finanse
advertisement
Pytanie 1 Istota finansów i gospodarki finansowej FINANSE to ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Przedmiotem nauki finansów są przede wszystkim zjawiska związane z tworzeniem pieniądza przez bank centralny i kreowaniem pieniądza przez banki komercyjne, bo dopiero te zjawiska umożliwiają powstawanie innych zjawisk finansowych. Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów. Termin finanse jest nierozerwalnie związany z pieniądzem. Istota pojęcia finansów: • Finanse to proces gromadzenia i wydatkowania realnego pieniądza i proces związany z jego kreacją • Finanse to taki ogół zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniądza • Finanse to również zjawiska powstające w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Finanse wiążą się z: • Gromadzeniem pieniądza: - Wzrost liczby pieniądza na rachunku bankowym - Transakcje związane ze sprzedażą jakiegoś dobra - Uzyskanie praw związanych z nabywaniem dóbr • Wydatkowaniem pieniądza - Realizacja uprawnień związanych z nabycie dóbr • Kreowaniem pieniądza • Cyrkulacją jednostek pieniężnych pomiędzy jednostkami gospodarczymi • Posiadaniem pieniądza (oszczędności, rezerwy) GOSPODARKA FINANSOWA obejmuje wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych. Pojęcie gospodarki finansowej wiąże się z : • Przygotowaniem przeprowadzenia operacji pieniężnych (planowanie operacji) • Faktyczna realizacja tych operacji • Ewidencja i analiza przebiegu operacji. Służy ona do wyciągania wniosków dla celów planowania polityki finansowej Pytanie 2 FUNKCJE FINANSÓW Funkcje finansów redystrybucyjna alokacyjna stabilizacyjna fiskalna kontrolna motywacyjna FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA - tzw. rozdzielcza polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału produktu dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich uczestników ogniw (podział funduszu nabywczego). Fundusz nabywczy zależy od: przychodu materialnego przychodu redystrybucyjnego przychodu kredytowego wydatków redystrybucyjnych wydatków kredytowych oszczędności Są różne metody gromadzenia funduszu nabywczego w różnych ogniwach. Metodami tymi są: samofinansowanie (przedsiębiorstwa) budżetowe (państwo) kredytowe Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Transfery o charakterze publicznym istotne jest, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki. Transfery wewnątrz sektora publicznego (z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych) Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek. Skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane oraz nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB(dochodu narodowego). Redystrybucja dochodów zawsze dokonuje się czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, ale koszty i korzyści mogą być różne dal poszczególnych obywateli. Dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (dystrybucji). FUNKCJA ALOKACYJNA polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczanie towarów i usług całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z rodzajem zadania stawianego przed państwem. Rodzaje zadań : publiczne społeczne Zadania te są realizowane przez państwo w chwili, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego. Zadania publiczne państwa to obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, administracja państwowa. Zadania społeczne to zaspokajanie indywidualnych potrzeb człowieka. Dostarczanie dóbr społecznych lub proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra w którym ustala się strukturę dóbr społecznych. FUNKCJA STABILIZACYJNA wykorzystuje politykę budżetową jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem efektów bilansu płatniczego. FUNKCJA FISKALNA ( zwana niekiedy dochodową) ma podstawowe znaczenie. Głównym celem każdego podatku jest pełnienie tej funkcji, tzn. dostarczenie państwu dochodów. Podatki są bowiem zasadniczym źródłem dochodów budżetowych. Podatki są podstawą funkcjonowania państwa. Udział podatków i opłat w tworzeniu budżetu pastwa przekracza 80%, a w Polsce nawet 90% FUNKCJA KONTROLNA polega na wykorzystaniu związków zachodzących między ruchem wartości materialnych i usług a ruchem zasobów pieniężnych w celu uzyskania informacji o przebiegu procesów rzeczowych w gospodarce FUNKCJA STYMULACYJNA polega na wykorzystaniu przepływu strumieni pieniężnych jako aktywnego narzędzia oddziaływania na podmioty uczestniczące w tych procesach. FUNKCJA REGULACYJNA łączy się ściśle z funkcją fiskalną. Polega na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Tak więc za pośrednictwem podatków, poprzez przesuwanie środków finansowych w odpowiednich proporcjach między podmiotami gospodarczymi a budżetem, następuje korekta dochodów. Podatek może służyć oddziaływaniu na gospodarkę jako całość lub działaniom o charakterze selektywnym. FUNKCJA MOTYWACYJNA wykorzystanie środków publicznych w celu wzmocnienia, zwiększenia gospodarki, produkcji, zapewnienia stabilizacji. Odbywa się to poprzez dofinansowanie, wsparcie finansowe (atrakcyjne kredyty celem zapewnienia rozwoju przedsiębiorstw) PYTANIE 4 PRZEDMIOT BADAŃ NAUKI FINANSÓW Zjawiska finansowe Istota zjawisk finansowych Finanse to zjawiska zarówno elementarne jak i złożone. Zjawiskami elementarnymi są np. cena, kredyt, procent, podatek. Zjawiska złożone to zjawiska, w których pieniądz nabiera cech dynamicznych. Część zjawisk złożonych związana jest z krążeniem dóbr (towary i usługi) w gospodarce, a część z nich nie wykazuje bezpośredniego związku z rzeczową stroną procesów gospodarczych. Przykładem są różne przepływy pieniężne zachodzące między instytucjami finansowymi, np. przepływy pieniężne między budżetem państwa a funduszami celowymi, zaciąganie kredytów przez banki komercyjne w banku centralnym, lokowanie wolnych środków finansowych towarzystw ubezpieczeniowych. Zjawiska finansowe mogą mieć również charakter abstrakcyjny i konkretny. Jeśli chodzi o zjawiska abstrakcyjne, to pieniądz ma postać idealną np. miernika wartości. Zjawiska konkretne dotyczą realnych procesów gospodarczych W teorii finansów możemy znaleźć wiele definicji nawiązujących do przedmiotu badań. Jednym z głównych nurtów dyskusji była debata na temat, czy przedmiotem nauki finansów są tylko te zjawiska, w których pieniądz znajduje się w ruchu. Klasyfikacja zjawisk finansowych Zjawiska finansowe można podzielić według różnych punktów widzenia. Jednym z kryteriów jest statyka i dynamika, a więc to czy pieniądz znajduje się w ruchu czy w bezruchu. Zjawiska, w których mowa jest o bezruchu, to zjawiska związane z występowaniem zasobu pieniądza 9oszczędności, zasoby pieniężne na rachunkach bankowych, pieniężny dług publiczny). Zjawiska, w których mówimy o ruchu, to są rozmaite strumienie pieniężne przepływające w czasie pomiędzy różnymi podmiotami i z różnych tytułów (dochody wpływające na rachunki rządu z tytułu podatków oraz wydatki z tych rachunków w postaci transferów czy dotacji) Drugim kryterium klasyfikacji zjawisk, jest przedmiot zjawiska finansowego. 1) zjawiska przychodowe, 2) zjawiska rozchodowe, 3) zjawiska dochodowe 4) zjawiska wydatkowe 5) zjawiska kosztowe, 6) zjawiska kredytowe, 7) zjawiska pożyczkowe, 8) zjawiska gotówkowe, 9) zjawiska bezgotówkowe 10) zjawiska transferowe, 11) zjawiska oszczędnościowe 12) zjawiska ubezpieczeniowe Pytanie 5 Error! Reference source not found. negatywnie odbijać na stanie zdrowia pracowników, a nawet zagrażać ich życiu. Postawy takie uważane są za naganne etycznie. Charakterystyczne jest, że opinia społeczna bardziej piętnuje działania etyczne w sektorze publicznym niż w prywatnym. W przypadku sektora publicznego chodzi o to, ze nieetyczne postępowanie urzędników (defraudacja, korupcja), dotyczy środków finansowych pochodzących z danin publicznych 9podatki0. Korupcja w sektorze prywatnym jest zjawiskiem równie nagannym. Nieetyczne postępowanie tutaj polega na osiąganiu nieuzasadnionego zysku w rezultacie zmów cenowych, podmiany towarów na towary gorszej jakości. działania takie powodują zakłócenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego. Pytanie 6 Error! Reference source not found. Metody prakseologiczne Metoda porównania nakładów z efektami Metoda ta ma szczególne znaczenie w kontekście finansowym, dlatego ze kategorie finansowe, takie jak ceny, przychody, koszty, dochody, umożliwiają dokonywanie precyzyjnego pomiaru nakładów i efektów (funkcja agregacyjna cen). Metoda ta ma wiec powszechne zastosowanie w obszarze finansów. Dzięki zastosowaniu metody porównywania nakładów z efektami możliwe jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie: czy osiągane są cele finansowe finansów. Metoda porównywania nakładów z efektami występuje w dwóch odmianach. Racjonalnie działający podmiot będzie dążył do: maksymalizacji efektów przy danych nakładach maksymalizacji nakładów przy danych efektach Zastosowanie metody porównywania nakładów z efektami pozwala określić efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia. Porównanie nakładów z wynikami może dać wynik dodatni (nadwyżka ekonomiczna, zysk) lub ujemny (strata, deficyt). Dla oceny efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia stosowane są różne kryteria: 1. wartość zaktualizowana netto 2. okres zwrotów nakładów 3. księgowa stopa dochodu 4. próg rentowności 5. koszty kapitału Metoda porównania kosztów i korzyści (nakładów i wyników) Stosuje się ją w chwili rozpoczęcia danego przedsięwzięcia, albo podczas już prowadzonej działalności. Metoda ta jest przydatna wówczas, gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem (pieniądzem). Przy zastosowaniu tej metody dopuszczalne jest, a niekiedy jedynie możliwe, posługiwanie się wielkościami i wskaźnikami wyrażonymi w jednostkach fizycznych, nawiązujących do jakościowego ujęcia efektów. W tej formie, metoda ta jest stosowana w sektorze publicznym, gdzie napotyka się problem mierzenia efektów ponoszonych nakładów. Niektóre efekty można powiązać bezpośrednie ze wzrostem gospodarczym. Metoda bilansowa Pozwala określić stan równowagi lub stopień nierównowagi badanego elementu rzeczywistości. W ujęciu podmiotowym zastosowanie metody bilansowej pozwala ustalić stan finansowy podmiotu gospodarczego, państwa, instytucji, gospodarstwa domowego. Zastosowanie tej metody jest ważne, ale ma ograniczona wartość poznawcza i praktyczna. Nie gwarantuje ono zachowania równowagi bieżącej ma ograniczona wartość poznawcza ze względu na możliwość oddziaływania czynników przypadkowych. Metody statyczne i metody dynamiczne Finanse a nauki ekonomiczne Finanse należą do dziedzin nauk ekonomicznych. W najściślejszym związku finanse pozostają z teorią ekonomii oraz jej podstawowymi działami: mikroekonomią i makroekonomią. Jest to zrozumiałe, gdyż nauki te stanowią najszersze teoretyczne ujęcie zjawisk gospodarczych, do których zaliczają się zjawiska finansowe. Ścisły związek występuje zwłaszcza z teorią pieniądza, ponieważ pieniądz jest tworzywem zjawisk finansowych. Finanse a prawo ekonomiczne Prawo finansowe – to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową. Przedmiotem nauki prawa finansowego jest badanie prawnych aspektów (normy regulujące) gospodarki pieniężnej związków publiczno-prawnych, banków i innych instytucji finansowych, a także podmiotów nie finansowych. reasumując nauka prawo finansowe nie bada zjawisk finansowych, ale za przedmiot ma normy prawne, regulujące stosunki finansowe. Finanse a makroekonomia Nauka finansów różni się od makroekonomii głównie stopniem szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych, gdyż nie zatrzymuje się – jak makroekonomia na wielkich agregatach (globalny popyt, podaż pieniądza, tworzenie oszczędności) – ale podejmuje badania nad wewnętrzną strukturą tych agregatów i czynnikami, które ta strukturę kształtują. Finanse a rachunkowość Zależność ta polega na wykorzystaniu metody podwójnego zapisu oraz metody bilansowej do badania zjawisk finansowych. Prowadzenie ewidencji zjawisk finansowych za pomocą systemów ewidencji wypracowanych przez rachunkowość umożliwia praktyczne posługiwanie się pieniądzem oraz instrumentami finansowymi. Finanse a zarządzanie Organizacja działalności danego przedmiotu i zarządzanie nią maja istotny wpływ na sferę finansową podmiotu. Stąd dla osiągnięcia celów banku, przedsiębiorstwa, towarzystwa ubezpieczeniowego, towarzystwa inwestycyjnego, biura maklerskiego, podstawowe znaczenie ma ich wewnętrzna organizacja, zależność między poszczególnymi elementami, zarządzanie informacja wewnętrzną, zarządzanie personelem, optymalizacja struktury organizacyjnej z punktu widzenia funkcji celu. Finanse a matematyka Finanse znajdują się także w obrębie zainteresowań matematyki. Jest ona przydatna zwłaszcza w budowaniu i weryfikowaniu różnych modeli ekonomicznych oraz modeli finansowych przedsiębiorstwa, banku, towarzystwa ubezpieczeniowego itp. W przypadku zjawisk makrofinansowych, budowane są modele opisujące strukturą finansową gospodarki (ma to znaczenie podczas podejmowania decyzji z zakresu polityki finansowej i jej poszczególnych rodzajów, takich jak polityka monetarna, polityka fiskalna). Matematyka jest pomocna, gdyż wspomaga podejmowanie decyzji finansowych, chodzi tu zwłaszcza o matematykę finansową i ubezpieczeniową. Finanse a socjologia Zainteresowanie socjologii zjawiskami i stosunkami finansowymi związane jest z badaniami nad sytuacją materialną różnych grup społeczeństwa, skutkami polityki finansowej. Socjologia, badając zachowanie się różnych grup społecznych, uwzględnia aspekty finansowe, a dokładniej to, w jakim stopniu na zachowanie się tych grup wpływają zachodzące między nimi relacje. Finanse a psychologia Przedmiotem zjawisk finansowych jest człowiek, dlatego ważna jest rola psychologii w finansach. Ponieważ pieniądz i finanse oparte są na zaufaniu, ważnym przedmiotem zainteresowania psychologii jest rozpoznawanie warunków, w których człowiek wykazuje zaufanie do pieniądza, systemu finansowego, banku, towarzystwa ubezpieczeniowego, oraz warunków, w których traci to zaufanie. Psychologia przychodzi w sukurus nauce finansów wówczas, gdy trzeba rozważać np. wpływ plotki na hipotetyczny przebieg zjawisk finansowych, gdy analizuje się psychologiczne przesłanki wiarygodności instytucji finansowych. Finanse a etyka Działalność człowieka w sferze finansowej zawsze miała i ma kontekst etyczny. Wyrazem tego była i jest bardzo szeroko rozumiana w teorii ekonomii koncepcja „godziwego” zysku, a więc zysku nienadmiernego, ale pozwalającego przedsiębiorcy na rozwój jego firmy i jednocześnie umożliwiającego nabycie towaru po niewygórowanej cenie. W innej płaszczyźnie pojawia się koncepcja sprawiedliwego podatku. Przedsiębiorcy mogą dążyć do nadmiernych korzyści kosztem jakości warunków pracy, co może się 1 Metoda strumieniowa W metodzie tej przedmiotem obserwacji są strumienie pieniądza przepływające miedzy przynajmniej dwoma, ale najczęściej wieloma podmiotami, z różnych tytułów. Zastosowanie tej metody jest szeroko wykorzystywane do porównywania sumy strumieni pieniężnych wpływających do danego podmiotu z suma strumieni pieniężnych wypływających z tego podmiotu. Porównanie takie prowadzi do ustalenia wielkości zmian, ich przyczyn i skutków. Za pomocą tej metody bada się również zjawiska, w których pieniądz znajduje się w ruchu, a wiec zjawiska dynamiczne. Metoda zasobowa (majątkowa) Jej cecha charakterystyczna jest fakt, ze badane zjawiska finansowe są "unieruchomione" w czasie. Jest to zabieg sztuczny w tym sensie, ze zjawiska finansowe zachodzące w realnej rzeczywistości podlegają nieustannym zmianom. Metoda ta nazywana jest również metoda majątkowa, co wynika stad, ze majątek jest efektem kumulacji dochodów w przeszłości (poprzednich okresach). Majątek ten może mieć postać rzeczowa (np. nieruchomości) i/lub postać majątku finansowego (np. zgromadzone oszczędności pieniężne) Metoda strumieniowo-zasobowa Umożliwia rozpoznawanie zjawisk finansowych w ujęciu dynamicznym jak i statycznym. Istotą tej metody jest powiązanie cech charakteryzujących stan badanego zjawiska finansowego z cechami zjawisk, które spowodowały zmiany lub które maja spowodować zmiany projektowane. Metoda strumieniowo-zasobowa pozwala powiązać osiągane w danym roku (okresie) przychody (zyski) z wartością aktywów rzeczowych i finansowych przedsiębiorstwa, banku, towarzystwa ubezpieczeniowego. Metoda ta umożliwia określenie zależności miedzy saldem budżetu państwa a zmianami w poziomie długu publicznego. Analiza modelowa, systemowa i eksperyment w nauce finansów Metoda eksperymentu ma znaczenie zwłaszcza dla nauki finansów, w której próbuje się, przez symulowanie różnych zjawisk finansowych, przewidywać zmiany w określonym obszarze zjawisk finansowych. Pytanie 7 Error! Reference source not found. Istota pieniądza – określana jest przez spełniane funkcje pieniądza Środek wymiany Najstarszą funkcją pieniądza jest wymiana – pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany. Ludzie od zarania dziejów kupowali i sprzedawali towary – początkowo był to handel wymienny, później pojawiła się jednostka pośrednicząca, czyli właśnie pieniądz. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na inne potrzebne nam dobra. Specyficzną formą wymiany jest praca: tu w zamian za wykonywane – w ramach umowy – usługi otrzymujemy pieniądze, dzięki którym możliwa jest codzienna egzystencja. Miernik wartości towarów Pieniądz jest również miernikiem wartości – w jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary. W najwcześniejszym stadium rozwoju gospodarki prowadzono handel wymienny, w którym nie było jednak możliwe precyzyjne określenie wartości towarów, właśnie z uwagi na brak jednorodnego punktu odniesienia. Trudno jest tak naprawdę oszacować, jaka jest wartość skóry bydlęcej, wyrażona w beczkach miodu. Dzięki wprowadzeniu pieniądza stało się możliwe dokładne określanie wartości towarów i usług, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju handlu. Pieniądz pełni też rolę miernika odroczonych płatności – za jego pomocą możemy również mierzyć np. wysokość odsetek, jakie otrzymamy za rok od momentu założenia lokaty bankowej. Środek płatniczy Pieniądz jest również wykorzystywany jako środek płatniczy – to znaczy do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą. Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo, w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych. Transakcje wymienne, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z przepływem pieniądza, to na przykład dostawy energii elektrycznej, gazu, usługi telefoniczne, jak również praca na etacie. We wszystkich wymienionych tu przypadkach strony zawierają umowę, na podstawie, której świadczone są określone usługi, a płatność za ich wykonanie następuje nie systematycznie, ale raz w miesiącu lub nawet rzadziej. Środek gromadzenia oszczędności Pieniądz spełnia jeszcze jedną bardzo ważną rolę – jest środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia oszczędności. Pieniądz można wykorzystywać nie tylko przy realizowaniu bieżących transakcji (konsumpcji), ale również do dokonywania transakcji w przyszłości – w takim przypadku powstaje zjawisko oszczędzania, czyli odkładania pieniądza. Podstawą tej funkcji pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze przechowują wartość. W rzeczywistości pieniądz sam w sobie zmniejsza swoją wartość: na skutek inflacji spada jego siła nabywcza. Dlatego właśnie osoby oszczędzające nie powinny trzymać pieniędzy w domu, ale starać się je rozsądnie zainwestować (ulokować). W naszym serwisie prezentujemy szereg porad na ten właśnie temat. Środek wymiany międzynarodowej Pieniądz może być środkiem rozliczeń międzynarodowych – tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko rozwiniętych, posiadających bardzo stabilną walutę. W takim przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami. Pytanie 8 Przedmiotowa i podmiotowa charakterystyka zjawisk finansowych Zjawiska finansowe - wyrażą związki, jakie powstają w toku realizacji stosunków finansowych. Inaczej mówiąc, zjawisko finansowe jest to operacyjna strona stosunków finansowych. Pojawiają się wtedy kiedy dochodzi do realizacji konkretnych transakcji rezultacie których następuje przesunięcie z jednej strony środków pieniężnych z drugiej dóbr materialnych i usług. Biorąc pod uwagę że finanse są związane z ruchem pieniądza można przepływ tego pieniądza nazwać strumieniem pieniężnym. Zjawiska finansowe z punktu widzenia ich roli w podziale i wymianie wartości materialnych można najogólniej podzielić przy zastosowaniu dwóch kryteriów: przedmiotowego i podmiotowego. Jeżeli weźmiemy pod uwagę rodzaj transakcji z jednej strony, a związek między ruchem wartości materialnych na podstawie kryterium przedmiotowego: 1.Dochody i wydatki pieniężne materialne(pierwotne)związane z aktami kupnasprzedaży.W tym przypadku następuje jednoczesny ruch wartości materialnej i pieniądza. 2.Przychody i wydatki redystrybucyjne, czyli transfery. Za ruchem pieniądza nie idzie ruch wartości mat. w postaci bezpośredniego ekwiwalentu, czyli mamy do czynienia z jednostronnym świadczeniem. Są to płace, stypendia, zasiłki itp. 3.Przychody i wydatki kredytowe. Nie występuje tu bezpośredni ruch pieniądza i wartości mat. Biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe, czyli wyodrębniając jednostki gosp. które biorą udział w procesach podziału i wymiany, zjawiska finansowe można podzielić na: 1.Finanse władzy państwowej-budżetu państwa. 2.Finanse ubezpieczeń oparte są głównie na dochodach i wydatkach redystrybucyjnych związanych z gromadzeniem środków pieniężnych(składki) na pokrycie powstałych szkód losowych oraz zapobiegania ich powstawaniu. 3.Finanse przedsiębiorstw. Przychody mają charakter materialny(wynik sprzedaży).Dominują wydatki materialne. 4.Finanse banków. Polegają na emisji(kredyty) i wycofywaniu pieniądza z obiegu(spłata kredytu) oraz czynnościach usługowych. 