Postęp w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit Zaparcie stolca
advertisement
Międzynarodowe czasopismo dotyczące zagadnień terapii i badań biomedycznych przygotowywane we współpracy z Polskim Towarzystwem Homeopatii i Homotoksykologii kwiecień-czerwiec 2011 Zeszyt 2 (33-50) ISSN 1232-5295 2 Postęp w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit Zaparcie stolca – postępowanie dietetyczno-farmakologiczne Terapeutyczne przeciwciała monoklonalne – zumaby Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – zmiana podejścia do leczenia Parasomnie u dzieci Działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne i biochemiczne leku Hepeel na komórki Hep G2 75-lecie firmy Heel Spis treści Temat numeru Zaparcie stolca – postępowanie dietetyczno-farmakologiczne 33 prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, lek. med. Bartosz Romańczuk Doniesienia naukowe Postęp w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit 39 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Postępy w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit, tłum. K. Kurek, Medycyna po Dyplomie, vol. 19/nr 10/październik 2010 Terapeutyczne przeciwciała monoklonalne – zumaby Idea „magicznych pocisków” współczesnej farmakoterapii 40 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie konferencji prasowej pod tym samym tytułem poprowadzonej przez dr n. farm. Wojciecha Łuszczynę – Rzecznika URPL, 3 marca 2010 r. w siedzibie Urzędu, przy ul. Ząbkowskiej 41 w Warszawie Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – zmiana podejścia do leczenia 41 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Jerome O. Klein. Is Acute Otitis Media a Treatable Disease?, N Eng J Med 2010; 364:168 Parasomnie u dzieci 42 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: kons. A. Lichniak, Parasomnie u dzieci, Medycyna Praktyczna – Pediatria 3/2010; 51-60 Otyłość a zmiany klimatyczne 43 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: G.J. Egger i J.B. Dixon. Obesity and global warming: are they similar „canaries” in the same „mineshaft”?, MJA 2010; 193:635 Badania naukowe Działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne i biochemiczne leku homeopatycznego Hepeel na komórki Hep G2 46 Rolf Gebhardt, Instytut Biochemii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Lipski, Lipsk (Niemcy) Streszczenie badania opracowała lek. med. Anita Bania Aktualności Na 75-lecie firmy Heel 48 Anita Bania Rada Naukowa: Redaktor Naczelna: Rada Redakcyjna: Adres redakcji i wydawcy: prof. dr Hartmut Heine, Baden-Baden; dr farm. Wilfried Stock, Sinzheim Anita Bania dr Izabela Fołta, dr Witold Wandel, dr Mieczysław Bąkowski, Aneta Żebrowska, Anna Legun, Katarzyna Miler – Matuszewska, Katarzyna Mitrowska. Heel Polska Sp. z o.o., 02-822 Warszawa, ul. Poleczki 21, tel.: (22) 545 07 15; fax: (22) 545 07 18. „Medycyna Biologiczna” jest kwartalnikiem ukazującym się od 1994 r. MB zamieszcza prace autorów polskich i zagranicznych, prowadzi wymianę artykułów z „Journal of Biomedical Therapy”. Prace są recenzowane. ISSN 1232-5295 Drodzy Czytelnicy, Bieżący numer Medycyny Biologicznej poświęcamy w sporej mierze zagadnieniom gastroenterologii dziecięcej, gdyż ta cechuje się odrębnościami charakterystycznymi dla wieku dziecięcego. Gastroenterologia dziecięca jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi medycyny. Ostatnie dziesięciolecie przyniosło szczególnie intensywny jej rozwój w zakresie diagnostyki i leczenia. Wprowadzono nowoczesne metody diagnostyczne, jak 24-godzinną pH-metrię przełyku, manometrię przełyku i odbytnicy, ultrasonografię dopplerowską, tomografię spiralną, rezonans magnetyczny. Rozwinęła się transplantacja wątroby, wprowadzono nowe metody leczenia farmakologicznego, opracowane zostały standardy postępowania diagnostycznego i leczniczego większości chorób, w tym kryteria diagnostyczne zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, choroby refluksowej przełyku, nieswoistych zapaleń jelit, kamicy żółciowej, chorób trzustki i wątroby. I chociaż lista tych osiągnięć terapeutycznych jest pokaźna i bardzo ważna, to jednak w dalszym ciągu, niczym „gradowa chmura” jawi się nad wyraz przyziemny problem związany z zaparciami stolca u małych dzieci i postępowaniem dietetyczno-terapeutycznym w tych dolegliwościach, które wielokrotnie spędzają sen z powiek rodzicom i opiekunom. Prof. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska w sposób wnikliwy i szczegółowy przedstawia problem zaparć czynnościowych u dzieci. Szczególnie gorąco zachęcam do lektury tego artykułu. Na łamach naszego pisma poświęcamy sporo uwagi doniesieniom naukowym z zakresu pediatrii, farmakologii klinicznej, otolaryngologii i medycyny ogólnej. Przytaczamy wnioski z badania podstawowego oceniającego działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne oraz biochemiczne leku Hepeel na komórki linii Hep G2 ludzkiego wątrobiaka zarodkowego. Z prawdziwą przyjemnością informujemy Państwa, iż firma Heel świętuje w tym roku swoje 75. urodziny. Przytaczamy treści laudacji powstałych z tej okazji, a zrodzonych pod piórem naszych długoletnich współpracowników. Życzę Państwu przyjemnej i owocnej lektury. Zasyłam także życzenia zdrowych, spokojnych, rodzinnych Świąt Zmartwychwstania Pana. Z wyrazami szacunku, Redaktor Naczelna Anita Bania Temat numeru Zaparcie stolca – postępowanie dietetyczno-farmakologiczne prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, lek. med. Bartosz Romańczuk Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Wstęp Zaparcie stolca należy do najczęstszych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występujących u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że przewlekłe zaparcie stolca dotyczy 8-10% populacji dziecięcej oraz stanowi częstą przyczynę wizyt u lekarza pediatry (3-5% porad) i gastroenterologa dziecięcego (25-30% porad) 1, 2, 3. Dolegliwość ta najczęściej występuje w okresie kontroli wypróżnień (2-4 rok życia), częściej u chłopców niż u dziewczynek. W populacji wieku rozwojowego dominuje zaparcie o charakterze czynnościowym (90-95%), które należy do grupy zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego o ustalonym obrazie klinicznym, lecz bez jednoznacznego czynnika etiologicznego, bez charakterystycznych zmian morfologicznych oraz laboratoryjnych. Zaparcie o podłożu organicznym występuje u dzieci rzadko (5-10%). Kryteria diagnostyczne zaparcia czynnościowego stolca Zaparcie czynnościowe stolca u dzieci i młodzieży rozpo- znaje się w oparciu o III Kryteria Rzymskie z 2006 roku, w których populację wieku rozwojowego podzielono na dwie grupy wiekowe: G7 (dzieci do ukończenia 4. roku życia) i H3a (dzieci starsze i młodzież). Główną różnicę między grupami stanowi czas utrzymywania się objawów klinicznych zaparcia stolca, wynoszący odpowiednio 1 lub 2 miesiące (tabela 1) 4, 5. Przyczyny zaparcia organicznego stolca Do najważniejszych przyczyn zaparcia organicznego stolca w populacji wieku rozwojowego należą: • choroby przewodu pokarmowego (wady anatomiczne, zwężenie jelita w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Crohna, choroba Hirschsprunga, mukowiscydoza, szczelina odbytu, zespół zstępującego krocza, wypadanie błony śluzowej lub zwieracza wewnętrznego odbytu); • choroby układu nerwowego (przepuklina oponowo-rdzeniowa, uszkodzenia rdzenia kręgowego, mózgowe porażenie dziecięce, upośledzenie rozwoju psychomotorycznego, autyzm); • choroby tkanki łącznej (twardzina, toczeń trzewny); • choroby endokrynologiczne (moczówka prosta, niedoTab. 