniosku-oferty albo w innych pismach).
System mieszany
Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale
ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego
zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel nie pytał.
Sankcje za naruszenie
Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834 k.c), może odstąpić
od umowy (art. 305 k.m.), może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.).
NOTYFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO I INNE
OBOWIĄZKI UBEZPIECZAJĄCEGO
•
•
•
•
•
Notyfikacja ryzyka
Przedłużenie obowiązku deklaracji: ubezpieczający obowiązany jest informować ubezpieczyciela o
wszelkich istotnych zmianach ryzyka, jakie nastąpiły po zawarciu umowy.
Zastrzeżenia
Obowiązek istnieje tylko wtedy, jeżeli został zastrzeżony w umowie (art. 815 k.c.). Obowiązek ten nie
odnosi się do ubezpieczeń na życie (art. 815 k.c.).
Sankcja
Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, chyba że zatajone okoliczności nie miały wpływu na
zwiększenie prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku (art. 815 k.c.).
Inne obowiązki
Po wystąpieniu wypadku ubezpieczający ma obowiązek: ratowania, deminuacji szkody,
zabezpieczenia mienia przed dalszą szkodą (dotyczy tylko majątkowych), zabezpieczenia praw
regresowych ubezpieczyciela.
Sankcja
Jeśli ubezpieczający dopuścił się rażącego niedbalstwa w wykonaniu obowiązków, odszkodowanie się
nie należy, chyba że zapłata całości bądź części odszkodowania odpowiada zasadom współżycia
społecznego albo interesom gospodarki narodowej (art. 826 k.c.).
SKUTKI NARUSZENIA OBOWIĄZKÓW
UBEZPIECZAJĄCEGO
• Sankcje:
•
•
•
•
•
Zwiększenie składki.
Zmniejszenie odszkodowania.
Odmowa odszkodowania.
Odstąpienie od umowy.
Zwolnienie z odpowiedzialności.
• Warunki zastosowania sankcji:
• Tylko gdy przewiduje to przepis (numerus clausus).
• Umowa lub OWU mogą przypadki zastosowania sankcji konkretyzować, ale nie
mnożyć.
• Naruszenia muszą być skutkiem winy kwalifikowanej (umyślności lub rażącego
niedbalstwa).
• Wina kwalifikowana musi być winą: własną ubezpieczającego albo winą osób, za
które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub z którymi pozostaje we
wspólnym gospodarstwie domowym.
• Musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy nastąpieniem wypadku lub jego
rozmiarami a zawinionym działaniem lub zaniechaniem ubezpieczającego.
SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA
• Składka brutto (przypisana)
Łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za
cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy).
• Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa)
Suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń
(administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji i inne koszty
działalności zakładu ubezpieczeń.
• Składka przypisana netto
Składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu
kosztów reasekuracji).
SKŁADKA – STAWKA - TARYFA
• Składka
Świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest obowiązany zapłacić
ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu
ubezpieczenia.
• Stopa składki (stawka)
Liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 (w ‰) lub 100 (w %)
jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeń (w ujęciu rocznym).
• Taryfa składek
Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom
ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom), występującym w danym rodzaju
ubezpieczenia.
• Inne elementy
Wysokość rabatów (bonus), dodatków (malus), tablice frakcyjne dla składek
ubezpieczeń krótkoterminowych).
ELEMENTY TEORII INTERESU
UBEZPIECZENIOWEGO
• Interes ubezpieczeniowy to podstawowa
kategoria pojęciowa ubezpieczeń (zwłaszcza
majątkowych).
• Rzeczywistym przedmiotem ochrony
ubezpieczeniowej jest określony typ interesu.
• Pojęcie interesu ubezpieczeniowego ma wiele
znaczeń.
ELEMENTY TEORII INTERESU
UBEZPIECZENIOWEGO
• Wielofunkcyjność pojęcia interesu:
– Interes jako przedmiot ochrony ubezpieczeniowej (korelacja z ryzykiem
ubezpieczeniowym).
– Interes jako rozgraniczenie umowy ubezpieczenia od innych instytucji
prawnych (np. gra, zakład, hazard).
– Interes jako górna granica odszkodowania z tytułu ubezpieczenia
majątkowego (bez istnienia interesu powstanie szkody nie byłoby możliwe).
• Interes a prawne warianty umowy ubezpieczenia:
– Możliwość ubezpieczenia interesu innej osoby (cudzego interesu).
– Ubezpieczenie cudzego interesu implikuje problemy prawne (np. komu
przysługuje wierzytelność, na kim ciążą powinności, kto musi wykazać się
istnieniem interesu).
– Ubezpieczenie może dotyczyć także interesu przyszłego (nie istniejącego),
wielu interesów, interesu nie tylko prawnego a gospodarczego, pośredniego,
itp.).
• Interes jako podstawa klasyfikacji ubezpieczeń (majątkowych)
ELEMENTY TEORII INTERESU
UBEZPIECZENIOWEGO
• Kryteria możliwości ubezpieczania interesu:
– Interes powinien być akceptowalny przez prawo (a
więc legalny).
– Interes powinien być wyrażony w pieniądzu
(wymierna wartość majątkowa).
ANALIZA FINANSOWA
• Wewnętrzna
• Zewnętrzna
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
• Rachunkowość finansów
– Sprawozdania finansowe na potrzeby US, GUS, KNF (KNUiFE), KPWiG i
innych instytucji nadzorczych.
• Rachunkowość zarządcza
– Gromadzenie i opracowanie informacji finansowych i operacyjnych dla
kierownictwa przedsiębiorstwa.
• Kontroling
– Wykorzystanie zgromadzonych w przedsiębiorstwie informacji do
procesów zarządzania opartych na planowaniu i kontroli
zorientowanych na osiąganie określonych celów przez podejmowanie
cyklicznych działań planistycznych, ewidencyjnych, kontrolnych i
regulacyjnych.
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
Źródła danych:
• Ewidencja księgowa
– Księgi rachunkowe wg standardu międzynarodowego (MSR), na podstawie
ewidencji ubezpieczeniowych (branżowych), zawierające zapisy dotyczące:
•
•
•
•
działalności techniczno-ubezpieczeniowej,
pozostałej działalności operacyjnej,
gospodarki majątkiem przedsiębiorstwa,
gospodarki kadrowo-płacowej.
• Ewidencja techniczno-ubezpieczeniowa:
–
–
–
–
–
–
–
Rejestr klientów,
Rejestr umów,
Rejestr roszczeń,
Rejestr reasekuracji,
Rejestr pośredników ubezpieczeniowych,
Rejestr aktuarialny,
Rejestr działalności inwestycyjnej.
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
Cechy systemu raportowania:
• raporty systematyczne,
• raporty interwencyjne,
• raporty na zamówienie.
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
• Raporty systematyczne o charakterze strategicznym
dla kierownictwa wyższego szczebla:
– bieżący monitoring realizacji planów strategicznych
poprzez obserwację łącznych efektów działań na
szczeblach operacyjnych,
– kontrola podstawowych relacji finansowych
ubezpieczyciela,
– określenie globalnych tendencji kształtujących się w
przedsiębiorstwie.
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
• Obszary zainteresowania w raportach
systematycznych o charakterze strategicznym:
– wielkość sprzedaży i osiąganych przychodów
(np. raport oceny poziomu sprzedaży),
– wielkość ponoszonych kosztów,
– przewidywany wynik finansowy przyszłych okresów,
– struktura posiadanego portfela (np. raport oceny
dochodowości portfela, raport oceny zaangażowania
zakładu ubezpieczeń w określony segment rynku).
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
•
Raporty systematyczne o charakterze operacyjnym dla kierownictwa niższego szczebla:
– szczegółowe rozbicie wielkości przychodowych i kosztowych na jednostki terenowe,
oferowane produkty i ryzyka, typy pośredników, kategorie lokat, poszczególne umowy i
agentów,
– aktywność agentów, skuteczność programów szkoleniowych,
– zyskowność grup klientów,
– dochodowość linii produktowych,
– jakość portfela,
– przebieg procesu windykacji,
– jakość obsługi świadczeń,
– porównywalność wysokości świadczeń w stosunku do zakresu ubezpieczenia,
– efektywność gospodarki środkami pieniężnymi ubezpieczyciela.
Przykłady raportów: raport oceny jakości portfela umów zawartych w określonym
czasie, raport oceny aktywności agentów, raport analizy penetracji, raport analizy
wyłudzeń ubezpieczeniowych, raport oceny jakości portfela, raport analizy
adekwatności marży w stosunku do ponoszonych kosztów, raport oceny skali
nienależnych wypłat, raport oceny skuteczności służb windykacyjnych.
MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W
ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
• Raporty niestandardowe dla pracowników
operacyjnych:
– raport oceny zwiększenia sprzedaży w okresie
akcji promocyjnej,
– raport oceny efektów finansowych akcji
promocyjnej,
– raport oceny obciążenia stanowisk pracy.
ZEWNĘTRZNA OCENA ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
•
•
•
•
•
•
Podmioty zainteresowane oceną:
Inwestorzy
Nabywcy polis ubezpieczeniowych
Pośrednicy ubezpieczeniowi
Podmioty współpracujące z zakładem ubezpieczeń
Organy nadzoru
Agencje ratingowe
ZEWNĘTRZNA OCENA ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
Źródła informacji:
• Informacje publiczne:
– obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o rachunkowości i
działalności ubezpieczeniowej,
– obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o publicznym obrocie
papierami wartościowymi,
– obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o funduszach
emerytalnych i pracowniczych programach emerytalnych
• Informacje niepubliczne:
– wewnętrzne (raporty zestawienia i analizy na potrzeby zarządzania),
– zewnętrzne (dla posiadaczy polis, konsumentów, organom nadzoru,
organom statystycznym).
Rezerwy techniczno –
ubezpieczeniowe
• RTU stanowią istotny element w gospodarce
finansowej zakładów ubezpieczeń.
• Są przeznaczone na normalne pokrycie bieżących i
przyszłych odszkodowań i świadczeń
ubezpieczeniowych.
• Tworzenie RTU oparte jest na wymaganiach techniki
danego działu ubezpieczeń.
• Określenie rodzaju tworzonych RTU oraz ustalenie ich
odpowiedniej wysokości jest jednym z
podstawowych zadań zakładu ubezpieczeń.
Rodzaje rezerw techniczno –
ubezpieczeniowych
Obecne przepisy prawne przewidują tworzenie następujących rodzajów
rezerw techniczno - ubezpieczeniowych:
• rezerwa składek,
• rezerwa na ryzyko niewygasłe,
• rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym
rezerwa na kapitalizowaną wartość rent,
• rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka),
• rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie,
• rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty
(inwestycyjnej) ponosi ubezpieczający,
• rezerwy na premie i rabaty (bonifikaty) dla ubezpieczonych,
• pozostałe rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe określone w statucie
zakładu ubezpieczeń.
Problemy oszacowania rezerw techniczno
- ubezpieczeniowych
• W polskim systemie ubezpieczeniowym obowiązuje
zasada, wg której rezerwy techniczno –
ubezpieczeniowe ustala się na dzień bilansowy.
• Dzień bilansowy, w rozumieniu ustawy jest to dzień,
na który jednostka (zakład ubezpieczeń) sporządza
sprawozdanie finansowe. Zakłady ubezpieczeń do
chwili obecnej są zobowiązane do sporządzania
sprawozdań finansowych za okresy miesięczne,
półroczne i roczne.
Rezerwa składek
• Zwana także jako przeniesienie składki stanowi część składki
przypisanej – pomniejszonej o koszty akwizycji – przypadającą
na przyszłe okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do
okresu, na jaki składka jest przypisana, lub w relacji do stopnia
ryzyka
przewidywanego
w
następnych
okresach
sprawozdawczych.
• Przeniesienie składek ma zastosowanie wówczas, gdy okres
zawartego ubezpieczenia (umowy ubezpieczenia) nie mieści
się lub nie pokrywa się z okresem sprawozdawczym czy
okresem danego roku obrotowego, a przypisana składka
ubezpieczeniowa dotyczy dwóch okresów sprawozdawczych.
Rezerwa na ryzyka niewygasłe
• Tworzona jest jako uzupełnienie do rezerwy składek
w momencie, gdy z jakiś przyczyn składka nie została
dopasowana do potrzeb danego typu ubezpieczenia.
• Rezerwa ta służy na pokrycie odszkodowań,
świadczeń i innych kosztów, jakie mogą powstać z
zawartych umów, które nie wygasają z ostatnim
dniem okresu sprawozdawczego, a wysokość
rezerwy składek nie jest wystarczająca na pokrycie
zobowiązań zakładu ubezpieczeń.
Rezerwa na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
• Zwana rezerwą szkód związana jest z sytuacjami, w
których szkody zaistniały w okresie sprawozdawczym,
jednak nie zostały w tym okresie wypłacone.
• Rezerwę na nie wypłacone odszkodowania i
świadczenia tworzy się w wysokości odpowiadającej
ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych
wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z
zaszłymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji
szkód.
Rezerwa na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
Rodzaje rezerw:
• Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i
świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i
zgłoszone;
• Rezerwa na szkody i wypadki zaistniałe i nie
zgłoszone;
• Rezerwa na koszty likwidacji szkód.
Rezerwa na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i
świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i
zgłoszone:
• Rezerwa ta przeznaczona jest na pokrycie odszkodowań i
świadczeń, które:
• zostały zgłoszone i dla których ustalono i uwzględniono
wysokość odszkodowań i świadczeń,
• zostały zgłoszone, lecz posiadane informacje nie pozwalają
na ocenę wysokości odszkodowań i świadczeń.
Rezerwa na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
Rezerwa na szkody zaistniałe
i nie zgłoszone:
• Rezerwę tą tworzy się na szkody i świadczenia, które nie
zostały zgłoszone do dnia sprawozdania okresowego.
Obliczenie prawidłowej wysokości wymaga prowadzenia
długoletnich badań statystycznych, które pozwalają określić
wartość oczekiwaną przyszłych świadczeń i odszkodowań ze
zdarzeń już zaistniałych, o których ubezpieczyciel nie posiada
żadnych informacji.
• Tworzenie tej rezerwy opiera się na umiejętności określenia,
jaka wielkość i ile szkód wypłacono w danym roku
sprawozdawczym ze zdarzeń zaistniałych w latach
poprzednich.
Rezerwa na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
Rezerwa na koszty likwidacji szkód:
• Rezerwa ta związana jest z rezerwą na nie wypłacone
odszkodowania i świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i
zgłoszone.
• Rezerwa na koszty likwidacji szkód liczona jest na koniec
każdego roku obrotowego.
• Wartość tej rezerwy jest wprost proporcjonalna do rezerwy na
nie wypłacone odszkodowania i świadczenia. Współczynnik
proporcjonalności jest równy ilorazowi kosztów likwidacji
szkód przez wartość wypłaconych odszkodowań.
• Rezerwę na koszty likwidacji szkód ustala się z podziałem na
rok powstania szkody.
Rezerwa na kapitalizowaną wartość
świadczeń rentowych z ubezpieczeń OC
• Rezerwa na kapitalizowaną wartość świadczeń rentowych z
ubezpieczeń OC tworzona jest w przypadku, gdy z umów
ubezpieczeń wypadkowych i odpowiedzialności cywilnej lub
innych umów nie zaliczanych do ubezpieczeń na życie
powstaną świadczenia płatne okresowo w formie rent.
• Rezerwa ustalana jest indywidualnie dla każdego
uprawnionego w formie kapitalizowanej wartości przyznanych
świadczeń rentowych z uwzględnieniem kosztów obsługi tych
rent, przy zastosowaniu matematyki ubezpieczeniowej.
Rezerwa na wyrównanie
szkodowości lub ryzyka
• Rezerwa na wyrównanie szkodowości lub ryzyka
ujmowana jest w ewidencji ksiąg rachunkowych jako
zmiana rezerwy, polegająca na korygowaniu stanu
rezerwy – odpowiednio w górę lub w dół (jeśli w dół
to tylko da stanu zerowego) – na koniec roku
obrotowego.
Rezerwa ubezpieczeń na życie
• Rezerwę ubezpieczeń na życie tworzy się w wysokości
ustalonej metodą aktuarialną z możliwością uwzględniania
kosztów obsługi umów i kosztów związanych z wypłatą
odszkodowań i świadczeń.
• Rezerwy ubezpieczeń na życie tworzy się indywidualnie dla
każdej umowy ubezpieczenia. Rezerwy te mogą być ustalone
sumarycznie dla określonych grup umów ubezpieczenia, pod
warunkiem, że dają one w przybliżeniu ten sam rezultat co
metoda indywidualna.
• Zakład ubezpieczeń jest obowiązany co najmniej raz na 5 lat
ustalać wielkość rezerwy ubezpieczeń na życie metodą
indywidualną.
Rezerwa ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko
lokaty ponosi ubezpieczający
• Rezerwa ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty
ponosi ubezpieczający, tworzona jest w wysokości
wartości
lokaty
dokonanej
zgodnie
z
postanowieniami zawartej umowy ubezpieczenia na
życie.
• Lokaty te muszą być wykazywane w odrębnej pozycji
bilansu zakładu ubezpieczeń (pozycja C aktywów)
oraz w odrębnej pozycji rachunku technicznego
ubezpieczeń (pozycja II).
Rezerwa na premie
i rabaty dla ubezpieczonych
• Rezerwy te mogą występować zarówno w zakładach
ubezpieczeń majątkowych i osobowych, jak i
ubezpieczeń na życie.
• Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych
uprawnionych lub uposażonych tworzy się w
wysokości kwot, o które powiększane są przyszłe
świadczenia lub pomniejszane przyszłe składki,
zgodnie z umową ubezpieczenia.
Pozostałe rezerwy techniczno –
ubezpieczeniowe
• Rezerwy te mogą występować jedynie wtedy, kiedy
są przewidziane w statucie danego zakładu
ubezpieczeń oraz znajdują uzasadnienie dla ich
tworzenia.
• Najczęściej są to różnego rodzaju rezerwy techniczno
– ubezpieczeniowe, przewidziane na szkody
katastroficzne lub ryzyka wyjątkowe.
Rola i znaczenie rezerw
techniczno – ubezpieczeniowych
Rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe umożliwiają:
• ustalenie rzeczywistego wyniku finansowego za dany okres
sprawozdawczy (obrachunkowy),
• kontrolowanie operacji i historii portfela ubezpieczeniowego,
• tworzenie sprawozdawczości dla udziałowców,
• obliczanie zysku dla potrzeb podatkowych,
• wykazywanie wypłacalności zakładu ubezpieczeń,
• wykazywanie poziomu finansowego zakładu ubezpieczeń,
• analizę historii szkód,
• tworzenie funduszu ubezpieczeniowego – kapitały obce wpływają na
wielkość lokat, a co za tym idzie i dochodów z nimi związanych, oraz
stanowią poważną pozycję po stronie pasywów w bilansie przez co
wpływają na jego wynik,
• badania wypłacalności zakładu ubezpieczeń (wskaźnik ulokowania
rezerw).