5.Finanse ludności. Są to dochody i wydatki materialne i redystrybucyjne oraz kredytowe indywidualnych obywateli. Pytanie 9 Istota systemu finansowego SYSTEM FINANSOWY-jest to zbiór norm prawnych ustalających przede wszystkim społeczne organy(instytucje) których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych. Aby system finansowy był racjonalny tzn. wywoływał korzystne reakcje jednostek gospodarczych musi być: a)efektywny-oznacz oddziaływanie na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza ,aby osiągnąć optymalne zaspokojenie potrzeb całego społeczeństwa i jego jednostek.; b)zgodny z analizą regulowanych zjawisk. Wiąże się to z koniecznością uwzględnienia specyfiki regulowanych przez system finansowy zjawisk, które często mają charakter obiektywny, tzn. istnieją niezależnie od woli człowieka ,a zatem podlegają działaniom praw ekonomicznych.; c)Wewnętrznie zgodny. Mimo tego, że regulacje systemu finansowego dotyczą różnych zjawisk to należy pamiętać, że pozostają one we wzajemnym związku. Dlatego, aby osiągnąć określony cel wyznaczony przez politykę gospodarczą, trzeba ustalając normy w jednym, odpowiednio je powiązać z innym obszarem. d)Prosty w konstrukcji. Reakcja na określoną normę jest wtedy zgodna z założeniem jeśli możliwe jest jej przestrzeganie w prostej a nie zawiłej formie. Stąd każda norma musi być skonstruowana w mało skomplikowany sposób. System nie może też zawierać norm o podobnym działaniu. e)Zdolny do samoregulacji. Zmiany warunków powinny powodować wystąpienie procesów dostosowawczych. Trzeba tu wyróżnić procesy: samoregulacji i reformy systemu. Należy ponadto wziąć pod uwagę, że chociaż system finansowy realizuje określony wspólny cel społeczeństwa to nie jest jednak monolitem. Biorąc pod uwagę wspólny rodzaj i obszar działania, możemy wyodrębnić następujące ogniwa systemu finansowego: system budżetowy, ubezpieczeń, finansowy przedsiębiorstw, bankowokredytowy. System budżetowy dzielimy na: sys.b dżetowy państwa i sys. budż. lokalny. System ubezpieczeń dzieli się na: np. ubezp. społeczne, gospodarcze. System finansowy przedsiębiorstw dzieli się np. wg kryterium własności na przed. państwowe, prywatne. wg. przynależności do gałęzi gosp. narodowej na przed. przemysłowe, handlowe, budowlane itd. System bankowo-kredytowy można podzielić na sys. kredytowy, sys. rozliczeń. Bezpośrednim wykonawcą systemu finansowego jest aparat finansowy. Składa się na niego: Ministerstwo Finansów, poszczególne urzędy skarbowe, wydziały finansowe poszczególnych przedsiębiorstw, banki itp. Pytanie 10 Ogólna charakterystyka elementów struktury systemu finansowego Elementy systemu finansowego – system finansowy może być podzielony przy zastosowaniu 3 kryteriów: 1.Kryterium podmiotowe – władze ustawodawcze szczebla centralnego samorządowego (parlament, Rady Gminy), władze wykonawcze wymienionych szczebli (rząd zarząd) aparat finansowy zajmujący się realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą zarządzaniem budżetem bądź funduszami publicznymi ubezpieczeniowymi – jednostki (podmioty) sektora publicznego, które finansowane są z funduszu publicznego (straż poż szpitale) 2. Kryterium prawne – najistotniejszym prawem jest konstytucja, potem ustawy, rozporządzenia i zarządzenia Ministra Finansów i Radu Ministrów, uchwały rady gmin, normy prawa cywilnego 3.Kryterium instytucjonalne – najważniejszym elementem jest budżet państwa, budżety gmin, fundusze ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze 4. System finansowy obejmuje elementy STAŁE ( system budżetowy i system finansowy Banku Centralnego) Centralnego elementy ZMIENNE (system finansowy przedsiębiorstw publicznych zakładów użyteczności publicznej oraz systemy instytucji publicznych o ch-rze parafiskalnym) Biorąc pod uwagę wspólny rodzaj i obszar działania, możemy wyodrębnić następujące ogniwa systemu finansowego: system budżetowy, ubezpieczeń, finansowy przedsiębiorstw, bankowo-kredytowy. System budżetowy dzielimy na: sys.b dżetowy państwa i sys. budż. lokalny. System ubezpieczeń dzieli się na: np. ubezp. społeczne, gospodarcze. System finansowy przedsiębiorstw dzieli się np. wg kryterium własności na przed. państwowe, prywatne. wg. przynależności do gałęzi gosp. narodowej na przed. przemysłowe, handlowe, budowlane itd. System bankowo-kredytowy można podzielić na sys. kredytowy, sys. rozliczeń. Bezpośrednim wykonawcą systemu finansowego jest aparat finansowy. Składa się na niego: Ministerstwo Finansów, poszczególne urzędy skarbowe, wydziały finansowe poszczególnych przedsiębiorstw, banki itp. Rolę banku można określić następująco: Rola płatnika, tzn. dokonuje płatności swoich klientów. Rola agenta: działa w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania własnością klientów. Rolę gwaranta tzn. popiera klientów spełniających swe zobowiązania. Pełni rolę pośrednika w dokonywaniu transformacji otrzymanych depozytów w kredyty, przede wszystkim dla przedsiębiorstw ( pośrednictwo między podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi oraz odgrywa role instrumentu w realizacji polityki gospodarczej kraju, regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego). Wszystkie banki jako instytucje tworzą pewien całokształt zwany systemem bankowym. Taki system składa się z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych. W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią trzy podstawowe funkcje w gospodarce: 1. Kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty (funkcja ta zastrzeżona jest dla banków centralnych), 2. Kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy, 3. Pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych. - - Pytanie 11 Instytucje finansowe jako przedsiębiorstwa Instytucjami, które działają na ryku finansowym, lecz nie prowadzą działalności zastrzeżonej dla instytucji kredytowych (banków i parabanków), są instytucje finansowe. Instytucje finansowe nie są zatem uprawnione do prowadzenia działalności depozytowej i wykonywania innych czynności „rdzennie bankowych”. W związku z powyższym mimo że są uczestnikami rynku finansowego, nie korzystają z przywilejów instytucji kredytowych, takich jak „jednolita licencja” oraz „wzajemne uznanie”, z wyjątkiem norm Dyrektywy z 2000 r. dotyczących instytucji finansowych zależnych od instytucji kredytowych. Instytucje finansowe mogą zatem działać jako pośrednicy finansowi, tzn. instytucje, które wstępują jednocześnie jako dawcy i biorcy środków finansowych. Ich działalność zapewnia, że efektywnie kształtuje się stan równowagi między popytem na środki finansowe a ich podażą na rynkach usług finansowych. W modelowym kształcie (bez uwzględniania wyjątków) pośrednicy nie mają własnych zasobów finansowych, jednak dzięki swoim działaniom i umowom zawartym z instytucjami kredytowymi to oni zapewniają te środki klientom, przy uwzględnieniu ich oprocentowania oraz własnych wynagrodzeń (prowizji). Do kategorii instytucji finansowych należy również zaliczyć wszelkich usługodawców świadczących usługi związane z funkcjonowaniem rynku finansowego, takich jak maklerzy czy doradcy inwestycyjni, bez których funkcjonowanie nowoczesnych rynków finansowych nie jest możliwe. Podstawowe znaczenie dla prawnego umocowania europejskiej instytucji finansowej ma Dyrektywa z 2000 r. dotycząca podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. Określa ona unijne ramy prawne dla ustawodawstw krajowych, choć należy podkreśli, że Dyrektywa ta reguluje funkcjonowanie instytucji kredytowych i tych instytucji finansowych, które są podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych. Zgodnie z definicją zawartą w Artykule 1 Dyrektywy, instytucja finansowa jest to przedsiębiorstwo, inne niż instytucja kredytowa, którego głównym przedmiotem działalności jest: działalność w zakresie inwestycji lub jedna z działalności wskazanych przez legislację unijną w Aneksie 1 do Dyrektywy. Aneks 1 do Dyrektywy zawiera zatem czynności, do których uprawnione są zarówno instytucje kredytowe, jak i instytucje finansowe, przy zastrzeżeniu, że instytucje finansowe nie mogą wykonywać czynności pozostawionych w kompetencjach instytucji kredytowych, z których największe znaczenie ma prowadzenie działalności depozytowej. Zgodnie z definicją instytucja finansowa jest przedsiębiorcą „innym niż instytucja kredytowa”. Oznacza to, że literalna wykładnia tej definicji wyraźnie rozróżnia instytucje kredytowe i instytucje finansowe – jako odrębne instytucje prawne. Celem takiego zapisu jest podkreślenie, że oprócz instytucji kredytowych istnieją w systemie prawa unijnego także takie podmioty, które nie będąc instytucjami kredytowymi uczestniczą w obrocie finansowym na zasadach określonych w Dyrektywie. Zgodnie z punktem 15 Preambuły do Dyrektywy, przepisy tego aktu prawnego dotyczą tych instytucji finansowych, które są podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych i podlegają zasadom „wzajemnego uznania” oraz zasadom nadzoru skonsolidowanego, sprawowanego przez władze nadzorcze właściwe dla instytucji kredytowych. Zawężenie zastosowania przepisów Dyrektywy potwierdza również norma Artykułu 19, na podstawie której wprowadzono zasady swobodnego świadczenia usług przez instytucje finansowe będące podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych. Instytucje te wyodrębniono na potrzeby sprawowania nadzoru skonsolidowanego. Nadzór ten polega na analizie całej grupy kapitałowej, w której skład wchodzą zarówno instytucje kredytowe, jak i instytucje finansowe. Pytanie 12. KLASYFIKACJA INSTYTUCJI FINANSOWYCH 1. Istota instytucji finansowej Instytucjami, które działają na ryku finansowym, lecz nie prowadzą działalności zastrzeżonej dla instytucji kredytowych (banków i prabanków), są instytucje finansowe. Instytucje finansowe nie są, zatem uprawnione do prowadzenia działalności depozytowej i wykonywania innych czynności „rdzennie bankowych”. 2. Instytucja finansowa jako przedsiębiorstwo Zgodnie z definicją instytucja finansowa jest przedsiębiorcą „innym niż instytucja kredytowa”. Oznacza to, że literalna wykładnia tej definicji wyraźnie rozróżnia instytucje kredytowe i instytucje finansowe – jako odrębne instytucje prawne. Celem takiego zapisu jest podkreślenie, że oprócz instytucji kredytowych istnieją w systemie prawa unijnego także takie podmioty, które nie będąc instytucjami kredytowymi uczestniczą w obrocie finansowym na zasadach określonych w Dyrektywie. 3. Przedmiot działalności instytucji finansowej Podobnie jak instytucje kredytowe, również instytucje finansowe zdefiniowane są poprzez zakreślenie obszaru ich działalności, czyli wskazanie rodzajów działalności i usług finansowych, które mogą być przez nieświadczone. Powyższe założenie jest zgodne z generalną zasadą prawa unijnego, zgodnie, z którą „typ wykonywanych usług wyznacza rodzaj wykonujących je instytucji”. Podstawowa różnica między profilem działalności prowadzonej przez instytucje finansowe a działalnością instytucji kredytowych jest taka, że instytucje kredytowe mogą wykonywać takie czynności jak instytucje finansowe (wskazane w Aneksie 1 do Dyrektywy), ale instytucje finansowe nie mogą dokonywać trzech czynności zastrzeżonych dla instytucji kredytowych. Na podstawie czynności wskazanych w Aneksie 1 do Dyrektywy, do których wykonywania uprawnione są instytucje finansowe, można wyłonić następujące instytucje, które – poza podmiotami dokonującymi inwestycji kapitałowych – można uznać za europejskie instytucje finansowe: - Banki - Towarzystwa ubezpieczeniowe - Fundusze emerytalne - Fundusze inwestycyjne - Domy maklerskie - Giełdy papierów wartościowych 3.1 Banki Bank – jest to instytucja finansowa, której zadaniem jest obsługa obiegu pieniądza oraz skupianie wolnych kapitałów finansowych i oszczędności (przyjmowanie depozytów) i przekształcanie ich w kapitały funkcjonujące (udzielanie kredytów). Bank jest instytucją samodzielną i samofinansującą się, działającą w oparciu o prawo bankowe i własny statut. Dochodem banku jest różnica między wpływami z odsetek od udzielanych kredytów oraz pobieranych prowizji i opłat za wykonywane usługi a odsetkami płaconymi od złożonych w nim depozytów. Bank może również pełnić funkcję banku korespondenta dla innych banków. 2 - Do zadań banków komercyjnych należy ponadto pełnienie następujących funkcji: Ekonomicznej, polegającej na przekształceniu pieniądza pasywnego (oszczędnościowe) w pieniądz aktywny (inwestycyjny) , powodujący przyrostu kapitału, Rachunkowo-operacyjnej, polegającej na prowadzeniu rachunków przedsiębiorstw i dokonywaniu na nich operacji bankowych. W ten sposób kontrahenci na rynku znacznie sprawniej rozliczają się między sobą, a także nie muszą przechowywać dużej gotówki w kasie, co minimalizuje ryzyko jej utraty w wyniku np. kradzieży, Usługowej polegającej na tworzeniu biur maklerskich, za pośrednictwem, których banki oferują papiery wartościowe w publicznym obrocie, prowadzą rachunki papierów wartościowych swoich klientów oraz na ich zlecenie i w ich imieniu sprzedają i kupują akcje, obligacje i inne walory, będące w obrocie kapitałowym. 3.2 Towarzystwa ubezpieczeniowe Towarzystwa ubezpieczeniowe - to instytucje, które gromadzą na swoim kącie środki materialne niezbędne do wyrównania ujemnych skutków zdarzeń losowych. Stosunek ubezpieczenia zawierany jest na podstawie umowy między towarzystwem a ubezpieczającym. Towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaca świadczenie w przypadku ziszczenia się okoliczności określonych w umowie. Tytułem na podstawie, którego zawierana jest umowa jest m.in. świadczenie na wypadek śmierci ubezpieczającego. Odpowiedzialności towarzystwa z tytułu umowy ubezpieczenia zazwyczaj rozpoczyna się od dnia wskazanego w polisie (dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia), nie wcześniej niż od dnia opłacenia składki ubezpieczeniowej, którą ubezpieczający zobowiązuje się wpłacić w umowie ubezpieczenia. 3.3 Fundusze emerytalne Fundusz emerytalny jest produktem, który ma zaspokoić potrzebę długoterminowego oszczędzania z przeznaczeniem na emeryturę. Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). OFE to w uproszczeniu zbiór wszystkich składek emerytalnych jego uczestników. Pieniądze z funduszu wykorzystywane są do nabycia różnego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, które przynoszą dochód powiększający wartość funduszu. O tym, w jaki sposób inwestowane są aktywa funduszu, decyduje firma nim zarządzająca tzn. PTE. PTE jest odrębną od Funduszu firmą zatrudniającą doradców inwestycyjnych i innych specjalistów finansowych. To oni po dokonanej analizie decydują, jak będą inwestowane pieniądze OFE. Istnieje kilka stopni i systemów zabezpieczeń inwestowanych pieniędzy. Jednym z nich jest oddzielenie firmy zarządzającej pieniędzmi od tej, w której są one gromadzone. Towarzystwo może upaść, Fundusz Emerytalny nie. Akwizycja do Otwartych Funduszy Emerytalnych rozpoczęła się 1 marca 1999r. Pierwsze składki klientów zostały przekazane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do OFE w kwietniu 1999r. Każda osoba, która zawarła umowę z funduszem lub, na której nazwisko, w przypadkach określonych w ustawie, został otwarty rachunek w funduszu staje się członkiem funduszu. 3.4 Fundusze inwestycyjne Fundusz inwestycyjny - to nowoczesna i efektywna metoda oszczędzania. Fundusze powstały z myślą o osobach, które chciałyby pomnażać swoje oszczędności poprzez jak najpełniejsze wykorzystanie potencjału zysków na rynku finansowym, ale nie są ekspertami rynku kapitałowego bądź nie mają czasu samodzielnie prowadzić analiz i na bieżąco podejmować decyzji inwestycyjnych. Fundusz inwestycyjny jest formą zbiorowego lokowania środków pieniężnych. Zgromadzony od grupy osób kapitał jest lokowany w różnego rodzaju instrumenty finansowe (w zależności od funduszu - akcje, obligacje, bony skarbowe, itd.). Nawet stosunkowo niewielkie wpłaty wielu Uczestników tworzą znaczną kwotę, która umożliwia korzystne inwestycje mające na celu osiąganie satysfakcjonujących zysków i pomnażanie powierzonych środków. Podział funduszy inwestycyjnych: Ze względu na rodzaj inwestycji : - papierów wartościowych: w tym akcji, obligacji, mieszane (inwestujące zarówno w akcje jak i obligacje), - pozostałe - np. inwestujące w nieruchomości czy na rynku pieniężnym, Ze względu na dostępność : - specjalistyczne - dostępne dla określonych inwestorów np. bankom, firmom ubezpieczeniowym, - powszechne - dostępne wszystkim podmiotom, także osobom fizycznym, Fundusze otwarte : - występuje zmienna ilość jednostek uczestnictwa - inwestor może w każdym momencie przystąpić do funduszu, jak i z niego wystąpić (umorzyć jednostkę), - zamknięte - o stałej liczbie jednostek. Kryteria i ograniczenia ustawowe dla funduszy inwestycyjnych Fundusze inwestycyjne działają w Polsce na podstawie Ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach inwestycyjnych. Ustawa ta przewiduje szereg ograniczeń i wymogów nakładanych na fundusz i na towarzystwo funduszy inwestycyjnych: Towarzystwo musi być jednoosobową (tylko jeden akcjonariusz) spółką akcyjną, emitującą akcje imienne, Towarzystwo może prowadzić fundusze inwestycyjne, na prowadzenie każdego z nich zgodę wydaje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Towarzystwo może kupować papiery wartościowe, ale tylko do takiego poziomu, aby nie stało się podmiotem dominującym, Ograniczenia, co do kierunków inwestycji : - co najmniej 90% środków w pap. wart. Dopuszczone do obrotu, - nie więcej niż 5% w papiery wartościowe jednego emitenta, - co najmniej 10% środków musi być środkami płynnymi, Obowiązek posiadania przez towarzystwo minimalnego kapitału, ustalanego przez KPWiG, Obowiązek systematycznego publikowania informacji o wartości jednostki uczestnictwa i o stanie funduszu, środki finansowe i papiery wartościowe muszą być powierzone bankowi powiernikowi, który wykonuje techniczne czynności jak regulowanie zobowiązań czy obliczanie wartości jednostki uczestnictwa. Ustawa określa, jaki podmiot może być bankiem powiernikiem, np. niezwiązany kapitałowo z towarzystwem funduszy inwestycyjnych. Rola funduszy inwestycyjnych w gospodarce Fundusze inwestycyjne odgrywają bardzo ważna rolę w gospodarce, pomagają one przesłać oszczędności ludności na rynek kapitałowy gdzie środki te są efektywnie wykorzystywane. Jednak fundusze inwestycyjne rozwijają się w Polsce niezbyt dynamicznie. Polacy boją się nim powierzać swoje oszczędności, wolą je trzymać w banku. Jednak jak wykazała praktyka fundusze inwestycyjne są bezpieczne, a inwestycja w nie przynosi przyzwoite dochody. Są ono bardzo interesujące alternatywą dla osób niemających czasu grać samodzielnie na giełdzie. Warto jednak pamiętać, żeby inwestycje w fundusze inwestycyjne traktować długoterminowo, z takiej perspektywy prawie zawsze przynoszą znacznie wyższe dochody niż odsetki bankowe. Na Zachodzie są one bardzo popularnym sposobem oszczędzania, w USA istnieje ich ponad 3.000, a jako ciekawostkę można przytoczyć, że popularne są tam także fundusze inwestycyjne inwestujące w jednostki innych funduszy inwestycyjnych. 3.5 Domy maklerskie Podstawową funkcją działalności maklerskiej jest zawodowe pośrednictwo w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych. Współczesny zakres działalności maklerskiej jest jednak znacznie szerszy i obejmuje doradztwo inwestycyjne, przeprowadzanie operacji kapitałowych na własny rachunek oraz świadczenie szeregu innych usług na rynku papierów wartościowych. Zakres działalności maklerskiej nie może być jednak dowolny i jest ściśle określony przez ustawę, która wydziela czynności, na prowadzenie, których wymagana jest zgoda Komisji i czynności niewymagające takiej zgody oraz przez rozporządzenie ministra finansów doprecyzowujące zakres działalności maklerskiej. Domy maklerskie świadczą usługi zarówno wobec emitentów, jak i inwestorów, w konsekwencji ogół czynności wykonywanych przez te instytucje można podzielić na usługi na rynku pierwotnym i usługi na rynku wtórnym. Działalność maklerska ma ugruntowaną pozycję na rynku papierów wartościowych, a instytucje świadczące usługi w tym zakresie należą do głównych podmiotów tego rynku. W Polsce, zgodnie z ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, działalnością maklerską zajmują się przedsiębiorstwa maklerskie w formie spółki akcyjnej. Prowadzenie działalności maklerskiej wymaga zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Działalność maklerską mogą również prowadzić banki za zgodą Komisji. Podmioty prowadzące działalność maklerską powinny mieć siedzibę na terenie Polski. Zagraniczna osoba prawna z siedzibą w kraju należącym do OECD lub Światowej Organizacji Handlu (WTO) może również prowadzić działalność maklerską na terenie Polski w formie oddziału, a w przypadku prowadzenia działalności maklerskiej w kraju należącym do Unii Europejskiej również bez konieczności otwierania oddziału, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość. 3.6 Giełdy papierów wartościowych Giełda - to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określone towary po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd - walutowe, zbożowe, kwiatowe. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych. Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki. Zadania giełdy: Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce. Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria: Wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom, Posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie, Zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji, Dbać o przejrzystość rynku, Zapewniać bezpieczne rozliczenia, Organizować regularne sesje, Posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji, Dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu. Funkcje giełdy: W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce: Alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np: środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom, Wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy, więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi, Kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów. 14. ISTOTA I RODZAJE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH INSTRUMENTY FINANSOWE są to narzędzia pieniężne, które wykorzystywane są do osiągania różnych celów przez różne podmioty gospodarcze. Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych instrumenty finansowe dzielimy na: 1. Instrumenty rozliczeniowe 2. Instrumenty dłużne 3. Instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz 4. Instrumenty inwestowania 5. Instrumenty bodźcowe 6. Instrumenty ograniczające ryzyko 7. Instrumenty potwierdzające tytuł własności Według kryterium rodzajów rynków finansowych dzielimy na: 1. Rynek pieniężny 2. Rynek kapitałowy 3. Rynek instrumentów pochodnych 4. Rynek walutowy 15. INSTRUMENTY FINANSOWE RYNKU PIENIĘŻNEGO BONY SKARBOWE krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez skarb państwa w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Nalezą one do podstawowych instrumentów, operacji otwartego rynku. Oprócz zaspokajania popytu państwa na pieniądz są narzędziem ułatwiającym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce. CZEK udzielanie bankowi pisemne zlecenie, na odpowiednim druku, wyplacenia remitentowi wymienionej sumy pieniężnej ze środków, które ma w dyspozycji wystawca. Czeki dzielą się na: Czeki bankowe Czeki bankierskie Czeki skarbowe Czeki podróżnicze Podstawowym czekiem jest czek bankowy. Jest emitowany przez bank dla tego, który posiada rachunek w danym banku. Czeki te dzielą się na: Czek gotówkowy (upoważnia do podjęcia gotówki z banku) Czek rozrachunkowy (zawieranie transakcji bezgotówkowych) Inny czek to czek bankierski. Stosują go banki lub instytucje kredytowe w operacjach miedzy sobą. Jest wystawiany przez bank, a także bank jest trasantem wskazanym na wekslu. Czek skarbowy wystawiają go organy administracji skarbowej z tytułu różnych zobowiązań publicznoprawnych. Czek podróżniczy są emitowane przez biura podróży. Umożliwia on regulowanie zobowiązań podczas podróży. Cechuje się tym, iż nie ma remitenta. Nabywca czeku jest osoba, która posługuje się nim podczas regulowania zobowiązań za granica. Występują także czeki imienne, czyli czek, który jest wystawiony na dana osobę. Zawiera jego imię i nazwisko. Czeki na okaziciela na takim czeku występuje imię i nazwisko osoby, do której jest on skierowany. Na takim czeku powinno się znajdować określenie „wypłacić okazicielowi”. WEKSEL to papier wartościowy, który potwierdza istnienie zobowiązania pieniężnego osoby, która go podpisała. Weksel charakteryzuje się tym, iż wystawca weksla, czyli emitent zobowiązuje się do zapłaty danej osobie, czyli remitentowi danej kwoty w określonym miejscu i czasie. Weksel spełnia ważne funkcje ekonomiczne takie jak: Funkcja płatnicza (platnik z powodu tego, iż nie ma pieniędzy lub dla bezpieczeństwa transakcji korzysta z weksla do regulowania zobowiązań, które powstają w związku z zawieraną transakcją) Funkcja kredytowa (weksel jest instrumentem rozliczeniowym. Występuje wtedy, gdy nabywca nie posiada gotówki, która jest potrzebna do zaplaty za towar czy usługę) Funkcja gwarancyjna (ta funkcja polega na zabezpieczeniu pieniężnym roszczenia wierzyciela. Zabezpieczenie to dokonują osoby, które podpisują dokument przyjmujący odpowiedzialność materialną za realizacje weksla przez jego posiadacza) Funkcja refinansowa (można weksel wystawić do wykupu. Wystawiany jest przez bank przed terminem płatności) Wyróżniamy weksel własny (jest to bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty przez wystawce określonej kwoty w danym miejscu i czasie.Za to są także odpowiedzialne osoby, które widnieją na wekslu) i weksel trasowany ( jest to bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej kwoty do konkretnej osoby w konkretnym miejscu i czasie) 16. INSTRUMENTY FINANSOWE RYNKU KAPITAŁOWEGO Do instrumentów finansowych rynku kapitałowego nalezą: Obligacje List zastawny Akcje Certyfikaty inwestycyjne OBLIGACJA jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w której emitent stwierdza ze jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatoriusza) i zobowiązuje się do wykupu obligacji w danym terminie. Zobowiązanie emitenta polega na zapłaceniu należności głównej (wartości określonej w obligacji) oraz należności ubocznych (odsetek) odsetek sposób i terminach określonych w warunkach emisji. Podstawowymi trescmi obligacji są: Nazwa emitenta Podstawy prawne emisji Nazwa obligacji i cel emisji Wartość nominalna Numer serii i numer kolejny obligacji Wysokość oprocentowania Data, od której nalicza się oprocentowanie Termin i miejsce wpłaty oprocentowania Warunki wykupu Zakres i forma zabezpieczenia Miejsce i data wystawienia Podpisy osób uprawnionych Funkcje obligacji: pożyczkowa (po stronie emitenta), lokacyjna (po stronie obligatoriusza), płatnicza, obiegowa, gwarancyjna. Obligacje emitowane są w seriach. Emisja może odbywać się: 1. W trybie publicznej subskrypcji - oferta do więcej niż 300 osób - zgoda komisji Papierów Wartościowych i Giełd - obowiązki informacyjne (prospekty) - złożenie obligacji w depozycie - obrót publiczny 2. W trybie niepublicznym (prywatnym) - oferta do nie więcej niż 300 osób - obrót na rynku prywatnym Rodzaje obligacji: 1. Wg. emitentow - skarbowe - przemysłowe - komunalne - hipoteczne 2. Wg. terminu wykupu - krótkoterminowe – do 1 roku - średnioterminowe – 1-5 lat - długoterminowe – 5-30 lat 3. Wg zasad oprocentowania - o stałym oprocentowaniu - o zmiennym oprocentowaniu - indeksowane - o zerowym oprocentowaniu 4. Wg zabezpieczenia - zabezpieczone całkowicie - zabezpieczone częściowo - niezabezpieczone 5. Inne kryteria - obligacje zamienne 3 - obligacje rolowane - obligacje krajowe - obligacje zagraniczne - obligacje międzynarodowe (euroobligacje) Mogą być także obligacje hurtowe (są emitowane i przeznaczane dla instytucji finansowych i podmiotów gospodarczych) a także obligacje detaliczne (przeznaczone są wyłącznie dla osób fizycznych). Wartości i ceny obligacji: Wartość nominalna wartość określona przez emitenta, wymieniona w obligacji, stanowi kwote wykupu przez emitenta, jest podstawa naliczania odsetek. Wartość emisyjna cena sprzedaży obligacji pierwszym nabywcom Cena rynkowa wartość określona przez popyt i podaż na rynku Cena rozliczeniowa cena rynkowa powiększona o narosłe odsetki, rzeczywista wartość transakcyjna, jaka płaci kupujący i otrzymuje sprzedający. LIST ZASTAWNY jest papierem wartościowym dłużnym. Jego szczególną cecha jest zabezpieczenie majątkowe hipoteczne. Celem emisji jest pozyskanie kapitału na kredytowanie budownictwa. Remitentami są banki hipoteczne. Listy zastawne mogą być wypuszczanie w formie tradycyjnej – zmaterializowanej lub zdematerializowanej, imienne lub na okaziciela, w walucie krajowej lub zagranicznej. Są to papiery wartościowe średnio i długoterminowe rynku kapitałowego. Forma listu zastawnego: - nazwa „list zastawny”-terminy wypłaty odsetek - terminy wypłaty odsetek – warunki wykupu - data i miejsce wystawienia, podpisy – wartość nominalna - nazwa emitenta - wysokość oprocentowania AKCJA jest papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie tzw dywidendy oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji. Niezależnie od dywidendy akcje dobrze prosperujących przedsiębiorstw mogą zapewnić posiadaczowi korzyści ze względu na wzrost wartości rynkowej walorów. Wg kodeksu handlowego istnieją 2 sposoby zgromadzenia kapitału i zawiązania spółki akcyjnej: 1. Na rynku kapitałowym prywatnym – przez wniesienie udziałów majątkowych, zainteresowanych danym przedsięwzięciem udziałowców (minimum 3). Jest to tak zwane zawiązanie jednoczesne – akcje spółki obejmują sami założyciele lub założyciele i osoby trzecie (emisja zamknięta) 2. Na rynku kapitałowym publicznym – tzw. zawiązanie sukcesywne – polega na zebraniu kapitału akcyjnego w drodze publicznej sprzedaży wyemitowanych akcji spółki (emisja otwarta). Akcja składa się z następujących elementów: Zapisu udziałowego (zawiera nazwę spółki wielkość jej kapitału podstawowego, liczbę akcji, wartość nominalna jednej akcji, miejsce rejestracji spółki, rodzaj akcji, podpisy przedstawicieli spółki oraz date emisji) Arkusza kuponowego (zawiera odcinki służące do inkasowania dywidendy i znajdują się na nim m.in. nazwa spółki, numer akcji, numer odcinka, data inkasa dywidendy) Talonu (służy do otrzymywania nowego arkusza kuponowego lub nowego talonu. W terminie płatności dywidendy, posiadacz akcji przesyła spółce odpowiedni odcinek arkusza kuponowego, kuponowego, jeśli zostały one już wykorzystane to przesyła talon i w zamian otrzymuje nowy. CERTYFIKATY INWESTYCYJNE to świadectwa udziałowe. Potwierdzają one tytuł własności w majątku funduszy inwestycyjnych. 17. POCHODNE INSTRUMENTY FINANSOWE Cecha charakterystyczna dla nich jest to ze nie mogą samoistnie funkcjonować. Wpływają one dodatnio lub ujemnie, silniej lub słabiej na instrumenty podstawowe. Do instrumentów pochodnych zaliczamy: Opcje – jest to prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu finansowego, gdzie ma ustalona cenę i czas. Może być opcja kupna, czyli nabywca ma prawo do wykupu po określonej cenie i w określonym czasie określonego instrumentu finansowego, opcja sprzedaży ma prawdo sprzedaży instrumentów finansowych po określonej cenie. Wyróżniamy także opcje amerykańskie (są realizowane w dowolnym dniu miedzy dniem ich nabycia a wygaśnięcia) a także opcje europejskie (termin realizacji przypada na dzień ich wygaśnięcia). Kontrakty terminowe – to instrumenty, które zobowiązują strony kontraktu do kupna lub sprzedaży instrumentu podstawowego przy uwzględnieniu określonej ilości, czasu i terminie w przyszłości. Swapy – to kontrakty polegające na zamianie przyszłych płatności stron kontraktu. Wyróżniamy swap procentowy (zamiana zobowiązań odsetkowych miedzy stronami kontraktu) i swap walutowy (zamiana przyszłych płatności z danej waluty na inna) Warianty – są to instrumenty pochodne za pomocą, których mamy prawo do zakupu akcji bądź do ich emisji po określonej cenie w przyszłości. Wariantami dokonuje się sprzedaży instrumentów finansowych w jednej walucie w zamian za instrumenty finansowe, które są w innej walucie. Pytanie18 Instrumenty własnościowe. Akcje Papier wartościowy o określonej wartości nominalnej Emitować można tylko w jednakowej wartości. Zachodzi jednak czasami taka potrzeba zwiększenia kręgu potencjalnych nabywców, wtedy dokonuje się operacji splitu (podziału) każdej akcji na równe części – zazwyczaj na dwie. Staje się to bez zmiany wartości pieniężnej swego stanu posiadania. Pojedyncza akcja oznacza jeden głos, ponieważ akcjonariuszy jest bardzo wielu realny wpływ na działanie firmy można mieć dopiero po wejściu w posiadanie większych pakietów. Mobilizacja pozostałych akcjonariuszy do działania może być dokonana poprzez groźbę wyprzedaży swoich udziałów przez liczących się udziałowców, co jednocześnie obniża kurs akcji. Istnieje także instytucja depozytów akcji i przekazywania prawa wykorzystywania uprawnień wynikających z ich posiadania. Atrakcyjne dla drobnych posiadaczy, nie dysponujących środkami na zakup większych pakietów, skłonnych powierzyć własne akcje zaufanej firmie (najczęściej bankowi). Akcjonariusz musi wyrazić na to jednak pisemną zgode. Drobni posiadacze otrzymują więc od wilkich inwestorów uprzejme oferty przejęcie prawa głosu rekomendujące ich jako najlepszych specjalistów od efektywnego kierowania firmą przesiąkniętych w dodatku do szpiku kości troska o kolegę – drobnego akcjonariusza. Gdy taka zgodę dostaną uzyskują w danej spółce akcyjnej siłę głosu zwielokrotnioną akcjami znajdującymi się w ich depozycie. Akcjonariusz ma prawo do dywidendy-część zysku do podziału przypadającą na daną akcję. Płaci się ją zwykle co roku (Europa) można częściej (USA-co kwartał) wówczas wypłaty maja charakter zaliczek. Dywidendę można określić dopiero po zamknięciu bilansu spółki, co czyni się raz do roku. Można nie wydawać dywidend tylko przeznaczać ich wartość na inwestycje RODZAJE: 1. zwykłe-podstawowa pozycja obrotów giełdowych. Nie ma ograniczeń w ich obrocie. W Polsce musi odbywać się na zorganizowanych rynkach (Giełda, Centralna Tablica Ofert) 2. pierwszorzędne – niesformalizowana grupa akcji, SA to akcję renomowanych dużych firm które charakteryzują się względnie stabilną wartością, dywidendą, wysoką płynnością. Obrót nimi to przeważająca większość obrotów całego rynku. 3. uprzywilejowane – nadanie większej siły głosu na walnym zgromadzeniu wspólników( do dwukrotności akcji zwykłej pięciokrotność)przy takim samym prawie do dywidendy jak zwykła kacja 4. złota – daje posiadaczowi prawo weta w szczególnie ważnych dla spółki decyzjach Zgromadzone pieniądze lokuje się przeważnie w papiery wartościowe. Wzrost wart. aktywów powoduje wzrost instrumentów. 5. milczące – nie występują w Polsce (wlk. Brytania)bez względu na ich liczbę ich właściciel nie ma żadnego prawa do wpływu na losy firmy Wycena>> dzielenie wartości aktywów funduszy przez ich liczbę. W Polsce nawet raz na tydzień. 6. groszowe – określone o bardzo niskiej wartości rynkowej. Nie są związane z firmami podupadającymi, ich emisja jest związana nadzieją szybkiego rozprowadzenia. Na rynku wtórnym cieszą się dużym powodzeniem jako wdzięczny obiekt spekulacji. 7. na okaziciela i akcje imienne – każdy właściciel tego instrumentu ma prawo sprzedać go dowolnej osobie. Emitenci tych akcji nie znają zdecydowanej większości ich posiadaczy czyli swoich współwłaścicieli. Tylko część akcjonariuszy ma ochote to ujawniać i to przede wszystkim wtedy gdy zwoływane jest walne zgromadzenie W przypadku akcji imiennych organy spółki znają każdego właściciela akcji. Zasadą jest tutaj zgłaszanie zmiany właściciela, uzyskiwanie zgody na przejęcie akcji.. Zgoda może mieć charakter sformalizowany _ nie można odmówić jeśli spełnione zostaną określone warunki np.dot. kwalifikacji i zasobów kapitałowych udziałowca niesformalizowane – subiektywny pogląd rady nadzorczej. Ze względu na ograniczenia obrotu tracą swoją płynność obrotu. Jeśli nie ma przesłanek do takiego zachowania tańsze i prostsze jest utworzenie spółki z o. o. gdzie wspomniane ograniczenia wprowadza się do statutu. Ten rodzaj akcji często wykorzystuję się w dużych spółkach o szczególnym społ. Zaufaniu t.j. giełdy izby rozliczeniowe depozyty spółki zarządzające bazami danych wykorzystywanymi przez wiele podmiotów (np. bankowa baza o nierzetelnych płatnikach) KWITY DEPOZYTOWE ADR- American Deposit Receipt GDR- Globar Deposit Receipt ADR -y są emitowane na rynku amerykańskim, natomiast GDR-y na innych rynkach kapitałowych (w tym także amerykańskim). Specyficzne pap.wart. będące odpowiednikiem akcji. Ich właściciele mają takie same prawa jak akcjonariusze wykonują je jednak nie bezpośrednio. Są bliskie akcjom spółek. Róznica>> inwestujący w fundusze nie nabywają żadnych praw własności Certyfikaty kupuje się i sprzedaje na rynku w oparciu o ukształtowane na nim ceny. Nie można nimi handlować na rynku wtórnym. Nie można odkupywać certyfikatów i doemitować pojedynczych sztuk lub ich pakietów. Jedyną drogą zwiększenia liczby certyfikatów jest nowa emisja przeprowadzona z zastosowaniem właściwych procedur. JEDNOSTKI INDEKSOWE W klasycznej formie są to fundusze, których aktywa powstały przez wniesienie papierów wartościowych w liczbie i strukturze odpowiadającej określonemu indeksowi głównemu. Po dokonanej operacji sprzedaje się następnie certyfikaty. Ich liczba jak w każdym funduszu zamkniętym jest stała. Może być zwiększona jeżeli wniesie się kolejną porcję papierów o określonej wyżej indeksowej strukturze. 41 Funkcje ubezpieczeń finansowa: gromadzenie środków pieniężnych, przede wszystkim w postaci składek na pokrycie wydatków wynikających z likwidacji szkody lub na inne świadczenia wynikające z umowy ubezpieczeniowej. redystrybucyjna: związana z wpływem ubezpieczeń na zmniejszenie napięć związanych z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej; wpływa na stabilizację sytuacji materialnej gospodarstw domowych. interwencyjna: polega na stosowaniu sposobów, bodźców i narzędzi zmierzających do zmniejszenia zagrożenia ubezpieczeniowego przedmiotu lub osoby kontrolna: polega na dostarczaniu informacji umożliwiających ocenę procesów gospodarczych ŹRÓDŁA KAPITAŁÓW OBCYCH przyszły emitent kwitu kupuje określona liczbę akcji spółki akcje te składa w banku powierniku w oparciu o powyższy depozyt emituje specjalne kwity z których każdy odpowiada konkretnej liczbie akcji danej spółki (tj jednej lub więcej) kwity te sprzedaje inwestorom zaciąganie kredytów bankowych : postawienie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych,które kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać na warunkach określonych w umowie kredytowej oraz zwrócić wraz z odsetkami w określonym w umowie terminie. Z punktu widzenia podmiotu udziela się kredyty obrotowe, udzielane przez.na finansowanie bieżących potrzeb oraz kred. Inwestycyjne służące do finansowania realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych zaciąganie pożyczek pieniężnych; dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę sama ilość rzeczy tego samego rodzaju i tej samej jakości. Pożyczki są pieniężne i rzeczowe emisja obligacji i innych papierów dłużnych: emisja pap. Dłużnych jest to zaciąganie pozyczki na długi (obligacje) lub krótki (bony komercyjne) okres Dzięki temu rozwiązaniu na rynek mogą trafić akcje mało znane, które z pewnością znalazłyby nabywców. Zwykle tych operacji dokonuje się na rynkach cieszących się największym powodzeniem (amerykańskim, brytyjskim). Renoma banku – powiernika i emitenta nobilitują w ten sposób walory kapitałowe pochodzące z rynków mniej znanych lub dopiero rozwijających się. GDR stosowano wielokrotnie w przypadku akcji polskich spółek, które w tej formie wchodziły na rynek brytyjski. Wiele firm latynoamerykańskich weszło na ogromny rynek kapitałowy USA dzięki ADR. leasing: odpłatne korzystanie z cudzych dóbr przez określony czas franchising: udzielenie przez 1 osobę (licencjodawcę) 2 osobie (licencjobiorcy) zezwolenia –za opłata – które upoważnia licencjobiorcę do prowadzenia działalności handlowej pod znakiem towarowym lub nazwa firmy licencjodawcy. Może tez dotyczyć sprzedaży towaru i usług licencjodawcy przez licencjobiorcę . Emisja objęta jest pewnymi ograniczeniami. Emitent musi wypełnić wiele wymogów. sekurytyzacja: pozabilansowa metoda pozyskiwania kapitału na cele inwestycyjne i obrotowe, polegające na przekształceniu wyodrębnionych aktywów w pap.wartościowe, które mogą stać się przedmiotem obrotu. Z finansowego punktu widzenia dochodzi do zmiany płynnych aktywów na aktywa o większej płynności. Podstawowy warunek wdrażania tego programu to posiadanie przez określony podmiot odpowiednich aktywów, które można poddać sekurytyzacji. Podmiotami inicjującymi program mogą być: 1 Banki z tytułu posiadanych wierzytelności pochodzących z kredytów i pożyczek 2Firmy leasingowe 3Przedsiębiorstwa Jest kilka rodzajów kwitów depozytowych, róznia się one zakresem obrotu. Wyższe standardy wymagają ogromnej pracy i nakładów, zatem większość emitentów zadowala się niższymi kategoriami. Mamy: kredyt kupiecki: kredytodawca jest jest sprzedawca lub producent dóbr i usług, a kredytobiorcą nabywca tych dóbr. Kredyt ten w transakcjach między przedsiębiorstwami ma formę odroczenia zapłaty w stosunku do daty sprzedazy. W przypadku obu tych kwitów jest pełna możliwość realizacji prawa akcji. Dokonuje się tego jednak nie bezpośrednio, ale za pośrednictwem banku – powiernika. Inwestor może w każdej chwili wymienić kwit na odpowiadająca mu liczbę akcji. R-ADR – można handlować tylko poza rynkiem publicznym, w gronie profesjonalnych inwestorów ADR – stopnia pierwszego – rynek pozagiełdowy, w oparciu o akcje z już istniejących emisji ADR – ST. Drugiego – rynek giełdowy oparty o akcje istniejących emisji ADR – ST. 3 – daja możliwość obrotu giełdowego w oparciu o nowe e misje, możliwość powiększenia kapitału firmy, wykorzystując zasoby ogromnego rynku kapitałowego w USA W przypadku innych kwitów podstawą wydawania są akcje z tzw. Rynku wtórnego – już krążące po rynku danego kraju. JEDNOSTKI UCZESTNICTWA CERTYFIKATY INWESTYCYJNE Emitowane przez fundusze inwestycyjne. Otwarte>> jdn. Uczestnictwa, zamknięte>>certyfikaty inw.Dzięki zakupowi tworzy się środki funduszy. Inwestowanie w środki obrotowe przed. Podobnie jak w jego srodki trwałe należy prowadzić zgodnie z zasadą minimalizacji nakładów i zasadą możliwie najefektywniejszego wykorzystania zamrożonych środków-musi przy tym zachowana zostać ciągłość funkcjonowania przed. Mniejsze nakłady na kapitał obrotowy pozwalają osiągnąć z niego relatywnie większy dochód. Odpowiednie zarządzanie kap.obrot. w szczeg prowadzenie prawidłowej strategii i taktyki jego finansowania wywiera istotny wpływ na wyniki uzyskiwane przez przedsiębiorstwo i pośrednio na jego wartośc rynkową. Dobre zarządzanie kapitałem Obr. To prowadzenie właściwych czynności w odniesieniu do następujących obszarów jego działania: z jednej strony, stanu środków pieniężnych drugiej strony krótkoterminowych zobowiązań. Złe zarzadzanie prowadzi do wystapienia niekorzystnych zjawisk np. wzrostu kosztów alternatywnych. FUNKCIE PRZEDSIĘBIORSTWA W Polsce domy maklerskie sprzedają swego rodzaju sztuczne kontrakty, będącymi swoistymi jednostkami uczestnictwa. Ich cena to aktualna wartość WIG 20x0,1 zł. Za tymi kontraktami nie stoją żadne aktywa. Wystawca otrzymuje porcję gotówki. Ten kto posiadaną jednostkę indeksową chce odsprzedać czyni to na rynku wtórnym po cenach określanych tak jak poprzednio. W przypadku braku chętnych do kupienia przymusowego nabywcę losuję się spośród wystawców tych instrumentów. Konstrukcja kwitu depozytowego: wartość środków pieniężnych potrzebnych do sfinansowania kapitału obrotowego zależy od długości czasu jaki upływa od momentu ich wydatkowania do momentu w którym wrócone do przedsiębiorstwa w formie środków pienięznych uzyskanych ze sprzedaży czyli od długości cyklu konwersji pieniądza. Im krótszy jest cykl kapitału obrotowego tym mniej pieniędzy przedsiębiorstwo potrzebuje na jego sfinansowanie. factoring; forma krótkoterminowego finansowania przedsiębiorstwa polegająca na odkupowaniu przez wyspecjalizowany podmiot taktoringowy należności z potrąceniem stosownej prowizji. W ten sposób faktor staje się pośrednikiem w rozliczeniach z tyt. Sprzedaży towarów i usług miedzy sprzedawcą i odbiorcą. Podstawowym celem przedsiębiorstwa korzystającego z tego systemu jest możliwie jak najszybsze uzyskanie kwoty pieniężnej na jaką opiewa należność ZARZĄDZANIE MAJĄTKIEM OBROTOWYM: Kapitał obrotowy przed. Nazywany jest też pracującym. Jest to część majątku obrotowego przed. Finansowana jego kapitałem stałym. Jego wartość odpowiada róznicy majątku obrotowego i zobowiązan krótkoterminowych. Kapitał obrotowy zmniejsza ryzyko utrat zdolności do terminowego regulowania zobowiązań oraz zwiększa zdolność podmiotu dostosowania się do zmieniającego się poziomu sprzedaży. Zmienia się nieustannie wraz ze zmianą stanu poszczególnych aktywów bieżących, znajdujących się w ciągłym ruchu. Czynnikiem który wpływa na wartość kapitału obrotowego jest skala działalności a głównie wielkość realizowanej sprzedaży. Ma tutaj również wpływ czynnik czasu. Dla danego rodzaju działalności 4 Na podstawie analizy cech i celów przedsiębiorstw można wyodrębnić trzy zasadnicze funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo: · funkcja ekonomiczna · funkcja techniczna · funkcja społeczna Ekonomiczna funkcja przedsiębiorstwa dotyczy zapewniania osiągania jak najkorzystniejszych efektów gospodarowania istotą tej funkcji jest podejmowanie decyzji allokacyjnych czyli dokonywania wyboru tego co w danych warunkach ma być wytwarzane, ile? jak? oraz dla kogo? Podstawą tych decyzji jest rachunek ekonomiczny oparty na parametrach i kryteriach które są immanentne dla danego systemu działania funkcjonowania gospodarki. Techniczna funkcja przedsiębiorstwa obejmuje szeroko rozumiane przygotowanie oraz realizację procesów produkcyjnych. Przy czym przez przygotowanie procesów produkcyjnych rozumie się prace badawczo-rozwojowe, konstrukcyjne oraz technologiczne związane z przygotowaniem produkcji oraz tworzenia odpowiednich zdolności produkcyjnych. W ramach tej funkcji są określane technicznie możliwe i efektywne warianty działania tzn. związane z nimi nakłady z jednej strony oraz wyniki z drugiej strony które stanowią podstawę wyboru ekonomicznego. Społeczna funkcja przedsiębiorstwa jest spełniana w stosunku do własnej kadry pracowniczej oraz w stosunku do otoczenia. Wyraża się tym, iż pracownicy podejmują pracę w przedsiębiorstwie w celu zaspokojenia swoich potrzeb bytowych i potrzeb wyższego rzędu · możliwość realizowania własnych aspiracji zawodowych · uzyskiwania pozytywnych ocen, uznania dla swojej pracy · uczestniczenie w społecznym działaniu Ważna jest satysfakcja i zadowolenie z pracy co ma wpływ na atmosferę pracy. Wpływa to na świadomość społeczną to jest na akceptację lub negację istniejących stosunków społecznych. UBEZPIECZENIA Definicja ubezpieczeń: Ubezpieczenia jako urządzenie gospodarcze którego nadrzędnym zadaniem jest łagodzenie negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie tego ciężaru na wiele jednostek którym dane zdarzenia zagrażają. (dot. one sensu stricto). Nadrzędne zadanie ubezpieczeń: Eliminacja obaw związanych z finansowymi skutkami zdarzeń losowych i gotowość do wypłaty świadczeń. Pojęcie to możemy rozpatrywać w ujęciu mikroekonomicznym, czyli eliminacja obaw podmiotu funkcjonującego w szerokim mechanizmie rynk. Makroekonomia – eliminacja obaw społecznych regulator procesów gospodarczych Zadanie ubezp. majątk. Mają charakter gospodarczy, w przypadku ubezpiecz. osobowych mają charakter 1. Kryterium przedmiotu ubezpieczeń 1. przedmiot. ubezp. jest życie 2. przedmiot. ubezp. jest majątek ad.2) dzielą się na dwie grupy: a) b) ubezpieczenia majątkowe – rzeczowe fizyczny podmiot ubezp. np. ubezp. autokasco sensu stricto dot. ubezp. interesu majątkowego np. ubezp. odpowiedz. cywil., ubezp. utraconych korzyści, ubezp. z obowiązku ad. 1) dzielimy na a) b) ubezp. wypadkowe, zadziała w tym przypadku kiedy zdarzeniem powodującym powstanie odpowiedzialności ZU będzie wypadek ubezpieczeniowy, wiemy że zajdą ale nie wiemy kiedy, zawiera się na okres nie dłużej niż 1 rok ubezp. na życie – zawierane są na okres dłuższy niż 1 rok ad a) możemy podzielić: ubezp. następstw nieszczęśliwych wypadków, ZU wypłaci świadczenie, będzie uwarunkowana powstaniem uszczerbku na zdrowiu - ubezp. zdrowotne; ZU pokrywa koszty leczenia Ad. b dzielimy na: ubezp. na wypadek śmierci ubezp. na dożycie; dożycie przez ubezp. określonego wieku ubezp. rentowe; okresowe świadczenie ZU - 2 Drugie kryterium ubezp. 