Agresja
advertisement
Józef Pustelnik Kraków 2 Agresja Agresja należy do tych kategorii zachowań, które w większości przypadków oceniane są negatywnie. Osobników, którzy je przejawiają określa się mianem niedostosowanych społecznie. Często próbuje się ich, i to nie tylko poprzez prawo stanowione, odizolować od reszty ludzi. Jak zawsze najlepsza jest jednak profilaktyka. Ona powinna poprzedzać działania represyjne Instrukcja medytacyjna z ideogramami narzędziem obniżającym agresywność1 O eskalacji zachowań agresywnych w polskich szkołach napisano już wystarczająco dużo, a więc można by było na tym poprzestać. Bezspornie powinno się odnotowywać kolejne przypadki zdarzeń bulwersujących (z udziałem uczniów, i uczennic), sporządzać stosowne statystyki, ale w chwili obecnej najważniejsze są działania mogące odwrócić tę bardzo niekorzystną tendencję. Na pewno należy zweryfikować skuteczność wykorzystywanych obecnie środków i metod wychowawczych. Koniecznie wydaje się też reaktywowanie, przynajmniej niektórych, stosowanych w przeszłości oraz podjęcie prób wdrożenia nowych. Autor proponuje autorską „Instrukcję medytacyjną z ideogramami” (J. Pustelnik 1995 ss. 25 27). Ze względu na treść w zasadzie nie różni się ona od podobnych, funkcjonujących już w praktyce. Wiele z nich, między innymi „relaksację progresywną, trening autogenny, różne treningi oddechowe, (...) w większości książek z dziedziny psychologii sportu, dostępnych w bibliotekach i na rynku księgarskim, opisano szczegółowo” (J. Kłodecka-Różalska 1996, s. 76). Oryginalność „Instrukcji (...) ” polega na schematycznym ujęciu treści związanych z treningiem koncentrująco - relaksacyjnym, dodatkowo jest ilustrowana. Autor uważa, że ta forma prezentacji znacząco pomaga w zrozumieniu istoty ćwiczeń i sposobie ich przeprowadzania. Jej uproszczona wersja przedstawia się następująco: Schemat 1. Uproszczona wersja „Instrukcji medytacyjnej z ideogramami” (J. Pustelnik). Pełny (optymalny) cykl medytacyjny Czynności przygotowawcze Medytacja właściwa Działania odległe w czasie Dieta, higiena psychiczna, i inne Wskazane Działania bliskie w czasie Ubiór, pomieszczenie, pozycja, oczy W początkowym etapie niezbędne Medytacja Medytacja Medytacja przedmiotowa przedmiotowa bezwstępna przedmiotowa właściwa Rytm oddechowy, napięcie mięśniowe Niezbędna dla zrelaksowania Mozaika myślipustka myślowa Dokładnie jedna myśl Wskazana Niezbędna w pracy koncepcyjnej niniejszy artykuł był (jest) częścią większego programu badawczego („Oddziaływanie ćwiczeń koncentrująco – relaksacyjnych stosowanych w treningu judo studentów na ich osobowość”), 1 1 Pełna wersja narzędzia wygląda natomiast tak: Schemat 2-4 (autor rysunków, współautor kompozycji – Andrzej Peller). 2 3 4 Podświadome przejawianie tendencji agresywnych, sprowadzające się do bronienia swojego istnienia, swojego „ja”, przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami, choćby poprzez tak zwany instynkt samozachowawczy, jest dla człowieka czymś naturalnym. Zagrożenie istnienia rodzi lęk, ten zaś - w niektórych sytuacjach - gniew i w jego następstwie różne formy agresji (A. Kępiński, 1992). O ile nie dochodzi w czasie tych działań do przekroczenia granic obrony koniecznej, to agresję taką, przynajmniej w niektórych sytuacjach można nazwać pozytywną. Agresogenny wpływ może mieć także frustracja oraz modelowanie. A. Bandura 5 uważa (cyt. za