ZJAWISKO PRZEMOCY I ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH
advertisement
CZYM JEST AGRESJA Agresja jest zjawiskiem wszechobecnym. Pojawia się w naszym życiu zaraz po urodzeniu i towarzyszy nam aż do śmierci. Agresja towarzyszy nam nieustannie i błędem byłoby sądzić, że można ją z życia bezpowrotnie usunąć. Nie wolno odmawiać nikomu prawa do wyrażania negatywnych emocji. Złość, gniew czy strach musi znaleźć ujście. Należy pozwolić każdemu oczyścić organizm, uwolnić napięcie, pamiętając jednak o tym, aby negatywne emocje wyrazić w sposób bezpieczny dla siebie i otoczenia. IDENTYFIKACJA CELÓW AGRESJI Na agresję młodzieży można patrzeć jako na niepożądane zachowanie wymagające interwencji czy kary. Nie ulega wątpliwości, że zachowania agresywne często podejmowane są celowo. Agresor chce rozładować napięcie, zaspokoić potrzeby, osiągnąć jakieś korzyści czy też odreagować zagrożenie. Motywacja jest istotną cechą zachowań agresywnych. Cele mogą być różnorodne. Niektóre z nich to: Agresja jako walka w zabawie – jej celem jest wypróbowanie swojej siły i przeżywanie radości ze zwyciężania. Agresja jako obrona przed zagrożeniem jest powszechnym zjawiskiem. Pojawia się najczęściej w sytuacji jawnego konfliktu. Dziecko zaatakowane broni się, realizując bardzo widoczne cele: przezwycięża strach oraz unika obrażeń. Agresja będąca reakcją na frustrację to taki rodzaj zachowań niepożądanych, który ma na celu „wyrównanie” krzywd. Tak rozumiana agresja jest więc odwetem za doznane upokorzenia. Dotyczy głównie frustracji podstawowych potrzeb psychicznych dziecka, czyli potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji, miłości. Agresję można potraktować jako „wywiad”. Celem działania dziecka staje się badanie granic możliwości tego, na co może sobie pozwolić. Bada więc swoją skuteczność, walczy o władzę. Agresja jako ukryte pragnienie miłości ma na celu pozyskanie zainteresowania, miłości i wsparcia ze strony otoczenia. Kryje w sobie szczególne niebezpieczeństwo polegające na poszukiwaniu zainteresowania przez zachowania nieaprobowane społecznie, ale przynoszące popularność. Rodzinne uwarunkowania agresji Najważniejszym elementem w procesie rozwoju i socjalizacji dziecka jest rodzina. Najczęściej za podstawowe źródło rozwoju niepożądanych zachowań u dzieci uznaje się niewłaściwe metody wychowawcze stosowane wobec nich. Warto zwrócić uwagę na pewne zjawiska systemu rodzinnego, które szczególnie prowadzą do rozwoju zachowań niepożądanych u dzieci. Należą do nich przede wszystkim: • nieprawidłowe stosunki uczuciowe rodziców i dzieci, • wzmacnianie agresji poprzez akceptację zachowań agresywnych, • dostarczanie dzieciom wzorów zachowań agresywnych Agresja w szkole Agresja w szkole jest zjawiskiem powszechnym i niepokojącym. Zdaniem psychologów mamy do czynienia w szkole z trzema rodzajami agresji u uczniów: • Z agresją frustracyjną, przeniesioną z domu. Dziecko przeżywa gniew i złość po konflikcie z rodzicami w domu, ale wybucha w szkole. Atakuje kolegów albo nauczycieli, choć to nie oni są powodem tych emocji. Nie powinni oni odbierać tego jako osobistą zniewagę, ale dzieje się inaczej i konflikt narasta. • Drugi rodzaj agresji jest zrodzony w środowisku szkolnym. Stanowi reakcję ucznia na sytuację, która wydarzyła się właśnie w tym miejscu. Będą to sytuacje konfliktowe w relacjach z kolegami i nauczycielami. • Agresja może być także odreagowaniem stanu wewnętrznego dziecka. Skoncentrowanie na własnych myślach, marzeniach, przeżyciach reaguje agresywnie, bo coś przychodzi mu do głowy. Atakuje na przykład kolegę z ławki bez powodu. Często sam nie potrafi wyjaśnić, dlaczego. Nieprawidłowe relacje pomiędzy uczniami przyjmują różnorodne