1) ubezpieczenia obowiązkowe jesteśmy zobowiązani na skutek przepisów prawnych 2) ubezpieczenie dobrowolne zależy od woli ubezpieczającego Ad1) musi istnieć obligo do zawarcia umowy ubezpieczenia; obecność sankcji za nie zawarcie umowy. Możemy podzielić: a) grupa ubezp. sensu stricto b) grupa ubezp. guazi obowiązkowych Ad a) regulowane są przepisami prawa ich ogólne warunki ubezpieczenia są aktami prawnymi: ubezp. oc pojazdów ubezp. oc rolników ubezp. oc doradców podatkowych obowiązkowe ubezp. budynków wchodzących w skład gosp. Rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, ubezp. odpowiedzial. cywilnej zakładu służby zdrowia Ad b przepisy prawa ustalają obowiązek zawarcia umowy i określają grupę osób zobowiązanych do spełnienia tego obowiązku np. – ubezp. odpow. cywilnej grup zawodowych; ubezp. oc biegłych rewidentów; ubezp. oc radców prawnych i adwokatów; oc brokerów Ad a obligo pojawia się w ustawie ubezp. Ad b obligo pojawia się w aktach prawnych dotyczących danych grup zawodowych np. ustawa o notariacie, o biegłych rewidentach. Nie ma jednolitych warunków na jakie zawiera się ubezp. 3 ubezp. w obrocie krajowym i międzynarodowym ubezp. komercyjne i wzajemne 4 Zasady ubezp. gosp. Są to wymagania stawiane świadczonym usługom ubezp. wymagania stawiane zakł. Ubezp. wymagania stawiane konkretnym umowom ubezp. Zasady: 1) zasada realności ochrony ubezpieczeniowej 2) zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej 3) zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej 4) zasada szybkości Ad 1) ubezpieczający może nie popełniając błędu z pnt. Widzenia ekonomicznego i prawnego liczyć na to, że strata losowo zostanie mu wyrównana przez ubezpieczyciela w granicach ubezp. i zgodnie z obowiązującymi go warunkami W Polsce emisja tych obligacji nie jest tak powszechna. Obligacje ogólne- spłacane są z podatków, głównie od nieruchomości. Obligacje przychodowe- są emitowane, aby sfinansować różne projekty. Jeżeli dana inwestycja nie przyniesie oczekiwanych zysków, jednostka samorządowa nie musi zwracać pieniędzy, dlatego tez te obligacje są wyżej oprocentowane niż obligacje ogólne. 2. Podział ze względu na nabywców; Oferowane osobom prywatnym Oferowane osobom prawnym (inwestorem instytucjonalnym) Oferowane nabywcom krajowym Oferowane inwestorom zagranicznym 3. Podział ze względu na przeznaczenie zgromadzonych środków: Przeznaczenie ogólne Przeznaczone na ściśle określony cel 4. Podział ze względu na okres wykupu; Krótkookresowe ( do 5 lat) Średniookresowe (5-1Olat) Długoterminowe (powyżej l0 lat) Wieczyste (nigdy nie podlegają wykupowi, otrzymuje się jedynie odsetki zwane renta wieczysta) Zatem istotą ubezpieczenia jest gromadzenie kapitału powstającego ze składek ubezpieczeniowych podmiotu przeznaczonego na wyrównaniu uszerbku materialnego, albo łagodzenie nastepstw, które mają związek ze zdarzeniami losowymi. Ubezpieczenie jest zawsze związane z ryzykiem, które powoduje straty może ale nie musi. 5. Podział ze względu na oprocentowanie Oprocentowanie stałe Oprocentowanie zmienne Obligacje zerowe - (nie przynoszą okresowego procentu) Pytanie 19 Error! Reference source not found. 6. Podział ze względu na sposób wykupu: Podlegające wykupowi (umorzeniu) Obligacje konwersyjne Obligacje opcyjnie Instrumenty finansowe –ogół narzędzi o charakterze pieniężnym, które są wykorzystywane przez różne podmioty do kształtowania różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Papiery wartościowe (instrumenty finansowe) reprezentujące wierzytelności pieniężne, np.: czeki, obligacje, losy loteryjne, weksle. CZEK Czek jest to pisemne zlecenie bankowi wypłacenia okazicielowi lub danej osobie (remitent) określonej sumy pieniężnej ze środków wystawcy. Czek powinien zawierać słowo „czek", bezwarunkowe polecenie wypłaty sumy pieniężnej (słownie i cyfrowo określonej), nazwę i siedzibie baku, oznaczenie rachunku, datę i miejsce wystawienia czeku, podpis wystawcy. 1. Podział ze względu na wystawce: Czeki bankowe (gotówkowy i rozrachunkowy) Czeki bankierskie Czeki skarbowe Czeki podróżnicze Czek bankowy- jest to czek emitowany przez bank dla posiadacza rachunku, który umożliwia wypalenie okazicielowi lub wskazanej osobie okresowej sumy pieniężnej. CzekgotówJrowy-umozliwiapo4jecie gotówki z banku. Czek rozrachunkowy- umożliwia realizacje operacji bezgotówkowych. Dłużnik wręcza czek wierzycielowi, a następnie ten udaje się z nim do banku dłużnika, bank dokonuje operacji bezgotówkowych, czyli pobiera pieniądze z konta dłużnika i przelewa je na konto wierzyciela. Czek bankierski - jest używany w operacjach miedzy bankami lub innymi instytucjami kredytowymi. Czeki te najczęściej czekami imiennymi zwłaszcza w obrotach zagranicznych. . Czek skarbowy- wystawiany jest przez organy administracji skarbowej z tytułu różnych zobowiązań publicznoprawnych. Jest to ułatwienie w regulowaniu zobowiązań przez władze publiczne. Czeki podróżne- (w świetle prawa czekowego nie jest to czek- nie -zawiera wszystkich elementów) wystawiane przez banki, instytucje finansowe oraz biura podróży. Służy do regulowania zobowiązań w trakcie podróży. Nabywca czeku jest ta sama osoba, która będzie się nim posługiwała. 2. Podział ze względu na formę własności: Czeki imienne Czeki na okaziciela Czek imienny- zawiera imię i nazwisko remitenta oraz nie może on być przenoszony przez indos. Indos - przelanie prawa własności weksla lub czeku na inna osobę przez umieszczenie, zwykle na odwrocie danego dokumentu, odpowiedniej notatki z podpisem ,albo samego podpisu; także sama notatka z podpisem lub tylko podpis na odwrocie weksla, czeku. Czek na okaziciela - na tym czeku nie musi się znajdować imię i nazwisko remitenta, musi się natomiast znajdować określenie "wypłacić okazicielowi". 3. Podział ze względu na warunki realizacji: Czeki niepotwierdzone Czeki potwierdzone Czeki niepotwierdzone - nie wymagają żadnych dodatkowych czynności. Czeki potwierdzone - osoba przyjmująca czek zada, aby bank potwierdził, że na koncie są środki na zrealizowanie tego czeku. W obecnych czasach czeki wychodzą z użycia i są zastępowane przez karty kredytowe i płatnicze. OBLIGACJE Obligacje najpopularniejsze instrumenty dłużne. Jest to forma zaciągania długu przez różne podmioty np. Skarb Państwa, władze manipulacyjne, banki, przedsiębiorstwa. Obligacje maja z góry określone oprocentowanie, czyli dochód. Emitent jest zobowiązany do wypłaty odsetek w określonym czasie oraz do wykupu obligacji w danym czasie. Sprzedażą obligacji zajmują się konsorcja emisyjne Możemy je podzielić na 3 grupy. 1 .Konsorcjum przejmujące - banki przejmują całość emisji. 2. Konsorcjum emisyjne - zajmuje się rozprowadzeniem emisji miedzy inwestorów. 3. Konsorcjum mieszane - łączy cechy dwóch powyższych konsorcjów. Banki przejmują całość emisji, aby moc rozprowadzić obligacje miedzy inwestorów, a pozostała część zostanie nabyta przez banki. 1. Podział ze względu na emitenta Obligacje Skarbu Państwa (skarbowe) Obligacje władz samorządowych (manipulacyjne) obligacje ogólne i przychodowe . Obligacje przedsiębiorstw niefinausowych Obligacje banków i innych instytucji finansowych Obligacje fundacji i innych organizacji społecznych mających osobowość prawną WEKSEL Weksel jest to papier wartościowy, który zobowiązuje jego wystawce (emitent) do zapłaty danej osobie (remitentowi) - określonej kwoty w danym czasie i miejscu. Weksel charakteryzuje się tym, że posiadacz może przenosić wszelkie prawa wynikające z tego dokumentu na inną osobę. Weksel spełnia następujące funkcje ekonomiczne Płatnicza - płatnik wykorzystuje weksel do regulowania zobowiązań Kredytowa - kiedy nabywca nie ma gotówki, aby zapłacić za usługę, towar Obiegowa - weksel zanim zostanie wykupiony, może obsłużyć wiele transakcji Gwarancyjna - zabezpiecza roszczenia wierzyciela Refinansowa - można przedstawić weksel do wykupu przez bank przed terminem płatności Weksel własny - papier wartościowy bezwarunkowego przyrzeczenia zapłaty przez wystawce określonej kwoty we wskazanym miejscu i. czasie. Weksel trasowany - (ciągniony, trata, przekazany) -zawiera skierowane do konkretnej osoby bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej kwoty w oznaczonym miejscu i czasie. LIST ZASTAWNY List zastawny emitowany jest przez instytucje kredytowe. Pieniądze uzyskane z ich sprzedaży przeznaczane sa na finansowanie inwestycji lub na pożyczki dla członków towarzystw kredytu hipotecznego. List ten gwarantuje stale oprocentowanie. Pytanie 20: Rynki finansowe i ich kwalifikacja. RYNKI FINANSOWE Rynek - stosunek między uczestnikami procesów gospodarczych w zakresie wymiany (kupno-sprzedaż) Rynek finansowy - transakcje instrumentami finansowymi jest to ogół aktów kupna-sprzedaży instrumentów finansowych to sposób komunikowania się ludzi ze sobą, w związku z emisją i obrotem instrumentami finansowymi NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE RYNKÓW FINANSOWYCH 1) Pierwotne i wtórne 2) Powierzchnych transakcji i zindywidualizowanych transakcji finansowych a) zindywidualizowanych transakcji finansowych: depozytowych, kredytowych, ubezpieczeniowych 3) Pieniężne i kapitałowe a) Pieniężny: międzybankowy i pozabankowy (pozostałe segmenty rynku pieniężnego) b) kapitałowy: giełdowy i pozagiełdowy 4) Hurtowe i detaliczne 5) Krajowe i międzynarodowe a) walutowe (dewizowe): krajowe (narodowe) i zagraniczne (międzynarodowe) b) eurorynki: pieniężne i kapitałowe 6) kasowe (bieżące, natychmiastowe) i terminowe Ad 1) pierwotne – pierwsza sprzedaż wtórne – kupno już wcześniej sprzedawanych; mają równie duże znaczenie jak pierwotne Funkcje rynku wtórnego: 1. zwiększają płynność instrumentów finansowych 2. wpływają na ceny instrumentów finansowych, w tym również na liczbę pierwotnych Ad 4) Hurtowy (zindywidualizowany) – uczestnikami są głównie instytucje, przedsiębiorstwa Detaliczny (rynki powszechne – ogólne) – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe Wzrost znaczenia rynków finansowych wynika z: 1) Obniżenia kosztów transakcyjnych 2) kosztami informacji (asymetria w przepływie informacji związany jest z: a) strony transakcji mają nierównomierny dostęp do informacji b) selekcja negatywna (na rynkach finansowych bardziej aktywni są ci, którzy z góry zakładają, że nic nie zwrócą c) ryzyko nadużycia Obligacje skarbowe - są podstawą finansowania deficytu i długu publicznego. Występują o oprocentowaniu stałym i zmiennym. Obligacje te posiadają pewne szczególne przywilej np.: zwolnienie z podatku dochodowego z tytułu procentu; możliwość odpisania od podstawy opodatkowania dochodów wydatków na zakup obligacji. Obligacje manipulacyjne- są emitowane zarówno przez władze lokalne, jaki i ich agencje. 5 Pytanie 21: Istota rynku pieniężnego. Rynek pieniężny stanowi część szeroko pojmowanego rynku finansowego. Jego istota jest obrót instrumentami, których termin zapadalności, czyli płatności nie przekracza jednego roku. Rynek pieniężny przekazuje pieniądz od podmiotu, który ma go w nadmiarze do podmiotu, który go potrzebuje. Obrót dotyczy gotówki, pieniądza na rachunkach bankowych a vista oraz rachunkach terminowych (jeżeli terminy lokat nie przekraczają jednego roku) i krótkoterminowych papierów wartościowych. Rynek pieniężny nie jest rynkiem jednolitym, ponieważ tworzą go różne produkty. Uwzględniając wielkość obrotów (w Polsce), to podstawę rynku pieniężnego tworzą przede wszystkim bony skarbowe emitowane przez Ministra Finansów, a następnie lokaty pieniężne na rynku międzybankowym, rynek weksli handlowych i czeków oraz rozwijający się rynek bonów depozytowych emitowanych przez banki. Rynek pieniężny jest rynkiem najbardziej płynnych aktywów finansowych, służących jednostkom gospodarczym do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy, a więc zapewniający im utrzymanie płynności. Następuje to głównie poprzez zaciąganie kredytów i pożyczek krótkoterminowych. Jest to również rynek, na którym szczególną aktywność wykazują instytucje finansowe, w tym banki niejednokrotnie poszukujące możliwości ulokowania wolnych środków pieniężnych nawet na bardzo krótki okres, np. jeden dzień lub dwa czy trzy dni, tydzień, dwa tygodnie, lub także chcąc przyjąć środki do zagospodarowania. Główna funkcja ryku pieniężnego sprowadza się do przynoszenia dochodu od wolnych w danym momencie aktywów oraz do zapewnienia ciągłości w regulowaniu zobowiązań. Rynek pieniężny służy również państwu do realizacji określonej polityki monetarnej, w szczególności przez wpływ na wielkość strumienia podaży pieniądza i prędkość jego cyrkulacji w gospodarce. Do podstawowych instrumentów rynku pieniężnego zalicza się: bony skarbowe, bony pieniężne, bony komercyjne przedsiębiorstw, weksle, czeki, akcepty bankowe oraz certyfikaty depozytowe. Z punktu widzenia terytorium działania rynku pieniężnego wyróżnia się rynek międzynarodowy, ogólnokrajowy i regionalny. Ze względu na wielkość transakcji przeprowadzanych na rynku pieniężnym wyróżnia się rynek centralny, zwany również hurtowym oraz rynek detaliczny. Największymi segmentami rynku pieniężnego ze względu na rodzaj transakcji są: rynek lokat międzynarodowych i rynek weksli skarbowych, czyli weksli emitowanych przez rząd; noszą one także nazwę bonów skarbowych. Pytanie 22: Istota i charakter rynku kapitałowego. Rynek kapitałowy jest elementem rynku finansowego. Na rynku tym podejmowane są decyzje finansowe uczestników rynku, do których należą przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz osoby fizyczne. Zadaniem rynku kapitałowego jest przekształcenie wolnych środków pieniężnych w inwestycje. Rynek kapitałowy intensywnie uczestniczy w finansowaniu prywatnych i państwowych potrzeb inwestycyjnych. Rynek kapitałowy składa się z: - rynku papierów wartościowych, - rynku hipotecznego (hipoteka na grunty i budynki), - rynku długoterminowych pożyczek bankowych. Przez rynek kapitałowy rozumie się ogół transakcji kupna-sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty finansowe o okresie wykupu dłuższym niż rok; środki uzyskane z emisji tych instrumentów mogą być przeznaczone na działalność rozwojową emitenta. Rynek kapitałowy jest zatem miejscem mobilizacji wolnych funduszy w okresie średnio- i długoterminowym na cele modernizacyjno-inwestycyjne przedsiębiorstwa. Jedną z cech tego rynku jest fakt, iż składa się on z wielu segmentów oraz występuje na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym. W transakcjach zawieranych na rynku kapitałowym uczestniczą również przedsiębiorstwa w charakterze pożyczkodawcy (poszukującego możliwości ulokowania środków pieniężnych) lub pożyczkobiorcy (zgłaszającego chęć ich zagospodarowania). Stopień ryzyka na rynku kapitałowym jest znacznie wyższy niż na rynku pieniężnym, głównie ze względu na długie terminy zwrotu zainwestowanego kapitału. Przeciętna wartość transakcji zawieranych na rynku kapitałowym jest o wiele niższa od przeciętnej wartości transakcji dokonujących się na rynku pieniężnym. Jeszcze inną cechą rynku kapitałowego jest fakt, iż stopa zwrotu z zainwestowanych w walory rynku kapitałowego środków jest relatywnie wysoka, zgłasza w długich okresach, jednakże podlega dużym wahaniom. Na rynku kapitałowym towarem są papiery wartościowe. Rynek kapitałowy dzieli się na wiele segmentów operacyjnych, z których najważniejszymi są: rynek pierwotny i wtórny. Ponadto wyróżnia się rynek publiczny i niepubliczny, giełdowy i pozagiełdowy. Pytanie 23: Rynek kapitałowy w Polsce. Gospodarka rynkowa w Polsce stworzyła nowoczesny system finansowy. Powstały instytucje zbliżone do tych, na których działaniu opierają się rynki kapitałowe państw europejskich. Po pierwsze zreformowano system bankowy i rozpoczęto kształtowanie nowoczesnego rynku kapitałowego, w tym utworzono na nowo giełdę papierów wartościowych. Powstał nowy bank centralny - Narodowy Bank Polski, instytucja odpowiedzialna za płynność gospodarki, za emisję pieniądza i za kurs walutowy. Utworzono banki uniwersalne, które zaczęły pełnić normalne funkcje kapitałowe zajęły się zbieraniem depozytów i udzielaniem kredytów. Powołano Komisję Papierów Wartościowych i Giełd oraz Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, z której w roku 1994 wyodrębniono Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Przechowuje się w nim papiery wartościowe w formie niematerialnej. W 1996 utworzono również regulowany rynek pozagiełdowy, tzw. Centralną Tabelę Ofert. Postępująca prywatyzacja, inwestycje zagraniczne, konsolidacja banków, a także rozwój warszawskiej giełdy ukształtowały obecny stan polskiego rynku kapitałowego. Narodowy Bank Polski Rada Polityki Pieniężnej jest organem Narodowego Banku Polskiego Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest urzędem sprawującym nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi Giełda Papierów Wartościowych. fundusz inwestycyjny - instytucją lokująca pulę zebranych od uczestników środków pieniężnych w różnego rodzaju instrumenty finansowe. W Polsce działa 71 banków komercyjnych, w tym 69 prowadzących działalność operacyjną Oprócz banków komercyjnych w Polsce działa ponad 600 banków spółdzielczych. Pytanie 25 Error! Reference source not found. Pojęcie giełdy. W uproszczeniu można powiedzieć, że jest to miejsce, gdzie kupujący i sprzedający wymieniają między sobą różnego rodzaju papiery wartościowe i instrumenty finansowe na pieniądze. Kupujący i sprzedający mają gwarancję uzyskania najlepszej ceny, gdyż przy jej ustalaniu uwzględnia się wszystkie oferty przesłane na giełdę. Wykorzystuje się w tym celu centralizację zleceń i równość ich traktowania. Giełda zapewnia bezpieczeństwo obrotu i dostęp do informacji. Na Giełdzie dokonuje się wyceny akcji będących w posiadaniu Skarbu Państwa, przedsiębiorstw i osób indywidualnych. Dzieje się to poprzez ustalenie kursu akcji w systemie WARSET. Ustalony kurs (cena rynkowa) określa wartość rynkową przedsiębiorstwa. Nadzór nad Giełdą Papierów Wartościowych sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, zapewniając przejrzystość rynku i przestrzeganie zasad obrotu. GPW powstała w 1991r. w Warszawie jako spółka akcyjna Skarbu Państwa. Celem tej spółki jest właśnie organizacja rynku giełdowego. Organami Giełdy Papierów Wartościowych są: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy – jest jej najwyższym organem spółki, a prawo do udziału w zgromadzeniu mają wszyscy akcjonariusze Giełdy. Do jego kompetencji należy m.in. dokonywanie zmian w Statucie Giełdy, powoływanie i odwoływanie członków Rady Giełdy oraz prezesa Zarządu Giełdy. Rada Giełdy – sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki, bada jej wyniki finansowe i bilans, rozpatruje sprawozdania zarządu i przedstawia w tej sprawie sprawozdania, zatwierdza regulamin giełdy oraz podejmuje decyzje w zakresie dopuszczania papierów wartościowych do obrotu. Radę tworzy 12 osób. Zarząd Giełdy – reguluje zasady handlu giełdowego, dopuszcza osoby do udziału w giełdzie, ustala zasady i szanse giełdowe, ustala wysokości opłat z tytułu dopuszczenia maklerów do handlu giełdowego, zarządza finansami giełdy, reprezentuje ją na zewnątrz. W skład Zarządu wchodzi Prezes i dwóch członków. Komisja do spraw Dopuszczeń – dopuszcza papiery wartościowe do obrotu giełdowego. Izba Maklerów – sprawuje kontrolę nad działalnością maklerów, rozstrzyga spory. Sąd Polubowny – wybierany przez WZA i rozstrzygający kwestie wynikające z zawartych na giełdzie transakcji. Uczestnicy giełdy to osoby , które uzyskały tzw. dopuszczenie do uczestnictwa w giełdzie. Uczestnikami giełdy są: a. maklerzy – członkowie giełdy zobowiązani do wyznaczenia osób upoważnionych w jego imieniu do przekazywania na giełdę, modyfikowania i anulowania zleceń maklerskich. działają na zlecenie i rachunek klienta b. dealerzy czy specjaliści - działają we własnym imieniu c. przedstawiciele banków, prywatnych i publicznych podmiotów gospodarczych, którzy prowadzą interesy giełdowe d. urzędnicy - osoby, które są czasowo dopuszczone do handlu giełdowego, zawierają transakcje z upoważnienia, w imieniu i na rachunek podmiotów gosp., których są pracownikami e. tzw. goście - np. personel pomocniczy banków, biur maklerskich, obsługa techniczna, dziennikarze (bez prawa handlu) Pytanie 26 Error! Reference source not found. Jak, kiedy, gdzie i dlaczego? jak kupić akcje? Aby kupować i sprzedawać akcje trzeba posiadać rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Aby dokonać zakupu akcji, należy wystawić zlecenie kupna, wskazując nazwę papieru wartościowego (nazwę spółki, której akcje chcemy kupić), liczbę akcji, termin ważności zlecenia oraz cenę po jakiej gotowi jesteśmy kupić akcje. Cenę można określić poprzez podanie limitu - maksymalnej ceny jaką jesteśmy gotowi zapłacić, lub poprzez podanie symbolu PKC (po każdej cenie), co oznacza, że transakcja zostanie zawarta po cenie ustalonej dla danego papieru wartościowego na sesji giełdowej. W zleceniu należy również zaznaczyć w jakim systemie notowań chcemy dokonać transakcji. kiedy odbywają się sesje? Sesje giełdowe odbywają się codziennie, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 11.00 do 16.00. Notowania w systemie kursu jednolitego (wraz z dogrywką) odbywają się od 11.00 do 12.15, zaś notowania ciągłe od godziny 13.00 do 16.00. jak ustalane są ceny? Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach notowań - kursu jednolitego oraz notowań ciągłych. W systemie kursu jednolitego wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego zawierane są po takiej samej cenie, ustalonej na podstawie wszystkich zleceń zakwalifikowanych na sesję. W systemie tym ważną rolę odgrywają maklerzy specjaliści czuwając nad prawidłowym ustalaniem kursów oraz zapewniając możliwie największy obrót papierami wartościowymi. Po ustaleniu kursu (zwanego kursem jednolitym) istnieje możliwość zawierania dodatkowych transakcji po tym kursie, w czasie tak zwanej dogrywki. W systemie notowań ciągłych transakcje zawierane są po różnych cenach, w miarę kojarzenia napływających na giełdę zleceń kupna i sprzedaży. W systemie tym nie występuje makler specjalista, gdyż zlecenia kojarzone są automatycznie przez system komputerowy. Notowane są tu jedynie papiery wartościowe o najwyższej płynności, a jednostką transakcyjną są bloki papierów o wartości od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. jak upowszechnia się informacje giełdowe? Po zakończeniu każdej sesji giełdowej przygotowywana jest Ceduła - oficjalna publikacja giełdowa. Zawiera ona informacje o kursach i obrotach, a także o najważniejszych decyzjach Zarządu i Rady Giełdy. Inwestorzy i maklerzy potrzebują jednak informacji już w czasie sesji. Dlatego Giełda udostępnia informacje giełdowe w postaci serwisów elektronicznych. Są one przekazywane do profesjonalnych pośredników, takich jak Reuters, Dow Jones, PAP czy Agencja Telegazeta, którzy z kolei udostępniają je swoim klientom. Dzięki temu w biurach maklerskich, w bankach oraz innych instytucjach, a także w domach inwestorów śledzić można na bieżąco przebieg sesji oraz pojawiające się oferty kupna i sprzedaży. Giełda utrzymuje również serwis publiczny w telegazecie TVP oraz w Internecie. Dodatkowo Giełda przekazuje wyniki sesji do gazet i redakcji radiowych i telewizyjnych, tak aby jak najwięcej osób dowiadywało się o wynikach notowań. gdzie przechowywane są papiery wartościowe? - systemy informatyczne - łańcuch zaopatrzeniowy - rekrutacja 4) niebezpieczeństwa: a) zewnętrzne: - umowy - dostawcy - siły przyrody - otoczeni b) wewnętrzne: - dostęp publiczny - pracownik - majątek - produkty i usługi Rodzaje ryzyka przedstawiłam tu raczej jako przykładowe czynniki ryzyka, bo nie mogłam znaleźć stricte właściwej odpowiedzi, SORRY Pytanie 32 Error! Reference source not found. Na czym polega nadzór bankowy Ze względu na specyficzny charakter działalności banków - dysponowanie środkami wielu podmiotów gospodarczych - władze państwowe ustanawiają urząd nadzoru bankowego. Przedmiotem zainteresowania tego nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki. Nadzór bankowy jest sprawowany bądź przez bank centralny, bądź też przez Ministerstwo Finansów (Skarbu), a także przez organizację niezależną. Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczenie do: - naruszenia prawa bankowego oraz innych przepisów prawnych obowiązujących banki; - utraty płynności przez bank; - takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją. Urząd nadzoru bankowego ma prawo kontrolowania działalności banku, a w przypadku jeśli uzna, że postępowanie danego banku zagraża wypełnieniu przez niego zobowiązań wobec klientów lub w sposób rażący narusza przepisy prawa bankowego, może zastosować odpowiednią karę administracyjną, aż do zawieszenia lub odwołania kierownictwa danego banku, a nawet postawienia banku w stan likwidacji. Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Dlatego też dąży on również do reglamentacji warunków konkurencji w zakresie bankowości, a w związku z tym jest instytucją, która udziela zezwoleń na uruchomienie instytucji bankowych. Mogą tu być stosowane dwie metody: - metoda koncesji, która wiąże zezwolenie ze spełnieniem określonych warunków przez założycieli i oznacza konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych; - metoda normatywna, która zezwala prowadzić operacje bankowe każdemu, kto stosuje się do określonych norm. Pytanie 35 Error! Reference source not found. Funkcje banku centralnego : a/ centralnego banku państwa : formułowanie polityki pieniężnej, organizacja procesu rozliczeń rachunków, współodpowiedzialność za politykę dewizową i kursy walut, zarządzanie rezerwami dewizowymi, obsługa kursowo-rozliczeniowa jednostek budżetu państwa, kredytowanie budżetu państwa, b/ banku emisyjnego : emisja znaków pieniężnych, organizacja obiegu pieniądza, regulacja ilość pieniądza w obiegu, c/ banku banków : wiodąca rola w systemie bankowym, funkcje nadzorcze i kontrolne, usługi - refinansowanie, udzielanie kredytów bankom komercyjnym Funkcja emisyjna – jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym. Określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Funkcja banku banków – organizuje system rozliczeń pieniężnych. Prowadzi bieżące rachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Sprawuje kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Funkcja centralnego banku państwa – prowadzi bankową obsługę budżetu państwa. Prowadzi rachunki bankowe Rządu i centralnych organów państwowych, a także rachunki państwowych jednostek budżetowych Pytanie 36 Error! Reference source not found. Wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego przechowywane są w postaci zapisu elektronicznego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowcych. Instytucja ta, która podobnie jak Giełda jest spółką akcyjną, prowadzi konta depozytowe dla wszystkich uczestników rynku oraz rozlicza zawarte transakcje. Bilans - to usystematyzowane, syntetyczne zestawienie majątku banku i źródeł jego finansowania (kapitał własny i zobowiązania) sporządzona na określony moment przedstawia obraz majątku i kapitałów banku; - zamieszcza dane na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych po upływie poprzedniego roku obrotowego - układ bilansu ujednolica ustawa z dn. 29.09.94 (określa kolejność i sposób wykazywania składników aktywów i pasywów) oraz ustawa z dn. 9.11.00 o zmianie ustawy o rachunkowości. System depozytowy ma ogromne zalety w stosunku do systemów opartych na fizycznej postaci papierów. Jest przede wszystkim wygodniejszy i bezpieczniejszy dla inwestorów, którzy nie muszą się martwić, że ich papiery wartościowe zaginą, ulegną zniszczeniu czy zostaną skradzione. Porządek prezentacji składników bilansu: a) aktywa- wg stopnia płynności (od najbardziej do najmniej płynnych) b) pasywa- wg stopnia wymagalności (od najbardziej do najmniej wymagalnych). Pytanie 27: Istota oraz przesłanki ryzyka i niepewności. Uproszczony układ bilansu banku: I Aktywa: Środki pieniężne, Należności, Papiery wartościowe, Aktywa trwałe, Inne aktywa II Pasywa: Zobowiązania, Inne aktywa i rezerwy, Kapitały (fundusze), Ryzyko – dotyczy przyszłych zdarzeń, których wystąpienie można przewidzieć. Jest policzalne. Ryzyko można zdefiniować jako kombinację prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia oraz jego skutków. Niepewność – również dotyczy przyszłych zdarzeń ale trudno jest określić prawdopodobieństwo wystąpienia. Pytanie 28: Rodzaje ryzyka. 1) Ryzyka finansowe: a) zewnętrzne: - stopy procentowe - kursy wymiany walut - ryzyko kredytowe b) wewnętrzne: - płynność (utrata) - przepływy pieniężne 2) Ryzyka strategiczne: a) zewnętrzne: - konkurencja - zmiany wśród klientów - zmiany w branży - zmiany popytu b) wewnętrzne: - integracja przyjętych i połączonych spółek - badania i rozwój - kapitał intelektualny 3) Ryzyka operacyjne: a) zewnętrzne: - ustawodawstwo - kultura - skład rządu b) wewnętrzne: - księgowość AKTYWA BANKU 1. Środki pieniężne- to najbardziej płynna grupa środków gosp. Banku, a należą do nich: - gotówka w kasie - pozostałe środki w kasie (czeki podróżnicze obce, czeki bankierskie, złoto niemonetarne i inne materiały szlachetne, znaki wartościowe, np. blankiety wekslowe) - operacje z bankiem centralnym (środki znajdują się na rachunku nostro, czyli jest to rachunek bieżący banku komercyjnego w banku centralnym), rezerwy obowiązkowe, lokaty aukcyjne, czyli operacje warunkowej sprzedaży 2.Należności obejmują kwoty z tytułu: - złożonych przez bank lokat - udzielonych kredytów i pożyczek - skupionych wierzytelności - zrealizowanych gwarancji i poręczeń - należności podporządkowane. Należności dzieli się na: a) normalne- w przypadku, których: - opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek w stosunku do terminu umownego nie przekracza 1 miesiąca (w przypadku SP- 1 roku) sytuacja ekon.-fin. dłużnika nie budzi obaw związanych z dalszymi terminowymi płatnościami. b) pod obserwacją to należności spełniające kryteria określone dla należności normalnych, lecz niespełniających kryteriów ustalonych przez bank, związanych z określonym ryzykiem finansowym c) zagrożone - należności poniżej standardu to takie w przypadku, których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi więcej niż 1 miesiąc lub syt. ekon.-fin. dłużnika może stanowić zagrożenie terminowości; d) należności wątpliwe- to takie w przypadku, których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi od 3 do 6 miesięcy lub sytuacja ekon.-fin. dłużnika uległa pogorszeniu, a ponoszone straty powodują naruszenie funduszu założycielskiego, udziałowego, kapitału akcyjnego lub zakładowego; 6 3. Papiery wartościowe obejmują: a) dłużne papiery wartościowe handlowe, lokacyjne i operacyjne b) akcje i inne pap. wart., handlowe, lokacyjne i operacyjne przynoszące dochody o stałej lub zmiennej wysokości; c) akcje własne przejęte od akcjonariusza w zamian za dług albo nabyte w celu ich umorzenia (akcje własne banku) lub w związku z łączeniem się dwóch podmiotów 4. Aktywa trwałe banku- to składniki majątku przeznaczone do długotrwałego użytkowania, obejmują one: a) finansowy majątek trwały: - dotacje dla oddziałów banku - akcje i udziały w jednostkach zależnych - akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych - udziały mniejszościowe b) rzeczowy majątek trwały: -środki trwałe, które są własnością banku lub jego współwłasnością, dobrami zdolnymi do użytku od razu od momentu przejęcia ich do użytkowania, czyli są kompletne i zdatne do użytku, używane w okresie powyżej 1 roku, przeznaczone na własne potrzeby banku lub do oddania w używanie, obcymi środkami trwałymi, używanymi przez bank - inwestycje rozpoczęte i ogół poniesionych kosztów pozostających w bezpośrednim związku z niezakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszeniem już istniejącego obiektu c) wartości niematerialne i prawe - nabyte przez bank prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystywania - koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu S.A. - wartość firmy - koszty zakończonych prac rozwojowych, które mogły być wykorzystywane gospodarczo “Aktywa do zbycia” – są to zaliczane do aktywów trwałych składniki przejmowane przez banki w wyniku restrukturyzacji i przewłaszczeń, które poza rzeczowymi składnikami rzeczowego majątku trwałego obejmują też wartości niematerialne i prawne oraz zapasy. 5. Inne aktywa - rozliczenia o charakterze należnościowym - należności od dłużników - koszty rozliczane w czasie - pozostałe aktywa (rozliczenie związane z zakupionymi przez bank opcjami; zapasy związane z działalnością uboczną banku; różnice kursowe dotyczące długoterminowych składników banku). Podział aktywów 1. Pracujące: - kredyty i pożyczki - papiery wartościowe - lokaty międzybankowe - operacje otwartego rynku z przeznaczeniem odkupu - akcje i udziały w innych podmiotach - pożyczki podporządkowane - jednostki uczestnictwa w otwartych funduszy inwestycyjnych 2. Niepracujące - pieniądze - dotacje dla oddziałów zagranicznych - wartości niematerialne i prawne - rezerwy obowiązujące - majątek trwały rzeczowy - aktywa do zbycia - majątek używany na podstawie umów najmu - konta różnych dłużników II Pasywa: Zobowiązania, Inne aktywa i rezerwy, Kapitały (fundusze), PASYWA W pasywach banku ważną grupę stanowią zobowiązania wynikając z przeszłych zdarzeń w bankach, których rozliczenie “spowoduje” wydatkowanie przez nie środków uosabiających korzyści ekonomiczne. Zobowiązania wobec: 1. sektora finansowego, które wynikają z operacji dokonywanych w: - banku centralnym w zakresie zaciągania kredytów refinansowych, kredytu aukcyjnego bądź kredytów za granicznych linii kredytowych; - bankami innymi niż centralne, które obejmują środki gromadzone na rachunkach terminowych i zablokowanych, a także środki otrzymane z tytułu kredytów i pożyczek oraz wystawione przez bank czeki podróżnicze; - z innymi instytucjami finansowymi, które obejmują środki gromadzone na rachunkach bieżących, terminowych zablokowanych oraz inne zobowiązania; - z własnymi oddziałami poza granicami kraju lub biurem maklerskim. 2. sektora niefinansowego - przedsiębiorstwa, spółki i spółdzielnie, przedsiębiorców i rolników indywidualnych oraz inne podmioty niefinansowe na rachunkach bieżących terminowych, pomocnicze, inwestycyjne - osoby prywatne na rachunkach oszczędnościowo – rozliczeniowych, książeczkach oszczędnościowych bieżących i terminowych, nabywaniu przez nie bonów oszczędnościowych i certyfikatów depozytowych; osoby te mogą deponować środki na rachunkach zwykłych nie oszczędnościowych (lokaty oszczędnościowe); - fundusze i fundacje na rachunkach bieżących, terminowych i pomocniczych oraz otrzymywaniu od nich środków, podlegającym rozliczeniu w związku z udzielonymi innym podmiotom kredytami preferencyjnymi; 3. sektora budżetowego: - budżetem państwa, jednostkami budżetowymi państwa, jednostkami samorządu terytorialnego, które do jednostki gromadzą środki na rachunkach bieżących terminowych, pomocniczych oraz na finansowanie programów rozwojowych lub operacje o charakterze nadzwyczajnym; - funduszami celowymipoza zobowiązaniami z tytułu przyjmowanych depozytów i zaciąganych kredytów i pożyczek mogą wystąpić zobowiązania z tytułu emisji przez bank własnych papierów wartościowych dłużnych. II. Inne pasywa i rezerwy, obejmujące: - rozliczenia o charakterze zobowiązaniowym, wynikające z rozrachunków pomiędzy bankami lub oddziałami danego banku, rozliczenia w obrocie papierów wartościowych i innymi instrumentami finansowymi; - zobowiązania wobec wierzycieli, do których należą Poczta Polska, ZUS, budżet, inne jednostki publicznoprawne z tytułu składek i podatków, fundusze specjalne tworzone przez bank, pracownicy z tytułu wynagrodzeń i innych - koszty i przychody rozliczane w czasie, tj. koszty, które dotyczą bieżącego okresu sprawozdawczego, ale zostaną poniesione w przeszłości oraz przychody, pobrane z góry za określony czas lub przypadające na okres bieżący, ale możliwe do otrzymania w przyszłości lub te, których prawdopodobieństwo otrzymania jest niewielkie jak np. odsetki od należności zagrożonych; - pozostałe pasywa, wynikające z tytułu i przejęcie majątku za długi i przeznaczenie go do zbycia; Rezerwy tworzone przez banki na: a) podatek dochodowy w związku z przejściową różnicą z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych, spowodowaną odmiennością momentu uznania przychodu za osiągnięty lub kosztu na poniesiony w myśl ustawy i przepisów podatkowych b) ryzyko ogólne, które służy pokryciem ryzyk związanych z prowadzenia działalności bankowej; c) zobowiązania pozabilansowe określone mianem rezerwy celowej, rezerwa celowa tworzona jest przez banki na zobowiązania pozabilansowe, jeżeli mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych i lokat zgromadzonych w bankach lub istotnie zniekształcić sytuację finansową banku. Rezerwy celowe tworzone na aktywa: - tworzone są na aktywa i są nie wykazywane, tj. rezerwy na zobowiązania pozabilansowe w pasywach, lecz zmniejszają wartość składników majątku, czyli aktualizują wartość składników majątku, których dotyczą. Natomiast w myśl projektu międzynarodowego standardu rachunkowości rezerwy są zobowiązaniami a nie oddzielnym elementem sprawozdań; - tworzone wyłącznie wtedy, gdy w wyniku przeszłych zdarzeń, na jednostce spoczywa zobowiązanie wydatkowania środków a możliwy jest racjonalny szacunek kwoty tego obowiązku; Kapitały (fundusze) własne banku powinno być dostosowane do rozmiarów działalności banku, gdyż od nich zależy jego bezpieczeństwo ekonomiczne. W funduszach własnych banki mogą być wyodrębnione funkcje: - podstawowe – uzupełniające. Fundusze podstawowe banku składają się: 1. Fundusz podstawowy wnoszony w chwili zakładania banku i określony jest jako kapitał założycielski. Jego wpłata powinna być dokonana przed wpisaniem banku do właściwego rejestru lub wystąpieniem do Komisji Nadzoru Bankowego o zezwolenie na rozpoczęcie działalności banku państwowego; Przy czym funduszem podstawowym jest: a) w banku państwowym fundusz statusowy b) w banku S.A.- kapitał akcyjny (równowartość emitowanych akcji w wartości nominalnej) c) w banku spółdzielczym- fundusz udziałowy powstaje z udziałów członkowskich. Kapitał podstawowy może być: - podwyższony, a jego podwyższenie akcjonariusze lub udziałowcy mogą opłacić całkowicie lub częściowo; -fundusz (kapitał) zapasowy jest tworzony we wszystkich formach banków, zgodnie ze statusem lub ustawą z zysku po opodatkowaniu i przeznaczony jest na pokrycie strat bilansowych. Fundusz zapasowy może zwiększyć się także z tytułu aktualizacji wyceny rozchodowanych środków trwałych; -fundusz rezerwowy- tworzony na określone w statucie banku cele; -Fundusz ogólnego ryzyka- tworzony z zysku na niezidentyfikowane ryzyko z działalności bankowej. Celem tego funduszu jest zwiększenie bezpieczeństwa banku, narażonego na niedające się przewidzieć i przepisać do poszczególnych operacji ryzyko. Funduszami uzupełniającymi (za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego) mogą być: 1. Zobowiązania z tytułu przyjętych przez bank na okres, co najmniej 5 lat środków pieniężnych, które zgodnie z zawartą umową nie mogą być wcześniej wycofane z banku, a w razie likwidacji lub upadłości banku będą podlegały zwrotowi w ostatniej kolejności; ich wielkość zaliczona do funduszy nie może przekroczyć granic określonych ustawowo i nazwane są one zobowiązaniami podporządkowanymi. 2. Funduszami z aktualizacji wyceny majątku trwałego. 3. W odniesieniu do banku spółdzielczego, także część dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków wynikającej z możliwości statutowego określenia, iż odpowiadają nie tylko do wysokości posiadanych udziałów, lecz podwójnej wysokości wniesionych wkładów. 4. Inne pozycje bilansu bankowego, do których zgodnie z uchwałą należą: Rezerwy na ryzyko i wydatki niezwiązane z działalnością podstawową banku, które tworzone są na pokrycie strat prawdopodobnych lub możliwych, niezwiązanych z podstawową działalnością banku. Fundusz inwestycyjny Inne fundusze tworzone ze środków własnych lub obcych, które bank może na podstawie KNB zaliczyć do funduszy uzupełniających i wykorzystać na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka. 5.Zobowiązania z tytułu papierów wartościowych, nieokreślonym terminie wymagalności oraz innych instrumentów w części opłaconej, jeśli KNB wyraziła zgodę na zaliczenie ich do funduszy uzupełniających poza funduszami podstawowymi i uzupełniającymi jako kategorie kapitałowe stanowiące “kapitał samofinansowania”. Dodatkowo wyróżniamy pozycje pozabilansowe, które obejmują: 1.Zobowiązania warunkowe, czyli takie, “gdy jest bardziej prawdopodobne niż nieprawdopodobne, że z wyniku zdarzeń przeszłych nastąpi wydatkowanie środków w przyszłości” są one w bankach efektem m.in. akceptowanie i indosowanie weksli, czeków, udzielonych gwarancji i poręczeń, potwierdzanie akredytyw (sposób spłacania należności) Zobowiązania te mogą mieć charakter: 1.zobowiązań gwarancyjnych, obejmujących potwierdzone akredytywy eksportowe, czyli wykonanie eksportu, akceptowane straty, czyli zobowiązania banku potwierdzającego akredytywę do akceptowania weksla wystawionego celem odroczenia zapłaty tej akredytywy, udzielone gwarancje i poręczenie spłaty kredytów i innych zobowiązań 2.zobowiązań finansowych obejmujących otwarte linie kredytowe (limity kredytu w rachunku bieżącym lub kredytu wypłacanego w transzach), otwarte akredytywy importowe, czyli płatności za składniki importowe, akceptowane straty tj. potwierdzenie zapłaty weksla w późniejszym terminie z tytułu odroczenia płatności, jak również inne zobowiązania. Zobowiązania warunkowe: Mogą być udzielone przez banki podmiotom finansowym, pozafinansowym, budżetowym. Wiąże się z nimi ryzyko, przed którym banki muszą się zabezpieczyć tworząc określone prawem rezerwy. Poziom rezerw jest zależny od kategorii, tak jak w przypadku należności wykazanych w aktywach, do której zostały zaliczone. Udzielone zobowiązania pozabilansowe, z tym jednak, że niewykorzystane kwoty kredytów (linie kredytowe) tworzy się rezerwy wtedy, gdy zobowiązanie banku do przekazywania środków kredytobiorcy jest bezwarunkowe, a w przypadku, gdy ma ono charakter warunkowy – kredytobiorca może odmówić postawienia środków do dyspozycji, stąd wyodrębnia się w danych pozabilansowych informację o ryzyku wynikającym z nieodwołalnych zobowiązań kredytowych Zobowiązania wynikające z operacji kupna lub sprzedaży z klauzulą odkupu: Zobowiązania wynikające z operacji kupna lub sprzedaży z klauzulą odkupu, które wiążą się z przekazaniem w umówionym terminie wynikającym z umowy, sprzedanych wcześniej papierów wartościowych. W pierwszym przypadku bank w zamian za przekazane papiery otrzymuje środki pieniężne (ujmowane w aktywach), a w drugim przypadku – przekazuje środki pieniężne i otrzymuje papiery wartościowe Poza tymi operacjami, banki przeprowadzają pozabilansowe transakcje: 1. walutowe, obejmujące zobowiązania z tytułu: bieżących operacji wymiany trwających nie dłużej niż 48 godzin, polegających na kupnie złotych za dewizy i odwrotnie lub inne dewizy, bądź sprzedaż złotych za dewizy albo dewiz za złote lub inne dewizy 2. walutowe, obejmujące zobowiązania z tytułu: terminowych operacji wymiany trwającej dłużej niż 48 godzin operacji depozytowych, czyli składania lokat lub przyjmowania depozytów w dewizach w przypadku, których czas technicznego przygotowania wynosi ponad 48 godzin 3. papiery wartościowe nie tylko z klauzulą odkupu, obejmujące zobowiązania z tytułu: papiery wartościowe do otrzymania, które bank nabył na własny rachunek lub z zamiarem odsprzedaży klientom papiery wartościowe do wydania, które bank sprzedał w ramach subskrypcji emisji i zobowiązał się wydać nabywcom w określonym terminie. 4. papiery wartościowe nie tylko z klauzulą odkupu, obejmujące zobowiązania z tytułu: przejęcie emisji od emitenta i odsprzedaży papierów wartościowych nabywcom, które powodują powstanie zobowiązania wobec emitenta do przekazania środków z tytułu sprzedanych papierów oraz przekazanie papierów wartościowych ich nabywcy. 5. instrumentami finansowymi, którymi są instrumenty podstawowe (środki pieniężne, należności, płatności i lokacyjne papiery wartościowe) i instrumenty pochodne, takie jak: transakcje opcji, kontrakty terminowe oraz transakcja wymiany stóp procentowych i wymiany walut, tzw. transakcje swap. Pochodne instrumenty finansowe: 1. pochodne instrumenty finansowe zwane często derywatami, stosowane są w celu “redystrybucji ryzyka”, przed którym jedni chcą się zabezpieczyć, a inni chcą nim spekulować 2. stąd operacje instrumentami pochodnymi mogą mieć charakter operacji zabezpieczających, których celem jest domykanie określonych pozycji w celu redukcji ryzyka lub operacji spekulacyjnych, polegających na otwieraniu pozycji w celu osiągnięcia korzyści finansowych 3. derywaty mogą występować jako proste pochodne instrumenty finansowe lub złożone Do pozostałych instrumentów finansowych należą: 1. transakcje terminowe – to transakcje, których “termin realizacji (tzn. zakup nie sprzedaż pewnych aktywów) nastąpi w przyszłości, ale po cenie ustalonej z góry już w momencie zawarcia transakcji”. 