narząd mowy - NetPrace.pl
advertisement
NARZĄD MOWY NARZĄD MOWY- zespół organów uczestniczących w procesie wytwarzania dźwięków (głosek). Są to: 1) aparat oddechowy (płuca, przepona, tchawica); 2) aparat fonacyjny (krtań z wiązadłami głosowymi); 3) aparat artykulacyjny tzw. nasada (jama gardłowa, ustna, nosowa). Narządy głosotwórcze człowieka: a) język, b) gardło, c) nagłośnia, d) krtań otwierająca się do gardła, e) przełyk, f) tchawica, g) podniebienie, h)usta, i) żuchwa, j) fałdy głosowe Emisja głosu to skoordynowany zespól czynności oddychania, fonacji i artykulacji oraz powstającego przy tym rezonansu. Mówiąc o emisji zazwyczaj kojarzymy to ze śpiewem. Natomiast mowa i śpiew to dwa rodzaje tej samej czynności, która związana jest z wydobywaniem głosu i dokonuje się za pomocą narządów głosu. Należy postawić sobie pytanie : Jak to się w ogóle dzieje, że wydajemy głos, co się do tego przyczynia? Pierwotną przyczyną powstawania głosu ludzkiego jest strumień powietrza przechodzący przez krtań. Gdy powietrze wypływa przez głośnię do krtani, wiązadła głosowe zostają pobudzone do drgań, dla których charakterystyczna jest duża liczba alikwotów (tonów składowych). Wyróżniamy trzy ośrodki, które przyczyniają się do powstania głosu. Są to: płuca, które dostarczają powietrza niezbędnego by mówić, śpiewać i wraz z mięśniami oddechowymi klatki piersiowej i brzucha biorą udział w czynności oddechowej. krtań, jest ośrodkiem wydającym głos, warunkującym czynność głosotwórczą, fonacyjną. Ponadto pełni jeszcze funkcje oddechową. nasada, jest ośrodkiem, w którym głos powstały w krtani poddawany jest ostatecznej obróbce. Toteż nasada oprócz funkcji oddechowej pełni jeszcze funkcje rezonansową i artykulacyjną. Dlatego warunkiem prawidłowej mowy i śpiewu jest harmonijna współpraca wszystkich narządów. Nieprawidłowy przebieg jednej czynności pociąga za sobą nieprawidłowość pozostałych. PŁUCA Są to narządy parzyste (płuco prawe i lewe) należące do układu oddechowego. W płucach odbywa się wymiana gazowa (oddychanie). Płuco ma postać stożka złożonego z podstawy z powierzchnią przeponową oraz kopulastego szczytu. Boczna powierzchnia płuca przylega do żeber. Płuco prawe posiada trzy płaty, lewe- dwa płaty. Całość płuca otoczona jest opłucną. Do każdego płuca dochodzi korzeń, w skład którego wchodzą: oskrzela główne, tętnica płucna, dwie żyły płucne, splot nerwowy, naczynia i węzły chłonne oraz tętnice oskrzelowe. Miąższ płuca wykazuje znaczną sprężystość. Całkowita pojemność płuc to cała objętość powietrza zawartego w płucach. Dzieli się ją na: - pojemność wdechową, która określa pojemność powietrza wciąganego do płuc w czasie najgłębszego wdechu, po spokojnym wydechu. Składają się na nią: objętość oddechowa (ilość powietrza wchodzącego i wychodzącego z płuc przy spokojnym oddychaniu) i objętość zapasowa wdechowa (wydychana przy maksymalnym wysiłku ponad objętość oddechową), - pojemność zalegającą czynnościową, którą określa pojemność powietrza pozostająca w płucach przy spokojnym wydechu. Składają się na nią: objętość zapasowa wydechowa (ilość powietrza usuwana z płuc przy maksymalnym wydechu) i objętość zalegająca (ilość powietrza pozostającego w płucach przy maksymalnym wydechu). Natomiast