Metody tworzenia i rozwiązywania rezerw techniczno
– ubezpieczeniowych
•
•
•
•
Zgodnie z polskim systemem, rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe mogą być
ustalane według:
metody indywidualnej – polegającej na ustaleniu rezerwy składek oddzielnie dla
każdej umowy ubezpieczenia (polisy), natomiast rezerwy szkodowej oddzielnie dla
każdej pojedynczej zgłoszonej szkody lub wypadku;
metody uproszczonej – polegającej na przemnożeniu liczby zgłoszonych nie
uregulowanych szkód i wypadków przez ustaloną statystycznie średnią wysokość
odszkodowania lub świadczenia za rok, półrocze lub ostatni kwartał roku
obrotowego, w zależności od rodzaju ryzyka i poziomu inflacji;
metody ryczałtowej – polegającej na ustaleniu rezerwy zbiorczo dla całego
portfela ubezpieczeniowego lub jego części, jako procent przypisu składki lub
wartości wypłaconych odszkodowań i świadczeń; metoda ryczałtowa powinna
dawać wyniki zbliżone do uzyskanych przy zastosowaniu metody indywidualnej, co
oznacza konieczność okresowego weryfikowania wyników uzyskiwanych za
pośrednictwem przyjętej metody ryczałtowej;
metody akuarialnej – polegającej na ustaleniu rezerwy przy zastosowaniu metod
matematyki i statystyki ubezpieczeniowej.
Zestawienie rezerw
oraz metody ich tworzenia
Rodzaj rezerwy
Metody
tworzenia
Metody tworzenia
Indywidualna
Ryczałtowa
Koniec okresu sprawozdawczego
Aktuarialna
Ryczałtowa
Koniec okresu sprawozdawczego
Indywidualna
Ryczałtowa
Aktuarialna
Koniec okresu sprawozdawczego
Na skapitalizowaną wartość świadczeń rentowych
Aktuarialna
Koniec okresu sprawozdawczego
Na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
Ryczałtowa
Na ostatni dzień roku obrotowego
W dziale ubezpieczeń na życie (łącznie, gdy ryzyko
lokaty ponosi ubezpieczający)
Aktuarialna
Koniec okresu sprawozdawczego
Na premie i rabaty dla ubezpieczonych
Indywidualna
Koniec okresu sprawozdawczego
Pozostałe rezerwy
Indywidualne
Aktuarialne
Ryczałtowa
Zgodnie ze statutem zakładu
Rezerwa składek
Na ryzyka niewygasłe
Na niewypłacone odszkodowania i świadczenia:
 Na niewypłacone odszkodowania i wypadki
zaistniałe i zgłoszone
 Na szkody i wypadki zaistniałe i nie zgłoszone
 Na koszty likwidacji szkód
Wpływ rezerw techniczno – ubezpieczeniowych
na wynik finansowy zakładu ubezpieczeń
• korygują wynik finansowy,
• pozwalają na ustalenie rzeczywistych zobowiązań z tytułu działalności
ubezpieczeniowej,
• tworzenie i rozwiązywanie RTU ma charakter ewidencyjny i polega na
rozliczaniu w czasie przychodów (rezerwa składek, rezerwa na niewygasłe
ryzyka) i kosztów (rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i
świadczenia),
• tworzona rezerwa zmniejsza przychody lub zwiększa koszty bieżącego
okresu,
• tworzona rezerwa powoduje zwiększenie zobowiązań w pasywach bilansu
(wzrasta kapitał obcy),
• rozwiązana rezerwa zwiększa dochody bieżącego okresu lub zmniejsza
koszty, zwiększając wynik finansowy, przy jednoczesnym zmniejszeniu
kapitałów obcych.
RTU a działalność lokacyjna
•
•
•
•
Środki własne, środki funduszu ubezpieczeniowego oraz w niewielkim stopniu inne
poza-ubezpieczeniowe źródła stanowią źródło finansowania lokat zakładu ubezpieczeń.
Całkowity kapitał, obejmujący kapitał własny i kapitał obcy (rezerwy techniczno –
ubezpieczeniowe), stanowi o możliwościach inwestycyjnych zakładu ubezpieczeń oraz o
jego zobowiązaniach wobec właścicieli i ubezpieczonych. Przychody z lokat stanowią o
możliwościach wzrostu kapitału i wywiązywania się zakładu ubezpieczeń z zobowiązań
wobec ubezpieczonych. W analizie działalności lokacyjnej nie można pominąć stopnia
wykorzystania łącznych kapitałów własnych w majątku (lokatach) ubezpieczyciela.
Pozwala na to wskaźnik poziomu lokat (WPL), który ma następującą konstrukcję:
WPL = lokaty / (kapitały własne + RTU)
Kolejny wskaźnik, będący stosunkiem wartości lokat do wartości rezerw techniczno –
ubezpieczeniowych, zwany wskaźnikiem ulokowania rezerw (WUR), posiada
następującą konstrukcję:
WUR = lokaty / RTU
Wskaźnik ulokowania rezerw, pokazując stopień pokrycia rezerw lokatami, może być
wykorzystywany jako miara badania wypłacalności zakładu ubezpieczeń. Daje on
pogląd na stopień pokrycia lokatami zobowiązań wobec ubezpieczonych.
KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ
Kryterium podstawowe
• Ubezpieczenia społeczne
(Sfera socjalna państwa i społeczeństwa)
• Ubezpieczenia gospodarcze
(Sfera gospodarcza państwa i społeczeństwa)
Różnice pomiędzy ubezpieczeniami
społecznymi a gospodarczymi
• Ubezpieczenia społeczne są zawsze obowiązkowe (ustawowe).
• Ubezpieczenia społeczne są związane ze składką, która mniej
elastycznie podlega aktualizacji.
• Ubezpieczenia społeczne zapewniają świadczenia nie tylko
pieniężne ale także rzeczowe.
• Ubezpieczenia społeczne są realizowane przez odrębną
instytucję publiczno-prawną.
• Ubezpieczenia społeczne są gwarantowane przez państwo.
• Ubezpieczenia społeczne są powiązane z budżetem państwa
przez dotacje.
• Ubezpieczenia społeczne są powszechne – obowiązują całe
społeczeństwo.
KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ
Kryteria inne
•
•
•
•
Kryteria klasyfikacji:
przedmiot ubezpieczenia,
rodzaj zdarzeń objętych ochroną
ubezpieczeniową,
występowanie/brak swobody nawiązywania
prawnego stosunku ubezpieczenia,
podział ustawowy.
Kryterium przedmiotu ubezpieczenia
• ubezpieczenia osobowe
(przedmiotem ubezpieczenia są dobra osobiste, np.:
życie, zdrowie, zdolność do pracy),
• ubezpieczenia majątkowe
(przedmiotem ubezpieczenia są różne dobra i
wartości majątkowe: mienie, odpowiedzialność
cywilna).
Kryterium rodzaju zdarzenia losowego
•
•
•
•
ubezpieczenia ogniowe,
ubezpieczenia gradowe,
ubezpieczenia od kradzieży,
ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych
wypadków,
• ubezpieczenia od uszkodzeń,
• ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej,
• itp.
Kryterium występowania/braku
swobody
• ubezpieczenia obowiązkowe
(przepisy prawne nakładają obowiązek,
przymus zawarcia umowy ubezpieczenia),
• ubezpieczenia dobrowolne
(występuje swoboda umów ubezpieczenia).
Kryterium ustawowe
• dział I
(obejmuje tylko ubezpieczenia na życie wg 5 grup
ubezpieczenia: na życie, posagowe, na życie związane
z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
rentowe, wypadkowe i chorobowe jako uzupełnienie
innych grup),
• dział II
(obejmuje pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz
majątkowe wg 18 grup ubezpieczenia: w tym różne
rodzaje ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych
oraz wszystkie majątkowe).
Kryteria inne (w tym historyczne)
• ubezpieczenia morskie
(regulowane przepisami kodeksu morskiego),
• ubezpieczenia lądowe
(regulowane przepisami kodeksu cywilnego;
zawierają także ubezpieczenia lotnicze, satelitarne,
żeglugi śródlądowej);
• ubezpieczenia podmiotów gospodarczych,
• ubezpieczenia ludności;
SPECYFIKA PRAWNA UBEZPIECZENIA MORSKIEGO
(UM)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Odrębna regulacja prawna UM.
UM jest wyłącznie ubezpieczeniem majątkowym.
UM dotyczy specyficznych ryzyk: związanych z żeglugą morską, na ogół dużych,
wymagających głębokiej reasekuracji.
UM nie mają charakteru konsumenckiego.
W UM dużą rolę odgrywają zwyczaje morskie oparte na długiej tradycji.
Regulacja prawna umowy UM ma głównie charakter dyspozytywny i zarazem
dopuszcza tzw. nieograniczony wybór prawa właściwego dla danej umowy.
Dla umów UM nie stosuje się w praktyce umów standardowych i OWU.
Umowy UM zawierane są na bazie tzw. klauzul ubezpieczeniowych (klauzule
instytutowe).
UM charakteryzuje zaawansowany proces globalizacji i koncentracji.
W zakresie OC armatora niemal powszechnie działają tzw. armatorskie kluby
ubezpieczeń wzajemnych (P&I Clubs) .
Regulacja prawna UM zawiera szereg specyficznych rozwiązań i instytucji (np.
abandon, ubezpieczenie generalne, polisa jako przenoszalny papier towarowy,
itp.).
Kryteria inne (w tym historyczne)
• ubezpieczenia w obrocie krajowym,
• ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym;
• ubezpieczenia publiczne,
• ubezpieczenia prywatne;
• ubezpieczenia komercyjne
(spółki akcyjne),
• ubezpieczenia wzajemne
(ubezpieczenia wzajemne non-profit);
• ubezpieczenia bezpośrednie
(asekuracja i koasekuracja),
• ubezpieczenia pośrednie
(reasekuracja i retrocesja).
ORGANIZACJA UBEZPIECZEŃ W POLSCE
• Ubezpieczeniowa spółka akcyjna
• Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
(w tym: małe towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych)
Podstawa prawna:
• Ustawa o działalności ubezpieczeniowej
• Kodeks spółek handlowych
• Kodeks cywilny
Ubezpieczeniowa spółka akcyjna a spółka akcyjna
prowadząca inną działalność
• Wyższe wymagania dotyczące minimalnej wysokości
kapitału gwarancyjnego;
• W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze
lecz również klienci (ubezpieczeni);
• Spółka ubezpieczeniowa może emitować wyłącznie
akcje imienne (z wyjątkiem wprowadzanych do
publicznego
obrotu za zgodą Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd);
• Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową sprawuje
KNF (KNUiFE) i Minister Finansów.
Różnice pomiędzy TUW a ubezpieczeniową SA
•
•
•
•
•
•
TUW nie jest spółką handlową (nie jest wpisywane do rejestru handlowego lecz do
rejestru TUW); Do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu handlowego o
spółkach akcyjnych; Działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe;
Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna) ale wzajemne
zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; Kapitał
zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego;
Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa niż w ubezpieczeniowej
SA;
Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek
towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest
związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów);
Członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do
przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwu na pokrycie
wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych;
Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, z reguły wracają do
ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci
przyrostu świadczeń.
"Małe TUW"
• TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na
małą liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy
zawieranych ubezpieczeń bądź też niewielki terytorialny zasięg
działalności, może być uznane przez Ministra Finansów za
"małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych" (małe TUW).
STAN PRAWNY UBEZPIECZEŃ W POLSCE
•
•
•
Brak kodeksu ubezpieczeń
Rozproszone źródła prawa ubezpieczeniowego
(ustawy ubezpieczeniowe, kodeksy, ustawy „okołoubezpieczeniowe”, rozporządzenia resortowe)
PODSTAWOWE ŹRÓDŁA:
Ustawy ubezpieczeniowe:
–
–
–
–
–
•
Kodeksy:
–
–
–
•
•
•
Ustawa z dn. 22.05.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 16.07.2003 r., Nr 124, poz. 1151)
Ustawa z dn. 07.07.1994 r. o gwarantowanych ubezpieczeniach eksportowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 59, poz. 609)
Ustawa z dn. 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 16.07.2003 r., Nr 124, poz. 1152)
Ustawa z dn. 22.05.2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z 16.07.2003 r., Nr 124,
poz. 1153)
Ustawa z dn. 22.05.2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. z 16.07.2003 r., Nr 124, poz. 1154.
Kodeks cywilny z 23.04.1964 r.
Kodeks morski z 18.09.2001 r.
Kodeks spółek handlowych z 15.09.2000 r.
Ustawy „około-ubezpieczeniowe”:
Ustawy: o rachunkowości (1994 r.), Prawo Atomowe (2001 r.), o biegłych rewidentach (2001 r.), o doradztwie podatkowym
(1996 r.), o kulturze fizycznej (2001 r.), o grach losowych (1998 r.), o księgach wieczystych (1982 r.), o usługach turystycznych
(2001 r.), o bezpieczeństwie imprez masowych (2001 r.), o komornikach sądowych (1997 r.), o adwokaturze (1982 r.), o
radcach prawnych (1982 r.), Prawo o notariacie (1991 r.), o gospodarce nieruchomościami (2000 r.), o ochronie danych
osobowych (1997 r.), Prawo prywatne międzynarodowe (1965 r.), o Krajowym Rejestrze Sadowym (2001 r.).
Rozporządzenia, Zarządzenia Ministra Finansów
Ratyfikowane konwencje międzynarodowe
(np.: wiedeńska z 1963 r. – o odpowiedzialności za szkodę jądrową, brukselska z 1969 r. i 1971 r. – o odpowiedzialności za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, haska z
1971 r. – o prawie właściwym dla wypadków drogowych, lugańska z 1988 r. – o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych)
KONCEPCJE ZMIAN PRAWA
UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE
• Zmiany cząstkowe (kolejne nowelizacje Ustawy z
1990 r.)
• Wprowadzenie pakietu ustaw w 2003 r.
(Ustawy: o działalności ubezpieczeniowej; o
nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym i RU; o
ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK; o
pośrednictwie ubezpieczeniowym.
• Postulat: wprowadzenie Kodeksu Ubezpieczeń
ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH
UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE
• OC kierowców
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (24.03.2000) w
sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za
szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów.
• Budynki rolnicze
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (03.04.1997) w
sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład
gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
• OC rolników
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (30.12.1993) w
sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia
(posiadania) gospodarstwa rolnego.
• OC doradców podatkowych
Rozporządzenie MF (24.07.2002) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC
podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe.
• OC podmiotów medycznych
Rozporządzenie MF (26.11.1998) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC
podmiotu przejmującego zamówienie na świadczenia zdrowotne za szkody wyrządzone przy udzielaniu
tych świadczeń.
ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH
UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE – cd.
• OC adwokatów
Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC adwokatów.
• OC notariuszy
Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC notariuszy.
• OC radców prawnych
Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC radców prawnych.
• OC rzeczników patentowych
Rozporządzenie MF (21.08.2001) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC rzeczników patentowych.
• OC architektów oraz inżynierów budownictwa
Rozporządzenie MF (17.04.2002) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC architektów oraz inżynierów budownictwa.
• OC organizatorów imprez masowych
Rozporządzenie MF (25.04.2002) w sprawie minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia
OC organizatorów imprez masowych.
Założenia ogólne i zasady prawa ubezpieczeniowego
w prawie Wspólnot (UE)
•
•
•
•
•
Towarzystwo Ubezpieczeniowe jakiegokolwiek państwa członkowskiego powinno
mieć swobodę ulokowania swej firmy w państwie członkowskim.
Uzyskując pozwolenie (licencję) do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w
kraju siedziby Towarzystwo Ubezpieczeniowe powinno mieć możność prowadzenia
takiej działalności na podstawie tego samego upoważnienia w innym kraju
członkowskim, bez potrzeby ubiegania się o pozwolenie (licencję) w tym kraju.
Zasady nadzorcze nad działalnością ubezpieczeniową we wszystkich krajach
członkowskich powinny być jednakowe, jakkolwiek sam nadzór powinien być
sprawowany oddzielnie w każdym państwie członkowskim przez upoważnione w
danym kraju władze.
Powinny zostać ujednolicone w całej Wspólnocie zasady i podstawowe elementy
regulacji prawnych odnośnie do umowy ubezpieczenia, aby w ten sposób
wyeliminować w przyszłości wybór prawa jako element walki konkurencyjnej.
Powinien istnieć niczym nieograniczony przepływ środków finansowych pomiędzy
stronami zaangażowanymi w transakcje ubezpieczeniowe.
WYBRANE DYREKTYWY UE DOTYCZĄCE UBEZPIECZEŃ
– Prawo nadzoru
• Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń na życie
– Pierwsza dyrektywa Rady z 05.03.1979 r. o koordynacji ustaw,
rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do
podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na
życie (79/267/EEC).
– Druga dyrektywa Rady z 08.11.1990 r. o koordynacji ustaw,
rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do
ubezpieczeń na życie, o usprawnieniu mechanizmów zapewniających
swobodę świadczenia usług oraz zmieniająca dyrektywę 79/267/EEC
(90/619/EEC).
– Trzecia dyrektywa Rady z 10.11.1992 r. o koordynacji ustaw,
rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do
ubezpieczeń na życie oraz zmieniająca dyrektywy wcześniejsze
79/267/EEC, 90/619/EEC (92/96/EEC).
WYBRANE DYREKTYWY UE DOTYCZĄCE UBEZPIECZEŃ
– Prawo nadzoru
• Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń innych niż na życie
– Pierwsza dyrektywa Rady z 24.07.1973 r. o koordynacji ustaw,
rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do
podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń
bezpośrednich innych niż ubezpieczeń na życie (73/239/EEC).
– Dyrektywa Rady z 24.07.1973 r. o zniesieniu ograniczeń swobody
tworzenia podmiotów gospodarczych w sferze ubezpieczeń
bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (73/240/EEC).
– Dyrektywa Rady z 30.05.1978 r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i
decyzji administracyjnych odnoszących się do koasekuracji we wspólnocie
(78/473/EEC).
– Dyrektywa Rady z 10.12.1984 r. o zmianie – w szczególności w
odniesieniu do ubezpieczeń turystycznych – dyrektywy 73/239/EEC
(84/641/EEC).
– Dyrektywa Rady z 22.06.1987 r. o zmianie – w szczególności w
odniesieniu do ubezpieczeń kredytów i rękojmi – dyrektywy 73/239/EEC
(87/343/EEC).
WYBRANE DYREKTYWY UE DOTYCZĄCE UBEZPIECZEŃ
– Prawo nadzoru
• Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń innych niż na życie
– Dyrektywa Rady z 22.06.1987 r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji
administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń kosztów prawnych
(87/344/EEC).
– Druga dyrektywa Rady z 22.06.1988 r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i
decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń innych niż
ubezpieczenia na życie, zawierająca postanowienia o usprawnieniu
mechanizmów zapewniających swobodę świadczenia usług oraz
zmieniająca dyrektywę 73/239/EEC (88/357/EEC).
– Dyrektywa Rady z 08.11.1990 r. o zmianie – w szczególności w odniesieniu
do ubezpieczeń komunikacyjnych – pierwszej dyrektywy 73/239/EEC i
drugiej dyrektywy 88/357/EEC (90/618/EEC).