1 Kryteria diagnostyczne zaparcia czynnościowego – Kryteria Rzymskie III Grupa G7: noworodki, niemowlęta i dzieci w wieku poniemowlęcym Grupa H3a: dzieci powyżej 4 lat i młodzież Występowanie co najmniej przez 1 miesiąc, co najmniej 2 z wymienionych poniżej objawów, co najmniej raz w tygodniu: Występowanie co najmniej przez 2 miesiące, co najmniej 2 z wymienionych poniżej objawów, co najmniej raz w tygodniu: 1. Nie więcej niż dwa wypróżnienia w tygodniu 2. Co najmniej raz na tydzień epizod popuszczania stolca u dziecka, które nabyło umiejętność kontroli wypróżnień 3. Wywiad wskazujący na nasiloną retencję stolca 4. Wywiad wskazujący na bolesne wypróżnienia lub zbite stolce 5. Obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy 6. Wywiad wskazujący na stolce o dużej objętości 1. Nie więcej niż dwa wypróżnienia w tygodniu w toalecie 2. Co najmniej raz na tydzień epizod popuszczania stolca 3. Wywiad wskazujący na przyjmowanie pozycji ciała sprzyjającej wstrzymywaniu defekacji lub nasilone wstrzymywanie stolca 4. Wywiad wskazujący na bolesne wypróżnienia lub zbite stolce 5. Obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy 6. Wywiad wskazujący na stolce o dużej objętości Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 33 Temat numeru czynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, niedoczynność nadnerczy); • zaburzenia gospodarki elektrolitowej (hiperkalcemia, hipokaliemia); • niepożądane działanie stosowanych przewlekle leków (opiaty, leki psychotropowe, leki przeciwpadaczkowe, leki antycholinergiczne) 6. • brak lub spłycenie lordozy lędźwiowo-krzyżowej, • płaskie pośladki, • odbyt przemieszczony do przodu, • ziejący odbyt, • wąska, pusta odbytnica i wyczuwalne masy kałowe w badaniu palpacyjnym brzucha, • gwałtowne oddanie płynnego stolca i gazów przy wyciąganiu palca z odbytnicy, • krew utajona w stolcu, • zmniejszone napięcie mięśni i/lub zmniejszenie siły mięśni w kończynach dolnych. W czynnościowym zaparciu stolca często występuje paniczny lęk dziecka przed badaniem per rectum, czego nie obserwuje się u pacjentów z organicznym podłożem choroby. W tych przypadkach badanie palpacyjne można zastąpić ultrasonografią jamy brzusznej lub zdjęciem przeglądowym radiologicznym. Diagnostyka zaparcia stolca W diagnostyce zaparcia stolca u dzieci i młodzieży wykorzystuje się badanie podmiotowe, badanie przedmiotowe oraz badania pomocnicze i specjalistyczne. W badaniu przedmiotowym należy przede wszystkim zwrócić uwagę na objawy różnicujące zaparcie o podłożu organicznym od czynnościowego 7. Należą do nich między innymi: • u pośledzenie rozwoju somatycznego, •w zdęcie brzucha, Ryc. 1 Etapy postępowania diagnostycznego u dzieci i młodzieży z zaparciem stolca (wg Karausa w modyfikacji Ryżko) wywiad, badanie przedmiotowe, proste testy laboratoryjne dieta bogatoresztkowa przez miesiąc brak poprawy poprawa kolonoskopia lub RTG, wlew kontrastowy, czas pasażu jelitowego dalsze przestrzeganie diety czas pasażu jelitowego skuteczna pasaż zwolniony czynnościowe zaczopowanie w okolicy rectum próba leczenia (np. laktulozą) defekografia, manometria, EMG zwieracza nieskuteczna rozważenie kolektomii, ocena pasażu przez jelito cienkie 34 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 Temat numeru W badaniach pomocniczych wykonuje się: morfologię krwi, OB, stężenie białka C-reaktywnego, elektrolitów (sodu, potasu, wapnia, fosforu), hormonów tarczycy, witaminy D3 oraz poziom glikemii. W celu poszerzenia diagnostyki zaleca się wykonanie badań specjalistycznych (rektoskopia, kolonoskopia, wlew kontrastowy, czas pasażu jelitowego, defekografia, manometria anorektalna, elektromiografia mięśni miednicy, endosonografia odbytu) 8. Etapy postępowania diagnostycznego u dzieci i młodzieży z zaparciem stolca przedstawiono na Rycinie 1. 9 Leczenie zaparcia czynnościowego stolca Leczenie zaparcia stolca w populacji dziecięcej jest kompleksowe i wymaga odpowiedniego postępowania niefarmakologicznego i farmakologicznego. Zbyt późne rozpoczęcie terapii wiąże się z ryzykiem rozdęcia i obniżenia czucia wypełnienia odbytnicy, z powodu zmniejszenia napięcia mięśni gładkich odbytnicy i esicy. Niejednokrotnie w proces leczenia zaparcia stolca u dzieci powinni być zaangażowani, oprócz lekarza pediatry i gastroenterologa dziecięcego, dietetyk oraz psycholog lub psychiatra dziecięcy. Na początku terapii należy przeprowadzić edukację pacjenta i jego opiekunów z poinformowaniem o przewlekłym i nawrotowym charakterze dolegliwości. Zaleca się prowadzenie treningu defekacyjnego polegającego na zachęcaniu małego pacjenta do regularnego uczęszczania do toalety o stałych porach dnia, głównie po posiłkach. Należy jednak postępować w sposób zrównoważony i delikatny, ponieważ wymuszanie wypróżnienia u dziecka może wywołać efekt odwrotny od zamierzonego i nasilić retencję stolca. Czynność defekacji należy sprowadzić do poziomu normalnej codziennej czynności (np. mycia czy ubierania się). Ponadto dobre efekty przynosi system nagradzania dziecka. Nie należy zapominać o codziennej aktywności fizycznej, która pobudza motorykę jelita grubego, co znacznie ułatwia defekację. U dzieci współpracujących skuteczna jest terapia behawioralna (tzw. biofeedback), która polega na ćwiczeniach relaksacyjnych mięśni zwieraczy odbytu w formie zabaw obrazkowych pod kontrolą aparatu manometrycznego. Celem terapii jest wytworzenie odpowiedniej kontroli czynności defekacyjnych 10. Niekiedy podłoże zaparcia czynnościowego stanowi tło psychogenne (np. zmiana miejsca zamieszkania, zmiana szkoły, trudności w nauce, problemy rówieśnicze lub rodzinne). Z tego powodu dziecko i jego opiekunowie powinni zostać otoczeni opieką psychologa lub psychiatry dziecięcego. Dieta bogatobłonnikowa U większości dzieci zaparcie stolca wywołane jest nieprawidłowymi nawykami dietetycznymi, dlatego niezmiernie ważnym elementem leczenia niefarmakologicznego jest modyfikacja diety polegająca na wprowadzeniu diety bogatoresztkowej, bogatej w błonnik pokarmowy. Posiłki, najlepiej 5 dziennie, powinny być podawane o stałych porach dnia. W przerwach między spożywaniem pokarmów zaleca się przyjmowanie zwiększonej ilości płynów (napojów niegazowanych, kompotów czy soków). Niedobór płynów przy dużej podaży błonnika może doprowadzić do powstania zbitych mas kałowych i tym samym nasilać zaparcie stolca. Błonnikiem (tzw. włóknikiem pokarmowym) określamy zespół ścian komórkowych roślin nietrawionych i niewchłanialnych w przewodzie pokarmowym człowieka. Dzieli się on na frakcje rozpuszczalne (pektyny, gumy, śluzy, glukomannan i częściowo hemicelulozy) i nierozpuszczalne w wodzie (celuloza, ligniny). Produkty bogate w błonnik nasilają fermentację i zwiększają ilość wody w dolnym odcinku przewodu pokarmowego, co znacznie ułatwia oddawanie stolca i poprawia rytm wypróżnień. U dzieci zdrowych zaleca się spożywanie błonnika w