2. Transakcje opcyjne – to dające prawo a nie obowiązek “kupna lub sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego w ciągu ustalonego terminu lub w dniu wygaśnięcia po z góry ustalonej cenie.” 3. Transakcje złożone: Są między innymi: transakcje swap polegają na kupnie lub sprzedaży walut z dostawą natychmiastową oraz jednoczesnej sprzedaży, kupnie tej samej kwoty waluty obcej z dostawą terminową po ugodowym z góry kursie. Dokonywane są one w celu wyeliminowania ryzyka kursowego w przypadku, gdy równocześnie powstają wymagalne zobowiązania w walucie obcej i terminowa należność terminowo lub odwrotnie Pozabilansowo prezentowane są: Także w bankach informacje o przyjętych w zamian na wierzytelność aktywach, na które bank posiada jeszcze tytułów użytkowych na podstawie zawartych umów najmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze, 37. KAPITAŁY BANKU ORAZ ZRÓDŁA JEGO POCHODZENIA Podstawowymi instrumentami rynku kapitałowego są akcje i obligacje. Natomiast statutowe fundusze Banku składają się z: 1. Kapitału zakładowego 2. Kapitału zapasowego 3. Kapitałów rezerwowych 4. Funduszu ogólnego ryzyka KAPITAŁ ZAKŁADOWY Banku wynosi 522.638.400 złotych (pięćset dwadzieścia dwa miliony sześćset trzydzieści osiem tysięcy czterysta złotych) i podzielony jest na 130.659.600 (sto trzydzieści milionów sześćset pięćdziesiąt dziewięć sześćset) akcji na okaziciela o wartości nominalnej po 4 złote każda w tym: 1. 65.000.000 (sześćdziesiąt piec milionów) akcji na okaziciela serii A 2. 28.000.000 (dwadzieścia osiem milionów) akcji na okaziciela serii B 3. 37.659.600 (trzydzieści siedem milionów sześćset pięćdziesiąt dziewiec tysiecy sześćset) akcji na okaziciela serii C Kapitał zakładowy banku może być podwyższony w drodze emisji nowych akcji imiennych lub na okaziciela, albo drodze podwyższenia wartości nominalnej istniejacych akcji. Wplata na podwyższony kapitał zakładowy banku ma nastąpić przez przeniesienie na ten kapitał części kapitału rezerwowego lub zapasowego. KAPITAŁ ZAPASOWY tworzy się z corocznych odpisów z zysku w, wysokosci co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy dopoki, kapital ten nie osiągnie, co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego. Walne Zgromadzenie może podjąć uchwale nakazującą dokonywanie dalszych odpisów. Na kapitał zapasowy wpływają również dopłaty, które uiszczają akcjonariusze w zamian za przyznanie szczególnych uprawnieniach dotychczasowym akcjom, o ile te dopłaty nie będą użyte na wyrównanie nadzwyczajnych odpisów strat określonych przez Walne Zgromadzenie. Do kapitału zapasowego przelewa się również nadwyżki osiągnięte przy emisji akcji powyzej ich wartości nominalnej a pozostałe po pokryciu kosztów emisji akcji. Kapitał zapasowy przeznaczony jest na pokrycie strat bilansowych Banku lub na inne cele w tym na wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. O użyciu kapitału zapasowego rozstrzyga Walne Zgromadzenie jednak część kapitału w wysokosci jednej trzeciej kapitału zakładowego może być użyta jedynie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. KAPITAŁ REZERWOWY (fundusze) tworzy się z corocznych odpisów dokonywanych z zysku lub innych źródeł niezależnie od kapitału zapasowego. Kapitały rezerwowe przeznaczone są na pokrycie strat bilansowych Banku lub na inne cele w tym na wyplate dywidendy dla akcjonariuszy. O użyciu kapitału rezerwowego rozstrzyga Walne Zgromadzenie. Bank może tworzyć kapitał rezerwowy w celu zgromadzenia zysku niepodzielnego (nieprzeznaczonego na dywidendę w danym roku obrotowym). FUNDUSZ OGÓLNEGO RYZYKA tworzony jest z zysku z przeznaczeniem na niezidentyfikowane ryzyka działalności bankowej. Zasilenie tego funduszu nastepuje z corocznego odpisu dokonywanego z zysku w wysokości uchwalonej przez Walne Zgromadzenie. O wykorzystaniu jego rozstrzyga Walne Zgromadzenie z zastrzeżeniem obowiązujących przepisów. Pytanie 38 Operacje pośredniczące (usługi bankowe): 1. Obsługa rachunków bankowych. 2. Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych (gotówkowych i bezgotówkowych). 3. Pośrednictwo w operacjach papierami wartościowymi. 4. Doradztwo finansowe. Konta bankowe mogą być zakładane dla osób fizycznych i podmiotówgospodarczych, natomiast nie mogą być zakładane dla dla osób prawnych. Z rachunku osobistego (na osobę fizyczną) nie można prowadzić operacji związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Gdyż prawo bankowe określa że podmioty gospodarcze muszą mieć konta do tego przeznaczone. Obecnie podmioty gospodarcze rozliczają się z urzędami za pomocą przelewów. Zasady te normalizuje prawo o działalności gospodarczej, drugim przepisem regulującym te zagadnienia to przepisy o wysokości transakcji między podmiotami za pomocą gotówki nie mogą przekroczyć 3.000 euro powyżej tej kwoty transakcje muszą odbywać się za pomocą rachunku bankowego. W przypadku współpracy podmiotów gospodarczych kwota ta wynosi 1.000 euro. Rachunki bieżące są prowadzone dla podmiotów gospodarczych. Rachunki dla osób fizycznych: - ROR - terminowe. Dla podmiotów gospodarczych: 1. Bieżące 2. Pomocnicze 3. Kredytowe. Ad.1 Na normalnie prowadzoną działalność gospodarczą. Ad.2 Na wyodrębnione jakiegoś typu środki np. fundusz socjalny, środki z Unii Europejskiej. Środki te są gromadzone na oddzielnym rachunku. Ad.3 Na środki pieniężne udzielone przez bank w formie kredytu. Warunki założenia konta osobistego dla osoby fizycznej: - dokument stwierdzający tożsamość - potwierdzenie dochodu - pełnoletność - złożenie podpisów przez osoby uposażone. Warunki założenia konta osobistego przez podmioty gospodarcze: - wniosek - REGON - NIP - wykaz osób wyznaczonych do dysponowania środkami na koncie - kody dostępu. Określenie warunków umowy: - na jaki okres czasu - oprocentowanie i sposób kapitalizacji odsetek - strony umowy - warunki zmiany umowy - warunki wymówienia umowy - zasady i terminy dyspozycji klienta - opłaty i prowizje za prowadzenie rachunku - rodzaj waluty. Rozwiązanie umowy o rachunek może być przez: - bank - jednostkę nadrzędną podmiotu gospodarczego - klient z pełnomocnikiem - przez sąd. Rodzaje operacji jakie mogą być wykonywane przez klienta: - wpłaty i wypłaty gotówkowe i bezgotówkowe (bankowy dowód wpłaty) - wypłaty na bankowy dowód (czek). Czeki dla podmiotów gospodarczych: - kasowe (wypłaty gotówkowe, zapłaty) - rozrachunkowe (służą tylko i wyłącznie do płatności) - potwierdzony (wypisuje się go na wysokie kwoty, zastosowane np. w urzędach celnych. Podział kart płatniczych: - debetowe - kredytowe - typu "charge". Karta debetowa - karta płatnicza, za pomocą której dokonuje się płatności do wysokości środków na rachunku. Karta kredytowa - karta płatnicza, za pomocą której można dokonać płatności do wysokości limitu kredytowego. Karta typu "charge" - z ang. obciążyć (T&E) - posiadacz karty uzyskuje krótkoterminowy kredyt (do miesiąca), który po tym okresie musi być całkowicie spłacony. Za pomocą kart magnetycznych można dokonać następujących operacji: - wypłat - wypłat - sprawdzić stan rachunku. Za pomocą chipowych można dokonywać operacji: - zapłaty - przelewy - wpłaty - wypłaty. Na kartach chipowych zawarty jest stan konta. Bank na zlecenie klienta może z konta dokonywać poleceń stałej zapłaty. Dla podmiotów gospodarczych polecenia przelewu, które zleca właściciel rachunku. Polecenie zapłaty - wierzyciel zleca bankowi polecenie pobrania pieniędzy z konta dłużnika. Polecenie przelewu - zleca je dłużnik. Inne formy rozliczeń to: 1. Akredytywa. 2. Inkaso. Ad.1 Akredytywa to - firma zleca bankowi założenie akredytywy na rzecz innej firmy. Warunkiem zapłaty będzie np. dokument realizacji transakcji co jest 7 określone w warunkach akredytywy. Po spełnieniu tego warunku zostają wypłacone środki pieniężne. Korzystniejsza jest ona dla dostawcy bo dostaje pieniądze od razu po przedstawieniu dokumentów. Tu operację inicjuje dłużnik. Przy inkasie - całą operację inicjuje wierzyciel, wtedy dokonuje zapłaty dłużnik. Z zleceniem zapłaty występuje dłużnik. Bank korespondent - partner zagraniczny banku innego banku z innego kraju. Banki także mają u siebie rachunki. Rachunek naszego banku w banku zagranicznym nazywa się rachunek "loro" a rachunek banku zagranicznego u nas to rachunek "nostro". Waluty - środki pieniężne innych krajów. Dewizy - czeki, środki pieniężne innych krajów (papiery wartościowe innych krajów).? Obrót dewizowy - operacje dokonywane na dewizach (wywóz, wwóz, płatności). Pozycja walutowa krótka i długa banku. Z pozycją krótką mamy do czynienia gdy zobowiązania banku w walutach są większe niż należności a pozycja długa jest przeciwnością krótkiej. Pytanie 39 Error! Reference source not found. Istotą ubezpieczenia jest gromadzenie kapitału powstającego ze składek ubezpieczeniowych podmiotów, przeznaczonego na wyrównanie uszczerbku materialnego lub łagodzenie następstw spowodowanych określonymi zdarzeniami losowymi. Ubezpieczenie związane jest z ryzykiem, gdyż zdarzenie powodujące straty może, ale nie musi, nastąpić i nie można z góry określić wysokości powstałej szkody. Stopień ryzyka jest różny w poszczególnych rodzajach zdarzeń losowych i jest głównym czynnikiem wpływającym na wysokość składki ubezpieczeniowej. W stosunku ubezpieczenia występują dwie lud trzy osoby (prawne lub fizyczne): ubezpieczający, który zawiera z instytucja ubezpieczeniowa umowę ubezpieczenia i płaci ustaloną składkę oraz jest uprawniony do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego, przy czym to uprawnienie może przekazać na rzecz osoby trzeciej; ubezpieczony, czyli osoba, której dobra sa objęte ochrona ubezpieczeniowa i ma z tego tatulu prawo do odszkodowania, jeżeli wystąpi szkoda; ubezpieczyciel, którym jest instytucja (zakład, towarzystwo, przedsiębiorstwo) prowadząca działalność ubezpieczeniowa, zwana również asekuracyjna, pobierająca składki ubezpieczeniowe i wypłacająca odszkodowanie. Ubezpieczenia społeczne. Podmiotem ubezpieczeń społecznych jest ochrona ubezpieczeniowa zdrowia, zdolności do pracy i możliwości zarobkowania, oraz życia człowieka. Ubezpieczenia społeczne zapewnia świadczenia pieniężne i rzeczowe w razie wypadków losowych powodujących określone potrzeby materialne wynikłe z takich zdarzeń losowych, jak np. choroba, wypadek przy pracy, inwalidztwo, bezrobocie, śmierć. Ubezpieczonym oraz członkom ich rodzin przysługują z tytułu ubezpieczenia społecznego następujące świadczenia: zasiłki na wypadek choroby i macierzyństwa, mające najszerszy zasięg i poważne znaczenie społeczne, obejmujące takie świadczenia pieniężne, jak zasiłek chorobowy, zasiłek porodowy, macierzyński i wychowawczy; zasiłek pogrzebowy po ubezpieczonym oraz emerytach, rencistach i członkach ich rodzin; świadczenia emerytalne i rentowe, zabezpieczające ubezpieczonym w wieku poprodukcyjnym i inwalida egzystencje na poziomie określonym przez sprawujących władze; ubezpieczenia rodzinne, obejmujące np. renty dla członków rodziny pozostających po ubezpieczonym; świadczenia wypadkowe, gwarantujące w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej jednorazowe świadczenie i świadczenia bieżące wyrównujące poszkodowanemu stratę na zarobku; świadczenia lecznictwa specjalistycznego, takie jak zaopatrzenie w protezy, aparaty ortopedyczne itp. oraz świadczenia rehabilitacyjne. Ubezpieczenia gospodarcze. Podmiotem ubezpieczeń gospodarczych jest majątek i prawa majątkowe osób fizycznych i prawnych oraz dobra osobiste niemajątkowe, np. życie, zdrowie i zdolność do pracy osób fizycznych. W zależności od przedmiotu ubezpieczenia, którym może być mienie lub dobro osobiste, rozróżnia się ubezpieczenia majątkowe i ubezpieczenia osobowe. Ubezpieczenia majątkowe zwane sa również ubezpieczeniem od szkód, gdyż ich zadaniem jest wyrównanie skutków zdarzeń losowych powodujących straty o charakterze majątkowym. Ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych obejmuje szkody spowodowane w ubezpieczonym mieniu przez ogień, uderzenie pioruna, eksplozje, upadek pojazdu powietrznego lub jego ładunku, huragan, powódź, grad, obsuniecie się ziemi, lawinę, szkody wodociągowe itp. Ubezpieczenie mienia przed kradzieżą z włamaniem i rabunkiem obejmuje szkody w mieniu będącym własnością ubezpieczającego lub znajdującym się w jego posiadaniu. Do tego mienia zalicza się zapasy, środki trwale, przedmioty przyjmowane od osób trzecich w celu przetworzenia lub wykonania usługi, pieniądze, papiery wartościowe, metale szlachetne i inne. Ubezpieczenie transportowe i pojazdów mechanicznych zawiera głównie ubezpieczenie przewożonego mienia, zwane ubezpieczeniem cargo, oraz ubezpieczenie środków transportu od całkowitego zniszczenia lub uszkodzeń, zwane ubezpieczeniem casco. Ubezpieczenie maszyn od wypadków technicznych, zwane również ubezpieczeniem awaryjnym, obejmuje szkody w maszynach i urządzeniach technicznych w związku z awaria w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą. W ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie OC) przedmiotem ubezpieczenia jest interes majątkowy ubezpieczonego. Ubezpieczenie to obejmuje odpowiedzialność cywilna, czyli wynikające z postanowień kodeksu cywilnego, ubezpieczonego za szkody rzeczowe lub osobowe wyrządzone osoba trzecim, które to szkody ubezpieczony zobowiązany jest naprawić. Ubezpieczenia osobowe podobne sa swoim zakresem do ubezpieczeń społecznych. Różnica miedzy nimi polega głównie na tym, ze ubezpieczenia osobowe nie wynikają bezpośrednio ze stosunku pracy i obejmują szerszy zakres ubezpieczeń, a nie tylko podstawowe świadczenia. Zadaniem ubezpieczeń osobowych jest zapewnienie otrzymania jednorazowych lub określonych świadczeń w razie śmierci, utraty zdrowia, kalectwa lub utraty zdolności do pracy. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, którego zakres zależnie od umowy może być bardzo różny, obejmuje za zwyczaj świadczenie wypłacane w razie czasowej lub trwalej niezdolności do pracy ubezpieczonego, a także jego śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku. Ubezpieczenie na życie może mieć charakter grupowego ubezpieczenia rodzinnego na życie lub ubezpieczenia jednostkowego na życie. W razie śmierci ubezpieczonego osoba lub osoby przez niego wskazane otrzymują odszkodowanie. Ubezpieczenie rentowe polega na tym, ze ubezpieczony opłacający składki otrzymuje-po osiągnięciu określonego wieku - rentę w określonej wysokości. Pytanie 45 Kapitały własne i źródła ich pochodzenia Podstawowymi źródłami finansowania kapitału własnego jest emisja akcji, zysk zatrzymany. Zatem przybliżone zostaną pojęcia takie jak: Zysk zatrzymany Dywidenda i polityka dywidend Emisja akcji, akcja, rynek pierwotny i rynek wtórny Pytanie 40 Error! Reference source not found. społeczna – tworzenie bezpieczeństwa, stabilizowanie warunków działania podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych; ekonomiczna – umożliwianie zachowania ciągłości działalności gospodarczej, zapewnienie bytu ubezpieczony m i ich rodzinom przez minimalizację konsekwencji szkód losowych np. gdy zabraknie jedynego żywiciela; ochrony (kompensacyjna) – funkcja naczelna ubezpieczeń, ubezpieczenie zapewnia ochronę ubezpieczeniową od momentu podpisania umowy a u niektórych podmiotów ochrona będzie się przeradzać w kompensację strat (w przypadku realizacji zdarzenia losowego). Funkcja kompensacyjna stanowi element ochrony ubezpieczeniowej prewencyjna – równie ważna jak funkcja ochrony; zakład ubezpieczeń zmusza do przestrzegania ogólnych norm bezpieczeństwa, nieprzestrzeganie norm/obowiązków wynikających z umowy powoduje odmowę wypłaty świadczenia. Charakter prewencyjny ma też udział własny oraz finansowanie przez zakład ubezpieczeń działań, których nadrzędnym celem jest ograniczanie ryzyka bądź minimalizowanie i wcześniejsze wykrywanie ryzyka – tak aby ewentualne straty były jak najniższe (finansowanie badań dotyczących przewidywania kataklizmów, inwestycje zwiększające bezpieczeństwo, współfinansowanie działań promujących zdrowy tryb życia). kontrolna – pokrywa się z funkcją kontrolną finansów. Można wnioskować o przebiegu realnych zdarzeń gospodarczych na podstawie obserwacji przepływów pieniężnych między ubezpieczeniami a innymi ogniwami finansów. Zakład ubezpieczeń kontroluje podmioty przystępujące do ubezpieczenia – czy przestrzegają owu (czy alarm jest włączony itp.) redystrybucyjna – ubezpieczenia stanowią jedno z ogniw systemu finansowego; pobierając składki zakład tworzy rodzaj funduszu – rezerwy, które służą do finansowania osób, które miały wypadek losowy. stymulacyjna – jeśli majątek podmiotu jest ubezpieczony to częściej, na większą skalę i śmielej będą podejmowane działania, które mogą służyć rozwojowi i postępowi technicznemu, działania poprawiające efektywność; lokacyjno-kredytowa – zakład ubezpieczeń inwestuje środki funduszu ubezpieczeniowego, które służą później do wypłaty odszkodowań (instytucjonalny inwestor rynku finansowego); oszczędnościowa - dotyczy ubezpieczeń na życie. Z chwilą rezygnacji z ubezpieczenia posagowego/rentowego otrzymuje się wartość polisy (a nie sumy ubezpieczeniowej). Po wielu okresach składkowych wartość polisy może przewyższać sumę ubezpieczeniową. Przed upływem 2 lat wycofanie się z umowy wiąże się z utratą wpłaconych składek Zysk zatrzymany W każdym przedsiębiorstwie dodatni wynik finansowy przyczynia się do wzrostu własnych źródeł finansowych, strata zaś pomniejsza te możliwości. Decyzję o podziale zysku i tryb postępowania w przypadku ponoszenia strat zastrzeżona jest do kompetencji zgromadzenia wspólników. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sprawy te uregulowane są w umowie spółki. Nie podzielona kwota zysku nie zasila żadnego kapitału ani funduszu spółki. Jest wspólną własności wspólników. Każdy ze wspólników, rezygnując z pobierania dywidendy, pozostawia zysk nie podzielony do dyspozycji spółki. Kapitał ten, gdy zostanie dobrze użyty może powiększyć przyszłe dochody wspólników. Zysk nie podzielony jest kapitałem własnym wspólników który może zastępować inne źródła finansowani, a przez to np. pomniejszać zapotrzebowanie na kredyty bankowe czy pożyczki pieniężne. Nie podzielona część zysku, gdy jest znaczna, może zwiększać efektywność działania spółki, podnosić wartość akcji, a przez to oddziaływać na przyrost wartości kapitałowych poszczególnych akcjonariuszy. Dywidendy Dywidenda jest to część zysku netto wypłacana akcjonariuszom spółki akcyjnej. Jej wielkość zależy od prowadzonej polityki przez akcjonariuszy. Polityka dywidendy musi godzić ze sobą dwie funkcje, które są ze sobą często sprzeczne. Z jednej strony akcjonariusze wymagają jak najwyższej stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału, a więc spodziewają się między innymi wypłaty dywidendy, zaś drugiej strony spółka potrzebuje kapitału na swoją działalność, co najszybciej może osiągnąć zatrzymując jak największą część zysku dla siebie. Pogodzenie ze sobą tych dwóch zadań nie jest łatwe ale jest możliwe. Akcja Akcja jest papierem wartościowym o określonej wartości nominalnej, stwierdzającym, że jej właściciel uczestniczy w kapitale konkretnej spółki akcyjnej. Z posiadania akcji wynika prawo do partycypowania w zyskach oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji. Akcjonariusz angażując w spółce swoje kapitały nie ma obowiązku osobistej pracy na rzecz spółki. Prowadzenie spółki może być powierzone osobom z poza kręgu akcjonariuszy. Spółka od chwili zarejestrowania jej w sądzie jest odrębnym podmiotem praw i obowiązków. Od wartości akcji nie wypłaca się oprocentowania, stanowi ona bowiem część kapitału ulokowanego we wspólnym przedsięwzięciu. Akcja daje prawo do korzyści tylko wówczas, gdy przedsięwzięcie jest zyskowne w takiej skali, która umożliwia wydzielenie dywidendy. Emisja akcji Zwykła emisja zazwyczaj dokonywana jest za pomocą usług doradczych domu emisyjnego. Jest to instytucja, która (przeważnie bank komercyjny) doradza spółce pragnącej zostać dopuszczonym do obrotu publicznego oraz spełniać warunki organizacji samoregulujących (zwykle zarząd giełdy), i umożliwia podniesienie kapitału spółki. Organizuje najczęściej samą dystrybucję tych papierów (ale tylko w kategoriach techniki dystrybucji). Rynek pierwotny Jest to nazwa szczególnego rodzaju części rynku papierów wartościowych, na którym oferowane są do sprzedaży walory na zlecenie ich emitenta. Na rynku pierwotnym zawsze jedną stroną transakcji jest emitent papierów wartościowych, następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta tym inwestorom, którzy ocenili, iż enwestycja w papiery emitenta jest korzystną lokatą oszczędności. Na rynku pierwotnym rozróżnia się dwa rodzaje emisji: publiczną i niepubliczną. Rynek wtórny Wtórny rynek kapitałowy charakteryzuje się tym, iż nie następuje zasilenie emitenta papierów wartościowych w kapitał. Sprzedaż i kupno papierów wartościowych występuje między inwestorami, w przypadku transakcji pomiędzy dotychczasowym akcjonariuszem, który zbywa akcje, a osobą, która staje się akcjonariuszem spółki lub powiększ swój stan posiadania akcji tej spółki. Na rynku wtórnym następuje proponowanie sprzedaży praw z emitowanych wcześniej papierów wartościowych lub sprzedaż takich praw przez osoby inne niż emitent. Wtórny rynek występuje na giełdach papierów wartościowych lub w określonych przypadkach poza nimi. Rynek ten jest logicznym uzupełnieniem rynku pierwotnego. Pytanie 49 Error! Reference source not found. stopa zwrotu, Jest bardzo prostym narzędziem analizy podatkowej. Wskaźnik ten bezpośrednio wynika z oczekiwań inwestorów, którzy podejmując decyzję o inwestycji oczekują, zakładają zwrot tej inwestycji w określonym czasie. Jedynym problemem przy stosowaniu tego wskaźnika jest sposób w jaki zakładane wpływy pieniężne będą w przyszłości generowane. Można bowiem założyć, iż w przyszłości wpływy z podjętej inwestycji będą miały stały, zbliżony charakter, czyli w danym okresie czasu do kasy inwestora wpłynie taka sama kwota pieniędzy lub charakter zmienny, który najczęściej zakłada zwiększenie się zwrotów inwestycji, a zatem większe zyski. okres zwrotu, księgowa stopa zwrotu, Jest to relacja między dochodem netto a ilością kapitału zaangażowanego w dane przedsięwzięcie inwestycyjne. Księgowa stopa dochodu opiera się na zysku bilansowym jako mierniku efektów. wewnętrzna stopa zwrotu, Jest metodą uwzględniającą zmianę wartości pieniądza w czasie przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Reprezentuje on rzeczywistą stopę dochodu uzyskiwaną z inwestycji w ciągu jej całego życia ekonomicznego. wartość bieżąca netto, indeks wewnętrzności. 50. Finanse publiczne w gospodarce rynkowej oraz ich funkcje. Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne państwa, a zwłaszcza fundusz nazywany budżetem państwa, i fundusze gromadzone i rozdzielane przez państwo poza budżetem(tzw. fundusze parabudżetowe), fundusze( budżety) samorządu terytorialnego, gospodarczego, zawodowego, zarządy fundacji. Finanse prywatne obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność 8 gospodarczą( produkcyjną, usługową) i spółek oraz zasoby pieniężne gospodarstw domowych( ludności). Finanse publiczne- przez finanse publiczne należy rozumieć gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publiczno-prawne wężej lub szerzej traktowane. Do sektora finansów publicznych zalicza się: 1) Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państw. i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki 2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych 3) fundusze celowe (parabudżetowe) np. fundusz ubezpieczeń społecznych 4) państwowe szkoły wyższe 5) jednostki badawczo rozwojowe 6) samodzielne, publiczne zakłady opieki zdrowotnej 7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury 8) zakłady ubezpieczeń społ. i KRUS 9) Polska Akademia Nauk 10) i inne regulowane odpowiednimi aktami normatywnymi. Do sektora finansów publicznych nie należą: przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółki prawa handlowego. Segmenty finansów publicznych Jednym z segmentów jest państwo Państwo pełni rolę regulacyjną- ustala normy prawne, reguluje fundusze nabywcze. Państwo prowadzi swoją działalność gospodarczą, ma swoje jednostki usługowe, jest właścicielem majątku. Zakres działalności zależy od: ustroju państwa, celów jakie państwo chce osiągnąć, zależy od rządzących Fundusze finansów publicznych to: budżet państwa, budżety samorządu terytorialnego i innych samorządów, fundusze parabudżetowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, fundusze fundacji (wskazanych poprzednio) BUDŻET PAŃSTWA- pojęciem budżetu państwa określa się zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa podlegających periodycznej autoryzacji przez parlament Pojęcie budżetu państwa może być używane w trzech znaczeniach: znaczenie planu finansowego, znaczenie aktu prawnego, znaczenie funduszu „przewidywane dochody i wydatki”- podstawowy plan finansowy rządu, rząd rozlicza się z wykonania go budżet państwa jest aktem prawnym- w państwach parlamentarnych przybiera formę ustawy budżetowej, która upoważnia do pobierania dochodów i dokonywania wydatków. Aspekt polityczny- parlament sprawuje kontrolę nad działalnością rządu tzn. parlament może nie uchwalić przygotowanego przez rząd budżetu. Aspekt polityczny- rząd wykonuje budżet i uzyskuje lub nie absolutorium od parlamentu. Budżet jako fundusz- zestawienie dochodów i wydatków, to jest fundusz scentralizowany, bo znajduje się w dyspozycji organów państwowych, fundusz ma charakter redystrybucyjny. Finanse publiczne są związane z realizacja interesu publicznego odróżnieniu od finansów prywatnych służących gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych( podatków, opłat, składek itp.), można więc stwierdzić, że charakteryzuje je przeważnie przymusowość nieekwiwalentność, natomiast specyfiką wydatków jest dominacja płatności o charakterze transferów nad wydatkami ekwiwalentnymi, co również odróżnia finanse publiczne od finansów prywatnych. Podstawowym segmentem finansów publicznych jest budżet państwa. Pojęciem budżetu państwa określa się zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa, podlegających periodycznej autoryzacji przez parlament. Przez funkcje budżetu państwa rozumie się zazwyczaj występujące związki między formami redystrybucji budżetowej oraz celami, jakie realizują naczelne organy władzy państwowej oraz centralne organy rządowe, organizujące gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych. Współcześnie najczęściej wyodrębnia się następujące trzy funkcje finansów, a więc i finansów publicznych, publicznych tym budżetu państwa: redystrybucyjną, lokacyjną i stabilizacyjną. Formułowanie tych funkcji opiera się na założeniu aktywnej roli państwa w sferze gospodarczej i społecznej. Funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu dochodów podmiotów gospodarujących, ukształtowanych w rezultacie procesów rynkowych. Za pomocą transferów budżetowych można przy tym redukować lub uzupełniać dochody pierwotne( dochody podstawowe), kształtując w ten sposób fundusze nabywcze omawianych podmiotów. Redystrybucja może także następować przekroju terytorialnym, a jej efektem jest przesunięcie siły nabywczej między regionami o różny, poziomie rozwoju gospodarczego. Funkcja lokacyjna oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych postaci dochodów i wydatków budżetowych może wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych wytworzonych dóbr materialnych, dążących przy tym do ich optymalnego wykorzystania. Przepływy te kształtują podział dostępnych zasobów między sektor prywatny i publiczny, a następnie ich podział w ramach sektora publicznego. Na przykład obciążenie podatkami przedsiębiorstw i ludności lub zaciągnięcie od nich pożyczki publicznej zmniejsza możliwość konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania przez te podmioty, natomiast daje finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo w związku z zadaniami, które ono wykonuje. W obrębie sektora publicznego alokacja zasobów dokonywana jest w przekroju przedmiotowo- działowym oraz w przekroju terytorialny. Funkcja stabilizacyjna budżetu( zwana także funkcją wyrównawczą) polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno- gospodarczą kraju, a zwłaszcza- za pomocą przepływów budżetowych- dąży do przywrócenia naruszonej równowagi, przeciwdziała załamaniom koniunktury gospodarczej, zapobiega inflacji. W literaturze można się spotkać z wyszczególnieniem jeszcze innych funkcji, np. fiskalnej, stymulacyjnej, kontrolnej, które uzupełniają poprzednio omówione funkcje, uwypuklają ich pewne aspekty. Funkcja fiskalna wyraża potrzebę zgromadzenia w budżecie dochodów w wysokości wystarczającej do pokrycia wydatków uznanych za społecznie niezbędne- zgodnie z realizowaną przez rząd, a zaaprobowaną przez parlament polityka społeczno- gospodarcza. Funkcja stymulacyjna pojawiła się, gdy władze państwowe poczęły wykorzystywać poszczególne rodzaje dochodów i wydatków budżetowych do pobudzającego lub hamującego oddziaływania na określone zjawiska i procesy gospodarcze. Podobne znaczenie ma funkcja lokacyjna i stabilizacyjna, z ta głównie różnica, że w funkcjach tych zwraca się większą uwagę na makroekonomiczne cele rozwojowe, natomiast funkcję stymulacyjną rozpatruje się z punktu widzenia oddziaływania państwa na działalność poszczególnych podmiotów gospodarczych lub innych grup. Inny charakter ma funkcja kontrolna budżetu państwa, polegająca na wykorzystaniu przebiegu realizacji dochodów i wydatków budżetowych do oceny wykonania zadań objętych polityką rządu, z którym dochody te i wydatki są związane. Funkcję tę można rozumieć również inaczej, wiążąc ją z kontrolą efektów wykonywania ustawy budżetowej, a zwłaszcza racjonalności finansowania budżetowego. W tym ujęciu funkcji kontrolnej wyraża się najwyraźniej integracje celów politycznych, ekonomicznych i społecznych polityki budżetowej. W praktyce wszystkie omówione funkcję budżetu są ze sobą powiązane, przy czym dąży się do osiągnięcia wskazanych celów za pomocą tych samych instrumentów( podatków, pożyczek, dotacji itp.). 51. Charakterystyka elementów systemu finansów publicznych. Struktura systemu finansów publicznych. Gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych wymaga dziania określonych podmiotów nie tylko najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, lecz także sieci instytucji, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne. Podmioty te maja określoną formę organizacyjną, działają na podstawie określonych aktów normatywnych, w oparciu o określone instytucje finansowe. Finanse publiczne tworzą, więc złożony system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalny, instrumentalny i inny. W przekroju podmiotowym najważniejszym elementem systemu finansów publicznych są: 1. władze ustawodawcze szczebla centralnego oraz władze szczebla pośredniego i szczebla samorządowego; 2. władze wykonawcze wymienionych wyżej szczebli; 3. władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego społecznego, które implikują finanse publiczne; 4. 5. aparat skarbowy zajmujący się na bieżąco realizacja dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządzania budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi, itp.; podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych. W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą: 1. konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych; 2. prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego; 3. coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów; 4. ustawy podatkowe; 5. ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych; 6. ustawy o finansach samorządowych; 7. ustawy regulujące działalność ministra finansów, rządu oraz działalność aparatu skarbowego; 8. ustawa karnoskarbowa; 9. ustawa o zobowiązaniach podatkowych; 10. akty normatywne regulujące działalność ministra finansów, rządu, innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli. W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworza fundusze przyjmujące najczęściej formę: 1. budżetu państwa; 2. budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego; 3. funduszy ubezpieczeń społecznych; 4. pozostałych funduszy publicznych; 5. fundacji publicznych. W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają zwłaszcza następujące narzędzia: 1. podatki centralne; 2. podatki lokalne; 3. opłaty; 4. cła; 5. dochody z majątku publicznego; 6. składniki na ubezpieczenie społeczne; 7. subwencje; 8. dotacje; 9. kredyty państwowe i pożyczki publiczne. Do innych elementów warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m. In.: 1. klasyfikacja budżetowa; 2. procedura budżetowa; 3. metody planowania dochodów i wydatków. Obecnie skoncentruję uwagę na instytucjonalnym przekroju systemu finansów publicznych. Charakteryzując poszczególne elementy systemu będę wielokrotnie nawiązywać do przekroju podmiotowego przekroju prawnego systemu finansów publicznych. Elementy systemu finansów publicznych: budżet państwa; finanse regionalne; finanse lokalne; publiczne fundusze celowe; finanse ubezpieczeń społecznych; system finansowy ubezpieczeń zdrowotnych; ubezpieczenie od bezrobocia; finanse agencji władz publicznych. W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to nie tylko stad, że w budżecie państwa gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych, lecz także stąd, że władze centralne nadal są dominującym podmiotem systemu publicznego, gospodarczego społecznego kraju. Definicje budżetu państwa precyzują go jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych związku z funkcjami państwa. Podstawa tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Cele i zadania państwa realizowane za pomocą budżetu musza być z góry określone. Publiczne fundusze celowe Obok budżetu występują obecnie oraz występowały w przeszłości, i to odległej, publiczne fundusze celowe jako alternatywa w stosunku do budżetu forma organizacyjna gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Do scharakteryzowania istoty publicznych budżetu państwa, gdyż we współczesnych systemach finansów publicznych fundusze celowe powstały jako pewna odpowiedź na słabe strony budżetowego gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Chodzi zwłaszcza o następujące cechy budżetu: ogólność, roczny okres, sztywność. Cechy te mogą wywoływać negatywne skutki dla gospodarki środkami publicznymi. Eliminowanie lub ograniczenie ich dokonuje się przez tworzenie obok budżetu celowych funduszy publicznych. Publiczny fundusz celowy można zdefiniować jako utworzoną na mocy aktu prawnego wysokiej rangi formę organizacyjną służącą organom władz publicznych do gromadzenia środków pieniężnych ze ściśle określonych źródeł. Zgromadzone środki pieniężne muszą być przeznaczone na precyzyjnie określone cele. Fundusz funkcjonuje z reguły, w okresie dłuższym niż rok. Gospodarka środkami finansowymi odbywa się na podstawie planu. Funkcje: funkcja alokacji środków publicznych, funkcja redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie, funkcja mobilizacji środków publicznych, funkcja racjonalizacji wydatków publicznych. Finanse ubezpieczeń społecznych Instytucja ubezpieczeń w ogóle to jedna z najstarszych instytucji finansowych. Powstała ona jako odpowiedź na występowanie ryzyka w życiu człowieka i w jego działalności gospodarczej. Wyrazem zabezpieczenia się człowieka przed skutkami ryzyka i skutkami zdarzeń losowych było organizowanie się grup ludzi połączonych wspólnymi interesami. Podstawa wszelkiego rodzaju ubezpieczeń jest solidarność, której ekonomiczny sens polega na tym, że ciężary związane ze szkodami losowymi rozkładają się na dużą liczbę podmiotów; cenę za ochronę ubezpieczeniową jest wnoszenie przez każdy podmiot składki ubezpieczeniowej. Kształtownie się zachowania leżącego niejako w naturze człowieka, związanego z przezornością indywidualną. Jej istota polega na tym, że każdy człowiek powinien zadbać o swój byt w trudnych warunkach, gdy nie jest w stanie osiągnąć dochodów. Realizacja zasady przezorności indywidualnej może się odbywać bez włączania instytucji ubezpieczeniowych oraz przy wykorzystaniu instytucji ubezpieczeniowych. Skuteczność decyzji ludzi zabezpieczających swój byt w okresach, w których nie będą w stanie osiągnąć dochodów, jest zagrożona zjawiskami inflacyjnymi. Z tych względów ludzie poszukują bardziej pewnych gwarancji. Połączenie idei przezorności indywidualnej z ideą ubezpieczeń następuje wówczas, gdy oszczędności są lokowane w wyspecjalizowanych instytucjach ubezpieczeniowych. Rozwiązanie to ma chronić ubezpieczające się osoby przed negatywnymi skutkami inflacji. Przy korzystaniu z instytucji ubezpieczeniowych mamy do czynienia z pewnymi przejawami przezorności grupowej w tym sensie, że organizacje, do których przystępują ubezpieczające się osoby, skupiają obywateli, których łączy wspólna idea zabezpieczenia się na przyszłość. Rola państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych może sprowadzać się do: 1. Tworzenia podstaw prawnych ubezpieczeń społecznych, w zakresie, których wchodzi ustanowienie obowiązku ubezpieczania, czyli zapłacenie składki przez pracodawcę. 2. Przejecie przez państwo obowiązków organizacji systemu ubezpieczeń społecznych i związanej z tym odpowiedzialności materialnej za świadczenia społeczne. Pojęcie ubezpieczeń społecznych kojarzy się jednak z większą, niż wyżej określana, rolą państwa. Chodzi o to, że społeczeństwo oczekuje od państwa nie tyko odpowiedzialności politycznej za ubezpieczenia społeczne, lecz także gwarancji finansowych. Zakres odpowiedzialności państwa w odniesieniu do ubezpieczeń społecznych nie ogranicza się jedynie do świadczeń emerytalno- rentowych, dotyczy także: -ubezpieczenia zdrowotnego. -ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. System finansowy ubezpieczeń zdrowotnych. Finansowanie świadczeń zdrowotnych może się dokonywać przez system zaopatrzeniowy, który polega na tym, że władze publiczne biorą organizacyjną i finansową odpowiedzialność za ochronę zdrowia. Źródłem finansowania publicznych usług zdrowotnych są podatki wpływające do budżetu państwa i budżetów samorządowych, przy czym podatki te mają charakter ogólny, a nie celowy. Wadą tego rozwiązania jest to, że wydatki na ochronę zdrowia są kształtowane w ramach procedury budżetowej, ze wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi tego konsekwencjami, konsekwencjami przewagą tych ostatnich. Innym rozwiązaniem jest wprowadzenie ubezpieczeń zdrowotnych, których finansowanie opiera się na składkach. W tym rozwiązaniu organizacja i finansowanie ubezpieczeń zdrowotnych mogą być również prowadzone przez władze publiczne. Istnieje także możliwość, że jednostki świadczące usługi zdrowotne będą miały charakter zarówno jednostek publicznych, jak i jednostek prywatnych, prywatnych gromadzone ze składek ubezpieczeniowych fundusze będą alokowane stosownie do wytworzonych usług. Ubezpieczenia od bezrobotnych. Źródłem finansowania świadczeń na wypadek utraty pracy lub braku możliwości jaj znalezienia przez absolwentów szkół czy w ogóle przez ludzi wkraczających w wiek aktywności zawodowej, mogą być podatki, które wpływają do budżetu państwa. Finansowanie zasiłków dla bezrobotnych może się odbywać ze specjalnych składek o charakterze ubezpieczeniowym, płaconych przez pracodawców lub pracowników. Środki pochodzące ze składek, gromadzone są na ogół w ramach funduszu celowego publicznego, publicznego ewentualnie jego dofinansowanie następuje w sytuacjach szczególnych. Bez względu na to, czy zasiłki dla bezrobotnych są finansowane z podatków, czy ze składek na wypadek bezrobocia, które maja również charakter przymusowy, wpływają one na stan gospodarki, a ściśle na jego zmianę. Za pomocą zasiłków i innych świadczeń dla bezrobotnych państwo realizuje nie tylko funkcje socjalne, lecz także funkcje ekonomiczne. Wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych prowadzi do powstrzymania spadku popytu w gospodarce, co ma wpływ na przebieg cyklu koniunkturalnego. Zasiłki dla bezrobotnych są, więc ważnym narzędziem polityki fiskalnej państwa, mającej na celu zmniejszenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego. Finanse agencji władz publicznych. W celu lepszego wykorzystania środków publicznych do popierania rozwoju i wzrostu gospodarczego systemie instytucji publicznych lub parapublicznych wykształciły się agencje władz publicznych. Ich idea jest wspomaganie finansowe dziedzin gospodarczych preferowanych przez państwo. Źródłem funduszy, którymi dysponują agencje, mogą być dotacje budżetowe, oddane do dyspozycji agencji dochody publiczne, zaciągane kredyty, dotacje międzynarodowych instytucji finansowych i gospodarczych, darowizny rządów zagranicznych itd. Wynika stąd, że zaletą agencji jest możliwość pozyskiwania środków pieniężnych różnych źródeł. Publiczny charakter działalności agencji rządowych i samorządowych polega na tym, że głównym ich motywem nie jest zysk, chociaż nie ma ona także charakteru charytatywnego. Celem jest promowanie działalności gospodarczej ważnej dla społeczeństwa. Agencje publiczne mające osobowość prawna mogą znacznie sprawniej realizować gospodarcze cele państwa i władz samorządowych. Wyraża się to w bardziej efektywnym wykorzystaniu zasobów, gdyż cześć wydatkowanych środków powraca do agencji, a te, które wydatkowane są definitywnie, są na ogół związane z realizowaniem statutowych celów agencji. A oto przykłady celów, dla których powołuje się agencje władz publicznych: -popieranie rozwoju małej przedsiębiorczości, -wspomaganie restrukturyzacji przemysłu, - wspomaganie zmian strukturalnych rolnictwie, -przyspieszanie przekształceń własnościowych gospodarce, -promowanie rozwoju regionalnego, -wspomaganie inwestycji w zakresie ochrony środowiska naturalnego. wydatki mogą być, odpowiednio: uzyskiwane i dokonywane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej. Okresem tym jest najczęściej rok kalendarzowy lub budżetowy. Po upływie okresu budżetowego wygasa prawo do dysponowania środkami zawartymi w budżecie. Zasada ogólności postuluje, by dochody budżetowe stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Wynika z tego zakaz wiązania dochodów z określonym celem, na jaki powinny być przeznaczone. Pozwala to na usprawnienie gospodarki budżetowej, gdyż mogłoby dojść do sytuacji, w której dochody z określonego źródła przewyższałyby potrzeby wynikające z danego celu, na jaki są przeznaczone. Zasada jawności budżetu postuluje ujawnienie procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu oraz samej ustawy budżetowej. Dane budżetowe są regularnie publikowane, debaty budżetowe zaś są dostępne dla publicznej wiadomości. Do przedstawionego katalogu zasad należy jeszcze dołączyć zasadę podstawową, a mianowicie zasadę równowagi budżetowej, która współcześnie może budzić wątpliwości. W ujęciu tradycyjnym, postulat równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. by nie wystąpił deficyt budżetowy. Wspomniana równowaga budżetowa jest w praktyce trudna do osiągnięcia ze względu na dług publiczny i finansowanie zadań za pomocą deficytu. Deficyty budżetowe są nie tyle środkiem, ile efektem polityki gospodarczej, pojawiają się w trakcie wykonywania budżetu. Teoria budżetu cyklicznego i impasu zakładają, że w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować. Zasada powszechności – występuje również pod nazwami zupełności lub budżetowania brutto. Oznacza, że wszystkie jednostki państwowe wchodzą do budżetu całością swoich dochodów i wydatków tj. są budżetowane brutto. Pytanie 55 Error! Reference source not found. System planowania budżetu System planowania budżetu państwa określa zarówno zasady budowy tego budżetu, jak i sposób postępowania wszystkich podmiotów uczestniczących w procesie jego opracowania, uchwalania i wykonywania oraz terminy wykonywania określonych czynności związanych z tym procesem. Ogólne zasady z tego zakresu ustalane są przede wszystkim w obowiązującym prawie budżetowym i innych ustawach a szczegółowe zasady w przepisach prawnych niższego rzędu. Budżet jest podstawowym planem finansowym rządu stanowiącym podstawę dla realizacji celów w ramach polityki finansowej związanej z polityka gosp. i społ. Państwa. Procedura planowania budżetowego jest bardzo złożona i składa się z kilku etapów: 1.Prace przygotowawcze 2.Opracowanie przez poszczególne ministerstwa i wojewódzkie organy rządowe projektów budżetu państwa w przekroju resortowym i wojewódzkim. 