– Trzecia dyrektywa Rady z 18.06.1992 r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i
decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich
innych niż ubezpieczenia na życie, zmieniająca dyrektywy 73/239/EEC oraz
88/357/EEC (92/49/EEC).
INNE OBSZARY DYREKTYW UE DOTYCZĄCYCH
UBEZPIECZEŃ
• Ubezpieczenia komunikacyjne OC
• Prawo bilansu ubezpieczeniowego
• Prawo dotyczące upadłości i likwidacji zakładu
ubezpieczeń
• Prawo pośrednictwa ubezpieczeniowego
RYNEK UBEZPIECZENIOWY
Podstawowe pojęcia
• RYNEK
Ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na
pewnym terytorium w określonym czasie.
• RYNEK UBEZPIECZENIOWY
Segment rynku ogólnego, który obejmuje całokształt usług ubezpieczeniowych, zaliczany do
tzw. rynku usług finansowych.
• RYNEK UBEZPIECZENIOWY W UJĘCIU PODMIOTOWYM
Obejmuje wszystkie osoby i podmioty uczestniczące w dystrybucji usług ubezpieczeniowych
oraz podmioty, organy i instytucje zrzeszające uczestników rynku, kontrolujące i nadzorujące
jego działalność i funkcjonowanie.
• RYNEK UBEZPIECZENIOWY W UJĘCIU SEGMENTOWYM
Grupy podmiotów uczestniczące w całym procesie dystrybucji usług ubezpieczeniowych (od
ubezpieczających do zakładów ubezpieczeń i reasekuracji).
POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY I REASEKURACYJNY
• Podaż
–
–
–
–
Ubezpieczyciele (zakłady ubezpieczeń: S.A., TUW)
Instytucje ubezpieczeniowe (UFG, PBUK)
Samorząd ubezpieczeniowy (PIU)
Stowarzyszenie aktuariuszy
• Instytucje nadzoru ubezpieczeniowego (KNF, MF, PRM, RU)
• Popyt
– Ubezpieczający (osoby fizyczne i prawne)
– Rzecznik Ubezpieczonych (RU)
– Organizacje konsumentów
• Pośrednicy ubezpieczeniowi
– Agenci i brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni
– Stowarzyszenia (agentów, brokerów)
• Instytucje pomocnicze i usługowe (rzeczoznawcy, specjaliści, dyspaserzy,
nauczyciele zawodu)
KOMISJA NADZORU FINANSÓW (KNF)
KOMISJA NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH
(KNUiFE)
•
Organ nadzoru
Centralny organ administracji rządowej. Kieruje nim Przewodniczący powołany przez Prezesa Rady Ministrów (organ nadzorczy). Do postępowania
KNF stosuje się k.p.a. Jego decyzje sa ostateczne, na decyzje te przysługuje skarga do NSA.
•
Istota nadzoru ubezpieczeń
Ochrona interesów osób ubezpieczonych (ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów, członków funduszy
emerytalnych oraz uczestników PPE) poprzez zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń traci zdolność wypłaty należnych tym osobom
świadczeń ubezpieczeniowych.
•
Zakres nadzoru ubezpieczeń
1)
2)
•
Zadania nadzorcze ubezpieczeń
1)
2)
3)
4)
•
Podejmowanie działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego oraz ochronę
ubezpieczonych.
Wydawanie zezwoleń na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej, brokerskiej i agencyjnej.
Kontrola działalności i stanu majątkowego zu. oraz brokerów.
Podejmowanie innych działań przewidzianych w Ustawie.
Prerogatywy
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
•
Zakłady ubezpieczeń (nie podlegają nadzorowi: UFG, PBUK, KUKE S.A. w zakresie gwarantowanych przez SP ubezpieczeń eksportowych).
Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni.
Może w każdym czasie przeprowadzić kontrolę działalności i stanu majątkowego zu. i brokerów.
Może żądać od zu. i brokerów wyjaśnień i informacji oraz zarządzić przekazanie danych.
Wydaje zalecenia w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.
Może składać wnioski o ogłoszenie upadłości zu.
Może ustanawiać zarząd komisaryczny nad zu.
Zatwierdza umowy o przeniesienie portfela.
Stosuje sankcje (włącznie z karami pieniężnymi).
Współpraca
1)
2)
3)
Komisja Nadzoru Bankowego, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organy nadzoru ubezpieczeniowego lub
emerytalnego innych państw.
Szef Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych (Komendant Główny Policji).
UFG, PBUK, RPO, ZUS
MINISTER FINANSÓW (MF)
•
Obszary Kompetencji
1.
2.
•
Polityka ubezpieczeniowa.
Legislacja (opracowywanie rządowych projektów ustaw z zakresu
ubezpieczeń oraz wydawanie aktów wykonawczych).
Prerogatywy
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
Nadzór nad KUKE S.A.
Ustalanie w formie rozporządzeń OWU obowiązkowych.
Wyrażanie zgody na nabycie akcji zu.
Zatwierdzanie statutu TUW oraz uznawanie TUW za „małe TUW”.
Powoływanie Komisji Egzaminacyjnej dla Aktuariuszy, ustalanie zakresu,
trybu i opłat egzaminacyjnych.
Wyrażanie zgody na lokowanie środków finansowych poza granicami
kraju.
Wydawanie zezwolenia na połączenie zu.
Wyznaczanie z urzędu likwidatora zu.
Zarządzanie przymusowej likwidacji zu.
Ogłaszanie listy aktuariuszy i brokerów w Dzienniku Urzędowym MF.
UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (UFG)
•
Instytucja ubezpieczeniowa
Posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa (nie będąc
zu. wypłaca niektóre świadczenia ubezpieczeniowe). Ma prawo wystawiania
tytułu egzekucyjnego tytułu wykonawczego w trybie egzekucji administracyjnej
w zakresie egzekucji karnej opłaty pieniężnej w stosunku do podmiotów
naruszających obowiązek zawarcia ubezpieczeń wymienionych w Ustawie.
•
Zadania
1.
Wypłata pełnego odszkodowania (za szkody na mieniu i na osobie), gdy:
a)
b)
2.
Wypłata ograniczonego odszkodowania (tylko za szkody na osobie), gdy:
a)
b)
3.
4.
posiadacz pojazdu mechanicznego, będący sprawcą szkody, nie zawarł umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC,
rolnik lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, będący sprawcami szkody, nie posiadali obowiązkowego ubezpieczenia OC.
nieustalony sprawca bądź niezidentyfikowany pojazd mechaniczny wyrządził szkodę w okolicznościach uzasadniających
odpowiedzialność cywilną sprawcy.
szkoda została wyrządzona przez rolnika, którego tożsamości nie ustalono.
Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. z tytułu
obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz
obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników.
Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. z tytułu umów
ubezpieczenia na życie w wysokości 50% wierzytelności (nie więcej niż 30000 euro).
POLSKIE BIURO UBEZPIECZYCIELI
KOMUNIKACYJNYCH (PBUK)
• Instytucja ubezpieczeniowa
Posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa,
zrzeszająca zakłady ubezpieczeń prowadzące obowiązkowe ubezpieczenie OC
posiadaczy pojazdów w ruchu zagranicznym. Przynależność wymienionych
zakładów do PBUK jest obowiązkowa.
• Zadania
1. Wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w ruchu zagranicznym.
2. Zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych o
wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych.
3. Organizowanie likwidacji szkód spowodowanych na terytorium Polski przez
ubezpieczone pojazdy zagraniczne (z reguły powierzone krajowym zu.)
4. Bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych w Polsce przez ubezpieczone
pojazdy zagraniczne.
5. Określenie zasad i trybu dystrybucji przez zakłady ubezpieczeń krótkoterminowych
umów ubezpieczeń OC dla posiadaczy pojazdów wjeżdżających na terytorium
Polski bez ważnych dowodów ubezpieczenia OC.
6. Ustalanie wzorów dokumentów ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym oraz
ewidencjonowanie takich umów.
POLSKA IZBA UBEZPIECZEŃ (PIU)
• Instytucja samorządu gospodarczego
Posiadająca osobowość prawną instytucja ubezpieczeniowego samorządu
gospodarczego, zrzeszająca wszystkie działające w kraju zakłady ubezpieczeń
na zasadzie obowiązkowości. Członkostwo powstaje z mocy prawa z chwilą
podjęcia przez dany zakład działalności ubezpieczeniowej. Może także
prowadzić działalność gospodarczą w ramach powołanego przez siebie
przedsiębiorstwa.
• Zadania
1. Reprezentowanie zu. wobec organów władzy i administracji oraz podejmowanie
działań w celu ochrony ich interesów.
2. Opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń i współdziałanie
przy ich opracowywaniu.
3. Współdziałanie z nadzorem ubezpieczeniowym.
4. Współdziałanie z krajowymi i zagranicznymi organizacjami i stowarzyszeniami
ubezpieczeniowymi.
5. Polubowne rozstrzyganie sporów między członkami Izby.
6. Kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej w działalności
ubezpieczeniowej.
7. Sprawowanie pieczy nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji na rynku
ubezpieczeniowym.
RZECZNIK UBEZPIECZONYCH (RU)
• Organ konsumencki
Powoływany na 4 letnią kadencję przez Ministra Finansów organ, którego
zadaniem jest obrona interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów
ubezpieczenia. Wykonuje swe zadania przy pomocy Biura Rzecznika
Ubezpieczonych. Organem opiniodawczo-doradczym jest Rada
Ubezpieczonych, składająca się z 12 członków wskazanych przez: Krajowy
Sejmik Samorządowy, organizacje konsumenckie, organizacje pracodawców
oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Zadania
1. Reprezentowanie i ochrona konsumenckich interesów ubezpieczonych i
uprawnionych i uprawnionych z umów ubezpieczenia.
2. Opiniowanie aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń.
3. Informowanie nadzoru ubezpieczeniowego o nieprawidłowościach w działalności
zu.
4. Działalność o charakterze edukacyjno-informacyjnym w zakresie ubezpieczeń (np.
powołanie Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej, działalność wydawnicza –
„Monitor Ubezpieczeniowy”).
Wykład 4
Reasekuracja.
Elementy metodologii analizy finansowej w
ubezpieczeniach.
Formy transferu ryzyka
TRANSFER RYZYKA
FRONTING W REASEKURACJI
• Jeżeli przyjmujący do ubezpieczenia dane ryzyko zakład ubezpieczeń
przekazuje to ryzyko w całości lub w części reasekuratorowi, to zakład taki
staje się „frontującym”, a nie rzeczywistym ubezpieczycielem. Fronting
polega więc na przejęciu ryzyka przez reasekuratora, ubezpieczyciel zaś
pełni faktycznie rolę pośrednika (frontującego).
• Główną przyczyną frontingu jest mała pojemność finansowa zakładu
ubezpieczeń, co uniemożliwia mu zachowanie na udziale własnym wielu
ryzyk.
• Skutki frontingu:
– Rzeczywistym operatorem umowy ubezpieczenia staje się reasekurator.
– Decyzyjność zostaje przesunięta faktycznie na reasekuratora (przyjęcie ryzyka,
wycena taryfowa, warunki ochrony, wypłaty świadczenia, postępowanie
regresowe).
– Fronting zagraniczny powoduje finansowy drenaż rynku krajowego oraz
uzależnienie od zagranicznych ośrodków reasekuracyjnych.
– Fronting zniekształca prawny charakter umowy ubezpieczenia, nadając jej
charakter kamuflażu prawnego, skrywającego operację pośrednictwa.
TRANSFER RYZYKA
ART & CAPTIVE
• ART (Alternative Risk Transfer) – alternatywne w stosunku do
klasycznego ubezpieczenia formy finansowania ryzyk,
zwłaszcza w wielkich przedsiębiorstwach (samoubezpieczenie,
captive, prewencja).
• Captive – spółka zależna (córka) tworzona przez wielkie
przedsiębiorstwo bądź grupę przedsiębiorstw (koncern,
holding) dla ubezpieczenia własnych ryzyk. Jest to forma
samoubezpieczenia.
• Rodzaje captivów:
– Ubezpieczeniowy lub Reasekuracyjny (spotykany najczęściej).
– Dla jednego przedsiębiorstwa lub dla większej liczby przedsiębiorstw
(koncern, holding).
TRANSFER RYZYKA
ART & CAPTIVE
• Funkcje i zalety
–
–
–
–
–
–
–
Racjonalizacja procesu finansowania własnych ryzyk.
Indywidualizacja warunków ochrony (unikanie standaryzacji).
Unikanie kosztów pośrednictwa (captive jako pośrednik).
Zatrzymanie zysków z kapitału przeznaczonego na finansowanie ryzyk.
Profity podatkowe (raje podatkowe: Bermudy, Kajmany, Szwajcaria).
Minimalizacja kosztów operacyjnych.
Profesjonalizm (zarządzanie powierza się wyspecjalizowanym
organizacjom. Przykład: Nordic Mutual, powstały w 1991 r.
zarządzający ok. 60 captivami).
TRANSFER RYZYKA
ALLFINANZ
•
•
•
Allfinanz – zjawisko integracji usług bankowych i ubezpieczeniowych jako
konsekwencja komplementarnego charakteru popytu na szeroko pojęte usługi
finansowe. Znajduje wyraz we wspólnej (skoordynowanej) sprzedaży usług
bankowo-ubezpieczeniowych. Tworzą się tzw. sojusze bankowoubezpieczeniowe, np. udzielający kredytu bank zawiera jednocześnie umowy
ubezpieczenia tego kredytu. zwykle jako agent „sojuszniczego” zakładu
ubezpieczeń. Proces integracji obejmuje:
– powiązania kapitałowe,
– bank jest depozytariuszem części funduszu ubezpieczeniowego.
– wspólne inwestycje.
Zakłady ubezpieczeń oferują produkty ubezpieczeniowe poszerzone o usługi
kredytowo-bankowe, np.:
– udzielanie pożyczek pod zastaw praw z polis ubezpieczeń na życie,
– udzielanie kredytu eksportowego (np. Eximbank of America)
Banki oferują usługi bankowe poszerzone o produkty ubezpieczeniowe, np.:
– sprzedaż polis w charakterze agenta zakładu ubezpieczeń,
– sprzedaż polis na życie w imieniu własnym (np. PKO w latach 1928-1948)
Reasekuracja
REASEKURACJA
FUNKCJE
• Finansowa
Reasekuratorzy ponoszą ciężar finansowy znacznej części wypłacanych świadczeń (odszkodowań). Niekiedy wypłacają
bezpośrednio.
• Gwarancyjna
Gwarantuje zakładom ubezpieczeń zdolność finansową wykonania ich zobowiązań z tytułu umów ubezpieczenia, niezależnie
od ich ilości i wielkości szkód.
• Techniczna
Chroni zakłady ubezpieczeń przed nadmiernym wzrostem szkodowości w danym okresie, będącym skutkiem sporadycznych
katastrof albo wystąpienia okresu skupienia szkód.
• Kapitałotwórcza
Operacje reasekuracyjne powodują koncentrację znacznych środków finansowych w skali krajowej i międzynarodowej.
• Stabilizująca
Reasekuracja przeciwdziała gwałtownym zachwianiom koniunktury na rynkach ubezpieczeniowych (amortyzacja skutków
załamań kryzysowych).
• Tezauryzacyjna
Reasekuracja jest źródłem wpływów finansowych nie tylko dla reasekuratorów ale także dla reasekurowanych (prowizje,
udziały w zyskach).
• Zwiększania pojemności rynku ubezpieczeń
Dzięki reasekuracji nawet zakład ubezpieczeń o niewielkich kapitałach własnych może ubezpieczyć, teoretycznie, każde
ryzyko.
• Globalizacyjna
Reasekuracja międzynarodowa tworzy jeden wielki, globalnie powiązany rynek kapitałowy.
REASEKURACJA
POJĘCIE, ISTOTA
• Przez reasekurację rozumie się umowę zawartą pomiędzy
ubezpieczycielem (cedent, reasekurowany) a reasekuratorem
(cesjonariusz, reasekurator), na mocy której następuje podział
lub odstąpienie ryzyk w ten sposób, że ubezpieczyciel nadal
pozostaje jedynie i wyłącznie odpowiedzialny bezpośrednio
wobec ubezpieczonego.
• Ryzyko przyjęte do reasekuracji może być przez pierwszego
reasekuratora (retrocedenta) reasekurowane dalej przez inny
zakład przyjmujący ryzyko (retrocesjonariusz). Mamy wówczas
do czynienia z retrocesją.
REASEKURACJA
NIEJEDNORODNOŚĆ RYZYK
• Niejednorodność jakościowa (co do poziomu
ryzyka).
• Niejednorodność ilościowa (co do wysokości
sumy ubezpieczenia).
REASEKURACJA
KOASEKURACJA A REASEKURACJA
• Koasekuracja jako technika wyrównywania i rozproszenia
ryzyka poprzez jego podział, której istota zawiera się wyłącznie
w działalności ubezpieczeniowej.
• Koasekuracja jako czynnik przyczynowy do rozwoju
reasekuracji (niewystarczalność pojemności ubezpieczeniowej
jednego ubezpieczyciela, konkurencja o przejęcie tego samego
ryzyka).
• Istnienie dwóch form koasekuracji: zewnętrznej (każdy
ubezpieczyciel ubezpiecza określoną część ryzyka i za nią
odpowiada przed ubezpieczonym), wewnętrzna (tylko jeden
ubezpieczyciel odpowiada za całe ryzyko wobec
ubezpieczonego).
REASEKURACJA
FORMY
• Bierna (odstępowanie części lub całości
ryzyka)
• Czynna (przejmowanie części lub całości
ryzyka)
REASEKURACJA
DEFINICJE UPROSZCZONE
•
•
•
•
•
•
Reasekuracja to ubezpieczenie ubezpieczenia.
Reasekuracja to ubezpieczenie zakładu ubezpieczeń.
Reasekuracja to ubezpieczenie pośrednie.
Reasekuracja to dalsza cesja ryzyka.
Reasekuracja to przedłużenie ubezpieczenia.
Reasekuracja to metoda wielokrotnej dywersyfikacji
ryzyk.
• Reasekuracja to metoda wtórnego podziału ryzyka.
• Reasekuracja to odmiana (forma) ubezpieczenia.
REASEKURACJA
UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA PODOBIEŃSTWA
• Obie instytucje są metodą transferu ryzyka.
• W obu instytucjach celem jest zapewnienie bezpieczeństwa
finansowego (ubezpieczającego, cedenta).
• W obu instytucjach chodzi o transfer tzw. ryzyk czystych.
• W obu umowach obowiązuje zasada dobrej wiary i zasada
odszkodowania.
• Są to umowy kauzalne (warunkiem ich skuteczności jest tzw.
interes po stronie ubezpieczającego lub cedenta).
• Jeśli przyjąć tezę o wzajemności i losowości umowy
ubezpieczenia, to te same zasady należy odnieść do umowy
reasekuracji.
• Obie umowy mają charakter odpłatny.
REASEKURACJA
UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA PODOBIEŃSTWA
• Przy zawieraniu obu umów uczestniczą często pośrednicy.