ilości 0,5 g/kg mc. (ale nie więcej niż 35 g/dobę) 11. W leczeniu zaparcia stolca jego podaż może być nawet trzykrotnie wyższa. W przypadku nieprzestrzegania diety przez pacjenta istnieje możliwość podawania błonnika z innych źródeł (preparaty farmakologiczne). Produkty wskazane i niewskazane w zaparciu czynnościowym stolca przedstawiono w Tabeli 2. Leczenie farmakologiczne Leczenie farmakologiczne zaparcia stolca składa się z 3 faz: odklinowania jelit, leczenia podtrzymującego oraz odstawienia leków. Ze względu na mechanizm działania leki można podzielić na: • osmotyczne: laktuloza, makrogole; • poślizgowe: płynna parafina, dokuzan sodowy, śluz siemienia lnianego; • drażniące: bisakodyl, sennozydy; • pęczniejące: metyloceluloza, babka lancetowata. W populacji wieku dziecięcego preferowaną drogą podawania preparatów jest droga doustna. Ze względu na duży dyskomfort i lęk dzieci przed manipulacją w okolicy odbytu podawanie leków doodbytniczych (wlewki fosforanowe, czopki glicerynowe, bisakodyl, Viburcol compositum) powinno być ograniczone do wyjątkowych sytuacji (np. niepokój, lęk u dziecka, zaleganie dużych ilości zbitych mas kałowych z towarzyszącym silnym bólem brzucha czy nieprzyjmowanie przez pacjenta preparatów doustnych). Celem pierwszego etapu leczenia zaparcia stolca u dzieci Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 35 Temat numeru Tab. 2 Produkty wskazane i przeciwwskazane w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży Grupy produktów Produkty wskazane Produkty niewskazane pieczywo czerstwe, razowe, żytnie, pełnoziarniste, graham, pieczywo chrupkie, pieczywo z dodatkiem otrąb, pumpernikiel pieczywo świeże, jasne, pszenne bułki, pieczywo cukiernicze, rogale mąka mąka z niskiego przemiału – żytnia, razowa mąka z wysokiego przemiału – pszenna, kukurydziana, ziemniaczana kasze, makarony kasze gruboziarniste: gryczana, jaglana, jęczmienna-pęczak, ryż brązowy, otręby, płatki jęczmienne, owsiane, makarony z mąki razowej kasze drobne: manna, krakowska, kukurydziana, jęczmienna-perłowa, ryż biały, makaron z mąki pszennej mięso, wędliny chude mięsa (gotowane, duszone lub smażone bez tłuszczu) – wołowina, cielęcina, królik, chudy drób (indyk, kurczak), chuda szynka (wołowa, drobiowa) i polędwica tłuste (smażone na oleju, margarynach twardych) mięsa (wieprzowe, wołowe, baranina, gęś, kaczka), tłuste wędliny (baleron, boczek, pasztety, tłuste kiełbasy) jaja gotowane na miękko, na parze smażone na tłuszczu ryby gotowany dorsz, sandacz, szczupak, leszcz węgorz, ryby smażone mleko i przetwory mleczne chude mleko (0-2% tłuszczu), kefiry, jogurty z odtłuszczonego mleka, chudy ser twarogowy tłuste mleko (>2%), kefiry i jogurty z tłustego mleka, śmietany, sery typu „fromage”, sery topione, śmietanka kremowa owoce wszystkie gatunki, szczególnie zawierające drobne pestki (tj. agrest, winogrona, kiwi, poziomki, truskawki, świeże czarne jagody), owoce suszone, niskosłodzone dżemy wysokosłodzone dżemy, konfitury, suszone czarne jagody w formie naparu warzywa wszystkie warzywa, w postaci surówek lub gotowane (brokuł, buraki, pomidor, papryka, szpinak, sałata, pietruszka), dynia, marchew surowa warzywa smażone (frytki), wzdymające (groch, fasola, bób, kapusta, cebula, kalafior, świeży ogórek), gotowana marchew cukier, miód, słodycze, przekąski galaretki przygotowane z owoców, musy, pestki słonecznika, dyni, orzechy laskowe, pistacjowe, migdały, miód (w ograniczonych ilościach) czekolada, kakao, torty, kremy, lody tradycyjne, kisiele, ciastka, cukier (biały, brunatny, owocowy, gronowy, słodowy) napoje napoje niegazowane, kompoty, soki (jabłkowy, winogronowy, gruszkowy), nektary owocowe, napary owocowe bardzo słodkie napoje, wody gazowane, napoje czekoladowe, kawa prawdziwa, mocna herbata przyprawy wszystkie ziołowe przyprawy (głównie: koperek, kminek, ziele angielskie, liść laurowy, majeranek, anyż, cynamon) duże ilości ostrych przypraw, ocet, musztarda, sól i młodzieży (faza odblokowania lub odklinowania jelit) jest oczyszczenie jelita grubego z zalegających mas kałowych. W leczeniu stosowane są najczęściej dokuzan sodowy, płynna parafina i makrogole. Dokuzan sodowy jest związkiem zmniejszającym napięcie powierzchniowe oraz zwiększającym wydzielanie elektrolitów i wody przez ścianę jelita. Powoduje to zwiększenie objętości i zmianę konsystencji mas kałowych, co znacznie ułatwia defekację. Dokuzan nie wpływa na perystaltykę jelit, ani na czas pasażu treści pokarmowej w jelitach. Lek działa po 1-3 dniach stosowania. 36 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 Płynna parafina działa po kilkunastu godzinach od podania. Związek powleka błonę śluzową jelita grubego, hamuje zwrotne wchłanianie wody z jelita oraz rozmiękcza masy kałowe. Lek może upośledzać wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz podawanych doustnie leków. Makrogole to substancje niewchłaniające się w przewodzie pokarmowym człowieka. W świetle jelita działają osmotycznie, zapobiegając nadmiernej resorpcji wody i zagęszczaniu stolca. W leczeniu zaparcia stolca skuteczne są makrogole o niskiej masie cząsteczkowej (3350-4000). W fazie odklinowania jelit powinny być podawane w daw- Temat numeru ce 1,5 g/kg mc./dobę w 3-4 dawkach 7. Czas podawania leku nie powinien przekraczać 4 dni. Przy dłuższym podawaniu makrogole mogą powodować biegunkę, bóle brzucha i podrażnienie odbytnicy. Nieskuteczność leczenia lub konieczność szybkiego usunięcia mas kałowych z megarectum (np. podczas silnego bólu brzucha) są wskazaniami do wykonania wlewki doodbytniczej (np. z parafiny, soli fizjologicznej lub roztworu hipertonicznych fosforanów). Wysoką skuteczność wykazują wówczas hipertoniczne roztwory fosforanów, które działają osmotycznie w świetle jelita, zapobiegają wchłanianiu wody, zmiękczają masy kałowe, zwiększają ich objętość i pobudzają odruch defekacji. Wlewki fosforanowe działają kilka minut po podaniu. Ze względu na ryzyko urazu mechanicznego ściany odbytnicy związki te nie powinny być stosowane u dzieci poniżej 2. roku życia. W przypadku ciężkiego zaparcia stolca, przy nieskuteczności wlewki doodbytniczej, konieczna jest ręczna ewakuacja mas kałowych z odbytnicy. Drugi etap leczenia farmakologicznego zaparcia stolca u dzieci i młodzieży można zacząć dopiero po skutecznym odblokowaniu jelit z zalegającego stolca. Faza leczenia podtrzymującego trwa różnie długo, nawet do kilku lat. Jej celem jest podtrzymywanie ewakuacji stolca i przywracanie prawidłowego napięcia dolnego odcinka przewodu pokarmowego. W leczeniu najczęściej wykorzystywane są: laktuloza, płynna parafina oraz makrogole. Laktuloza jest disacharydem składającym się z cząsteczki galaktozy i fruktozy. Dwucukier rozkładany jest przez ekosystem mikrobiontów przewodu pokarmowego do dwutlenku węgla i kwasów organicznych. Substancje te na drodze osmotycznej zwiększają ilość wody w jelicie grubym i pobudzają jego perystaltykę. Laktuloza jest łagodnym lekiem przeczyszczającym, którego działanie występuje po 24-48 godzinach od podania doustnego. W fazie leczenia podtrzymującego preparaty laktulozy powinno podawać się w ilościach zapewniających regularne, codzienne wypróżnienia (najczęściej 1-3 ml/kg mc./24 godziny w dawkach podzielonych) 12. W wieku poniemowlęcym lub późniejszym, w fazie leczenia podtrzymującego, można stosować makrogole. Zaleca się stopniowe zwiększanie dawki od ¼ lub ½ saszetki jednego z preparatów makrogoli, aż do osiągnięcia dawki skutecznej, przy której oddawane stolce są papkowate lub uformowane i oddawane bez wysiłku 7. Niekiedy istnieje konieczność podawania dwóch leków równocześnie (laktuloza z dokuzanem sodowym lub makrogolem). Po uzyskaniu u pacjenta regularnych i prawidłowych defekacji można rozpocząć ostatni etap leczenia zaparcia stolca (faza odstawienia leków). Warto zaznaczyć, że zbyt szybkie przerwanie terapii może doprowadzić do nawrotu choroby, szczególnie przy nieprzestrzeganiu przez dziecko diety bogatobłonnikowej. Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz tel. (052) 585 48 50, fax (052) 585 40 86 e-mail: [email protected] Piśmiennictwo 1.Leung A.K., Chan P.Y., Cho H.Y.: Constipation in children. Am. Fam. Physician 1996, 54, 2, 611-618, 627. 2.Loening-Baucke V.: Constipation in early childhood: patient characteristics, treatment and longterm follow up. Gut 1993, 34, 10, 1400-1404. 3.Baker S.S., Liptak G.S., Colletti R.B. i wsp.: Constipation in infants and children: evaluation and treatment. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1999, 29, 612-626. 4.Hyman P.E., Milla P.J., Benninga M.A. i wsp.: Child­ hood functional gastrointestinal disorders: neonate/ toddler. Gastroenterology, 2006, 130, 1519-1526. 5.Rasquin A., di Lorenzo C., Forbes D i wsp.: Child­hood functional gastrointestinal disorders: child/adolescent. Gastroenterology 2006, 130, 1527-1537. 6.Jończyk-Potoczna K., Krawczyński M.: Zaparcia stolca u dzieci w codziennej praktyce lekarza podstawowej opieki medycznej. Przew. Lek. 2001, 4, 12, 25-30. 7.Ryżko J., Dądalski M.: Zaparcie i choroba Hirschsprunga. Med. Prakt. Pediatr. 2008, 0 (1 wyd. sp), 87-93. 8.Bijoś A., Czerwionka-Szaflarska M., Mazur A.: Diagnostyka i leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci ze szczególnym uwzględnieniem czynnościowej retencji stolca. Pediatr. Pol. 2007, 82 (8), 642-646. 9.Ryżko J.: Zaparcia stolca u dzieci – postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. Standardy Medyczne 1999, 1, 10-14. 10.Mierzwa G., Czerwionka-Szaflarska M., Bała G.: Ocena skuteczności ćwiczeń biofeedback u dzieci i młodzieży z zaparciami i (lub) z zanieczyszczaniem się stolcem – wstępne wyniki badań własnych. Pediatr. Współcz. 2006, 8 (1), 17-20. 11.Ryżko J., Olek A., Stolarczyk A.: Żywienie w zaparciach stolca u dzieci. Standardy Medyczne 2001, 12 (3), 16 -25. 12.Romańczuk W., Korczowski R.: Duphalac (laktuloza) w leczeniu przewlekłych zaparć stolca u dzieci. Wiad. Lek. 1995, 48, 96-99. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 37 Doniesienia naukowe Postęp w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Postępy w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit, tłum. K. Kurek, Medycyna po Dyplomie, vol. 19/nr 10/październik 2010 Częstość występowania nieswoistych chorób zapalnych jelit stale rośnie. W samej Wielkiej Brytanii każdego roku rozpoznaje się około 10 tysięcy nowych przypadków. Pogłębienie wiedzy na temat etiopatogenezy nieswoistych chorób zapalnych jelit przyczyniło się do opracowania nowych leków. Leczenie przeciwciałami przeciwko czynnikowi martwicy nowotworów (tumor necrosis factor – TNF-alfa) zastosowano dotychczas u ponad 350 tys. pacjentów z nieswoistą chorobą zapalną jelit na świecie. Leki z tej grupy znalazły zastosowanie zarówno we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, jak i w chorobie Leśniowskiego-Crohna. Ich skuteczność jest niepodważalna, jednak to, co ogranicza ich dostępność, to wysoki koszt leczenia. Leczenie skojarzone z wykorzystaniem leków immunomodulujących i biologicznych o działaniu anty-TNF budzi obawy dotyczące bezpieczeństwa takiej kuracji. Obawy te dotyczą głównie zwiększonego ryzyka zakażeń, także zakażeń oportunistycznych, rozwoju aktywnych postaci gruźlicy, powikłań dermatologicznych oraz rozwoju nowotworów wywodzących się z układu limfatycznego, na przykład chło- niaków. W niedawno opublikowanych badaniach oceniano wskazania do jednoczesnego stosowania immunosupresji u osób leczonych za pomocą anty-TNF-alfa. Z leków biologicznych, np. natalizumab – przeciwciało skierowane przeciw alfa-4 integrynie, o dowiedzionej skuteczności w chorobie Leśniowskiego-Crohna jest już dostępne w USA dla osób, u których wcześniejsza terapia anty-TNF zakończyła się niepowodzeniem. W ostatnich latach w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit sięga się także po metody naturalne. I tak wykazano skuteczność aloesu zwyczajnego (Aloe vera), jaj włosogłówki (Trichuris suis) oraz wielu probiotyków w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Są one przeznaczone głównie dla pacjentów z chorobą o łagodnym przebiegu. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 39 Doniesienia naukowe Terapeutyczne przeciwciała monoklonalne – zumaby Idea „magicznych pocisków” współczesnej farmakoterapii Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie konferencji prasowej pod tym samym tytułem poprowadzonej przez dr n. farm. Wojciecha Łuszczynę – Rzecznika URPL, 3 marca 2010 r. w siedzibie Urzędu, przy ul. Ząbkowskiej 41 w Warszawie Minione stulecie przyniosło dwa niezwykle ważne wydarzenia dotyczące biotechnologii leków: pierwsze, w połowie lat czterdziestych uruchomiono wielkoprzemysłową produkcję pierwszego antybiotyku naturalnego – penicyliny G, a w ślad za nim opracowano nowe technologie biosyntezy kolejnych antybiotyków. Drugie wydarzenie to jednocześnie początek nowoczesnej biotechnologii: w roku 1982 wprowadzono do lecznictwa pierwszy lek otrzymany metodą inżynierii genetycznej – rekombinowaną ludzką insulinę. W roku 1984 Milstein i Kohler otrzymali nagrodę Nobla za metodę produkcji przeciwciał monoklonalnych, otwierając nowy rozdział w dzie- 40 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 jach farmakoterapii, który można określić jako „leczenie szyte na miarę”. „Leki biologiczne to ogromny skok jakościowy w lecznictwie. Stosowane są często w mikroilościach, a ratują życie, przedłużają je, pozwalają wrócić chorym do normalnej aktywności” – twierdzi prof. Roman Kaliszan, kierownik Katedry i Zakładu Biofarmacji i Farmakodynamiki GUM. Wiek XXI – to niewątpliwie era zumabów, czyli terapeutycznych przeciwciał monoklonalnych II generacji, (o znacząco zredukowanej lub wyeliminowanej immunogenności w porównaniu z I generacją). Era ta została zapoczątkowana w roku 1994 przez abcyksymab (ReoPro). Kilka lat później wprowadzono biofarmaceutyki blokujące czynnik martwicy nowotworów TNF-alfa i interleukinę-1 (IL-1), które stały się prawdziwym przełomem w hamowaniu postępu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) oraz innych bardzo złożonych schorzeń ogólnoustrojowych – choroby Leśniowskiego-Crohna, astmy, osteoporozy, AMD (zależna od wieku degeneracja plamki żółtej oka), a szczególnie chłoniaków i nowotworów. Doniesienia naukowe Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – zmiana podejścia do leczenia Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Jerome O. Klein. Is Acute Otitis Media a Treatable