Z. Czajkowski 1989, s. 64), że: „ludzie mogą nabywać, podtrzymywać i rozwijać skłonności do agresywnego działania, ale te skłonności rzadko bywają wyrażane praktycznie, jeżeli nie mają one wartości funkcjonalnej albo spotykają się z sankcjami” 2 (podkreślenie autora). Jak powiedział R. Campbell (1998, s. 80) „uczucie złości jest normalnym uczuciem, nawet Jezus odczuwał gniew. Bierna agresja jest u dzieci czymś naturalnym. Wychowanie polega na zapobieganiu przeradzania się jej w agresje świadomą lub nawykową”. Z pośród wielu rodzajów wychowania największe zadanie stoi w tym względzie przed wychowaniem moralnym. W grupie środków deontologicznych 3 ważne miejsce zajmuje szeroko pojęta medytacja. Na zakończenie tej części artykułu należałoby zwrócić uwagę na fakt, że z agresją silnie wiąże się wyodrębniony przez H. J. Eysencka wymiar osobowości – neurotyzm (J. Fenczyn 1993, s. 111). Najczęściej osobnik, u którego występuje w skrajnym nasileniu neurotyzm, i ekstrawersja, to groźny dla innych psychopata. Może on zabić, może doprowadzić do samobójstwa innych. Jednak te najcięższe przestępstwa najczęściej są finałem bardzo długo trwających zachowań antyspołecznych o charakterze łagodniejszym, a więc pewnego procesu społecznego wykolejenia się człowieka. Prowadząc zatem statystyki zachowań nagannych, klasyfikując je ze względu na stopień zagrożenia społecznego, stosunkowo łatwo możemy wyodrębnić jednostki przejawiające skłonności przestępcze, które należą do „grupy ryzyka”, W odniesieniu do takich osób należałoby opracować a następnie konsekwentnie realizować szczególną strategię, opartą na możliwie najwcześniejszej, bogatej w środki terapii resocjalizacyjnej. Pomocnym narzędziem może okazać się tu schemat, w którym wyodrębnione przez A. Bussa i A. Durkee przejawy agresji autor przedstawił na tle siatki stworzonej przez H. J. Eysencka (J. Pustelnik 1999 s. 23). Schemat 5. Zagrożenia związane z prezentowanym poziomem agresywności, neurotyzmu, ekstra i introwersji (Pustelnik 1999, s. 23.) Ludobójstwo Neurotyzm Najwyższy stopień zagrożenia jednostki (chwiejność emocjonalna, niezrównoważenie) Najwyższy stopień zagrożenia społecznego Samobójstwo rozszerzone [morderstwosamobójstwo, (samobójstwo grupowe)] Samobójstwo (Poczucie winy) Morderstwo (Agresja fizyczna) Zniszczenie cudzej własności, np. samochodu, wystawy sklepowej (Agresja pośrednia) Odczuwanie „wyrzutów sumienia”, co utrudnia, a czasami wręcz uniemożliwia funkcjonowanie wśród innych ludzi. Człowiek „zamyka się w sobie” (Poczucie winy) Bójka, pobicie, gwałt (Agresja fizyczna) Próby wymuszenia na innych pewnych zachowań poprzez podnoszenie głosu, odgrażanie się, używanie wyzwisk i przekleństw (Agresja słowna) znaczenia kar w systemie kar i nagród nie sposób jest przecenić. Jakże łatwo przychodzi ludziom zaniechanie mogłoby się wydawać nieodpartej chęci przejawiania agresywnych zachowań po uświadomieniu sobie tego, że nieuchronnie spotka ich za to surowa kara, 3 etyka (gr. ethikos - moralność) - (...) „zazwyczaj dzieli się na aksjologię, czyli teorię wartości zajmującą się głównie teorią dobra moralnego, i deontologię, czyli naukę o powinnościach” (W. Okoń 1984, s. 74), 2 6 Przesadne dostrzeganie zagrożenia ze strony innych osób. Nieomal ciągłe przygotowywanie planu ataku lub ucieczki, nawet w samotności. Człowiek staje się nieufny, zaczyna stronić od innych ludzi (Podejrzliwość) Szczególna pamiętliwość krzywd doznanych od innych. Unikanie odpowiedzialnych za to osób, tworzenie ramowych planów ich „pokarania” (Uraza) Introwersja Odrzucenie wszelkich autorytetów, odmowa wykonania poleceń i postąpienia według sugestii innych, podejmowanie działań opozycyjnych, czyli „robienie na złość” (Negatywizm) Manifestowana gotowość do natychmiastowej agresji w formie (ach) mniej akceptowanych społecznie, to znaczy słownej, pośredniej czy w końcu fizycznej. Przejawiona głównie poprzez niepokój ruchowy (częste zmiany pozycji ciała, przesadna gestykulacja, drżenie mięśni itd.) (Drażliwość) Normalność (stałość emocjonalna, zrównoważenie) Poziom, na którym pewne formy agresywności nie występują nigdy, a częstotliwość występowania pozostałych, oraz ich natężenie, są niewielkie W roku akademickim 1996/97 autor rozpoczął przeprowadzanie eksperymentu naukowego. Założył w nim, między innymi, że zastosowanie autorskiej „Instrukcji medytacyjnej z ideogramami” wpłynie na obniżenie agresywności studentów kierunku nauczycielskiego i trenerskiego Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie (GK – 52 osoby, GE – 54 osoby). Nauczanie ćwiczeń koncentrująco - relaksacyjnych rozpoczęto od zapoznania badanych z istotą ćwiczeń koncentrująco - relaksacyjnych, możliwymi do odniesienia korzyściami, a także z czynnikiem eksperymentalnym, czyli „Instrukcją medytacyjną z ideogramami”. Jej znaczenie jest nie do przecenienia, bowiem jak pisze autor wielu prac na temat ćwiczeń koncentrująco-relaksacyjnych L. Kulmatycki: „podczas relaksacji ważna jest instrukcja, a nie instruktor (1995, s. 41). Następnie przystąpiono do trwającego rok akademicki eksperymentu. W przeprowadzonych badaniach korzystano, między innymi, z testu „Nastroje i humory” autorstwa A.H. Bussa – A. Durkee. Jak wykazała analiza materiału badawczego wprowadzenie do zajęć judo ćwiczeń koncentrująco – relaksacyjnych, opartych na „Instrukcji medytacyjnej z ideogramami”, może być czynnikiem redukującym agresywne tendencje ćwiczących. W drugim badaniu statystycznie istotną różnicę, na korzyść grupy eksperymentalnej, zanotowano w „agresji fizycznej”, która stanowi najwyższy stopień zagrożenia społecznego (To; GE – GK: - 2,093*). Różnica pomiędzy średnimi wartościami takiego przejawu agresji intencjonalnej jak „uraza” była bliska wartości istotnej (To; - 1,735). Z punktu widzenia redukcji skłonności do agresywnych zachowań korzystne wydaje się zmniejszenie średniej wartości globalnego wskaźnika agresji w grupie eksperymentalnej. Literatura: 1. Campbell R.(1998):Najważniejsza osoba na świecie. Polityka nr 46 2. Czajkowski Z.(1989): Agresja zbędna-wystarczy śmiałość i stanowczość. Sport Wyczynowy nr 2 3. Fenczyn J.(1999): Psychologia. Ostoja. Kraków 4. Kępiński A.(1992): Rytm życia. Sagittarius. Warszawa 5. Kłodecka-Różalska J. - red.(1996): Materiały Pokonferencyjne „Przekraczanie umysłem możliwości ciała”. Biblioteka Trenera Warszawa 6. Kulmatycki L.(1995): Ćwiczenia relaksacyjne. Agencja Promo - Lider. Warszawa 7. Okoń W. (1984): Słownik pedagogiczny. PWN. Warszawa 8. Pustelnik J.(1999): Źródła niepowodzeń wychowawczych szkoły. Hejnał Oświatowy nr 2. ss. 23 -24 9. Pustelnik J.(1995): Usprawnianie ruchowe dzieci poprzez wybrane elementy judo. (Poradnik metodyczny dla nauczycieli wychowania fizycznego klas II – V). Agencja Promo – Lider. Warszawa 7 Eks tra wersja