• Zarówno świadczenie zakładu ubezpieczeń, jak i reasekuratora
ma charakter pieniężny.
• W obu stosunkach występują te same elementy: ryzyko,
składka, prowizja, świadczenie (odszkodowanie).
• Obie służą interesom ubezpieczającego, zwiększając realność
należnych mu świadczeń (odszkodowań), chociaż w
reasekuracji formalnie nie jest on stroną umowy.
• Umowy ubezpieczenia są objęte tzw. tajemnicą umów.
Umowy reasekuracji są objęte poufnością.
REASEKURACJA
UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - RÓŻNICE
•
•
•
•
•
•
•
•
Ubezpieczenie: umowa nazwana; Reasekuracja: umowa nienazwana.
Ubezpieczenie: umowa jednostronnie kwalifikowana; Reasekuracja: umowa
dwustronnie kwalifikowana.
Ubezpieczenie: strony to ubezpieczający i ubezpieczyciel; Reasekuracja: strony
to zakład ubezpieczeń (cedent) i reasekurator (cesjonariusz).
Ubezpieczenie: występuje umowa na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek;
Reasekuracja: nie występują umowy na rzecz osoby trzeciej i na cudzy
rachunek.
Ubezpieczenie: ubezpieczający i ubezpieczony może być nieoznaczony
imiennie; Reasekuracja: nie stosuje się form bezimiennych.
Ubezpieczenie: tworzy scentralizowany fundusz; Reasekuracja: nie tworzy się
scentralizowanego funduszu.
Ubezpieczenie: istnieje bezpośredni stosunek prawny ubezpieczającego z
ubezpieczycielem; Reasekuracja: brak bezpośredniego stosunku pomiędzy
ubezpieczającym a reasekuratorem.
Ubezpieczenie: zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego;
Reasekuracja: dochodzi do skutku niezależnie od wiedzy i zgody
ubezpieczającego.
REASEKURACJA
UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - RÓŻNICE
•
•
•
•
•
•
•
•
Ubezpieczenie: po wypłacie odszkodowania ubezpieczyciel ma prawo do
regresu; Reasekuracja: nie występuje regres reasekuratora do osób cywilnie
odpowiedzialnych za szkodę.
Ubezpieczenie: przewaga stosunków krajowych; Reasekuracja: przewaga
stosunków międzynarodowych.
Ubezpieczenie: umowy masowe; Reasekuracja: brak masowego charakteru.
Ubezpieczenie: występują umowy konsumenckie; Reasekuracja: brak
charakteru konsumenckiego.
Ubezpieczenie: może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny); Reasekuracja:
nie ma charakteru wzajemnego.
Ubezpieczenie: umowy mogą być obowiązkowe; Reasekuracja: brak
ustawowego obowiązku zawierania umów reasekuracji.
Ubezpieczenie: umowy mają z reguły charakter adhezyjny; Reasekuracja: brak
adhezyjnego charakteru umowy (brak o.w.u.).
Ubezpieczenie: co do zasady dotyczy ryzyk jednego podmiotu; Reasekuracja:
obejmuje całość ryzyk ulokowanych w reasekurowanym zakładzie
ubezpieczeń.
REASEKURACJA
UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - RÓŻNICE
•
•
•
•
Ubezpieczenie: spory z umów rozstrzygają w większości sądy powszechne;
Reasekuracja: spory rozstrzygane są polubownie.
Ubezpieczenie: umowy zawierane są w siedzibie ubezpieczyciela (nawet jeśli
zawiera je agent, przyjmuje się, że miejscem zawarcia jest siedziba placówki
zakładu); Reasekuracja: umowy zawierane są także na tzw. giełdach
reasekuracyjnych.
Ubezpieczenie: ubezpieczający otrzymuje w zasadzie tylko świadczenie
ubezpieczeniowe; Reasekuracja: reasekurowany otrzymuje – oprócz udziału w
wypłaconych świadczeniach – prowizję i udział w zysku.
Ubezpieczenie: w zasadzie warunkiem zawarcia ubezpieczenia nie jest złożenie
przez ubezpieczającego zabezpieczenia; Reasekuracja: stosowane są tzw.
depozyty reasekuracyjne składane przez cedentów.
REASEKURACJA
RODZAJE UMÓW
• Umowa fakultatywna
• Umowa fakultatywno-obligatoryjna
• Umowa obligatoryjna
REASEKURACJA
UMOWA FAKULTATYWNA
• Umowy fakultatywne są historycznie najstarszą formą umów
reasekuracji - dominowały do końca XIX w.
• Jest to umowa zawierana ad hoc, dotyczy jednego ryzyka bądź
jednorodnej grupy ryzyk.
• Stosowana jest zasada pełnej swobody reasekuracyjnej, cedent nie
musi danej grupy reasekurować, cesjonariusz nie musi ryzyk tych
przyjąć.
• Elementy umowy negocjuje się w każdym przypadku oddzielnie
(wysokość udziału reasekuratora, warunki pokrycia
reasekuracyjnego, warunki rozliczeń, wysokość prowizji, itp.).
• Warunki tej umowy są silnie zależne od doraźnej koniunktury na
rynku reasekuracyjnym.
• Jest z punktu widzenia technicznego niezbyt dogodna
(czasochłonna, żmudna, ma skomplikowane procedury rozliczeń).
REASEKURACJA
UMOWA FAKULTATYWNO-OBLIGATORYJNA
• Umowy te – do końca XIX w. – były reakcją na niedogodności i wady
umów fakultatywnych. Ich celem jest uproszczenie i automatyzacja
stosunków reasekuracyjnych.
• Algorytmem prawnym jest to umowa generalna, nazywana
potocznie traktatem reasekuracyjnym.
• Jest to z reguły umowa roczna, zobowiązująca cedenta do
cedowania udziałów w całym portfelu ryzyk, bądź w zakresie ściśle
określonych udziałów i rodzajów ubezpieczeń.
• Reasekurator ma obowiązek przyjęcia oferowanych mu ryzyk.
• Ma charakter selektywny, gdyż na ogół reasekurowane są tylko
takie grupy ryzyk, które przekroczą z góry ustalone udziały własne
cedenta.
• Składka reasekuracyjna i prowizja cedenta ustalane są w
odpowiednim procencie globalnej składki zebranej przez cedenta.
REASEKURACJA
UMOWA OBLIGATORYJNA
• Są to tzw. umowy otwartego pokrycia (ang. open cover).
• Cedent ma swobodę decyzji co do tego, jakie ryzyka i w jakich
limitach zamierza reasekurować, natomiast reasekurator jest
zobowiązany do przyjęcia cedowanych ryzyk i to na warunkach z
góry ustalonych.
• Umożliwiają cedentowi antyselekcję ryzyk swego portfela, co nie
jest korzystne z punku widzenia reasekuratora.
REASEKURACJA
FORMY TECHNICZNE RASEKURACJI
• REASEKURACJA PROPORCJONALNA
Najstarsza historycznie forma oparta na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”.
Udział reasekuratora w każdym ryzyku określony jest w pewnym stosunku
(proporcji) do udziału własnego cedenta. W takiej samej proporcji określony jest
udział (partycypacja) reasekuratora w składkach oraz w refundowanych szkodach.
• REASEKURACJA NIEPROPORCJONALNA
Rozwinęła się szerzej w drugiej połowie XX w. wypierając proporcjonalną. Technika
rozliczeń nie opiera się na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”. Stosuje się w
odniesieniu do ryzyk nietypowych i trudnych do kwantyfikacji (w szczególności do
ryzyk z tytułu ubezpieczeń OC). System rozliczeń nie jest pracochłonny i jest
atrakcyjny dla cedenta (może bowiem prowadzić antyselekcję ryzyk, zwłaszcza tzw.
katastroficznych).
REASEKURACJA
ODMIANY RASEKURACJI PROPORCJONALNEJ
• SYSTEM KWOTOWY
• SYSTEM EKSCEDENTOWY
• SYSTEM MIESZANY
REASEKURACJA
ODMIANY RASEKURACJI NIEPROPORCJONALNEJ
• REASEKURACJA NADWYŻKI SZKÓD
• REASEKURACJA NADWYŻKI SZKODOWOŚCI
REASEKURACJA
ŚWIATOWE CENTRA REASEKURACJI
• Rynek monachijski
Munich Re, Cologne Re, Hannover Re & Eisen u. Stahl, Gerling Globale Re Group,
Frankona Re
• Rynek amerykański
Employers Re, General Re, Lincoln National Group, American Re, National
Indemnity
• Rynek londyński
Mercantile & General Re
• Rynek japoński
• Rynek szwajcarski
Swiss Re, Winterthur Swiss
• Rynek skandynawski
Skandia International
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
OCENA PROGRAMU REASEKURACJI
• Prawidłowo prowadzona reasekuracja powinna:
– wyeliminować z portfela ryzyko dużych szkód,
– wyeliminować następstwa podwyższonej częstości małych szkód.
• Im większa jest wysokość ryzyka cedowanego na
reasekuratora, tym niższa jest wysokość marginesu
wypłacalności dla zakładu ubezpieczeń. Granicą wysokości
wskaźnika reasekuracyjnego wpływającego na wysokość
marginesu wypłacalności jest 50%.
• Umowy reasekuracyjne z punktu widzenia podziału ryzyka:
– reasekuracja proporcjonalna (kwotowa, ekscedentowa, mieszana),
– reasekuracja nieproporcjonalna (nadwyżki szkody, nadwyżki
szkodowości).
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
1.
2.
3.
4.
Wskaźniki ustawowe
Środki własne zakładu ubezpieczeń jako
miernik bezpieczeństwa finansowego
Kapitał gwarancyjny
Margines wypłacalności
Inne wymogi ustawowe
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
Finansowe normy ostrożnościowe
• Minimalny kapitał gwarancyjny
To środki własne z.u. nie obciążone żadnymi zobowiązaniami i konieczne
do wykonywania działalności ubezpieczeniowej.
• Margines wypłacalności
To wielkość środków własnych z.u. nie niższych niż minimalny kapitał
gwarancyjny potrzebny do zabezpieczenia płynności z.u.
• Fundusz ubezpieczeniowy
To rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z.u. na udziale własnym.
Bezpieczeństwo z.u. wymaga pokrycia tych rezerw lokatami.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
Środki własne zakładu ubezpieczeń jako miernik bezpieczeństwa
finansowego:
SW = CK + 0.5W + KZ + KRA + KRP + WMP + NWF + WFN + D
gdzie:
CK - opłacona część kapitału akcyjnego lub zakładowego (+),
W - należne wpłaty na poczet kapitału akcyjnego lub
zakładowego (+),
KZ - kapitał zapasowy (+),
KRA - kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny (+),
KRP - kapitał rezerwowy pozostały (+),
WMP
- wartości niematerialne i prawne (-),
NWF - nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych (+/-),
WFN - wynik finansowy netto okresu sprawozdawczego (+/-),
D
- 50% nie wpłaconych dopłat statutowych w TUW działu II,
MW - margines wypłacalności.
Warunek bezpieczeństwa finansowego: SW >= MW
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
Kapitał gwarancyjny
• Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego (MKG)
Jest to stała indeksowana kursem EURO wysokość
obowiązkowa kapitału zależna od formy zakładu (SA, TUW),
działu ubezpieczeń (I, II), grup ubezpieczeń (od 200.000 do
800.000 EURO). Określa dolną granicę kapitału gwarancyjnego
od momentu rozpoczęcia działalności.
• Wymagalna wysokość kapitału gwarancyjnego (WKG)
Jest to 1/3 marginesu wypłacalności.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
Margines wypłacalności
• Jest to ustalona parametrycznie najniższa wysokość środków
własnych, jaką powinien posiadać zakład ubezpieczeń na
danym etapie działalności. Ma zastosowanie tylko wtedy, gdy
jego wysokość jest wyższa od minimalnego kapitału
gwarancyjnego.
• Wysokość marginesu wypłacalności zależy od działu: I wysokość rezerwy ubezpieczeń na życie (składki), wysokość
sumy ubezpieczenia, wysokość współczynnika
reasekuracyjnego; II - wysokość zbioru składek, wysokość
wypłaconych odszkodowań i świadczeń, wysokość
współczynnika reasekuracyjnego.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
Inne wymogi ustawowe:
• Pokrycie funduszu ubezpieczeniowego w lokatach
Wysokość lokat powinna być co najmniej równa wysokości
funduszu ubezpieczeniowego oraz struktura lokat powinna
odpowiadać pod względem płynności i rentowności
charakterowi rezerwy.
• Wysokość sumy ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka do
zatrzymania na udziale własnym
Maksimum: 25% łącznej wysokości rezerw technicznoubezpieczeniowych i kapitałów własnych.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki wypłacalności
Wskaźniki struktury kapitału
Wskaźniki zyskowności
Wskaźniki sprawności działania
Wskaźniki zatrzymania (retencji)
Wskaźniki działalności lokacyjnej
Wskaźnik szkodowości
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki wypłacalności
• Wskaźnik płynności finansowej (P)
P = SF/(Z + RTU), 2>P>1
gdzie: SF - płynne środki finansowe, Z - zobowiązania krótkoterminowe, RTU - rezerwy
techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym (fundusz ubezpieczeniowy).
•
Zachowanie równowagi finansowej wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była
około 2 razy większa niż kwota zobowiązań krótko-terminowych powiększonych o
rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.
Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi (W)
W = SW/MW * 100%,
gdzie: SW - wysokość środków własnych, MW - margines wypłacalności.
Standing finansowy:
W > 300%
sytuacja zakładu bardzo dobra,
300% > W > 200% sytuacja zakładu dobra,
200% > W > 100% sytuacja zakładu dostateczna,
100% > W > 33.3% sytuacja zakładu zagrożona,
W < 33.3%
sytuacja zakładu zła (SW < KG)
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki struktury kapitału (zasilania finansowego)
• Wskaźnik udziału funduszu ubezpieczeniowego w majątku
ogółem
Fundusz ubezpieczeniowy/Aktywa * 100%
• Wskaźnik zadłużenia technicznego
Fundusz ubezpieczeniowy/Kapitał własny * 100% < 350%
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki zyskowności
• Wskaźnik rentowności sprzedaży netto (marża zysku, zwrot)
Zysk netto/Składka przypisana brutto * 100%
Wynik finansowy netto/Składka przypisana brutto * 100%
Wynik techniczny/Składka zarobiona * 100%
• Wskaźnik rentowności sprzedaży ogółem
Wynik finansowy netto/Przychody ogółem * 100%
• Wskaźnik rentowności kapitałów własnych (zwrot z kapitału)
Zysk netto/Kapitał własny * 100%
• Wskaźnik rentowności aktywów (zwrot z aktywów)
Zysk netto/Aktywa * 100%
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki sprawności działania
• Wskaźnik rotacji majątku (obracalności aktywów)
Składka przypisana brutto/Aktywa * 100%
• Wskaźnik przychodowości kapitałów własnych
Składka przypisana na udziale własnym/Kapitał własny * 100% < 330%
• Wskaźnik dynamiki wzrostu składki
Składka przypisana brutto/Składka przypisana brutto * 100%
• Wskaźniki poziomu kosztów
Koszty akwizycji/Składka przypisana brutto * 100%
Koszty administracyjne/Składka przypisana brutto * 100%
Koszty działalności brutto/Składka przypisana brutto * 100%
Koszty działalności na udziale własnym/Składka przypisana brutto * 100%
Koszty działalności/Przychody ogółem * 100%
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki zatrzymania (retencji)
• Wskaźnik zatrzymania składki
Składka przypisana na udziale własnym/Składka przypisana
brutto * 100%
• Wskaźnik zatrzymania odszkodowań
Odszkodowania wypł. na udz. wł./Odszkodowania wypł. brutto *
100%
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki działalności lokacyjnej
• Ogólny wskaźnik poziomu lokat (WPL)
WPL = L/(KW + RTU) * 100%,
gdzie: L - lokaty ogółem, KW - kapitały własne, RTU - rezerwy technicznoubezpieczeniowe na udziale własnym.
• Wskaźnik pokrycia funduszu ubezpieczeniowego lokatami (WPFL)
WPFL = L/FU * 100%, WPFL>100%
gdzie: L - wartość lokat, FU - fundusz ubezpieczeniowy (rezerwy technicznoubezpieczeniowe na udziale własnym).
• Ogólny wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej (WRL)
WRL = DL/L * 100%,
gdzie: DL - dochód z lokat, L - wartość średnia lokat.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
POLITYKA LOKACYJNA A STRATEGIA PROMOCJI
• Finanse jako element nowych form promocji:
–
–
–
–
polityka lokacyjna,
sytuacja finansowa,
bezpieczeństwo wkładów,
gwarancje wypłacalności.
• Powiązanie finansów z marketingiem.
• Realność finansowa w „dobrym” marketingu.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźnik szkodowości
• Wskaźnik szkodowości składki (WS, WSS)
Jest to stosunek sumy wypłaconych odszkodowań i świadczeń w danym
okresie do składki zarobionej.
WS = (Q + KL + RS)/SZ * 100%, WS<100%
WSS = (Q + RS)/SZ * 100%,
gdzie: Q - suma wypłaconych odszkodowań i świadczeń, KL - koszty
likwidacji szkód, RS - różnica (+/-) sprawozdawcza rezerw na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia na udziale własnym (zmiana stanu rezerw),
SZ - składka zarobiona.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA
•
Ryzyka techniczne:
–
–
–
–
–
–
–
–
•
Ryzyka inwestycyjne:
–
–
–
–
–
–
•
Ryzyko nieodpowiedniej kalkulacji składek
Ryzyko błędnej kalkulacji rezerw t-u
Ryzyko kosztów operacyjnych
Ryzyko dużych szkód
Ryzyko akumulacji szkód
Ryzyka związane z reasekuracją
Ryzyko nadmiernego wzrostu portfeli ubezpieczeniowych
Ryzyko likwidacji
Ryzyko stopy procentowej
Ryzyko deprecjacji
Ryzyko płynności
Ryzyko dopasowania
Ryzyko wyceny
Ryzyka związane z wykorzystaniem pochodnych instrumentów finansowych
Ryzyka pozostałe:
–
–
–
–
–
Ryzyko zarządzania
Ryzyko udziału
Ryzyko gwarancji na rzecz osób trzecich
Ryzyko nieotrzymania należności
Ryzyka zewnętrzne
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Przyczyny upadłości ubezpieczycieli (USA, 1969-1998)
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA
Wykład 5
Elementy metodologii analizy finansowej w
ubezpieczeniach.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
RATINGI W UBEZPIECZENIACH
• Rating – rodzaj klasyfikacji zjawisk,
przedmiotów lub osób na podstawie
wybranych kryteriów.
• Rating jako narzędzie finansowe na rynkach
kapitałowych i usług finansowych.
• Rating jest także metodą wykorzystywaną w
badaniach marketingowych oraz
wewnętrznych analizach przedsiębiorstw.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
RATINGI W UBEZPIECZENIACH
• Rating ubezpieczeniowy jest oceną zakładów
ubezpieczeń i/lub ich produktów. Ocenie
poddawana jest jakość, jako zdolność i stopień
spełniania określonych wymogów.