Disease?, N Eng J Med 2010; 364:168 Przed erą antybiotykoterapii ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci było ciężką chorobą obarczoną wieloma powikłaniami. New England Journal of Medicine porusza aktualne trendy w leczeniu ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci. Już w latach 80. dwudziestego wieku sugerowano, że niektóre dzieci z ostrym zapaleniem ucha środkowego, zanim włączymy antybiotyk, mogą być obserwowane, leczone lekami przeciwbólowymi i kroplami. Antybiotyk włączyć należy dopiero przy braku poprawy, po trzech lub więcej dniach. Podejście to praktycznie zrewolucjonizowało dotychczas obowiązujące schematy leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci, a zmieniało się ono z biegiem lat z kilku powodów. Przede wszystkim zwiększał się dostęp pacjentów do lekarza, a więc większe było prawdopodobieństwo rozpoznania łagodnej postaci choroby niewymagającej antybiotykoterapii. Aktualnie diagnozuje się zapalenia ucha za pomocą otoskopu, co z kolei może prowadzić do zbyt pochopnego postawienia rozpoznania u pewnej grupy dzieci, u których objawy otoskopowe są nie w pełni wyrażone. Zmieniła się także świadomość pacjentów. Nie mówiąc już o nieustających modyfikacjach flory bakteryjnej odpowiedzialnej za zapalenia ucha u dzieci. Obecnie powikłania zapalenia ucha środkowego występują prawie wyłącznie u dzieci, które żyją w regionach o ograniczonym dostępie do opieki medycznej. W takiej sytuacji pojawiła się potrzeba przeprowadzenia badania weryfikującego realne korzyści kliniczne antybiotykoterapii u dzieci z potwierdzonym zapaleniem ucha środkowego. W randomizowanym badaniu fińskich autorów wykazano znaczną korzyść ze stosowania amoksycyliny z kwasem klawulanowym w porównaniu z placebo u dzieci diagnozowanych otoskopowo przez doświadczonych laryngologów (choć stan wielu dzieci z grupy otrzymującej placebo również się poprawił). A zatem dzieci z pewnym rozpoznaniem ostrego zapalenia ucha środkowego zdrowieją szybciej, jeśli dostaną odpowiedni antybiotyk. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 41 Doniesienia naukowe Parasomnie u dzieci Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: kons. A. Lichniak, Parasomnie u dzieci, Medycyna Praktyczna – Pediatria 3/2010; 51-60 Parasomnie to epizodyczne zjawiska zakłócające przebieg snu. Zaburzenia te najczęściej dotyczą dzieci w wieku przedszkolnym, z czasem dochodzi do ich redukcji, a nawet całkowitego ustąpienia. U większości dzieci parasomnie ustępują przed ukończeniem drugiej dekady życia. W czasie snu zjawiska te najczęściej manifestują się jako wybudzenie z dezorientacją, lęki nocne lub somnambulizm. Podczas zasypiania mogą się przejawiać pod postacią mioklonii przysennych, porażenia przysennego lub wykonywania różnych ruchów. Lęki nocne występują u dzieci w wieku 3-10 lat. Epizody pojawiają się w ciągu pierwszej 1/3 snu nocnego. Dziecko budzi się nagle z przerażającym krzykiem, pobudzone, zlane potem, ma tachykardię. Pociecha zachowuje się tak, jakby chciała wyskoczyć z łóżka i pragnęła uciec przed olbrzymim zagrożeniem. W przypadku tego zaburzenia istnieje silna predyspozycja genetyczna. W badaniach EEG można wówczas stwierdzić dużą amplitudę fal delta i theta. Lęki nocne u większości dzieci ustępują samoistnie. Czasami trwa to kilka miesięcy, czasami całe lata. U niektórych dzieci występują łącznie lęki nocne i somnambulizm. Chociaż zazwyczaj dominuje jedno z zaburzeń. Epizody somnambulizmu o łagodnym nasileniu bywają zwykle niezauważone przez domowników. Niektóre dzieci stają się jednak pobudzone i mogą biegać po domu. Opisywano różne przypadki, gdy mały pacjent doznał w czasie somnambulicznego epizodu urazu, 42 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 nieświadomie podejmując niebezpieczne zachowania. Koszmary senne natomiast pojawiają się zwykle we wczesnych godzinach porannych. Dzieci, które już dobrze mówią, potrafią doskonale zrelacjonować treść snu. Do parasomnii zalicza się także moczenie nocne oraz bruksizm. Nawracające epizody moczenia się w nocy dotyczą około 4-15% dzieci w wieku szkolnym. Zazwyczaj w okresie przedpokwitaniowym moczenie nocne występuje około 2 razy częściej u chłopców niż u dziewczynek. Bruksizm to mimowolne, silne zaciskanie zębów, zgrzytanie lub tarcie zębami. Parasomnie są bardzo częste w wieku przedszkolnym, co najmniej jedno z tych zaburzeń występuje u 88% dzieci w tym właśnie wieku. Na szczęście parasomnie rzadko wpływają na jakość snu. Mimo ich występowania, dzieci zwykle budzą się wypoczęte. W większości przypadków parasomnie ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia. Podstawą postępowania jest uspokojenie rodziców i dziecka, poinformowanie o łagodnym charakterze zaburzenia oraz przestrzeganie higieny snu. Sporadycznie w leczeniu stosuje się leki, które jednak mogą negatywnie wpływać na procesy skupiania uwagi i na uczenie się dziecka. Doniesienia naukowe Otyłość a zmiany klimatyczne Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: G.J. Egger i J.B. Dixon. Obesity and global warming: are they similar „canaries” in the same „mineshaft”?, MJA 2010; 193:635 Jeden z komentarzy redakcyjnych w Medical Journal of Australia porusza kwestię patogenezy otyłości. Konkluzja odnośnie otyłości jest taka, iż po przekroczeniu pewnych zasobów energii, zmagazynowanej w postaci tłuszczów, pojawiają się wtórne zaburzenia, takie jak przewlekły proces zapalny, któremu nadano miano „zapalenia metabolicznego”. Skutkiem tego jest nasilenie zmian o charakterze miażdżycowym i ich klinicznych konsekwencji w postaci zawałów mięśnia sercowego czy udarów mózgu. Autorzy komentarza porównują te procesy ze zmianami klimatycznymi, jakie dokonały się na przestrzeni ostatniego stulecia. Również one są efektem nadmiernej akumulacji produktów spalania i ciągłego wytwarzania energii, których nie jest w stanie przyswoić system ekologiczny Ziemi. Skutkiem tego jest znany nam efekt cieplarniany, który może doprowadzić do zagłady niektóre obszary naszego globu. Można mówić zatem o swoistym procesie zapalnym w systemie ekologicznym. Egger i Dixon postawili śmiałą hipotezę, że efekt cieplarniany i otyłość mają wspólne podłoże. Autorzy wskazują na dominujący w cywilizacji ludzkiej trend do stałego wzrostu ekonomicznego, łączącego się ze wzrostem uprzemysłowienia i wzrostem populacji. Obecnie wzrost ekonomiczny i konsumpcja nie mają już tak wyraźnego korzystnego wpływu na wskaźniki zdrowia społecznego jak to było jeszcze 50 lat temu, a wręcz przeciwnie, powiązane są z ewidentnie negatywnymi wpływami na stan zdrowia populacji ludzkiej. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 43 przynosi rozwiązanie • działa przeciwwirusowo, likwidując przyczynę przeziębienia1 • aktywuje i wspiera endogenne mechanizmy obronne organizmu, co pozwala zredukować objawy i przyspieszyć proces zdrowienia w przebiegu infekcji wirusowych2,3,4 Skuteczność Równowaga Bezpieczeństwo Engystol, Tabletki. Homeopatyczny produkt leczniczy ze wskazaniami leczniczymi Skład: Substancje czynne: 1 tabletka zawiera: Vincetoxicum hirundinaria D6 75 mg, Vincetoxicum hirundinaria D10 75 mg, Vincetoxicum hirundinaria D30 75 mg, Sulfur D4 37,5 mg, Sulfur D10 37,5 mg. Zawiera laktozę. Wskazania: Wspomagająco w infekcjach górnych dróg oddechowych takich jak przeziębienie. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i dzieci od 12 roku życia: Zwykle stosowana dawka: po 1 tabletce 3 razy dziennie. Tabletki należy powoli rozpuścić w ustach. Dzieci od 6 do 12 roku życia: O stosowaniu może zdecydować jedynie lekarz. Zwykle stosowana dawka: po 1 tabletce 2 razy dziennie. Tabletki należy powoli rozpuścić w ustach. Lek należy przyjmować pomiędzy posiłkami. Nie należy przekraczać zalecanej dawki. Przeciwwskazania: Nie są znane. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Lek nie powinien być stosowany dłużej niż 14 dni bez konsultacji z lekarzem. Lek zawiera laktozę. Nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lappa) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Brak odpowiednio udokumentowanych danych, dlatego nie zaleca się stosowania produktu u dzieci poniżej 12 lat. Nie stosować poniżej 6 lat ze względu na możliwość zakrztuszenia. U dzieci w wieku 6-12 o stosowaniu może zdecydować jedynie lekarz. Działania niepożądane: Niekiedy, po zastosowaniu leku Engystol, może wystąpić wysypka. W takich przypadkach należy zaprzestać podawania leku. Podmiot odpowiedzialny: Biologische Heilmittel Heel GmbH, Niemcy. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: IL-2498/LN-H. Rodzaje opakowań: Pojemnik polipropylenowy zawierający 50 tabletek. Heel Polska Sp. z o.o. ul. Poleczki 21, 02-822 Warszawa tel.: 22 545 07 00 www.heel.pl Warszawa, wrzesień 2010 1. M. Oberbaum et al., „Antiviral activity of Engystol®: an in vitro analysis”, J Alt Complement Med 2005; 11(5): 855-862. 2. H. Wagner et al., „Influence of Homeopathic Drug Preparations on the Phagocytosis Capability of Granulocytes”, Biological Therapy 1993; XI(2): 43-49. 3. K.H. Ricken, „The Treatment of Infection Predisposition with Biotherapeutic Medication”, Biological Therapy 1993; XI(2): 50-54. 4. H. Enbergs, „Effects of the Homeopathic Preparation Engystol® on Interferon-γ Production by Human T-lymphocytes”, Immunol Invest 2006; 35: 19-27. Badania naukowe Działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne i biochemiczne leku homeopatycznego Hepeel na komórki Hep G2 Rolf Gebhardt, Instytut Biochemii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Lipski, Lipsk (Niemcy) Streszczenie badania opracowała lek. med. Anita Bania Streszczenie badania Stres oksydacyjny jest kluczowym czynnikiem w rozwoju wielu chorób u ludzi. Reaktywne formy tlenu (ROS) posiadają zdolność uszkadzania kwasów nukleinowych, białek i błon biologicznych. Gdy zawiodą komórkowe mechanizmy obronne, może dojść do poważnych zaburzeń czynności lub do śmierci komórek – zdarzeń stanowiących pierwsze ogniwa łańcucha patogenetycznego. Pojawia się coraz więcej dowodów na to, że substancje antyoksydacyjne pochodzenia roślinnego mogą łagodzić stres oksydacyjny lub zapobiegać jego wystąpieniu, a tym samym korzystnie wpływać na stan zdrowia u zwierząt i ludzi. Na przykład wiadomo, że polifenole, obecne między innymi w czerwonym winie, obniżają ryzyko wystąpienia miażdżycy. Oprócz zapobiegania procesom patogenetycznym na poziomie komórkowym i narządowym, wiele substancji roślinnych, a wśród nich głównie flawonoidy i niektóre alkaloidy, wzmacnia mechanizmy regeneracyjne i/lub hamuje nieskoordynowane mnożenie się komórek, które ma miejsce w procesie nowotworzenia. Ponadto dobrze wiadomo, że związki pochodzenia roślinnego mogą oddziaływać na poszczególne etapy szlaków metabolizmu leków. W szczególności, często prowadzą one do podniesienia wydajności mechanizmów detoksykacji, w tym reakcji koniugacji zależnych od glutationu (GSH), co zapewnia dodatkową ochronę komórek przed wolnymi rodnikami. Zdarza się, iż nie znamy mechanizmu działania preparatów pochodzenia roślinnego, a względny udział poszczególnych składników preparatów roślinnych złożonych nadal wymaga oceny w odpowiednich warunkach eksperymentalnych. Co więcej, związki te mogą działać niezależnie, przeciwnie – mogą wzajemnie modyfikować swój sposób działania. Niniejsze badanie skupia się na porównaniu siedmiu nalewek roślinnych tworzących preparat homeopatyczny Hepeel. Preparat ten stosowany jest często do pobudzania czynności wątroby, zarówno w stanach ostrych, jak i prze- 46 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 wlekłych, np. w zapaleniu dróg żółciowych czy zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Zbadano działanie poszczególnych nalewek osobno (przygotowanych zgodnie z farmakopeą homeopatyczną) oraz ich różnych kombinacji w odniesieniu do ich potencjału antyoksydacyjnego i antyproliferacyjnego, jak również ich ewentualny wpływ na aspekty biochemiczne biotransformacji linii komórkowej HepG2 ludzkiego wątrobiaka zarodkowego. Szczególny nacisk położono na kwestię ewentualnej modyfikacji działania badanych nalewek przez ich seryjne rozcieńczanie lub przez łączenie poszczególnych nalewek w kombinacje. Hepeel to lek homeopatyczny, który składa się z rozcieńczonych wyciągów z następujących roślin: Chelidonium majus (glistnik jaskółcze ziele), Carduus marianus/Silybum marianum (ostropest plamisty), Veratrum album (ciemiężyca biała), Citrullus colocynthis (kolokwinta), Lycopodium clavatum (widłak goździsty), Myristica fragrans (muszkatołowiec korzenny), Nux moschata (gałka muszkatołowa) oraz China/Cinchona pubescens (chinowiec – kora chinowa). Badano działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne i biochemiczne seryjnych rozcieńczeń wyżej wymienionych nalewek roślinnych – oddzielnie i w różnych kombinacjach – na komórki linii HepG2 wątrobiaka zarodkowego. Po uszkodzeniu komórek wodoronadtlenkiem tetra-butylu najsilniejsze działanie antyoksydacyjne – w porządku malejącym – wykazywały nalewki: Carduus marianus, China i Nux moschata. Stosując te trzy nalewki w rozcieńczeniach D4, uzyskano zahamowanie wytwarzania ponad 95% całkowitej produkcji malonylodialdehydu. Dla pełnej kombinacji wymienionych nalewek tworzących badany preparat homeopatyczny wykazano skutki odpowiadające skojarzonemu działaniu poszczególnych nalewek. Stwierdzono znamienne (p<0,01), ale słabe działanie antyproliferacyjne badanych nalewek, mierzone wpływem na wbudowywanie 3H-tymidyny do DNA zwyczajnych komórek HepG2, w następującym malejącym porządku: Carduus marianus, Chelidonium, Colocynthis i Veratrum. In- Badania naukowe dukcję koniugacji 3,4-dichloronitrobenzenu z glutationem stwierdzono tylko dla Carduus marianus i kombinowanych rozcieńczeń, podczas gdy wszystkie pozostałe nalewki nie wykazywały takiego działania. Dla badanych rozcieńczeń nie stwierdzono działania cytotoksycznego ani w przypadku poszczególnych nalewek, ani w przypadku ich kombinacji. W celu ustalenia potencjału antyoksydacyjnego poszczególnych wyciągów, komórki HepG2 potraktowano wodoronadtlenkiem t-butylu. Wynikiem tego było nasilenie peroksydacji lipidów mierzonej produkcją malonylodialdehydu (MDA) w komórce, która wzrosła około 2,5-krotnie w ciągu 1 godziny. Pełna kombinacja badanych nalewek odpowiadająca preparatowi homeopatycznemu powodowała znamienny spadek produkcji MDA. W odniesieniu do proliferacji komórek, dla preparatu pełnego, gdzie nalewki są już bardzo rozcieńczone, zaobserwowano