formy. Są to między innymi agresja słowna i fizyczna. Fizyczna – dominuje wśród chłopców, którzy często konflikty rozwiązują bójkami. Słowna, równie dotkliwa w skutkach, jest domeną dziewcząt. Są to trudne do wykrycia, subtelne sposoby ośmieszania, plotkowania, nękania, nawet manipulowania związkami przyjaźni. Kontrolowanie agresji Od lat poszukuje się sposobów kontrolowania agresji. Jeśli przyjąć, że agresja jest sposobem wyładowania energii, można oczekiwać, że dokonanie aktu agresji spowoduje spadek napięcia emocjonalnego. Stąd pomysł na podejmowanie zachowań zastępczych, angażujących duże ilości energii. Może to być wysiłek fizyczny: bieganie, walenie w worek treningowy, kopanie ogródka. Jednak po przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że to tak do końca nie działa ponieważ przynosiło to chwilową ulgę. Zupełnie nieoczekiwanie agresja zastępcza może prowadzić do nasilenia się zachowań niepożądanych. Innym sposobem radzenia sobie dorosłych z niewłaściwym zachowaniem dzieci jest karanie. Pod wpływem kary agresja otwarta zmniejsza się, ale nie jest to proces trwały. Karanie otwartej agresji prowadzi do frustracji, która wywołuje nowy gniew i nową tendencję do agresywnej reakcji. Karanie należy rozpatrywać ze względu na dwie jego funkcje: • funkcję odstraszającą – gdy karanie agresji hamuje jej pojawianie się u innych. Najsilniej widać jej użyteczność w środowisku szkolnym. Nieuchronne karanie uczniów za niepożądane zachowanie powoduje, że inni podobnych zachowań nie podejmują, w obawie przed konsekwencjami. • funkcję korekcyjną – zakłada, że karanie agresji hamuje jej pojawienie się u osoby ukaranej. Jednak badania wskazują, że dzieci - pod wpływem kary – uczą się hamować reakcje agresywne. Jednak agresja tłumiona pojawia się w innych sytuacjach. Dzieci surowo karane przez rodziców, przejawiają silniejszą niż pozostałe agresję w grupach rówieśniczych. Popularność i powszechność kary mają ważne uzasadnienie. Otóż kara działa szybko, a takich reakcji najczęściej oczekujemy. Ale żeby przyniosła oczekiwany skutek muszą być spełnione pewne warunki. Tak więc skuteczność kary zależy od: • akceptowania norm i zasad, za przekroczenie których dziecko jest karane, • istnienia pozytywnego związku uczuciowego między karanym dzieckiem a osobą wymierzającą karę, powinna to być osoba dla niego znacząca, • zaistnienia kary natychmiast po wystąpieniu reakcji negatywnej, • adekwatności kary do przewinienia dziecka, • możliwości alternatywnej reakcji, innej niż agresja. Karanie może pociągać za sobą różne skutki, często wręcz nieoczekiwane, bo nasila agresję, zamiast ją hamować. Dlatego proponuję kary zastąpić konsekwencjami. Różnica pomiędzy nimi polega głównie na tym, że konsekwencje są dziecku dodrze znane i można przyjąć, że są nieuchronnym skutkiem zachowania niepożądanego. Dobrze wie, czego może się spodziewać, jeśli przekracza ustalone granice. Dziecko ma jasno określony obszar działań, jeśli więc się w nim nie mieści, ponosi konsekwencje i zgadza się na nie bez dyskusji. Jak radzić sobie z agresją? Sposoby rozładowania energii w sytuacji złości: • wysiłek fizyczny • płacz • głośny krzyk • spacer • sprzątanie mieszkania • słuchanie muzyki • kąpiel • czytanie książki Konstruktywne sposoby radzenia sobie ze złością: • informowanie otoczenia o przeżywanych emocjach • rozmowa o emocjach i sytuacji, która je wywołała, z innymi osobami • ponowne przeanalizowanie problemu i swojego w nim udziału • próby konkretnych rozwiązań sytuacji konfliktowej • szukanie pomocy fachowców Podstawą naszej wygranej w starciu z agresją jest dialog. Szczera, otwarta rozmowa w domu, w szkole, w klasie, w grupie kolegów. Przygotowała: Aneta Pabiniak