• Zakres oceny obejmuje: zdolność zakładu
ubezpieczeń do wypłaty odszkodowań i świadczeń w
terminie i zgodnie z warunkami umowy, jakość
produktów, ponadto: zdolność kredytowa, wartość
akcji.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
RATING A.M.BEST W UBEZPIECZENIACH
Kryteria ratingu A.M.Best:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
rentowność (poziom, trendy, elementy składowe wyniku finansowego),
wyposażenie w kapitał (wartość środków własnych),
struktura kapitałowa (holdingi, grupy),
płynność (płynność i jakość aktywów),
dywersyfikacja ryzyka (stabilność, trendy i dywersyfikacja portfela),
program reasekuracyjny (jakość reasekuratorów, wartość cedowanej
składki, adekwatność programu),
lokaty (rentowność i bezpieczeństwo),
tworzenie rezerw (poziom, stosowane metody i praktyka tworzenia),
jakość zarządu (doświadczenie i kompetencje)
pozycja rynkowa.
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
RATING A.M.BEST W UBEZPIECZENIACH
Rating
Ocena
A++, A+
Superior (najwyższa ocena, bardzo silna zdolność bieżącej spłaty zobowiązań
A, A-
Excellent (wyjątkowo wysoka ocena, duża zdolność bieżącej spłaty zobowiązań
B++, B+
Very Good (bardzo wysoka ocena, dobra zdolność bieżącej spłaty zobowiązań
B, B-
Fair (odpowiednia ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych ale są
zagrożone przez niekorzystne zmiany).
C++, C+
Marginal (stosunkowo niska ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych
C, C-
Weak (niska ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych ale są bardzo
D
Poor (bardzo niska ocena, może nie mieć zdolności bieżącej spłaty zobo-wiązań
E
Under Regulatory Supervision (organy nadzoru rozpoczęły postępowanie naprawcze,
F
In Liquidation (do sądu zgłoszono wniosek o upadłość).
S
Rating Suspended (zmiany w sytuacji zakładu mają znaczący wpływ na pozycję
polisowych).
polisowych).
olisowych).
ale są zagrożone przez niekorzystne zmiany).
zagrożone przez niekorzystne zmiany).
polisowych i są szczególnie zagrożone przez niekorzystne zmiany).
nadzór komisaryczny ale z wyłączeniem likwidacji).
finansową, ale ze względu na brak informacji nie można określić wpływu tych zmian).
WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
REGULACJE PRAWNE
• Ustawa o rachunkowości.
• Ustawa o działalności ubezpieczeniowej.
• Rozporządzenia MF w sprawie szczegółowych
zasad rachunkowości ubezpieczycieli.
• Inne akty prawne (opodatkowanie).
WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
EWIDENCJA SKŁADEK
• Składka jako przychód dzielona na:
–
–
–
–
składka netto („ryzyko-składka”),
dodatek na koszty akwizycji i koszty techniczne,
dodatek na koszty ogólno-administracyjne,
dodatek na działalność prewencyjną oraz zysk.
• Problem momentu czasowego rejestracji przychodu (zasada
składki przypisanej).
– W dziale I składkę przypisaną stanowią kwoty składek należne w
okresie sprawozdawczym, niezależnie od tego czy je opłacono.
– W dziale II składkę przypisaną stanowią: kwoty składek należnych za
cały okres odpowiedzialności, kwoty składek należne w okresie
sprawozdawczym.
• Problem wysokości przypisu w sytuacji reasekuracji lub
koasekuracji.
– Ewidencja składki w ujęciu brutto (udział reasekuratora jako koszt).
WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
EWIDENCJA SKŁADEK
• W praktyce zakładów ubezpieczeń przyjmuje się ewidencję
składek wg daty ich wymagalności (data płatności składki lub
data 1. dnia okresu ubezpieczenia).
• W wyjątkowych sytuacjach zakładowy plan kont może
dopuszczać ewidencję składek wg systemu składki
zainkasowanej (bez wykazywania należności z tytułu składek
na kontach rozrachunków).
• Należne składki z ubezpieczeń bezpośrednich i koasekuracji
księguje się po stronie Wn na koncie rozrachunków
ubezpieczeniowych i na dobro konta przychodów z tytułu
składek.
WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ
EWIDENCJA KOSZTÓW
• Problem daty obciążania konta kosztów. Obowiązuje zasada,
że wszystkie szkody i wypadki obciążają okres sprawozdawczy,
w którym powstały.
• W praktyce ewidencja odszkodowań i świadczeń realizowana
jest w sposób:
– na bieżąco w księgach rachunkowych zakładu ujmowane są kwoty
odszkodowań i świadczeń wypłaconych wraz z kwotami poniesionych
kosztów likwidacji i dochodzenia roszczeń regresowych z zapisem
wpływów z regresów, zwrotów wypłaconych odszkodowań i
świadczeń, sprzedaży pozostałości lub odzysków po szkodach,
– pod datą ostatniego dnia okresu sprawozdawczego – na podstawie
inwentaryzacji zobowiązań – tworzona jest rezerwa na nie wypłacone
odszkodowania („rezerwa wyjściowa” z rozwiązaniem rezerwy na nie
wypłacone odszkodowania („rezerwa wejściowa”) .
Obszary analizy zakładu ubezpieczeń
• Ocena działalności zakładu ubezpieczeń
stanowi rezultat analizy dwóch obszarów:
– uwarunkowań zewnętrznych (otoczenia zakładu
ubezpieczeń),
– działalności zakładu ubezpieczeń.
Obszary analizy zakładu ubezpieczeń
• Analiza otoczenia zakładu ubezpieczeń – analiza
bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania
zakładu ubezpieczeń mająca na celu rozpoznanie
szans i zagrożeń wynikających z otoczenia.
• Analiza zakładu ubezpieczeń – analiza
indywidualnych cech zakładu ubezpieczeń w celu
określenia silnych i słabych stron jego działalności.
Obszary analizy zakładu ubezpieczeń
•
Analiza makrootoczenia:
– uwarunkowania ekonomiczne (m.in. system monetarny (stabilność i
wymienialność waluty), finanse (system podatkowy), wzrost gospodarczy,
inflacja, zasady rachunkowości),
– warunki prawne,
– warunki polityczne,
– system nadzoru ubezpieczeniowego.
•
Analiza rynkowa (branży):
–
–
–
–
–
popyt na produkty i usługi zakładów ubezpieczeń (dynamika rozwoju rynku),
segmentacja rynku,
konkurencja pomiędzy istniejącymi zakładami ubezpieczeń,
zagrożenia ze strony nowych zakładów ubezpieczeń/nowych produktów,
siła branży ubezpieczeniowej, siła przetargowa klientów, pośredników
ubezpieczeniowych, reasekuratorów,
– prognozy rozwoju rynku ubezpieczeń.
Obszary analizy zakładu ubezpieczeń
•
Analiza finansowa (analiza pionowa i pozioma sprawozdań finansowych zakładu ubezpieczeń, analiza
wskaźnikowa przeprowadzana dla działalności ogółem jak również według produktów, podziału
geograficznego, kanałów dystrybucji, itp.), obejmująca m.in.:
–
–
–
–
–
•
analizę wypłacalności i płynności,
analizę współzależności,
analizę działalności technicznej i lokacyjnej,
analizę reasekuracji,
analizę rentowności.
Analiza techniczno−ekonomiczna zakładu ubezpieczeń obejmująca m.in.:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
formalno−prawną strukturę organizacyjną,
profil działalności (specjalizacja zakładu ubezpieczeń),
akcjonariuszy,
jednostki stowarzyszone i zależne (struktura własności, przynależność holdingowa),
adekwatność rezerw techniczno−ubezpieczeniowych,
program reasekuracyjny i jakość reasekuratorów,
pozycję na rynku, reputację zakładu ubezpieczeń,
zakres oraz jakość oferowanych produktów,
jakość kadry zarządzającej zakładem ubezpieczeń,
jakość i stopień ryzyka planów strategicznych,
politykę marketingową (ceny i dystrybucja),
agentów ubezpieczeniowych,
proces likwidacji szkód.
Analiza wskaźnikowa
• Kierunek analizy:
– Analiza pozioma (horyzontalna, dynamika)
– Analiza pionowa (wertykalna, struktury)
• Szczegółowość analizy:
– Analiza ogólna
– Analiza szczegółowa
• Horyzont (okres) analizy:
– Analiza statyczna
– Analiza dynamiczna
Analiza wskaźnikowa
• W analizie poziomej (horyzontalnej, dynamiki) każda pozycja
sprawozdania finansowego jest porównywana do analogicznej pozycji
sprawozdania z okresu poprzedniego lub z kilku okresów poprzednich.
• Analizą tą można objąć tylko wybrane − uznane za najważniejsze − pozycje
sprawozdawcze, takie jak: suma aktywów (a w ich ramach lokat),
kapitałów własnych, rezerw techniczno−ubezpieczeniowych, wyniku
finansowego (a w jego ramach składek, odszkodowań, przychodów z
lokat). Porównanie polega na stwierdzeniu, czy w badanych pozycjach
nastąpiły zmiany, jaki miały kierunek (czy nastąpił wzrost, czy spadek), jaka
była ich wartość bezwzględna (w PLN) oraz ich wielkość względna (w %).
• Obok prostych wskaźników typu dynamika lub przyrost można
wykorzystać miary, które w sposób syntetyczny opisują zmiany całych
rozkładów (struktur) przy pomocy jednego parametru np. miary informacji
typu Kullbaka−Leiblera, miary przeciętnych zmian lub zmian względnych
portfela lokat lub portfela ubezpieczeniowego.
Analiza wskaźnikowa
• Analiza pionowa (wertykalna, struktury) polega na ustaleniu struktury
aktywów i pasywów (lub ich poszczególnych elementów) oraz przychodów
i kosztów. Dla przykładu na podstawie bilansu ustalać można udział lokat
w łącznej wartości aktywów, a w ramach lokat udział nieruchomości.
Rachunek wyników z kolei pozwala m.in. określić jaka część składki
przypisanej cedowana jest do reasekuratora, jaki jest udział kosztów
akwizycji w ogólnej wartości kosztów.
• Obok prostych wskaźników typu udział procentowy można wykorzystać
miary opisujące w sposób syntetyczny całe rozkłady (struktury) przy
pomocy jednego parametru, np. wartości miary typu entropia Shannona,
współczynnika zmienności, lub też współczynnika koncentracji (bazującego
na krzywej Lorenza).
Analiza wskaźnikowa
• Ogólna analiza wskaźnikowa polega na ocenie wartości wskaźników
obliczonych na podstawie danych zaczerpniętych ze sprawozdania
finansowego i z innych źródeł. Wskaźniki służą do określenia „rozmiarów”
pewnych zjawisk lub cech charakteryzujących ich wielkość w sposób
umowny. Przykładem takich wielkości lub zjawisk może być zadłużenie
firmy, rentowność działalności technicznej i stopień pokrycia rezerw
techniczno−ubezpieczeniowych lokatami.
• Dane służące do obliczania wskaźników mogą pochodzić z różnych części
sprawozdania finansowego, bądź innych źródeł, np. wskaźnik rentowności
lokat oblicza się korzystając zarówno z bilansu, gdzie znajduje się wartość
lokat jak i z rachunku technicznego ubezpieczeń oraz rachunku zysków i
strat, gdzie znaleźć można informację o wartości wygenerowanych przez
nie przychodów. Niektóre wskaźniki mogą być ustalane przy wykorzystaniu
informacji spoza sprawozdawczości finansowej np. wskaźniki rynku
kapitałowego wykorzystują rynkową cenę akcji.
Analiza wskaźnikowa
• Uzupełnieniem ogólnej analizy wskaźnikowej jest szczegółowa analiza
wskaźnikowa (analiza portfelowa) sprowadzająca się do badania pewnych
prawidłowości w odniesieniu do poszczególnych rodzajów lokat, rezerw,
klas lub grup ubezpieczeń.
• Powinna ona umożliwić zidentyfikowanie przyczyn trudności bądź
nieprawidłowości, które wychwycono w toku ogólnej analizy
wskaźnikowej.
Analiza wskaźnikowa
• Analiza wskaźnikowa w systemie wczesnego ostrzegania daje
możliwość prowadzenia „analizy statycznej” oraz „analizy
dynamicznej” wyników zakładu ubezpieczeń.
– Analiza statyczna opiera się na informacjach dotyczących ustalonego
momentu czasu (np. koniec kwartału, koniec roku).
– Analiza dynamiczna prowadzona jest w oparciu o informacje
dotyczące ustalonego okresu (np. dwóch lat, pięciu kwartałów itp.). W
analizie dynamicznej wskaźniki wyznaczane są dla poszczególnych
kwartałów lub lat z wybranego „okresu analizy”.
Analiza wskaźnikowa
• Wskaźniki wypłacalności − mierzące wystarczalność środków
lub kapitałów własnych:
– ustawowe wskaźniki wypłacalności,
– wskaźniki zabezpieczenia działalności,
– wskaźniki współzależności − mające za zadanie określenie stopnia
zadłużenia firmy i jej zdolności do obsługi zadłużenia,
– wskaźniki cyklu należności i zobowiązań.
• Wskaźniki poziomu rezerw − oceniające adekwatność rezerw
techniczno−ubezpieczeniowych.
• Wskaźniki działalności lokacyjnej − badające jakość lokat pod
kątem płynności, bezpieczeństwa, rozproszenia i rentowności.
Analiza wskaźnikowa
•
Wskaźniki sprawności działania − mające za zadanie określenie stopnia
wykorzystania zasobów majątkowych firmy i jej zdolności do przekształcania ich w
gotówkę:
– wskaźniki dynamiki,
– wskaźniki szkodowości − oceniające trafność kalkulacji składek ubezpieczeniowych,
– wskaźniki poziomu kosztów − pokazujące relację między wysokością ponoszonych przez
zakład ubezpieczeń kosztów działalności ubezpieczeniowej a wartością składki,
– wskaźniki rotacji,
– wskaźniki rentowności działalności technicznej.
•
•
•
Wskaźniki poziomu reasekuracji − informujące o zależności zakładu ubezpieczeń
od reasekuratorów.
Wskaźniki rentowności − obrazujące relacje zachodzące pomiędzy wynikami
finansowymi zakładu ubezpieczeń w odniesieniu do różnych kategorii
ekonomicznych, mające więc za zadanie ocenę zysku osiągniętego z poniesionych
nakładów.
Wskaźniki analizy szczegółowej − oceniające łączną zmianę profilu działalności oraz
portfela lokat.
Analiza wskaźnikowa
• Charakterystyka każdego ze wskaźników
obejmuje pięć elementów:
– formułę wskaźnika,
– merytoryczny opis wskaźnika,
– charakter wskaźnika,
– standardowe normy wskaźnika (zarówno polskie
jak i zachodnie),
– statystyczne (empiryczne) normy wskaźnika.
Analiza wskaźnikowa
• W wyniku poszukiwań odpowiedzi na pytanie o
standardowy poziom wartości wskaźników dla polskich
zakładów ubezpieczeń ustalono, że bardziej odpowiednie
ze względu na etap rozwoju polskiego rynku ubezpieczeń
wydaje się podejście statystyczne.
• Obliczone wartości wskaźników dla ustalonej populacji
zakładów ubezpieczeń pozwalają na wyznaczenie na ich
podstawie różnych miar statystycznych.
• W analizie wskaźnikowej wykorzystuje się jako podstawę
ustalania norm empirycznych statystyki pozycyjne
(percentyle), które są mniej wrażliwe na wartości skrajne
(najmniejsze i największe), niż miary takie jak średnia czy
odchylenie standardowe.
Analiza wskaźnikowa
• O tym, że podejście statystyczne wydaje się słuszne
świadczą m.in. poniższe fakty:
– młode zakłady ubezpieczeń często charakteryzują się
wartościami wskaźników znacząco odbiegającymi od
wartości przeciętnych,
– obserwowane rozkłady wartości wskaźników
charakteryzują się skrajną asymetrią,
– przy wykorzystaniu miar pozycyjnych można określić skalę
ocen wartości wskaźnika.
Analiza wskaźnikowa
• Wartości wskaźników wyznaczone dla danego zakładu ubezpieczeń są
porównywane (przeprowadzane są „testy”) z wartościami granicznymi −
„normami” i na podstawie tych porównań nadawane są oceny
poszczególnym wartościom wskaźników.
• „Normy” oznaczają typowy przebieg procesu działania zakładu
„zdrowego", bądź zakładu ubezpieczeń reprezentowanego przez
większość zakładów ubezpieczeń lub większość w ramach pewnej
wyróżnionej w miarę jednorodnej grupy zakładów ubezpieczeń. Jej
przekroczenie lub zbliżanie się wartości wskaźnika do wartości krytycznej
w kolejnych badanych okresach jest sygnałem nieprawidłowości i
występującego zagrożenia procesu właściwego funkcjonowania zakładu
ubezpieczeń.
• Kryteria porównania ustalane są indywidualnie dla każdego wskaźnika.
Analiza wskaźnikowa
• „Norma” ustalana jest zwykle jedną z dwóch
podstawowych technik:
– jako stała wartość określająca obiektywną granicę dla
wartości wskaźnika (analiza normatywnego przebiegu
procesu działania zakładu ubezpieczeń),
– jako wartość bazująca na statystykach rynkowych (analiza
rzeczywistego przebiegu procesu działania zakładu
ubezpieczeń).
Analiza wskaźnikowa
• Wypracowanie własnych standardów wartości wskaźników stosowanych w
analizie finansowej firm ubezpieczeniowych działających w realiach danego
rynku wymaga wieloletnich obserwacji statystycznych przy wykorzystaniu
niekiedy uzupełniających informacji i dodatkowych sprawozdań
pozyskiwanych od niektórych zakładów ubezpieczeń.
• Konieczne jest wnikliwe i ciągłe badanie wartości wskaźników, gdyż
niejednokrotnie − aż do chwili ustabilizowania się rynku − znaczne
odchylenia ich wartości od przyjętych norm mogą być obiektywnie
uzasadnione. Dodatkowymi problemami, które pojawiają się na tym etapie
analizy są:
– trudności w ustaleniu normy dla wskaźników silnie uzależnionych od rodzaju
ubezpieczeń prowadzonych przez zakład,
– konieczność stosowania dla części wskaźników jedynie poziomu ostrzegawczego,
tj. wartości poniżej lub powyżej której należy rozważać podjęcie jeszcze
głębszych badań,
– w przypadku wielu wskaźników ustalanych na poziomie poszczególnych kategorii
ubezpieczeń typowe wartości lub poziomy ostrzegawcze będą różne w
zależności od badanej kategorii ubezpieczeń.
Analiza wskaźnikowa
• Ze względu na specyfikę działania nadzoru oraz w celu umożliwienia
rozwiązywania powyższych problemów, SWO konstruowany na potrzeby
KNF daje możliwość ustalenia norm poprzez wybór „standardowych granic
wskaźników”, „statystycznych granic wskaźników” lub „indywidualnych
granic wskaźników”.