pojemność życiowa płuc to ilość powietrza, jaka może być wprowadzona do płuc 3 3 po uprzednim maksymalnym wydechu, wynosi średnio 3500cm ( 4500cm u 3 mężczyzn, 3200cm u kobiet), na co składa się ilość powietrza zwana powietrzem 3 3 oddechowym ( 500cm ),powietrzem uzupełniającym ( 1500cm ) i powietrzem zapasowym 3 ( 1500cm ). Mięsień płaski oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej, wsklepiony jest do klatki piersiowej, przyczepiający się w okolicy lędźwiowej do żeber i do wyrostka mieczykowatego mostka, przez które przechodzą: żyła główna dolna, przełyk i aorta zstępująca oraz inne narządy. Przepona w czasie skurczu obniża się, powodując zwiększenie objętości klatki piersiowej, czego wynikiem jest wdech. Z tego względu jest to jeden z głównych mięśni oddechowych. Tchawica jest to część dolnych dróg oddechowych zbudowana z podkowiastych pierścieni chrzęstnych otwartych do tyłu, połączonych ze sobą więzadłami i błoną mięśniową gładką, wyścielona od wewnątrz błoną śluzową. Rozpoczyna się od krtani, przechodzi z szyi do śródpiersia, gdzie na wysokości 4 kręgu piersiowego dzieli się na dwa oskrzela główne: prawe i lewe. KRTAŃ Krtań, to rodzaj rury znajdującej się miedzy gardłem a tchawica. Narząd ten pełni jeszcze funkcje obronną tzn. chroni niżej położone drogi oddechowe przed wtargnięciem np. do płuc ciał obcych. Funkcja obronna i oddechowa dokonuje się niezależnie od naszej woli. Krtań zbudowana jest z ruchomych chrząstek różnej wielkości, które połączone są za pomocą stawów, więzadeł i mięśni. Najwyżej położona jest chrząstka nagłośniowa zwana nagłośnią. Podczas oddychania i wydawania głosu nagłośnia jest wyprostowana ku górze odsłaniając wejście do krtani. Ruchy nagłośni wiążą się ściśle z ruchami języka. We wnętrzu krtani znajdują się dwa fałdy głosowe, których drgania są źródłem powstawania głosu. Wewnątrz każdego fałdu znajduje się mięsień zwany mięśniem głosowym, a część zewnętrzna fałdu stanowi więzadło głosowe. Przestrzeń utworzona miedzy więzadłami nazywa się głośnią. Zbliżone do siebie więzadła głosowe przyjmują pozycję fonacyjną, tj. głosową. Głośnia jest wówczas zwarta. Jeżeli więzadła są oddalone od siebie i pozwalają na swobodny przepływ powietrza oddechowego, wówczas przyjmują pozycję oddechową. Głośnia jest wówczas rozwarta. Powstanie głosu uwarunkowane jest każdorazowo drganiem więzadeł głosowych na skutek dochodzących do nich impulsów nerwowych. Drgania te polegają na rytmicznych, bardzo szybkich ruchach oddalania i zbliżania się więzadeł do siebie, przecinają słup powietrza nagromadzonego pod zwartymi więzadłami głosowymi i dają początek fali głosowej czyli głosu. Ruchy krtani, które możemy świadomie regulować, wiążą się z ruchami żuchwy, języka i miękkiego podniebienia. Czynnikiem warunkującym prawidłowe wydobycie głosu jest właściwa praca mięśni nie tylko krtaniowych, ale także tych, które łączą krtań z językiem, żuchwą, gardłem itd. Cały narząd głosu jest podporządkowany i uzależniony od systemu nerwowego. Lekki niedowład któregoś z nerwu od razu wpływa na brzmienie głosu, gdyż od nerwów zależy praca mięśni, a one nigdy nie działają oddzielnie. Nastawienie głosowe to stan gotowości, czyli nastawienie więzadeł na dany sposób