niewielki stopień zahamowania wzrostu komórek. Zdolność koniugacji z glutationem indukowana była jedynie przez nalewkę Carduus marianus. Działanie antyoksydacyjne leku wydaje się mieć charakter addytywny. Połączenie dwóch lub trzech najbardziej skutecznych nalewek powodowało nie tylko zahamowanie produkcji MDA indukowanej t-BHP, ale także produkcji podstawowej tego związku. Przeciwne wyniki uzyskano dla działania antyproliferacyjnego: mimo że działanie antyproliferacyjne kombinacji było silniejsze od działania pojedynczych nalewek, to jednocześnie zwykle było ono słabsze od sumy wartości uzyskanych dla nalewek stosowanych osobno. Wyniki przedstawione w niniejszej publikacji wskazują na silne działanie antyoksydacyjne i antyproliferacyjne badanego preparatu homeopatycznego oraz kilku wchodzących w jego skład nalewek roślinnych na linię ludzkich komórek HepG2 wątrobiaka zarodkowego w warunkach in vitro. Obserwacje dotyczące silnego działania antyoksydacyjnego nalewek z Silybum marianum są zgodne z innymi doniesieniami, a szczególnie z doniesieniami opisującymi działanie sylibininy i sylimaryny, związków należących do flawonolignanów, w różnych układach testów antyoksydacyjnych. Po połączeniu najbardziej aktywnych nalewek okazało się, że ich działanie antyoksydacyjne ma charakter addytywny, co powoduje prawie całkowite zahamowanie produkcji MDA, w tym produkcji podstawowej. Podobne wyniki uzyskano dla wyciągów z karczocha posiadających silne właściwości antyoksydacyjne. Jest to zgodne z poglądem, że większość substancji antyoksydacyjnych dzieli odpowiednie właściwości funkcjonalne, zatem działają one addycyjnie. Rzeczywiście, uwzględniając różne potencje nalewek wchodzących w skład preparatu złożonego, działanie antyoksydacyjne tego preparatu wydaje się być sumą działań antyoksydacyjnych poszczególnych nalewek. Dobrze wiadomo, że flawonoidy i alkaloidy w wysokich stężeniach mogą mieć szkodliwy wpływ na komórki. Istotny jest fakt, że wszystkie trzy testy cytotoksyczności nie wykazały żadnego negatywnego wpływu badanych nalewek na komórki HepG2. Wskazuje to, że żadna z nalewek nie zawiera związków w stężeniach mogących wpływać na żywotność hodowli komórkowych. Ponadto ich połączenie w preparacie Hepeel nie prowadzi do podwyższonej cytotoksyczności. Fakt ten potwierdza wcześniejsze doniesienia o bezpieczeństwie preparatu, jak również wskazuje na wysoce swoisty wpływ jego poszczególnych składników na badane funkcje komórek, co może zapewniać różne korzyści zdrowotne. Uzyskane wyniki wskazują, że zarówno poszczególne badane nalewki, jak i ich pełna kombinacja w badanym preparacie homeopatycznym wykazują swoiste działanie antyoksydacyjne, antyproliferacyjne i biochemiczne na komórki HepG2, co wskazuje na potencjalne działanie hepatoprotekcyjne i hamujące nowotworzenie. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 47 Aktualności Na 75-lecie firmy Heel Anita Bania Dr Hans-Heinrich Reckeweg Herba est ex luce Ciekawa jest etymologia słowa „Heel”. Otóż nazwa ta pochodzi od pierwszych liter łacińskiej sentencji „Herba est ex luce” – „Zioła wywodzą się ze światła”. Hans-Heinrich Reckeweg, fundator firmy Heel, podczas swojego niezwykle aktywnego, twórczego i pracowitego życia wdrożył w życie wiele cennych pomysłów, próbował także połączyć homeopatię z medycyną akademicką. Reckeweg, będąc lekarzem, stworzył niezależną naukę o chorobach i metodach ich kompleksowego leczenia, którą nazwał homotoksykologią. Ta dała początek medycynie bioregulacyjnej. Pierwotnie firma Heel została założona w Tribergu, gdzie doktor Reckeweg prowadził swoją małą klinikę oraz aptekę. W 1949 roku do Tribergu przyjechał Egon Hochmann, przyjaciel Reckewega z czasów wojny. Został on pierwszym przedstawicielem farmaceutyczno-medycznym firmy Heel. Jego środkiem transportu był mały motor. Hochmann odwiedzał aptekarzy oraz lekarzy i przekazywał im informacje o lekach. Ten model pracy dał bardzo szybkie rezultaty. 48 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 I już w 1950 roku firma osiągnęła spore rozmiary. W 1954 roku rodzina Reckewegów nabyła dom w Baden-Baden i tutaj także przeniosła swoją firmę. Urządzono zakłady produkcyjne, biura, magazyny, pomieszczenia wysyłkowe, liczne laboratoria, prywatny gabinet dr Reckewega, jak również pomieszczenia mieszkalne. Pierwsza grupa pracowników liczyła 15 osób. Firma podjęła produkcję pełną parą. Niestety nie dysponowali wystarczająco dużymi pomieszczeniami produkcyjnymi, a zapotrzebowanie na leki stawało się coraz większe. Doktor Reckeweg skonstruował specjalne maszyny, które można było zainstalować w mniejszych pomieszczeniach, wykorzystując praktycznie każdy wolny metr kwadratowy. Podstawowe składniki mieszanek lekowych były przygotowywane ręcznie, rozlewane do butelek i mieszane w odpowiednich recepturowych kombinacjach. Hans-Heinrich Reckeweg był niezwykłym człowiekiem o wielu talentach i uzdolnieniach. Można o nim powiedzieć, iż był człowiekiem renesansu. Stworzył około 2500 receptur lekowych, które wdrożył do produkcji. W 1963 roku firma Heel przeniosła się do swojej obecnej siedziby w Baden-Oos. W tym czasie Reckeweg otrzymał energiczne wsparcie ze strony swojego zięcia, prawnika doktora Friedricha Doerpera. Był on najpierw doradcą prawnym firmy, następnie prowadził dział kupna i przedstawicielstwa, rozwijał koncepcje marketingowe, i organizował kongresy naukowe. Ostatecznie przejął kierownictwo w firmie w ścisłej współpracy z doktorem Reckewegiem. W roku 1977 Reckeweg sprzedał rodzinne przedsiębiorstwo Towarzystwu Przemysłu i Planowania, obecnemu holdingowi DELTON w Bad Hamburg. W latach 1979, 1985 i 1992 uruchomiono dalsze zakłady produkcyjne i zbudowano biurowce. Firma Heel jest dzisiaj największym przedsiębiorstwem grupy ERGO-PHARM. Jedwabna rocznica już za nami Historia firmy Heel w Polsce liczy sobie 12 lat. Staramy się iść z duchem czasu, mając na uwadze ciągły rozwój kluczowych obszarów naszej działalności. Świętując 75-lecie naszej firmy, pozwoliliśmy sobie na przytoczenie kilku mniej lub bardziej oficjalnych laudacji powstałych pod piórem naszych współpracowników i konsultantów. Oto kilka z nich: Aktualności „75-lecie firmy Heel to ważna rocznica. Tak długie utrzymywanie się firmy na rynku wskazuje na dobrą jakość proponowanych leków i duże zainteresowanie klientów. Moja kilkunastoletnia współpraca z firmą Heel potwierdza tę opinię. Cenię Firmę Heel za staranny dobór leków potrzebnych dla pacjentów, bardzo dobrą i kompetentną współpracę z jej przedstawicielami, dobrze przygotowaną reklamę oraz osiągane wyniki. Życzę zespołowi firmy Heel dalszych sukcesów jeszcze przez wiele lat.” Z poważaniem, prof. dr hab. med. Danuta Gryczyńska „Od kilkunastu lat stosuję preparaty firmy Heel. Dzięki uczestnictwu w licznych szkoleniach i sympozjach mogłem poznać tajniki homeopatii i homotoksykologii. Ta niezwykle praktyczna wiedza przyniosła mi wiele satysfakcji i sukcesów terapeutycznych w leczeniu często bardzo trudnych zespołów chorobowych, ku zadowoleniu moich pacjentów, którzy od tej pory pozostali moimi wiernymi pacjentami. Moja współpraca z firmą od lat układa się bardzo dobrze. Szkoda, że ilość dostępnych w Polsce leków zmniejsza się, co