• Standardowe granice wskaźników
– Standardowe granice wskaźników ustalają zakresy wartości wskaźników
określone w wyniku analiz ekspertów z dziedziny finansów i rachunkowości
ubezpieczeniowej przy wykorzystaniu doświadczeń międzynarodowych
(nadzorów ubezpieczeń i firm ratingowych).
• Statystyczne granice wskaźników
– Statystyczne granice wskaźników wyznaczane są poprzez estymację wartości
miar statystycznych np. kwartyla rzędu 1, kwartyla rzędu 3, mediany,
percentyla zadanego rzędu (np. rzędu 0,1 oraz 0,9) wartości średniej lub
odchylenia standardowego lub ustalonej funkcji tych miar w zależności od
merytorycznego znaczenia wskaźnika i szczegółowości prowadzonej analizy.
Estymacja dokonywana jest w oparciu o wartości wskaźników wyznaczonych
na podstawie bazy danych finansowych.
Analiza wskaźnikowa
• Ustalając wartości graniczne wskaźników przyjmuje się jednolite
standardy dla wyróżnionych kategorii wskaźników w celu uwzględnienia
specyfiki mierzonych przy ich pomocy wielkości ekonomicznych.
Wyróżniane są następujące kategorie wskaźników: stymulanta,
destymulanta, nominanta i podkategorie: nominanta stymulująca,
nominanta destymulująca.
– Przez stymulantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru),
której wysokie wartości są pożądane.
– Przez destymulantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru),
której niskie wartości są pożądane.
– Przez nominantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru),
której przeciętne wartości są pożądane.
– Przez nominantę stymulującą rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej
pomiaru), której wartości pożądane są wyższe od przeciętnej.
– Przez nominantę destymulującą rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej
pomiaru), której pożądane wartości są niższe od przeciętnej.
Analiza wskaźnikowa
• Wartości wskaźników służące estymacji granic statystycznych zależą od
przyjętych kryteriów wyboru grupy zakładów ubezpieczeń („tła"), jeżeli
zachodzi konieczność prowadzenia analiz w grupie w miarę jednorodnych
zakładów ubezpieczeń.
• Podstawowymi kryteriami wyboru „tła” są: „dział” (dział I, dział II),
„kapitał” (kapitał krajowy, kapitał zagraniczny), „sektor” (publiczny,
prywatny) „forma” (spółka akcyjna, TUW), „rodzaj prowadzonej
działalności” (bezpośrednia, pośrednia, oba rodzaje), „data rozpoczęcia
działalności”, „klasa zakładu ubezpieczeń”, „wielkość zakładu ubezpieczeń
mierzona składką”, „wielkość zakładu ubezpieczeń mierzona wysokością
rezerw”, „wiek zakładu”.
Analiza wskaźnikowa
• Okres, z którego pochodzą dane do wyznaczenia granic
statystycznych (tak zwany „okres dla tła”) może być ustalany
niezależnie od „okresu analizy”. W ramach wybranego okresu
tła granice statystyczne mogą być wyznaczane wspólne dla
całego okresu („granice stałe”) bądź indywidualnie dla
poszczególnych okresów („granice zmienne”).
• Indywidualne granice wskaźników
– Indywidualne granice wskaźników umożliwiają prowadzenie analiz
przy niestandardowych zakresach wskaźników ustalanych przez
analityka np. na podstawie doświadczeń wynikających z nadzorowania
zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność w niszy rynkowej lub
np. w przypadku zaostrzenia wymagań odnośnie bezpieczeństwa
działania zakładu ubezpieczeń.
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
•
Podstawą oceny każdego zakładu ubezpieczeń jest sprawdzenie, czy spełnia on ustawowe
wymogi prowadzenia działalności ubezpieczeniowej obejmujące między innymi:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
posiadanie środków własnych w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności oraz kapitał
gwarancyjny,
posiadanie kapitału akcyjnego lub zakładowego w wysokości nie niższej niż maksymalna wysokość z
minimalnych kapitałów gwarancyjnych w odniesieniu do wszystkich grup ubezpieczeń, w jakich
zakład ubezpieczeń prowadzi działalność,
ograniczenie wysokości sumy ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka do zatrzymania na udziale
własnym przez zakład ubezpieczeń do maksymalnie 25% łącznej wysokości kapitałów własnych oraz
rezerw techniczno−ubezpieczeniowych na udziale własnym,
posiadanie odpowiednio zdywersyfikowanego portfela lokat charakteryzującego się wysokim
stopniem bezpieczeństwa, przy odpowiednim stopniu rentowności i płynności,
pokrycie prawidłowo ustalonych rezerw techniczno−ubezpieczeniowych zakładu ubezpieczeń
aktywami spełniającymi warunki walutowości, dywersyfikacji, zapadalności oraz terytorialności,
zakaz ustalania stawek ubezpieczeniowych poniżej kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej w
celu eliminacji konkurencji (jedynie w odniesieniu do ubezpieczeń obowiązkowych),
odpowiednie wykształcenie i doświadczenie zawodowe członków zarządu zakładu ubezpieczeń,
konieczność wyliczania lub opiniowania wysokości rezerw przez aktuariuszy,
prowadzenie w sposób prawidłowy i rzetelny ksiąg rachunkowych i sporządzania na ich podstawie
prawidłowo i rzetelnie sprawozdań finansowych.
Analiza wskaźnikowa
• Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami
własnymi
Środki własne/Margines wypłacalności
• Wskaźnik bada podstawowy warunek prowadzenia
działalności ubezpieczeniowej. Zgodnie z ustawą o
działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń
zobowiązany jest do posiadania środków własnych w
wysokości nie niższej niż margines wypłacalności. W
przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100%, to
zakład ubezpieczeń obowiązany jest przedłożyć na żądanie
organu nadzoru plan przywrócenia właściwych stosunków
finansowych (plan finansowy).
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
• Wskaźnik pokrycia kapitału gwarancyjnego środkami własnymi
Środki własne/Kapitał gwarancyjny
• W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100% zachodzi
konieczność zbadania, czy zakład ubezpieczeń spełnia wymogi ustawy w
zakresie posiadanych środków własnych w wysokości wystarczającej na
pokrycie kapitału gwarancyjnego.
• Kapitał gwarancyjny (KG) wynosi trzecią część marginesu wypłacalności
(MW), jednak nie mniej niż minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego
(MWKG) dla każdej grupy ubezpieczeń oraz dla działalności
reasekuracyjnej, czyli: KG = max{1/3 MW, MWKG} lub dla małych
towarzystw ubezpieczeń wzajemnych: KG = 1/3 MW
• W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100%, zgodnie z
ustawą zakład ubezpieczeń obowiązany jest powiadomić organ nadzoru
oraz przedstawić do zatwierdzenia plan krótkoterminowego podwyższenia
środków własnych (krótkoterminowy plan wypłacalności).
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
•
•
Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno−ubezpieczeniowych aktywami
Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno−ubezpieczeniowych/Rezerwy
techniczno−ubezpieczeniowe
Koniecznym warunkiem prowadzenia działalności przez zakłady ubezpieczeń jest
posiadanie aktywów, spełniających warunki określone w ustawie, w wysokości nie
niższej niż wartość rezerw techniczno−ubezpieczeniowych (przed uwzględnieniem
udziału reasekuratorów). Aktywa te powinny:
– być dokonane w walucie, w której ustalane są zobowiązania z umów ubezpieczenia, z tytułu
których tworzy się odpowiednie rezerwy techniczno−ubezpieczeniowe;
– być w odpowiedni sposób zróżnicowane, tak aby nie były one związane z jednym rodzajem
aktywów lub jednym podmiotem;
– odpowiadać pod względem terminu wymagalności terminowi wymagalności zobowiązań.
•
Ustawodawca określił kategorie aktywów, które mogą być zaliczone do aktywów
stanowiących pokrycie rezerw techniczno−ubezpieczeniowych zastrzegając
jednocześnie, że mogą to być aktywa znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Określono także limity procentowe dotyczące poszczególnych rodzajów
aktywów.
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
Analiza wskaźnikowa
• Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że:
– uregulowania wewnętrzne zakładów ubezpieczeń w zakresie zasad
podziału zysku w większości przypadków mają postać zapisów w
statucie zakładu ubezpieczeń, odzwierciedlających obowiązujące
przepisy prawa;
– zakłady ubezpieczeń, planując podział zysku kierują się ogólną sytuacją
finansową zakładu ubezpieczeń, poziomem nadwyżki środków
własnych do marginesu wypłacalności i kapitału gwarancyjnego oraz
sytuacją panującą na rynkach finansowych;
– większość zakładów nie posiada informacji dotyczącej planowanych
decyzji lub intencji akcjonariuszy/udziałowców co do sposobu podziału
osiąganych przez niego zysków;
– politykę zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku za lata 20052008 można uznać za dosyć stabilną i ostrożną bowiem doprowadziła
do zatrzymania przez zakłady 65% wypracowanego zysku, co
wzmocniło ich kapitały własne. Większość zakładów ubezpieczeń
decyduje o przeznaczeniu wypracowanego zysku na kapitały zapasowe
i rezerwowe.
Analiza wskaźnikowa
•
INFORMACJA O PODMIOTACH NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMOGÓW USTAWOWYCH W ZAKRESIE
WYPŁACALNOŚCI I POKRYCIA REZERW TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWYCH
–
–
–
–
•
•
Według stanu na dzień 31 marca 2009 r. 2 zakłady ubezpieczeń wykazały niedobór środków własnych na
pokrycie marginesu wypłacalności/kapitału gwarancyjnego.
Według stanu na dzień 30 kwietnia 2009 r. 1 zakład ubezpieczeń wykazał niedobór środków własnych na
pokrycie kapitału gwarancyjnego i marginesu wypłacalności.
Według stanu na 31 maja 2009 r. 2 zakłady ubezpieczeń wykazały niedobór środków własnych na pokrycie
kapitału gwarancyjnego/marginesu wypłacalności.
Według stanu na 31 marca 2009 r. wszystkie zakłady ubezpieczeń działu I i działu II posiadały aktywa na
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.
Ocena sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeń wymienionych w raporcie pozwala na uznanie, w
świetle podjętych działań naprawczych, że wykazane naruszenia prawa w zakresie wysokości
środków własnych nie powodują realnego zagrożenia interesów ubezpieczonych.
W powyższej sytuacji, nie można uznać, iż w przypadku, gdy środki własne są niższe od marginesu
wypłacalności lub kapitału gwarancyjnego, występuje jednocześnie brak możliwości bieżącego
regulowania zobowiązań przez zakłady ubezpieczeń. Posiadają one bowiem aktywa
przewyższające rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tj. dysponują środkami na pokrycie
bieżących i przyszłych zobowiązań jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia.
Ponadto zakłady ubezpieczeń realizują zobowiązania wynikające z umów ubezpieczenia.
Wykład 6
Elementy metodologii analizy finansowej w
ubezpieczeniach.
Dynamiczna analiza finansowa.
Rachunkowość ubezpieczeniowa.
Wycena przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego
Dynamiczna analiza finansowa
• Definicja:
– Dynamiczna analiza finansowa (DAF) działalności zakładu ubezpieczeń
jest procesem przeprowadzania analiz sprawozdań finansowych lub ich
części, uzyskanych w wyniku prognoz (prospektywnych lub
retrospektywnych) przy wykorzystaniu jako narzędzi analitycznych
formalnych modeli dynamicznych (w tym: symulacyjnych)
• Cel ogólny:
– Określenie sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń w ustalonym
horyzoncie czasu, w tym: analiza wypłacalności, testowanie
adekwatności kapitałów, modelowanie ryzyka, dopasowanie aktywów i
zobowiązań (ALM).
Dynamiczna analiza finansowa
• Cele szczegółowe:
–
–
–
–
–
–
Badanie wypłacalności,
Badanie zapotrzebowania na kapitał,
Badanie ryzyka i strategii zarządzania,
Ustalanie strategii alokacji kapitału ze względu na ryzyko i koszty,
Ustalanie strategii alokacji aktywów oraz strategii inwestycyjnych,
Określenie zyskowności poszczególnych linii ubezpieczeń oraz
określenie strategii rynkowych,
– Dopasowanie aktywów i zobowiązań oraz określenie strategii
zarządzania aktywami i zobowiązaniami (ALM) oraz płynnością,
– Projektowanie produktów i wycena produktów.
Dynamiczna analiza finansowa
• Modelowania zakładów ubezpieczeń
– Modelowanie niepewności i ryzyka
• Modele stochastyczne
• Modele deterministyczne
– Modelowanie przedsiębiorstwa
• Modele funkcjonalne
• Modele informacyjno-decyzyjne
• Modele budżetowe
– Dostępność danych
Dynamiczna analiza finansowa
• Wymagania kapitałowe
– Filar 1 – kapitałowe wymagania ilościowe
– Filar 2 – kapitałowe wymagania jakościowe oraz
działania nadzorcze
– Filar 3 – dyscyplina rynkowa
Dynamiczna analiza finansowa
• Etapy DAF w ubezpieczeniach
–
–
–
–
–
–
–
Identyfikacja ryzyka, źródeł i czynników
Wybór celu analizy i miar ryzyka
Ustalenie horyzontu prognozy
Budowa modeli i ich weryfikacja statystyczna
Projekcja przepływów finansowych
Interpretacja wyników i weryfikacja modelu
Opracowanie raportów dla kadry kierowniczej zakładu
Dynamiczna analiza finansowa
• Filar 1 – modele wewnętrzne
– Przykłady modelowania
• Kanada – DCAT (Dynamic Capital Adequacy Testing): wykorzystanie
scenariuszy działalności
• USA – SOA, CAS, Dynamic Risk Modeling Committee: Dynamic
Financial Condition Analysis Handbook
• UK – BAS: standardy aktuarialne (Guidance Note 2), ICA, The
Financial Services and Markets Act 2000, The FSA Handbook of
Rules and Guidance, norma GN 46
– Wymagania kapitałowe na podstawie modeli
wewnętrznych
• Kanada, Australia, Szwajcaria
• Projekt UE „Wypłacalność II” (Solvency II)
Dynamiczna analiza finansowa
• Filar 2 – modele zakładów
– Przykłady modelowania
• Polska – prace PUNU (2001): koncepcja systemu modeli
prognostyczno-symulacyjnych (model gospodarki, model sektora
ubezpieczeń, szczegółowe modele zakładów ubezpieczeń na życie i
ubezpieczeń majątkowych
• Polska – prace KNUiFE (2005): projekt PHARE „Wzmocnienie
nadzoru ubezpieczeń w Polsce” (modele symulacyjnoprognostyczne w skali makro i mikro)
– Tendencja do konsolidacji nadzorów, konwergencja metod
i narzędzi nadzorczych
Dynamiczna analiza finansowa
• Filar 2 – dyscyplina rynkowa
– Przykłady modelowania
• USA – model DynaMo (DynaMo 3): prognozowanie podstawowych
elementów bilansu i rachunku wyników oraz wartości wskaźników
w horyzoncie 5 lat; Dane (4 tys. zmiennych) pochodzą z z rocznych
sprawozdań zakładu ubezpieczeń dostępnych publicznie
– Konieczność agregacji modeli na potrzeby publiczne
Dynamiczna analiza finansowa
• Elementy składowe modelu DAF w ubezpieczeniach
–
–
–
–
Generator scenariuszy ekonomicznych
Moduł działalności ubezpieczeniowej
Moduł aktywów
Moduł działania zakładu ubezpieczeń (generator
sprawozdań finansowych)
– Moduł decyzji strategicznych
– Moduł (system) raportowania
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
•
Specyfika rachunkowości ubezpieczeniowej
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Odrębne regulacje prawne
Odrębne działy ubezpieczeniowe (I, II: odbicie w „Rachunku zysków i strat”)
Realizacja usług o szczególnym charakterze
Przedmiotem ewidencji księgowej są operacje tworzenia i podziału funduszu
ubezpieczeniowego
Specyficzne zdarzenia dla usług ubezpieczeniowych
Odmienna klasyfikacja i struktura majątku oraz struktura kapitałów
Specyficzne rozliczenia z reasekuratorami i cedentami
Istnienie rezerw t-u
Specyficzne koszty i przychody ubezpieczeniowe
Wynik finansowy techniczny i wynik ogólny
Częściowo odmienna dokumentacja ubezpieczeń
Rozbudowana ewidencja lokat, kosztów i przychodów z lokat
Rozbudowana ewidencja analityczna
Odmienne układy sprawozdań finansowych
Obowiązek corocznego badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
• Specyficzne zdarzenia dla usług ubezpieczeniowych
– Pobór składek ubezpieczeniowych (przychody)
– Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe (zobowiązania i koszty)
– Rozliczenia ze sprawcami szkód i wypadków (roszczenia z tytułu
regresów)
– Rozliczenia z pośrednikami ubezpieczeniowymi
– Rozliczenia z tytułu koasekuracji i reasekuracji
– Działalność zapobiegawcza i tworzenie funduszu prewencyjnego
– Tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i funduszy
gwarancyjnych
– Lokaty
– Pomiar wyniku technicznego (z operacji ubezpieczenioworeasekuracyjnych)
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
• Zagadnienia rachunkowości ogólnej dla usług
ubezpieczeniowych
–
–
–
–
–
–
–
–
Majątek trwały i inwestycje
Środki pieniężne
Rozrachunki pozaubezpieczeniowe
Kapitały własne i fundusze specjalne
Koszty działalności administracyjnej
Koszty i przychody działalności pozaubezpieczeniowej
Podatki
Ogólny wynik finansowy
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
• Rachunkowość obejmuje elementy:
– Opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości
– Prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych,
ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym
– Okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu
aktywów i pasywów
– Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego
– Sporządzanie sprawozdań finansowych
– Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej
dokumentacji przewidzianej ustawą
– Poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach
przewidzianych ustawą
• W praktyce polskich zakładów ubezpieczeń nie funcjonuje wzrocowy czy
typowy plan kont (ZPK)
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
• Potrzeby informacyjne ZPK w ubezpieczeniach
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Rozrachunki z tytułu składek i odszkodowań
Roszczenia i wpływy z tytułu regresów
Rozrachunki z reasekuratorami
Lokaty funduszu ubezpieczeniowego oraz zasoby pieniężne przeznaczone na
bieżące potrzeby działalności ubezpieczeniowej
Przychody z tytułu składek ubezpieczeniowych i udziału reasekuratorów w
składce
Wypłacone odszkodowania, koszty akwizycji i koszty administracyjne
Prowizje otrzymane z tytułu reasekuracji biernej i wypłacone z tytułu
reasekuracji czynnej
Zmiany stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
Przychody z lokat rzeczowych i finansowych oraz koszty obsługi
Przychody i koszty z tytułu czynności komisarza awaryjnego
Przychody i koszty pozostałej działalności operacyjnej
Wyniki na operacjach nadzwyczajnych
Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
• ZPK –
przykład
Zespół
Nazwa
0
Aktywa trwałe
1
Środki pieniężne, kredyty bankowe i inne krótkoterminowe
aktywa finansowe
2
Rozrachunki i roszczenia
3
Materiały
4
----
5
Koszty akwizycji i administracji
6
Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe oraz rozliczenia
międzyokresowe
7
Przychody działalności ubezpieczeniowej i pozostałe przychody
8
Kapitały, rezerwy, fundusze specjalne i wynik finansowy
Wykład 7
Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.