zapoczątkowania dźwięku. Istnieją trzy rodzaje nastawienia głosowego: miękkie, gdy więzadła głosowe zbliżają się do siebie, a ich przyśrodkowe krawędzie swobodnie drgają, przy czym zbliżenie więzadeł i początek wdechu następują równocześnie, twarde, powstaje przy silnym zwarciu więzadeł głosowych, przy czym moment zwarcia wyprzedza moment przepływu powietrza wydechowego, które przeciska się przez zwarte więzadła, chuchające, ma miejsce wówczas, gdy więzadła głosowe zbliżone są do siebie w sposób niezupełny. Powstaje wówczas niewielka szczelina, przez którą uchodzi powietrze nie przewartościowane na głos. Obok zagadnienia dotyczącego sposobu zwierania się więzadeł przy fonacji mamy jeszcze do czynienia z zagadnieniem sposobu drgania fałdów głosowych. Drgania te ulegają najrozmaitszym zmianom dzięki pracy mięśni krtani. Każde ciało zdolne do drgania posiada własną częstotliwość drgań, czyli tzw. ton własny. Jeżeli w pobliżu znajduje się inne ciało, które ma tę samą częstotliwość, wówczas i ono zaczyna drgać. To zjawisko określamy mianem rezonansu. W naszym ciele rezonatorami współdrgającymi z falami głosowymi są wszystkie chrząstki krtaniowe, niektóre kości oraz jamy powietrzne zdolne do współdrgania. Rezonans rozumiemy jako: · zjawisko akustyczne, które wzmacnia ton krtaniowy w przestrzeniach klatki piersiowej i nasady, · synonim drgań odczuwanych w czasie wydawania głosu, co wpływa na dźwięczność mowy. Głos bez tego rezonansu jest matowy i głuchy, pozbawiony blasku, czyli metaliczny. Wyróżniamy dwa rodzaje rezonatorów: · Rezonatory dolne, które leżą poniżej fałdów głosowych i mają niezmienne kształty. Zaliczamy tu: przestrzeń podgłośniową krtani, tchawicę, oskrzela, klatkę piersiową. · Rezonatory górne, które znajdują się powyżej fałdów głosowych, o kształtach ulegających zmianom. Zaliczamy do nich: przestrzeń nadgłośniową krtani oraz komory nasady. NASADA Nasada jest systemem połączonych jam rezonacyjnych, do których zaliczamy: jamę gardłową, ustną, nosową wraz z jamami bocznymi nosa. Każda z nich pełni funkcje oddechową i rezonansową, przy czym jama ustna pełni jeszcze funkcje artykulacyjną. jama gardłowa czyli gardło dzieli się na trzy odcinki: gardło górne (jama nosowogardłowa), gardło średnie (jama ustno- gardłowa) i gardło dolne (jama krtaniowogardłowa) jama ustna, to największy i najważniejszy rezonator nasady. Możliwości te wykorzystywane są przy czynności artykulacyjnej jamy ustnej. Artykulacja polega na przekształcaniu w zrozumiałą mowę dźwięków, które powstały w krtani i szmerów, które powstają w nasadzie. Powstaje ona na skutek ciągłych zmian zachodzących w jamie ustnej. Dokonuje się to dzięki pracy narządów artykulacyjnych, które z kolei dzielimy na: - ruchome: język (najważniejszy i najbardziej ruchliwy narząd artykulacyjny), wargi (to ważny modulator brzmienia głosu), żuchwa z zębami i podniebienie miękkie wraz z języczkiem podniebiennym, - nieruchome: górna szczeka z zębami oraz podniebienie twarde. jama nosowa, to jedyny rezonator nasady o sztywnych ścianach. Powietrze, które przedostaje się do nosa powoduje nosowe zabarwienie głosu. Toteż jama nosowa bierze udział w artykulacji głosek nosowych (a, e, m, n, n). Jama ustna łączy się z jamami bocznymi