zmusza mnie do zakupów na terenie Niemiec. Jestem gotów sprowadzać je nawet z „końca świata” dla dobra moich pacjentów, którzy poznali ich dobroczynne działanie.” Mieczysław Bąkowski pediatra, neonatolog, lekarz medycyny naturalnej „Moja współpraca z firmą Heel trwa już kilkanaście lat. W tym czasie wielokrotnie byłem zapraszany na szkolenia w Polsce i w Niemczech. Były to spotkania na najwyższym profesjonalnym poziomie organizacyjnym, a przede wszystkim merytorycznym. Od wielu lat stosuję Państwa preparaty z bardzo dobrym skutkiem terapeutycznym. Do tej pory szeroki asortyment leków umożliwiał efektywne leczenie setek moich pacjentów. Z przykrością zauważam znikanie wielu wartościowych preparatów z naszego rynku. W znacznej mierze ograniczy to skuteczność prowadzonych przeze mnie terapii. Mając na uwadze dobro naszych wspólnych pacjentów, li- czę na dalszą obecność firmy Heel na polskim rynku farmaceutycznym i na dalszą owocną współpracę.” lek. med. Jacek Giovanoli-Jakubczak VEGA MEDICA „Moja współpraca z firmą Heel trwa już 5 lat. Rozpoczęła się ona od wizyty przedstawiciela firmy, który podarował mi książkę „Homotoksykologia kliniczna” Franza Schmida. Mimo że homeopatia była mi zupełnie nieznana (Uniwersytety Medyczne w Polsce nie prowadzą zajęć z homeopatii), książkę tę przeczytałam z wielkim zainteresowaniem. Potem wraz z gronem profesorów zostałam zaproszona na konferencję do Baden-Baden połączoną ze zwiedzaniem supernowoczesnej fabryki leków homeopatycznych. Od tej pory zaczęła się moja współpraca z firmą Heel-Polska. W czasie tej wieloletniej współpracy, która trwa do dnia dzisiejszego brałam udział w wielu forach dyskusyjnych na łamach czasopism medycznych, gdzie stawiano zagadnienie „czy lekarzowi wolno stosować metody leczenia, których nie poznał na studiach” oraz „leczenie homeopatią jako problem etyczny”. Przytaczając te fakty, chcę podkreślić, że w Polsce firma propagująca leki homeopatyczne musi pokonać bardzo wiele problemów różnej natury. Dlatego fakt, że firmie Heel-Polska udało się skupić wielu profesorów, kierowników Klinik Uniwersyteckich w swojej Radzie Naukowej uważam za wielki sukces. Firma postawiła na szkolenie pediatrów w szerokim zakresie. Utworzona internetowa Platforma Edukacyjna – Akademia Heel ze względu na swój poziom otrzymała jako jedyna w Polsce prawo posługiwania się logotypem Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. W 2010 roku Firma zorganizowała szereg autorskich Konferencji Naukowych w uniwersyteckich miastach w Polsce. Organizacja perfekcyjna, w pięknej oprawie sprawiła, że konferencje zgromadziły bardzo wielu słuchaczy. Tematyka dotyczyła homeopatii, jak również zagadnień immunologicznych oraz stanu psychicznego pacjentów oraz efektów leczenia. Jako moderator naukowy otrzymałam liczne maile z wyrazami uznania dla organizatorów i wykładowców. Dział Naukowy firmy ma liczne nowe pomysły na tematykę wykładów, które często dotyczą najbardziej aktualnie nurtujących problemów. Uważam, że działalność firmy Heel w Polsce pełni wielką rolę dla zapoznania naszego społeczeństwa i wielu lekarzy z problematyką homeopatii i jej rozpowszechniania w naszym kraju. Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 49 Aktualności Chciałabym podkreślić doskonały poziom merytoryczny przedstawicieli medycznych firmy, ich kulturę osobistą, punktualność, dotrzymywanie nawet najmniejszych podjętych zobowiązań. Pragnę zaznaczyć, że właśnie dzięki tym cechom udało się firmie Heel w Polsce pozyskać do współpracy edukacyjnej grupę profesorów o znanych nazwiskach. Na uwagę zasługują miłe, gościnne, pięknie udekorowane kwiatami stoiska firmy, obecne na większości ważnych i istotnych naukowo konferencjach i spotkaniach. Stwierdzam, że Heel w Polsce prowadzi działania marketingowe w najlepszym stylu z najwyższą kulturą w tym zakresie. Gratulacje na 75-lecie !” Maria Korzon prof. zwycz. dr hab. med. „Z perspektywy około dwu dekad trudno mi dziś odnaleźć wszystkie źródła mojego zainteresowania homeopatią. Takiego problemu nie mam jednak w przypadku kilkunastoletniego stosowania w terapii leków firmy Heel. Szeroki asortyment to bez wątpienia ważki powód; znacznie ważniejsze jest jednak działanie leków, które dzięki dostosowywaniu się do potrzeb organizmu prawidłowo regulują jego funkcje, stymulują odporność, wspomagają oczyszczanie organizmu z toksyn. Równie ważne są sporadycznie występujące skutki uboczne. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na znakomite wyniki łączenia kuracji homeopatycznej ze stymulacją akupunkturą. Tak jest w przypadku leczenia zespołów bólowych kręgosłupa szyjnego przy wykorzystaniu Gelsemium Homaccord czy odcinka lędźwiowego z wykorzystaniem Colocynthis Homaccord oraz Traumeelu w punktach akupunkturowych. Nie inaczej jest z Zeelem i Traumeelem w przypadku chorób stawów kolanowych. Interniści najczęściej spotykają się z różnego rodzaju infekcjami, szczególnie wiosną, jesienią i zimą. Wykonanie stymulacji, podanie leków w punkty akupunkturowe lub wykonanie nebulizacji w takich przypadkach powodują lepsze wchłanianie leków, a w konsekwencji – szybszy powrót do zdrowia. Znamiennym jest fakt, że wielu lekarzy, zapisując np. Engystol, Traumeel, Lymphomyosot w przypadkach infekcji czy przerostu migdałów u dzieci, nie orientuje się, że są to leki homeopatyczne o znacznie szerszym spektrum zastosowania. Być może wpływa na to brak szkoleń. Warto przy tym pamiętać, że szkolenia to nie tylko informacje 50 Medycyna Biologiczna, kwiecień-czerwiec 2011, zeszyt 2 o lekach i ich działaniu, ale również okazja do wymiany spostrzeżeń, doświadczeń i refleksji tak pomiędzy lekarzami, jak i lekarzy z pracownikami firmy Heel. Stosowanie terapii oczyszczającej opracowanej przez firmę Heel świetnie się sprawdza w terapiach alergii skórnych, trądziku, zaburzeniach przewodu pokarmowego i układu moczowego. Nux Vomica Homaccord i Lymphomyosot w kroplach doskonale sprawdzają się zarówno w terapii małopłytkowości, jak i nadpłytkowości krwi, gdyż regulują funkcje organizmu. Ignatia Homaccord znakomicie sprawdza się w przypadkach wysokiego ciśnienia tętniczego wywołanych silnym stresem bądź silnymi emocjami, np. żałobą po stracie bliskiej osoby. Rzecz jasna nie zwalnia to z konieczności kontrolowania ciśnienia tętniczego. Wiele schorzeń pojawia się w efekcie doznanych urazów czy przebytych operacji. U jednego pacjenta po operacji kolana wystąpił przewlekły kaszel, który utrzymywał się przez cztery lata. Stymulacja Traumeelem sprawiła, że kaszel definitywnie ustąpił, bez nawrotów. Dzieciom po urazach mózgowych oraz osobom, cierpiącym na stwardnienie rozsiane w normalnym funkcjonowaniu pomaga Cerebrum compositum, zaś w połączeniu z Coenzymem compositum u osób po udarach mózgu wspiera ich powrót do normalnej aktywności życiowej. Nie ma leków, które mogłyby te preparaty zastąpić. Lekarze, którzy zdecydują się na stosowanie homeopatii i współpracę z firmą Heel mogą liczyć na regularne odwiedziny przedstawicieli firmy, takich jak Cezary Górzkowski. W trakcie tych spotkań lekarzom dostarczane są szczegółowe informacje dotyczące leków i ich wykorzystywania w terapii.” Pozdrawiam serdecznie, lekarz medycyny Izabela Borowiecka Centrum Medyczne Verde