Wycena przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
Repetytorium.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Współcześnie wycena przedsiębiorstw odgrywa istotną rolę w zarządzaniu
finansami. Dokonuje się ją zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa przez osoby
uprawnione, jak i przez firmy niezależne, tj. banki, formy doradcze, czy domy
maklerskie. Wykorzystuje się ją do:
– analizy różnych form przedsięwzięć inwestycyjnych i jest stosowana przy konstrukcji
efektywnych portfeli instrumentów rynku kapitałowego,
– do przeprowadzenia transakcji fuzji i przejęć.
•
Na rozwój teorii i praktyki wycen wartości przedsiębiorstw najważniejszy wpływ
miały takie zjawiska jak:
– postępująca globalizacja,
– narastające fale fuzji i przejęć,
– zwiększenie znaczenia na rynkach kapitałowych inwestorów instytucjonalnych, którzy
oczekują na długoterminowe korzyści z przeprowadzonych przedsięwzięć,
– prywatyzacja przedsiębiorstw,
– transformacja polityczna i gospodarcza poszczególnych krajów,
– rozwój Internetu z końca lat dziewięćdziesiątych w poszczególnych krajach.
Zob. Szczepankowski P., Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, 2007, s.
185.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Definiowanie wyceny przedsiębiorstwa - przykłady
– „Wycena polega na dokonaniu pomiaru wartościowego
przedsiębiorstwa i jego składników majątkowych oraz efektów
ekonomicznych podjętych decyzji o takim stopniu jakości, który
zapewni odbiorcom tych informacji możliwość oceny efektów działań
podjętych w przeszłości i wyboru najkorzystniejszego wariantu decyzji
w przyszłości” (Kamela-Sowińska A., Wartość firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 1996, s. 135)
– „Wycena przedsiębiorstwa oznacza, iż wycenie podlega wyodrębniona
pod względem ekonomicznym i prawnym jednostka organizacyjna,
dysponująca określonym potencjałem w postaci majątku trwałego i
obrotowego oraz różnych wartości i cech o charakterze
niematerialnym” (Zarzecki D., Metody wyceny przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości,
Warszawa 1999, s. 39)
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• W wycenie przedsiębiorstwa istotne są następujące
elementy:
– moment wyceny, który odzwierciedla czasowy relatywizm kategorii
wartości,
– cel wyceny i powiązany z nim charakter stron, które są
zainteresowane jej wynikami,
– charakter podstaw pomiaru wartości, zarówno w ujęciu statycznym
(majątek, kapitał), jaki i dynamicznym (dochód) oraz przyjmowane
jednostki miar przyszłych strumieni pieniężnych (przyjęty w prognozie
system cen),
– metody wyceny, jako narzędzie przeprowadzanego pomiaru wartości,
– wariantowość pomiaru, dająca możliwość korzystania z różnych
metod wyceny, co prowadzi w istocie do uzyskania różnych wyników.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Sytuacje i okoliczności, w których dokonywana jest wycena przedsiębiorstwa:
–
zmiany w strukturze własnościowej:
•
•
•
•
•
•
•
•
–
zamierzona sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części,
zamierzony zakup przedsiębiorstwa lub jego części,
transakcje kupna-sprzedaży między właścicielami danego przedsiębiorstwa,
nacjonalizację przedsiębiorstwa lub jego części,
podział przedsiębiorstwa,
fuzje z innymi podmiotami,
wniesienie przedsiębiorstwa, jako aparatu do innej firmy,
likwidacja przedsiębiorstwa;
prowadzenie działalności gospodarczej i związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (bez zmian w
strukturze własnościowej):
•
•
•
•
•
•
•
•
wybór strategii działania na podstawie kryterium wartości firmy,
ubezpieczenie majątku przedsiębiorstwa,
ustalenie wartości odszkodowania,
określenie wartości zabezpieczenia (zastawu) kredytu,
aktualizacja wartości bilansowej aktywów ( w tym wycena udziałów w spółkach),
przekazanie lub przejęcie przedsiębiorstwa lub jego części w ramach umowy leasingu finansowego,
pomiar podatku od darowizny, spadku, itp. Oraz opłaty skarbowej od transakcji kapitałowej, jeżeli
przedmiotem tych czynności prawnych jest przedsiębiorstwo lub jego część,
wprowadzenie wewnętrznego rozrachunku gospodarczego w odniesieniu do poszczególnych zakładów,
wydziałów, itp.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Grupy przesłanek do wyceny przedsiębiorstwa:
–
przesłanki wynikające ze zmiany właściciela:
•
•
•
–
przesłanki wynikające z przekształceń strukturalnych (związanych częściowo ze zmianami
własnościowymi):
•
•
•
•
•
•
•
–
przyjęcie nowych udziałowców do spółki prowadzącej przedsiębiorstwo,
wniesienie całego przedsiębiorstwa lub jego części jako aportu do kapitału zakładowego spółki,
fuzja z innymi przedsiębiorstwami,
podział przedsiębiorstwa,
przekazanie, zwrot przedsiębiorstwa lub jego części w ramach umowy dzierżawy,
likwidacja przedsiębiorstwa,
analiza w zakresie zmian strukturalnych.
przesłanki wynikające z konieczności prowadzenia rozliczeń z urzędem podatkowym:
•
•
–
kupno-sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części, np. zakładu, oddziału, lub udziału w kapitale zakładowym,
wystąpienie wyłącznie udziałowców z przedsiębiorstwa zorganizowanego
w formie spółki,
wywłaszczenie przedsiębiorstwa lub jego części.
pomiar podatku od spadku, darowizny przedsiębiorstwa, jego części lub udziału w kapitale zakładowym,
pomiar opłaty skarbowej od transakcji, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo, jego część lub udział w
kapitale zakładowym.
pozostałe przesłanki:
•
•
•
ubezpieczenie majątku przedsiębiorstwa,
prezentacja udziałów w spółkach w bilansie,
kontrola wewnętrzna wartości kapitału zaangażowanego przez właściciela w przedsiębiorstwo.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Funkcje wyceny przedsiębiorstwa:
– funkcja doradczo-decyzyjna,
– funkcja argumentacyjna (uzasadniająca),
– funkcja mediacyjna (pośrednicząca),
– funkcja informacyjna (komunikacyjna),
– funkcja zabezpieczająca,
– funkcja zarządcza.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Podstawowe reguły wyceny przedsiębiorstwa:
– Wycena powinna być dokonywana przez osoby niezależne
specjalizujące się w tej dziedzinie, czyli ekspertów czy rzeczoznawców,
którzy dysonują odpowiednią wiedzą i doświadczeniem oraz działają
zgodnie z etyką.
– Proces wyceny powinien rozpocząć się od określenia jej celu, co jest
niezbędne do określenia zakresu wyceny i wyboru odpowiednich
metod, oraz ustalenia stron zainteresowanych jej wynikami, poznania
ich motywów i oczekiwań w stosunku do wyceny.
– W procesie wyceny powinno się wykorzystywać kilka różnych metod
wyceny, zgodnie z uzgodnieniami zainteresowanych stron.
– Na realizację wyceny przedsiębiorstwa powinno się przeznaczyć
odpowiednie zasoby zarówno finansowe, jak i czasowe.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Podstawowe zasady wyceny przedsiębiorstwa:
–
–
–
Wycena jest obiektywna, tylko wtedy, jeżeli jest oparta na metodach naukowych. Mylne jest
twierdzenie, że wycena to nauka lub czysta wiedza teoretyczna. Jest to, bowiem praktyczna
umiejętność ustalania wartości, która bazuje na fundamentalnych elementach teorii zarządzania
finansami i rachunkowości. Eksperci i rzeczoznawcy, dokonując wyceny muszą korzystać tylko z tych
informacji, które informują o posiadanym przez przedsiębiorstwo potencjale umożliwiającym
generowanie przyszłych dochodów. Wycena nie należy koloryzować, a wszystkie uwzględniane
wielkości i założenia powinny być empiryczne i ilościowo weryfikowalne.
Dokonana w konkretnym momencie wycena nie jest bezterminowym określeniem jej wartości.
Przedsiębiorstwo jest żywym organizmem, w którym ciągle pojawiają się nowe informacje, które za
każdym razem mogą powodować zmianę jego wartości. Wycena określa, zatem wartość
przedsiębiorstwa na dzień jej sporządzenia. Dlatego musi być elastyczna, przygotowana w ujęciu
scenariuszowym, gdyż umożliwi to szybką weryfikację wartości. Powinna bazować na zmiennych w
czasie przepływach pieniężnych, które można uzyskać z różnego zagospodarowania zasobów w
zmieniającym się otoczeniu. Poza tym wycena powinna być dokonywana na potrzeby procesu
decyzyjnego, co najmniej raz w roku, a nie tylko, gdy wystąpi taka konieczność.
Wycena wymaga precyzji, zarówno w przeprowadzaniu rachunku ekonomiczno-finansowego, jak i
w przyjmowaniu realistycznych warunków. Nie może być opierana na niepewnych założeniach,
wielkościach niemożliwych lub trudnych do zweryfikowania założeniach. Może to wywołać
nieczytelny i niezrozumiały obraz wyceny. Najważniejszym jest, aby popełniany błąd szacunkowy był
jak najmniej istotny i korygowany w czasie wyceny. Dobrze jest także wskazać punkty krytyczne dla
przyjętych założeń, dzięki czemu szacunek wartości będzie bardziej elastyczny i zapewni pewien
margines bezpieczeństwa dla osiągniętego wyniku wyceny.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Podstawowe zasady wyceny przedsiębiorstwa:
–
–
–
W procesie wyceny należy wykorzystywać metody, które najlepiej odzwierciedlają sytuację danego
przedsiębiorstwa i są dostosowane do warunków zewnętrznych, w jakich ono działa oraz do
motywu przeprowadzenia wyceny. Za najbardziej właściwe podejście do wyceny uważa określenie
wartości przedsiębiorstwa na podstawie jego zdolności do przynoszenia korzyści z tytułu
zaangażowanych środków. Stąd wszelkie metody oparte na podejściu dochodowym są lepsze od
innych, szczególnie od tych, które bazują na podejściu majątkowym. Więcej korzyści może przynieść
majątek wynajmowany czy dzierżawiony aniżeli aktywa własne, które nie są wykorzystywane i nie
przynoszą żadnych korzyści ekonomicznych.
Każda wycena powinna być skonfrontowana z rynkiem kapitałowym, ponieważ rynek finansowy
jest nieomylny. Oznacza to, że wartość przedsiębiorstwa uzyskaną w procesie wyceny należy
porównać z notowaniami giełdowymi podobnych przedsiębiorstw, które działają w tym samym
sektorze i cechują się zbliżonym ryzykiem. Bowiem stanowią one wzorzec (benchmark) dla
wycenianego przedsiębiorstwa. Jest to wynik efektywnościowej teorii rynku kapitałowego mówiącej,
że inwestorzy, którzy kształtują popyt i podaż aktywów finansowych, zawsze uwzględniają wyniki
finansowe poszczególnych spółek. Więc wartość notowanych na giełdzie przedsiębiorstw jest w
długim okresie odzwierciedleniem opinii inwestorów na temat zdolności konkretnej spółki do
pomnażania zainwestowanego kapitału.
Wycena przedsiębiorstwa jest nieodzownym narzędziem w procesie podejmowania decyzji
zarządczych. Wiele dylematów zarządczych podejmowanych przez menedżerów wpływa na wartość
przedsiębiorstwa, dlatego należy znać siłę i sposób ich oddziaływania. Zaś prawidłowo przygotowana
wycena umożliwia poznanie tych elementów oraz sprawdzenie, w jaki sposób ich zmiana może
wpłynąć na wartość przedsiębiorstwa.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
Zasady wyceny przedsiębiorstwa:
– Cel wyceny powinien być zawsze jasno sprecyzowany.
– Bez względu na stosowaną metodę wyceny, w każdej z nich punktem wyjścia są dane
ewidencji księgowej, które odzwierciedlają sytuację majątkową i ekonomicznofinansową przedsiębiorstwa.
– Rozróżnia się wartość przedsiębiorstwa od jego ceny.
– Wycena przedsiębiorstwa nie powinna być dokonywana wyłącznie na podstawie
wartości majątku przedsiębiorstwa. Zaleca się jednak, aby wycena majątkowa
towarzyszyła innym metodom wyceny.
– Wyniki osiągane przez przedsiębiorstwo w przeszłości są uwzględnianie
w wycenie, jednak wnioskowanie wyłącznie na ich podstawie nie jest wystarczające.
Dlatego każda wycena powinna uwzględniać prognozy rozwojowe firmy.
– Przedmioty majątkowe, które są zbędne lub zostały wyłączone z substancji majątkowej
przedsiębiorstwa w wyniku przekształceń strukturalnych wyceniane są oddzielnie
według wartości likwidacyjnej.
– Wartość likwidacyjna traktowana jest z reguły, jako najniższa wartość, jaką można
uzyskać.
– Czynnik ryzyka, czyli niepewność, co do przyszłych warunków działania
przedsiębiorstwa, powinien być uwzględniony w każdej wycenie poprzez odpowiednie
oszacowanie stopy dyskontowej lub absolutne pomniejszenie wartości całkowitej
przedsiębiorstwa.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
Niemcy, Szwajcaria:
J. F. Voigt (1990)
C. Helbing (1991)
metody wyceny substancji majątkowej – wartość odtworzeniowa bądź likwidacyjna
czyste metody dochodowe – zdyskontowane dochody przyszłych okresów
metody uwzględniające tzw. wartość reputacji – metoda stuttgarcka oraz UEC
(anglosaksońska)
metody oparte na wartości średniej – niemiecka i szwajcarska
inne metody wyceny – np. oparte na notowaniach giełdowych podobnych przedsiębiorstw
Polska:
M. Groszek, S. Kasiewicz
(1991)
metoda księgowa
metoda składnikowa (odtworzenia)
metody przychodowe – zdyskontowanego zysku, zdyskontowanych dywidend
metoda sumaryczna – oparta na strumieniach pieniężnych
metody mieszane – oparte na wartości majątku przedsiębiorstwa i wartości reputacji
Polska:
M. Kufel (1992)
metody dochodowe – oparte na wielkości dywidend, przepływów pieniężnych bądź
zysków
metody majątkowe – oparte na kosztach odtworzenia majątku przedsiębiorstwa
metody mieszane – wiążące wartość majątkową przedsiębiorstwa
z jego wartością dochodową, np. metody wartości średniej (niemiecka E. Schmalenbacha,
szwajcarska), metody z zyskiem dodatkowym jako źródłem wartości reputacji (rocznego
zakupu, okresowej kapitalizacji zysku dochodowego – stuttgarcka i UEC)
metody niekonwencjonalne – przez porównania rynkowe (multiplikacyjne), z opóźnieniem
czasowym
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
Polska:
A. Kamela-Sowińska (1994)
metoda historyczna, czyli księgowa
metoda ogólnej siły nabywczej pieniądza
metody wartości bieżącej – dochodowe lub majątkowe bazujące na kosztach odtworzenia lub
metodzie upłynnienia (realizacji, likwidacji)
metody mieszane – metody wartości średniej (E. Schmalenbacha) lub metody kapitalizacji
zysku dochodowego
USA:
T. Copeland, T. Koller, J
Murrin (1997)
metody majątkowe
metody dochodowe- oparte na dyskontowaniu przepływów pieniężnych
metody porównawcze
Polska:
R. Borowiecki (1997)
metody majątkowe – metody: księgowa, odtworzenia, upłynnienia
metody dochodowe – metody rynkowe, mnożnikowe, multiplikacyjne oraz metody na
podstawie zdyskontowanych strumieni dochodów i zysków
metody mieszane – wartość netto i nadwartość (goodwill), metoda oparta na wartości
aktywów i stopie pomnażania wartości
Polska:
D. Zarzecki (1999)
metody
metody
metody
metody
metody
dochodowe
majątkowe
mieszane
niekonwencjonalne
porównawcze
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
•
•
•
Wśród używanych metod wyceny na szczególną uwagę zasługują metody
dochodowe, gdyż zarówno praktycy, jak i teoretycy uznają te metody za najbardziej
skuteczne i najlepiej odzwierciedlające rzeczywistą wartość przedsiębiorstwa.
Specyfika metod dochodowych sprowadza się do powiązania wartości spółki z
osiąganymi i prognozowanymi dochodami. Podstawowe założenie tych metod
mówi, że „prognozowany strumień przyszłych opodatkowanych przepływów
pieniężnych netto jest miarą przyszłych pożytków inwestora, wynikających z prawa
własności lub użytkowania wartości niematerialnych i prawnych”.
Metody dochodowe nie biorą jednak pod uwagę majątku, który jest konieczny dla
uzyskania tych pożytków. Firmy, posiadające różną wartość majątku, mogą mieć
identyczną wartość, jeśli prognozy generowanych przez nie zysków są podobne.
Może to wynikać z innej produktywności odmiennych składników majątku i
wywołuje różnicę we wskaźnikach branżowych, które uzależniają przychody i zyski
od potencjału wytwórczego. Zależność tą potwierdza również zdolność generowania
przychodów poprzez wartości niematerialne, które niekoniecznie znajdują
odzwierciedlenie w rachunkowości.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Metody dochodowe są zazwyczaj dodatkowo konfrontowane z innymi,
przede wszystkim z analizą mnożnikową.
• Mimo kilku wad, analiza mnożnikowa jest dość często stosowana. Polega
ona na określeniu wartości spółki poprzez porównanie jej z innymi, które
są już wycenione przez rynek. Zatem prostotę i szybkość wykonania uznaje
się za największą ich zaletę, co może wpłynąć na dalsze znaczne
rozpowszechnianie się tych metod wśród wyceniających małe i średnie
przedsiębiorstwa.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Jedną z najbardziej powszechnych metod dochodowych jest metoda
zdyskontowanych przepływów pieniężnych, zwana DCF (Discounted Cash
Flow).
• Istnieje kilka odmian wyceny wartości przedsiębiorstwa metodą DCF, które
różnią się od siebie między innymi poziomem szczegółowości oraz
konstrukcją, czyli sposobem obliczania prognozowanych przepływów
pieniężnych, a także określaniem stopy dyskontowej.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Na istotę metody DCF składają się takie elementy jak:
– wartość przedsiębiorstwa ma swoje źródło w przyszłych dochodach
(przepływach pieniężnych), jakie dane przedsiębiorstwo będzie generowało na
rzecz właścicieli,
– wartość przedsiębiorstwa traktuje się jako sumę zdyskontowanych
odpowiednią stopą dyskontową wszystkich przyszłych przepływów
pieniężnych,
– warunkiem koniecznym jest opracowanie długoterminowej prognozy, która
określa dochody oraz ustalenie przewidywanej wartości po tym okresie,
– w praktyce wycena stanowi sumę dwóch elementów a mianowicie
zdyskontowanych przepływów pieniężnych w okresie prognozy (przeważnie 810 lat) oraz wartości końcowej (rezydualnej).