nosa: zatoki szczękowe, klinowe, sitowe, czołowe i tworzy z nimi połączony system rezonacyjny. Oprócz jamy nosowej duże znaczenie dla rezonansu nasady mają drgania chrząstki nosa oraz kości oczodołów. Wszystkie wyżej omówione warunki rezonansowo-artykulacyjne nasady powstają wskutek prawidłowego i udoskonalonego działania mięśni nasady, które muszą współdziałać z mięśniami krtaniowymi i oddechowymi. Dlatego też prawidłowa emisja głosu zależy od harmonijnego współdziałania wszystkich jej elementów. Prawidłowa fizjologicznie emisja głosu działa dodatnio nie tylko na sam narząd głosu, ale również na takie funkcje organizmu jak: oddychanie, praca serca, trawienie, funkcje układu nerwowego itp. Prawidłowa emisja jest naturalna, ponieważ angażuje do pracy wszystkie grupy mięśni, które ze sobą współdziałają. Jest przede wszystkim właściwa, gdyż prowadzi do zachowania równowagi miedzy elementami mowy i muzyki, a z kolei wyraźna artykulacja jest podstawą prawidłowej emisji. Mowa i śpiew nierozerwalnie związane są ze słuchem. Od zdrowego narządu słuchu zależy prawidłowy rozwój głosu człowieka. Bez słuchu nie byłoby muzyki, nie byłoby również mowy. Ucho jest organem, który nadzoruje i kontroluje mowę i śpiew. AKUSTYKA Każde wrażenie, otrzymane za pośrednictwem ucha (narząd Cortiego w uchu wewnętrznym), nazywamy głosem. Źródło głosu jest zawsze w obrębie kuli ziemskiej. Doświadczenia wykazują, że do wzbudzenia głosu są potrzebne nagłe, krótkie uderzenia (głos krótki). Głos ciągły powstaje , gdy liczne uderzenia powstają jedno po drugim (częstotliwość wstrząśnień powinna przekraczać 30 na sekundę – wtedy ucho nie odróżnia pojedynczych wstrząśnień). Wrażenie jednostajne i niezmienne nazywamy dźwiękiem. Wrażenia zmienne i niejednostajne nazywamy szmerami. Wrażenia głosu odbieramy dopiero po upływie niejakiego czasu, stad wniosek, ze głos bywa przewodzony; prędkość przewodzenia głosu w powietrzu równa się 340m/s, a wiec równa się prędkości przewodzenia fal podłużnych w powietrzu; w ogóle prędkość przewodzenia fal w danym ośrodku równa się prędkości rozchodzenia się fal podłużnych w tymże ośrodku (w próżni głos się nie rozchodzi – dzwon pod kloszem pompy pneumatycznej nie dzwoni mimo uderzeń). Fale głosowe bywają unoszone razem z przewodnikiem (np. powietrzem), stąd prędkość ich zmienia się o prędkość przewodnika; mogą one być odbijane od powierzchni (ciała jednolite i ciecze dobrze odbijają) i wtedy otrzymujemy odgłos czyli echo. Odbicie to podlega wszystkim prawom odbicia fal. Narządy mowy, zespół organów uczestniczących w procesie wytwarzania dźwięków (głosek). Są to: 1) aparat oddechowy (płuca, przepona, tchawica); 2) aparat fonacyjny (krtań z wiązadłami głosowymi); 3) aparat artykulacyjny tzw. nasada (jama gardłowa, ustna, nosowa). Przy udziale krtani powstają głoski dźwięczne i bezdźwięczne, a położenie wiązadeł głosowych decyduje o ich dźwięczności. Na styku jamy gardłowej, ustnej i nosowej powstają głoski ustne i nosowe, o ich klasyfikacji decyduje udział języka, będącego zakończeniem podniebienia miękkiego. Położenie języka w jamie ustnej decyduje o wytwarzaniu głosek twardych i miękkich, ponadto w artykulacji mogą brać udział wargi, zęby, dziąsła, podniebienie twarde. x60