3.przygotowanie w M.F. oraz uchwalenie przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej 4.rozpatrzenie i uchwalenie ustawy budżetowej przez Parlament Procedura uchwalania budżetu państwa Budżet państwa – roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody organów władzy państwowej, sądów, trybunałów, organów kontroli i administracji rządowej. Budżet jest uchwalany w drodze ustawy budżetowej. Odbywania się to w trzech czytaniach : I czytanie - odbywa się na posiedzeniu plenarnym sejmu. Obejmuje uzasadnienie projektu ustawy przez wnioskodawcę tj. Radę Ministrów. Udzielane są odpowiedzi na pytania posłów, odbywa się debata nad ogólnymi założeniami projektu ustawy. Następnie projekt jest odsyłany do komisji. II czytanie - poseł - sprawozdawca przedstawia sprawozdanie komisji, dochodzi do debaty nad projektem ustawy. Zgłaszane są poprawki i wnioski. Projekt wędruje do komisji sejmowej. Pytanie 53 Error! Reference source not found. zasady budżetowe: zasadę uprzedniości, zasadę zupełności (powszechności), zasadę specjalizacji (szczegółowości), zasadę ogólności, zasadę jawności, zasada równowagi zasada jedności formalnej, zasada jedności materialnej, zasada przejrzystości, zasada realności, zasada gospodarności, zasada operatywności, zasada jednoroczności, zasada polityczności Zasada uprzedniości postuluje uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonywany. Konstytucja i prawo budżetowe nakładają obowiązek uchwalenia budżetu w końcu roku poprzedzającego okres budżetowy. W praktyce częste są naruszania tej zasady i to zarówno ze strony rządu, jak i parlamentu. Dlatego prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym, między upływem terminu do uchwalenia budżetu a jego rzeczywistym uchwaleniem. Rozwiązaniami są: -prowizorium budżetowe, -prerogacja budżetu, -prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu, -upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków. Zasada zupełności budżetu postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków. Z tym łączy się budżetowanie brutto, które polega na tym, że dochody i wydatki nie są ujęte saldem, lecz w całości. Budżetowanie brutto stosowane jest przy finansowaniu administracji publicznej realizującej podstawowe funkcje państwa. Przedsiębiorstwa publiczne nie mogą być, z kilku powodów, rozliczane z budżetem brutto. Przede wszystkim spowodowałoby to "rozdęcie" budżetu, gdyż wszystkie przychody przedsiębiorstw byłyby odprowadzane do budżetu, z którego następnie pokrywano by wydatki. Tak więc w odniesieniu do rozliczeń z budżetem są stosowane dwie metody budżetowanie brutto i netto. Wybór metody zależy od rodzaju rozliczanej działalności. Zasada jedności budżetu postuluje, by dochody i wydatki organu prawa publicznego były ujęte w jednym budżecie. Jest to jednoznaczne z zasadą, fiskalnej jedności kasowej. Jedność budżetu służy kompleksowej ocenie gospodarki budżetowej. W budżecie stosowany jest także podział na budżet bieżący i inwestycyjny tzw. kapitałowy.' Budżet bieżący finansowany jest z wpływów podatkowych, budżet inwestycyjny zaś - z zaciąganych pożyczek. Zasada jedności budżetu ma dwa aspekty - formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej. Natomiast z punktu widzenia materialnego wpływy budżetowe powinny tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki. Zasada specjalizacji inaczej szczegółowość budżetu, postuluje by dochody i wydatki budżetowe były odpowiednio uporządkowane. Specjalizacja budżetu ma trzy aspekty - ilościowy, rzeczowy i czasowy. Specjalizacja ilościowa polega na ujęciu w budżecie dochodów i wydatków w określonych kwotach. Po stronie dochodów kwotowe ujęcie stanowi wskazówkę o niezbędnej wysokości dochodów dla pokrycia wydatków. Natomiast kwoty wydatków budżetowych stanowią wielkości maksymalne. Specjalizacja rzeczowa polega na tym, że w budżecie dochody ujęte są wg źródeł, a wydatki wg przeznaczenia. Takie ujęcie dochodów ma na celu wskazanie ich znaczenie fiskalne. Stanowią one granicę, poza którą w zasadzie wydatki nie powinny być dokonywane, gdyż inaczej pojawi się deficyt budżetowy i kwestia jego sfinansowania. Specjalizacja czasowa polega na tym, że ujęte w budżecie dochody i 9 III czytanie - obejmuje przedstawienie przez posła – sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania obejmującego poprawki i wnioski. Odbywa się głosowanie – wymagana jest zwykła większość głosów do przyjęcia ustawy. Po uchwaleniu ustawy przez sejm Marszałek przekazuje ją do Senatu, który ma 20 dni na ewentualne uchwalenie poprawek. Może też przyjąć ustawę bez zmian, ale nie może jej odrzucić. Jeżeli Senat nie wnosi żadnych poprawek, wtedy jest przekazywana Prezydentowi do podpisu. Jeżeli Senat wniesienie poprawki, to projekt ustawy wraca do sejmu, który te poprawki przyjmuje w całości, w części lub je odrzuca. Podstawowe zasady wykonania budżetu. wykonanie budżetu polega na gromadzeniu dochodów oraz dokonywaniu wydatków ustalonych w ustawie budżetowej w ramach zakreślonych w zakreślonych klasyfikacją budżetową. Do tego służy, opracowany przez rząd układ wykonawczy budżetu państwa, zawierający szczegółowy podział dochodów i wydatków budżetowych. Wydatkowanie środków budżetowych wiąże się z uruchomieniem tzw. Kredytów budżetowych. Są one uruchamiane przez Ministerstwo Finansów na rzecz głównych dysponentów budżetu, którzy są upoważnieni do ich przekazywania podległym ich jednostkom. Kredyty otwiera się na ogół na okresy, krótsze niż 1 rok (zwykłe 2 razy do roku) W trakcie wykonywania budżetu uchwalonego uprzednio przez parlament dopuszcza się możliwość wprowadzenia zmian jednak nie zbyt często aby nie naruszały planowanych podstawowych propozycji gospodarczych. Zmiany odbywają się wg przepisów: 1.Zwiększa się, niektóre pozycje wydatków budżetowych zmniejszając jednocześnie inne pozycje wydatków. 2.Zwiększanie wydatków bez ograniczenia pozostałych zaplanowanych wydatków budżetowych obejmuje też, rezerwy ogólne i celowe. Rezerwy są ważnym instrumentem zapobiegającym zakłóceniom w gospodarce budżetowej i wykorzystuje się na powiększenie wydatków związanych a zaplanowanym zadaniem, których koszty niespodziewanie znacznie wzrosły. Podobną role odgrywają gdy dochody okazały się niższe od zaplanowanych. Nie wykorzystane rezerwy zmuszają deficyt lub zwiększają nadwyżkę. W przypadku pomyślnego przebiegu wykonanego planu budżetowego rezerwy budżetowe mogą być podstawą do zwiększenia wydatków związanych z polepszeniem standardów świadczonych, przez państwo usług lub ze zwiększeniem pieniężnych świadczeń na rzecz ludności. Podobną rolę do rezerw spełni nadwyżka budżetowa (różnica między dochodami i wydatkami) wpływać może też na równowagę rynkową. Może też służyć zabiegom deflacyjnym w warunkach występującej inflacji. 3.Zasada krasowego wykonania (zamykanie budżetu). Upoważnienie rządu do dokonywania wydatków wygasa z końcem roku budżetowego (kalendarzowego). Nie zrealizowane zobowiązania powinny znaleźć pokrycie w środkach budżetu ustalonego na rok następny., Ustawa przyjęta przez Sejm wędruje do podpisu Prezydenta, który ma na to 7 dni. Prezydent nie może zawetować ustawy budżetowej, ale może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Ogłoszenie ustawy budżetowej w Dzienniku Ustaw kończy procedurę uchwalania tej ustawy. 56. Czynniki kształtujące równowagę finansów publicznych. Istota równowagi budżetowej. Równowagę budżetową będziemy rozumieć taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie dochodach. Innymi słowy, wydatki budżetu równają się jego dochodom. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. Nierównowaga budżetu występuje wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt. Budżet państwa wykazujący nadwyżki traktuje się jako zrównoważony. Równowagi budżetowej nie można rozpatrywać w oderwaniu od całego systemu finansów publicznych; analiza musi być prowadzona na tle równowagi sektora publicznego równowagi całej gospodarki. Czynniki kształtujące równowagę budżetową. Na równowagę budżetową wpływają wszystkie operacje dochodowe i wydatkowe budżetu. Z kolei z punktu widzenia treści czynników kształtujących równowagę budżetową należy wyróżnić czynniki o charakterze: 1. ekonomicznym, 2. organizacyjnym, 3. technicznym, 4. politycznym. Przez czynniki ekonomiczne należy rozumieć te, które kształtują rozmiary i strukturę dochodów oraz wydatków budżetowych. Między dochodami i wydatkami budżetowymi niewątpliwie istnieją współzależności; dotyczą one zwłaszcza rozmiarów globalnych dochodów i wydatków, tym niemniej inne czynniki kształtują stronę dochodową, a inną stronę wydatkową, a w konsekwencji saldo budżetu. Wśród czynników ekonomicznych kształtujących stronę dochodową budżetu należy wymienić: a. czynniki ekonomiczne o charakterze realnym, prze, które rozumie się rozmiary działalności gospodarczej i inne zjawiska realne, które powodują powstanie stosunku fiskalnego, b. czynniki ekonomiczne o charakterze systemowym, które przesądzają o rodzaju i wielkości dochodów budżetowych, c. czynniki ekonomiczne wynikające z bieżącej polityki gospodarczej państwa, wykorzystanie przez państwo pozasystemowych sposobów oddziaływania na dochody budżetu. pozasystemowych ujęciu ogólnym do czynników ekonomicznych kształtujących wydatkową stronę budżetu należy zaliczyć: a. poziom wydatków na klasyczną sferę publiczną, b. poziom wydatków na sferę usług społecznych, c. poziom wydatków na gospodarkę narodową. Czynnikami organizacyjnymi kształtującymi równowagę budżetową są: a. ogólna budowa systemu finansów publicznych uwzględniająca zwłaszcza zasady i tytuły przepływu dochodów oraz wydatków między poszczególnymi funduszami; b. wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego wraz z zasadami regulującymi źródła i tytuły przepływu pieniądza między poszczególnymi elementami tegoż systemu; c. zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych. Przez techniczne czynniki równowagi budżetowej rozumiemy: a. techniki planowania dochodów budżetowych, b. techniki planowania wydatków budżetowych, c. techniki gromadzenia dochodów budżetowych, d. techniki rozdysponowania wydatków budżetowych, e. możliwości monitorowania dochodów i wydatków budżetowych. Do technicznych czynników równowagi budżetowej zaliczyliśmy metody gromadzenia dochodów budżetowych oraz metody ich rozdysponowania. Przez polityczne czynniki równowagi budżetowej rozumie się zespół zachowań państwa, które układają się w określoną strategię państwa. Tak, więc, jeżeli państwo realizuje strategię silnej władzy centralnej w stosunku do gospodarki i społeczeństwa, to musi to mieć wyraz w budżecie państwa, tzn. w jego wielkości oraz strukturze dochodów i wydatków. W działalności budżetowej chodzi wówczas nie tyle o zgromadzenie potrzebnych państwu dochodów, ile o pozbawienie tych dochodów innych podmiotów. Polityczne czynniki równowagi budżetowej nie są łatwe do identyfikacji i klasyfikacji, ponieważ zmieniają się w zależności od sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej kraju oraz państwa. 57. Deficyt i jego źródła finansowania. Deficyt budżetowy to nie tylko formalny, rachunkowy wynik działalności państwa w sferze finansów publicznych, ma on także głęboką treść ekonomiczną. Rozpoznanie treści ekonomicznej deficytu budżetowego jest trudne m.in. z następujących przyczyn: 1) 2) 3) 4) 5) okres jednego roku, na który sporządza się zwykle budżet, jest zbyt krótki, żeby ocenić przyczyny zjawiska; rok budżetowy na ogół nie przystaje do przebiegu cyklu koniunkturalnego, tymczasem poszczególne fazy cyklu wpływają w różny sposób na dochody i wydatki budżetowe; deficyt może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych, nadzwyczajnych itp.; wyłania się, więc kwestia, jak interpretować ewentualny deficyt poszczególnych rodzajów budżetów i jeszcze ważniejsza sprawa związków między saldami tych budżetów; deficyt budżetowy nie może się ograniczać do budżetu państwa, deficyt powinien być odnoszony do całego systemu funduszy publicznych; jest to zrozumiałe, skoro między nimi istnieje system transferów; chodzi w szczególności o transfery między budżetem państwa a budżetami samorządowymi oraz funduszami ubezpieczeń społecznych; deficyt budżetowy jest w pewnym stopniu powiązany z polityką monetarną państwa; np. wysoka stopa procentowa ogranicza aktywność gospodarczą, a więc obniża wpływy z tytułu podatków, jednocześnie pożyczki zaciągane przez władze publiczne na rynku kapitałowym mogą pogłębiać nierównowagę budżetową bieżącą i przyszła – wynika to ze wzrostu kosztów obsługi długu; 6) stan budżetu krajowego pozostaje pod wpływem otoczenia zewnętrznego, wyraża się to m.in. kształtowaniem się kursu waluty krajowej wobec walut obcych; związek ten wynika zarówno z faktu, iż zagraniczne zakupy sektora publicznego finansowane są z budżetu, jak i z faktu, że zadłużenie państwa może mieć charakter zewnętrzny. 1 Ogólnie deficyt budżetowy można zdefiniować jako nadwyżkę wydatków państwa nad jego dochodami w badanym okresie i przedstawić za pomocą następującego wzoru: Db = Wt,t1 – Pt,t1 gdzie: Db – deficyt budżetowy, W t,t1 – wydatki państwa w okresie od momentu t do momentu t1, Pt,t1 – przychody państwa w okresie od momentu t do t1. W przypadku wystąpienia takiej sytuacji część wydatków państwa musi być pokryta z wpływów nie będących dochodami budżetu państwa W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się kilka rodzajów deficytu budżetowego: deficyt rzeczywisty jest faktyczną różnicą między wydatkami i dochodami w danym okresie (roku budżetowym), deficyt strukturalny jest wielkością symulowaną, hipotetyczną, powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki, deficyt cykliczny jest rezultatem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. Dochody i wydatki są bowiem różne w poszczególnych etapach cyklu koniunkturalnego. Deficyt cykliczny oblicza się mierząc wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach, gdy produkcja różni się od potencjalnej, a gospodarka jest w okresie boomu lub recesji. Jest on więc różnicą między deficytem rzeczywistym, a strukturalnym. Przyczyny powstawania deficytów budżetowych Źródłem powstawania deficytów budżetowych mogą być: nadmierne wydatki, zbyt niskie podatki, istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa. Mogą, więc one wynikać bądź z nadmiernych wydatków budżetowych, spowodowanych na przykład militaryzacją gospodarki, rozbudową administracji czy też wysokimi transferami socjalnymi. Drugim źródłem deficytów mogą być zbyt niskie dochody, których przyczyny mogą być bardzo liczne, od zbyt niskich efektywnych stawek podatkowych, poprzez nieefektywny i mało skuteczny system ściągania podatków, do zawężenia bazy podatkowej spowodowanej spadającym poziomem produkcji i produktu krajowego brutto. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada, i mniejszy w okresie ożywienia i wysokiej koniunktury. Wynika to stąd, że mimo istnienia deficytu budżetowego, i to znacznych rozmiarów, występują całkiem racjonalne przesłanki zastosowania środków ekspansywnej polityki fiskalnej, której celem jest zwiększenie globalnego popytu w gospodarce i wywołanie procesu wzrostu dochodu narodowego. We współczesnym świecie źródłem deficytu są także oczekiwania społeczeństwa, co do roli państwa jako gwaranta bezpieczeństwa socjalnego mniej zamożnych grup społecznych. Oczekiwania te znajdują swe odzwierciedlenie w sposobie uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. W parlamentach reprezentowane są różne siły społeczne, zainteresowane z jednej strony w maksymalizacji wydatków z drugiej zaś w minimalizacji podatków. Zwolennicy pierwszej z tych koncepcji uzasadniają ją koniecznością zaspokojenia potrzeb społecznych w zakresie oświaty, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego itp. Zwolennicy minimalizacji podatków natomiast wskazują, iż wysokie podatki zagrażają wzrostowi gospodarczemu i przyczyniają się do zwiększenia bezrobocia. Z tych bardzo krótko omówionych powodów tak w parlamencie, jak i na poziomie samorządów równoważenie dochodów i wydatków budżetowych jest procesem bardzo trudnym. Dodatkowo, w gospodarkach transformowanych zmiany w strukturze własnościowej, organizacyjnej, decyzyjnej i cenowej gospodarki nie są obojętne dla finansów publicznych i zazwyczaj oddziaływają na nie destrukcyjnie. Jednym z ważniejszych czynników jest wyjściowy stan finansów publicznych w momencie rozpoczynania transformacji. Źródła finansowania deficytu budżetowego Niedobory budżetowe wyrównywane mogą być drogą dodatkowej emisji pieniądza, bądź operacji o charakterze pożyczkowym na rynku finansowym (kapitałowym i pieniężnym) lub oszczędności lat ubiegłych. Inaczej mówiąc deficyt budżetowy państwa pokrywany jest przychodami pochodzącymi ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, pożyczek, prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych. Wśród sposobów finansowania deficytu budżetowego wyróżnia się najczęściej: emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe, tzn. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych, emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne, korzystanie z kredytów banków komercyjnych, korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych, wpływy z prywatyzacji majątku państwowego, zaciąganie kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank. Ostatni z wymienionych sposobów finansowania deficytu budżetowego jest uważany za najbardziej inflacjogenny. W związku z tym w wielu państwach, w tym również w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny. Podstawowymi instrumentami finansowania deficytów są bony skarbowe i obligacje skarbowe. Bony skarbowe są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Termin wykupu bonów skarbowych nie przekracza jednego roku; najczęściej wynosi trzy lub sześć miesięcy, chociaż może wynosić również parę dni. Bony skarbowe sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej, według zasad obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych. Krótkoterminowość bonów skarbowych dotyczy konkretnej emisji i terminu jej wykupu. W istocie proces emisji, sprzedaży i wykupu bonów skarbowych trwa nieustannie. Drugim podstawowym instrumentem finansowania deficytu są obligacje skarbowe. Są to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie emitenta do zapłaty ich posiadaczowi nominalnej wartości obligacji wraz z oprocentowaniem. Warunki tej zapłaty określone są w odniesieniu do danej serii obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji. Zasadnicza różnica między bonami skarbowymi a obligacjami polega na tym, że bony są bardziej elastycznym, natomiast obligacje bardziej trwałym instrumentem finansowania deficytu budżetowego. Pytanie 58 Dług publiczny. i sposób jego obsługi Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat). Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki. Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in. Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in. podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki. W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły. Dług publiczny można podzielić na: globalny dług publiczny, obejmujący dług państwa, dług samorządów oraz innych związków publicznoprawnych, wewnętrzny (krajowy) dług publiczny, zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny. Podział długu publicznego na dług wewnętrzny i dług zewnętrzny jest istotny zarówno przy zaciąganiu pożyczek przez władze publiczne, jak i przy spłacie rat kapitałowych oraz odsetek. W wyniku pożyczkowej aktywności państwa w układzie kraj-zagranica następuje redystrybucja dochodów z tytułu kosztów obsługi długu. Stąd też ważne jest, czy ponoszone przez władze publiczne (podatnika) koszty są dochodem podmiotów krajowych – np. banków komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych (funduszy powierniczych), gospodarstw domowych – czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt w gospodarce, w przypadku banków zwiększają ich siłę kredytową. Z drugiej jednak strony władze publiczne mogą się kierować wyłącznie kryterium ceny pozyskania pożyczki, a tam może być korzystniejsza w przypadku pożyczek zaganicznych. Władze publiczne – przewidując różnorakie skutki publiczne – stoją więc wobec dylematu: pożyczać na krajowych czy zagranicznych rynkach finansowych. W rozstrzyganiu tego dylematu uwzględnia się także możliwości pożyczkowe krajowych rynków finansowych. Na koszty związane z obsługą długu krajowego składają się: 10 koszty obsługi długu krajowego, koszty obsługi długu zagranicznego. Inne istotne czynniki wpływające na wielkość długu publicznego: - sytuacja na rynkach finansowych oraz kształtowanie się kursów walutowych (stopy procentowe, kursy walutowe), struktura sprzedawanych bonów skarbowych (im więcej bonów długoterminowych, czyli najbardziej rentownych, np. 52 tygodniowych, tym większe koszty odsetek, czyli obsługi długu). Pytanie 59 Międzynarodowy system finansowy i jego ewolucja Międzynarodowy system finansowy- to sieć instytucji i instrumentów oraz rynków finansowych i ich regulatorów służących do budowania zaufania między eksporterami i importerami kapitału oraz do alokacji nadwyżki środków finansowych w sposób pozwalający na zachowanie jego spójności. Zgodnie z tradycją myślenia systemowego jest to układ, którego części przyczyniają się do powodzenia całości a jego elementy sa uporządkowane na zasadzie hierarchii lub kontaktu. W przypadku międzynarodowego systemu finansowego współwystępują obie zasady porządkujące jego elementy. Z jednej strony, mamy takie ciała decyzyjne, jak okresowe spotkania na szczycie przedstawicieli krajów „wielkiej siódemki”(G-7) lub Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Światowa Organizacja Handlu, z drugiej strony- liczne i lawinowo narastające międzynarodowe standardy finansowe. Międzynarodowego systemu finansowego nie można wprost i bez reszty podzielić na krajowe systemy finansowe. Nie stanowi on prostej sumy krajowych systemów finansowych. Na efekt synergii składają się eksterytorialne rynki międzynarodowe, jak również transgraniczne operacje finansowe, świadczone bez obecności handlowej w kraju usługobiorcy. Międzynarodowy system finansowy jest wielkim złożonym i dynamicznym systemem, który może być jednak opisany za pomocą tych samych kategorii, co krajowy system finansowy. Powstanie międzynarodowego systemu finansowego wiąże się z rozkwitem w latach siedemdziesiątych XX w. rynku eurodolarowego. Pozwoliło to na wykształcenie się referencyjnych stóp ceny pieniądza oraz wymusiło , pod presją niekontrolowanej konkurencji, liberyzacje krajowych rynków finansowych. Splot globalizacji i liberyzacji rynków finansowych z obniżką kosztów transmisji danych finansowych zrodził współczesny międzynarodowy system finansowy. Międzynarodowy system finansowy jest jest rezultatem wielowiekowego rozwoju systemów bankowych oraz rynków finansowych. Na jego obecny kształt wpłynęły również korporacje ponadnarodowe, zainteresowane globalizacją gospodarki, powstawaniem instrumentów finansowych nowej generacji do zarządzania ryzykiem, oraz istnienie oaz podatkowych. Innym liczącym się uczestnikiem tworzenia międzynarodowego systemu finansowego były państwa współpracujące i rywalizujące ze sobą w skali globalnej. Przez politykę handlową w ramach Światowej Organizacji Handlu państwa dążą do ekspansji własnej wykwalifikowanej siły roboczej na rynki usług finansowych w krajach o wschodzącej gospodarce rynkowej. Ze strony OECD chcą skutecznej ochrony własnych inwestycji w instytucjach finansowych. Z kolei z pomocą grupy Banku Światowego oraz MFW dążą do pokonania zacofania oraz zaburzeń równowagi makroekonomicznej w okresie doganiania gospodarczej czołówki świata. Protekcjonizm państw mógłby prowadzić do rozpadu międzynarodowego systemu finansowego, dlatego niezbędne jest jego ograniczenie przez wprowadzenie międzynarodowych standardów ochrony konkurencji i praw klienta. Organizacje i instytucje finansowe mające żywotne interesy na rynkach finansowych działają tak, aby nie doprowadzić do rozpadu systemu w wyniku nadmiernej konkurencji i nieprzestrzegania zasad prewencji. Tworzenie zasad równoprawnej konkurencji banków to domena Banku Rozrachunków Międzynarodowych oraz Komisji Europejskiej. Organizacje te reprezentują władze regulacyjne i nadzorcze. Pytanie 63 Jednolity rynek finansowy UE Jednolity rynek finansowy to większa konkurencja między instytucjami : bankami, giełdami papierów wartościowych, firmami ubezpieczeniowymi, funduszami inwestycyjnymi ... Większa konkurencja między pośrednikami finansowymi to m.inin.:.: • niższe ceny kredytów • niższy koszt pozyskania kapitału własnego • niższe ceny transferów finansowych • atrakcyjniejsze formy oszczędzania Jednolity rynek finansowy to: •McDonaldyzacja •zagrożenie dla lokalnych rynków finansowych •PRESJA NA DOSKONALENIE KRAJOWEJ INFRASTRUKTURY INSTYTUCJONALNO REGULACYJNEJ