• Zgodnie z metodą DCF wartość przedsiębiorstwa równa jest sumie
zdyskontowanych odpowiednią stopą dyskontową, generowanych przez
przedsiębiorstwo przepływów pieniężnych, które skumulowane i
zsumowane tworzą łączny strumień pieniężny będący do dyspozycji
właścicieli.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Swoistość metody DCF wiąże się z występowaniem kilku ważnych wad. Do
głównych i najczęściej występujących trudności, z jakimi spotyka się
analityk, który wycenia spółkę metodami dochodowymi, zalicza się:
– problem z poprawnym prognozowaniem wyników spółki (sprzedaży i zysku
operacyjnego),
– problem oceny ryzyka dla branży i dla firmy, a w konsekwencji kosztu kapitału.
• Podstawowym problemem ujawniającym się przy metodzie DCF jest
konieczność określenia precyzyjnych szacunków przyszłości. Przy tym jej
wykorzystanie w odniesieniu do spółek o właściwie nieprzewidywalnych
prognozach finansowych (lub w sytuacji, gdy prognozy te są mało
wiarygodne) charakteryzuje się dużym błędem. Trudność prognozowania
wyników spółki wiąże się z koniecznością oszacowania wartości dla całego
sektora i udziałów w nim poszczególnych firm. Nie powinno się
estymować danych finansowych jednego podmiotu nie uwzględniając
perspektyw całej branży.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Metoda porównań rynkowych polega na określeniu wartości
przedsiębiorstwa, na podstawie informacji, które dotyczą mnożników o
znanej wartości rynkowej. Mnożniki konstruowane są w taki sposób, aby
pokazywały stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do ustalonej
zmiennej ekonomicznej.
• Najczęściej występujące mnożniki to:
– P/E – cena akcji (wartość rynkowa) do zysku netto,
– P/BV – wartość przedsiębiorstwa do wartości księgowej,
– P/S – wartość firmy do przychodów ze sprzedaży.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Algorytm wyceny przedsiębiorstwa poprzez analizę
mnożnikową jest następujący:
– Wybór wskaźnika służącego wycenie.
– Wybór firm porównywalnych, których znane są wartości rynkowe
określonego wskaźnika.
– Obliczenie wielkości wskaźników firm porównywalnych.
– Wyciągnięcie średniej arytmetycznej z powyższych wskaźników.
– Obliczenie wartości firmy za pomocą formuły.
– Dokonanie niezbędnych korekt.
Wycena przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowego
• Metoda mnożnikowa cechuje się kilkoma podstawowymi zaletami, a
głównie tym, że jest stosunkowo prosta. Jednakże mylne wydaje się
stwierdzenie, że wymaga ona przyjęcia znacznie mniejszej liczby założeń
niż wycena oparta na zdyskontowanych przepływach pieniężnych.
• Różnica między tymi metodami polega na tym, że w analizie opartej na
DCF założenia muszą być jasno podane, tymczasem dla analizy
mnożnikowej mogą one pozostać jako domyślne. W procesie
porównywania wartości współczynników dla poszczególnych firm należy
zwrócić uwagę na zmienne, które wpływają na wyliczane współczynniki.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• Ustawodawca w ustawie ubezpieczeniowej zawarł osobny rozdział
dotyczący nałożenia na zakład ubezpieczeń obowiązku dokonywania
sprawozdawczości z działalności ubezpieczeniowej. Dzięki temu zapisowi
znacznie uproszczona została praca organu nadzoru, który wykorzystuje
sprawozdawczość do realizacji swoich zadań i znacznie szybciej może
reagować na zachodzące w zakładzie nieprawidłowości. Z tego też powodu
znaczenie sprawozdawczości finansowej jest niewątpliwie bardzo duże.
• Sprawozdawczość obejmuje ono swym zakresem usystematyzowane
zbiory wybranych informacji, które tworzone są zarówno przez
rachunkowość, jak i poza nią, charakteryzują minioną i obecną sytuację
finansowo-majątkową jednostki gospodarczej oraz wielkości osiągniętego
wyniku finansowego, jako rezultatu działalności tej jednostki. Szczególnie
ważną rolę w sprawozdawczości odgrywa biegły rewident.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest przedstawiać organowi
nadzoru dwie grupy sprawozdań. Pierwsza dotyczy
sprawozdań finansowych wymaganych przez prawo bilansowe
(wykonywane jest zgodnie z przepisami o rachunkowości) i
druga, która dotyczy sprawozdań finansowych określonych
przez ustawę o działalności ubezpieczeniowej przeznaczonych
tylko dla organu nadzoru.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• W pierwszej grupie znajduje się sprawozdanie finansowe, które zakład
ubezpieczeń przedstawia organowi nadzoru w terminie 6 miesięcy od
ostatniego roku obrotowego.
• W skład sprawozdania wchodzą: bilans, techniczny rachunek ubezpieczeń,
ogólny rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływów środków
pieniężnych (cash flow), zestawienie zmian w kapitale własnym i
sprawozdanie z działalności zakładu w roku obrotowym.
• Do sprawozdania dołącza się także raport o stanie portfela ubezpieczeń,
zestawienie środków własnych wraz ze wskazaniem dowodów posiadania
środków własnych w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności i
danych statystycznych dotyczących zakresu operacji koasekuracyjnych
(zakres i rodzaje tych danych statystycznych określa minister do spraw
instytucji finansowych).
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• W drugiej grupie znajdują się kwartalne i dodatkowe roczne sprawozdania
finansowe i statystyczne, do którego dołącza się roczne sprawozdanie
dotyczące transakcji przeprowadzonych w ubezpieczeniowej grupie
kapitałowej oraz dane statystyczne dotyczące zakresu operacji
koasekuracyjnych oraz przekazywania ich organowi nadzoru.
• Zakres powyższych sprawozdań zakładu ubezpieczeń uregulowany w
ustawie jest determinowany koniecznością sprawnego nadzorowania
gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń, ale także w dużej mierze
wynika z regulacji zawartych w dyrektywach Unii Europejskiej.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• W zakresie przepisów dotyczących badania sprawozdań finansowych
zakładów ubezpieczeń ustawa wprowadza szczegółowe regulacje.
• „Badanie i przeglądy sprawozdań finansowych i inne usługi polegające na
poświadczeniu (opiniowaniu) sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku
finansowego jednostki, w tym między innymi usługi świadczone na
podstawie przepisów ustawy o rachunkowości, przepisów Kodeksu spółek
handlowych przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi
może wykonywać w imieniu podmiotu wyłącznie biegły rewident.”.
• Jedna z najważniejszych zasad dotycząca biegłego rewidenta stanowi, że
ten sam podmiot badający sprawozdanie finansowe zakładu ubezpieczeń
nie może być wybrany na okres dłuższy niż 5 lat, a o zmianie lub wyborze
nowego rewidenta zakład ma obowiązek powiadomienia KNF (KNUiFE) w
terminie 7 dni.
Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
• Ustawodawca nałożył na biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie
sprawozdania finansowego zakładu ubezpieczeń obowiązek
niezwłocznego powiadomienia organu nadzoru o ujawnionych podczas
badania finansowego zakładu faktach wskazujących na:
– popełnienie przestępstwa,
– naruszenie przepisów prawa,
– zagrożenie wypłacalności zakładu ubezpieczeń.
• Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez rewidenta
pisemnej opinii i raportu o tym, czy sprawozdanie jest prawidłowe,
rzetelne i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową oraz wynik
finansowy badanego zakładu. Wydana opinia i sprawozdanie podlega
ogłoszeniu w Monitorze Polskim.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• W celu zapobiegania upadłości zostały powołane odpowiednie organy i
stanowiska, których działalność prowadzi do przeciwdziałania wystąpienia
sytuacji, w której zakład ubezpieczeń postawiony by został w stan
upadłości. Zaliczyć tu należy:
– aktuariusza,
– KNF (KNUiFE).
• Zostały także ustalone przepisy, które zakłady ubezpieczeń są
zobowiązane przestrzegać. Dotyczą one:
– gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń,
– sprawozdawczości finansowej zakładu ubezpieczeń.
• Zostały także wprowadzone pewne kroki prawne przeciwdziałające
upadłości:
– łączenie zakładów ubezpieczeń,
– postępowanie naprawcze w zakładzie ubezpieczeń,
– kontrola wewnętrzna.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• Jedną z przesłanek łączenia się zakładów ubezpieczeń jest zła kondycja
finansowa jednego z zakładów. Połączenie może jednak nastąpić tylko
wtedy, gdy zakłady wykonują działalność w takiej samej formie
organizacyjnej tzn. S.A. może ulec połączeniu z inną S.A., a TUW z TUW.
Ograniczenia te wprowadzone zostały z uwagi na różnicę form i tym
samym sposoby wykonywania działalności ubezpieczeniowej. Problemy
przy połączeniu dotyczyłyby zwłaszcza relacji między akcjonariuszami a
członkami towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, ich wspólnych,
ewentualnych rozliczeń i statusu po połączeniu.
• Do łączenia się zakładów ubezpieczeń stosuje się przepisy Kodeksu spółek
handlowych o łączeniu się spółek kapitałowych. Przepisy te odnoszą się
także do Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• W prawie polskim przewidziane są dwa sposoby połączeń:
– łączenie przez przejęcie – tj. przez przeniesienie całego majątku spółki
(przejmowanej) na inna spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje,
które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej,
– łączenie przez zawiązanie nowej spółki – tj. przez zawiązanie spółki
kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się
spółek za udziały lub akcje nowej spółki.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• Postępowanie naprawcze jest ogłaszane przez organ nadzoru i opiera się
na procedurze, której celem jest przywrócenie prawidłowych stosunków
finansowych, w szczególności wtedy, gdy zagrożona jest wypłacalność
zakładu ubezpieczeń. Jest to procedura mająca zapobiec likwidacji bądź
ogłoszeniu upadłości zakładu ubezpieczeń.
• Występowanie prawidłowych stosunków finansowych w zakładzie
ubezpieczeń determinują trzy elementy:
– rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe pokryte zgodnie z prawem aktywami,
– środki własne w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności,
– środki własne nie niższe niż wymagany kapitał gwarancyjny.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
•
•
Jeżeli wystąpią niedobory w którymkolwiek z powyższych elementów, zakład
ubezpieczeń musi koniecznie podjąć działania zmierzające do przywrócenia
prawidłowych stosunków finansowych. W razie braku pokrycia rezerw technicznoubezpieczeniowych aktywami oraz w razie wystąpienia braku pokrycia marginesu
wypłacalności środkami własnymi, organ nadzoru może zobowiązać zakład
ubezpieczeń do przedłożenia planu przywrócenia prawidłowych stosunków
finansowych. Decyzja o tym czy plan powstanie zależy tylko od organu nadzoru,
który bierze pod uwagę zakres niedoboru i długość okresu występowania.
Poważniejszą sytuacją jest brak pokrycia kapitału gwarancyjnego, dlatego
ustawodawca zobowiązał zakład ubezpieczeń do powiadomienia organu nadzoru o
zaistniałej sytuacji oraz do przedłożenia do zatwierdzenia krótkoterminowego
planu wypłacalności. W każdym z tych trzech przypadków organ nadzoru może:
– zakazać zakładowi ubezpieczeń swobodnego rozporządzania aktywami lub ograniczyć
zakres działalności,
– wyznaczyć zakładowi ubezpieczeń termin przedłożenia planów, lub termin, do którego
zakład powinien przywrócić prawidłowe stosunki finansowe albo wypłacalności,
– zakazać zakładowi ubezpieczeń dokonywania wypłat z zysku.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• W sytuacji kiedy interesy ubezpieczających, ubezpieczonych czy
uprawnionych z umów ubezpieczenia mogą zostać lub zostały zagrożone,
organ nadzoru może podjąć czynności określone w ustawie, które uzna za
konieczne w celu ochrony interesów tych osób, np. może dojść do
przeniesienia portfela lub utworzenia zarządu komisarycznego.
• Organ nadzoru ma także prawo w takiej sytuacji zażądać od zakładu
przedłożenia planu naprawczego. O wszystkich swych decyzjach organ
nadzoru powiadamia państwa członkowskie Unii, w których zakład
wykonuje działalność. Plany są zatwierdzane przez organ nadzoru.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
•
Osobą, która nadzoruje wykonanie któregokolwiek z planów jest kurator ustanowiony przez
organ nadzoru. Kurator jest powoływany na czas określony ale w każdej chwili może być on
odwołany przez KNF. Funkcję kuratora może pełnić osoba fizyczna z co najmniej 10-letnim
doświadczeniem zawodowym w zakresie organizacji i zasad działalności zakładu ubezpieczeń.
Kuratorem może być też osoba prawna, w której co najmniej połowa członków organu
zarządzającego spełnia warunki określone dla osób fizycznych. Koszty związane z
wynagrodzeniem kuratora ponosi zakład. W zakresie wykonywanych zadań kurator:
–
–
–
•
ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach organów zakładu ubezpieczeń oraz prawo do uzyskiwania
wszelkich informacji niezbędnych do wykonywania swojej funkcji,
wnieść sprzeciw wobec uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej zakładu do właściwego sądu
gospodarczego; wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały lub decyzji,
może zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub uchwałę walnego zgromadzenia
członków, które naruszają interesy zakładu ubezpieczeń, ubezpieczających, ubezpieczonych lub
uprawnionych z umów ubezpieczenia.
Kurator ma obowiązek składać organowi nadzoru okresowe sprawozdania ze swojej
działalności. Sprawozdania te zawierają ocenę realizacji przez zarząd zakładu ubezpieczeń
planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych, krótkoterminowego planu
wypłacalności lub programu naprawczego.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
•
•
•
W przypadku gdy zakład ubezpieczeń nie przedłoży krótkoterminowego planu
wypłacalności lub organ nadzoru odmówi jego zatwierdzenia, gdy nie zrealizuje w
terminie tego planu i w każdym innym przypadku zagrożenia wypłacalności
zakładu ubezpieczeń, organ nadzoru może ustanowić zarząd komisaryczny.
Zarząd jest ustanawiany w celu doprowadzenia do prawidłowych stosunków
finansowych w zakładzie. Czwartą przesłanką do ustanowienia w zakładzie zarządu
komisarycznego, jest sytuacja, gdy organy zakładu ubezpieczeń nie mogą
wykonywać powierzonych im zadań lub gdy zadania wykonywane są z rażącym
naruszeniem interesów zakładu ubezpieczeń, ubezpieczonych, ubezpieczających i
uprawnionych z umów ubezpieczenia w szczególności przez doprowadzenie do
sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać należnych
świadczeń.
Ustanowienie zarządu komisarycznego podlega zgłoszeniu do Krajowego Rejestru
Sądowego przez tenże zarząd, a koszty jego działalności obciążają zakład
ubezpieczeń. Liczbę członków, skład zarządu, szczegółowe zadania, sposób ich
wykonywania, zasady reprezentacji, czas na jaki zarząd zostaje powołany określa
organ nadzoru.
Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
• Zarząd komisaryczny jest także zobowiązany działać w porozumieniu z
organem nadzoru. W dniu powołania zarządu komisarycznego:
– zostaje odwołany zarząd zakładu ubezpieczeń,
– ustanowione prokury i pełnomocnictwa wygasają,
– prawa i obowiązki innych organów zakładu ubezpieczeń ulegają zawieszeniu
na okres działalności zarządu komisarycznego,
– zarząd komisaryczny ma prawo podejmowania decyzji we wszystkich
sprawach zastrzeżonych w przepisach prawa i statucie do właściwości zarządu,
rady nadzorczej i walnego zgromadzenia zakładu ubezpieczeń.
• Organ nadzoru ma obowiązek wydać decyzje o odwołaniu zarządu
komisarycznego gdy:
– zakład ubezpieczeń został postawiony w stan upadłości,
– została zarządzona likwidacja przymusowa,
– w każdym przypadku, w którym przestały istnieć przesłanki jego ustanowienia.
Repetytorium
Materiały:
Lista pytań zaliczeniowych
Opracowanie PUNU 2001 „Metodologia ...”
Materiał do wykładu U (Część 1 pytań)
Materiał do wykładu AFwU (22.05.10)
Metodologia analizy finansowej w
ubezpieczeniach
Biuletyn PUNU 2001
Metodologia analizy finansowej w
ubezpieczeniach
Biuletyn PUNU 2001
Metodologia analizy finansowej w
ubezpieczeniach
Biuletyn PUNU 2001
Metodologia analizy finansowej w
ubezpieczeniach
Biuletyn PUNU 2001
Dziękuję za uwagę ...
Życzę powodzenia w zaliczeniu
przedmiotu.
Termin zaliczenia: 02.06.10, godz. 1115-1200
Forma zaliczenia: test pisemny
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY
Ubezpieczenie jest to forma organizacji
scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze
źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników
ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT PRAWNY
Ubezpieczenie jest to wiążący ubezpieczyciela z
ubezpieczającym stosunek prawny, na podstawie
którego ubezpieczyciel zobowiązuje się, w razie
wystąpienia określonego zdarzenia losowego, do
wypłacenia odszkodowania lub świadczenia
pieniężnego, ubezpieczający zaś obowiązany jest do
uiszczenia ubezpieczycielowi określonej kwoty
pieniężnej tytułem składki ubezpieczeniowej.
FORMY UBEZPIECZEŃ
• ASEKURACJA (UBEZPIECZENIE):
UBEZPIECZAJĄCY ↔
UBEZPIECZYCIEL
• KOASEKURACJA:
UBEZPIECZAJĄCY ↔
UBEZPIECZAJĄCY ↔
...
UBEZPIECZYCIEL 1
UBEZPIECZYCIEL 2
• REASEKURACJA:
UBEZPIECZYCIEL ↔
(Cedent, Reasekurowany)
REASEKURATOR
(Cesjonariusz)
• RETROCESJA:
REASEKURATOR ↔
(Retrocedent)
REASEKURATOR
(Retrocesjonariusz)
Ubezpieczenie (asekuracja) a reasekuracja - różnice
Ubezpieczenie
Reasekuracja
Umowa nazwana
Umowa nienazwana
Umowa jednostronnie kwalifikowana
Umowa dwustronnie kwalifikowana
Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel
Strony: cedent (z.u.), cesjonariusz (reasekurator)
Występuje umowa na rzecz osoby 3. i na cudzy rachunek
Nie występuje
Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego
Bezimienność nie stosuje się
Tworzenie scentralizowanego funduszu
Brak
Bezpośredni stosunek prawny
Brak bezpośredniego stosunku prawnego
Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego
Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody
Prawo do regresu
Nie występuje regres
Przewaga stosunków krajowych
Przewaga stosunków międzykrajowych
Umowy masowe
Brak masowego charakteru
Umowy konsumenckie
Brak charakteru konsumenckiego
Może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny)
Nie ma charakteru wzajemnego
Mogą być obowiązkowe
Brak obowiązku
Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie o.w.u.)
Brak adhezyjnści
Dotyczy ryzyk jednego podmiotu
Obejmuje całość ryzyk
Spory rozstrzygają sądy powszechne
Spory rozstrzygane są polubownie
Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela
Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych
Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie
Reasekurowany otrzymuje także prowizję i udział w zysku
Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia
Stosowane są depozyty reasekuracyjne