E-learning w bibliotece – praktyczne wskazówki

E-learning w bibliotece – praktyczne wskazówki
E-learning jest metodą nauczania, w której w procesie dydaktycznym wykorzystuje się
media elektroniczne: sieci komputerowe, przekazy satelitarne i radiowe, nośniki CD i DVD. Jedną
z popularniejszych form kształcenia na odległość są kursy internetowe. Należy przypuszczać, iż
tego typu kursy będą zyskiwały w przyszłości uznanie i coraz większą popularność zarówno wśród
nauczycieli, jak i studentów. Niewątpliwymi zaletami kursów e-learningowych prowadzonych za
pośrednictwem Internetu są: możliwość dostępu do materiałów dydaktycznych z dowolnego
miejsca i o dowolnej porze w systemie nauczania asynchronicznego, indywidualizacja tempa nauki
i samokontrola postępów w nabywaniu wiedzy. Podstawową wadą takiej formy nauczania jest brak
kontaktu interpersonalnego z nauczycielem, który na bieżąco rozwiązuje i komentuje powstające
problemy oraz przekazuje wiedzę włączając w ten proces elementy komunikacji niewerbalnej.
Kursy internetowe odbywają się za pośrednictwem platform e-learningowych, które składają
się z różnorodnych, atrakcyjnych dla użytkownika modułów zawierających treści nauczania
(np. słowniki, bazy danych, fora, czaty, testy, dzienniki elektroniczne). Platformy edukacyjne jako
rozbudowane aplikacje pozwalają tworzyć i modyfikować materiały dydaktyczne oraz dają wiele
możliwości zarządzania kursami. Uczestnicy logują się do kursu z wykorzystaniem poczty
elektronicznej, posiadają swoje profile, które mogą modyfikować, korzystają z funkcji
pozwalających na wzajemną komunikację pomiędzy sobą i z nauczycielem. Zarządzanie kursem
polega na dodawaniu rozmaitych aktywności, wprowadzaniu niezbędnych zmian, włączaniu się
w różne formy komunikacji z uczestnikami kursu, inicjowaniu dyskusji i czatu.
Platforma Moodle jest najpopularniejszym narzędziem internetowym wykorzystywanym
w kształceniu na odległość na rożnych szczeblach edukacji w Polsce i na świecie. Jest to darmowe
oprogramowanie typu open source. Do zainstalowania platformy niezbędny jest serwer z obsługą
języka PHP i z bazą danych My-SQL. Dostęp do platformy jest autoryzowany, wymagane jest
założenie konta i logowanie dla administratorów, studentów i nauczycieli. Każda z tych grup
użytkowników posiada odrębne uprawnienia do korzystania z platformy, a ich status i przywileje
określa administrator systemu. Podstawowymi modułami platformy Moodle są zasoby i składowe
(np. strona HTML, link do pliku, forum, baza danych), w których umieszcza się usystematyzowane
treści nauczania. Użytkownik może dowolnie wybierać odpowiadające mu aktywności, wracać
wielokrotnie do zamieszczonych materiałów, a nauczyciel dysponuje narzędziami oceny
pozwalającymi monitorować postępy i zaangażowanie uczniów.
W Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bielsku-Białej uruchomiono kursy
e-learningowe doskonalące umiejętność korzystania z internetowych baz bibliograficznych
tworzonych w placówce. Kursy są dostępne na stronie biblioteki www.pbw.bielsko.pl w zakładce
"E-learning". Prace nad uruchomieniem kursów rozpoczęto od zainstalowania oprogramowania
Moodle i wykonania podstawowej konfiguracji systemu. Aby administrować systemem należy, po
zalogowaniu się jako administrator, włączyć tryb edycji. Bardzo ważne jest ustawienie
uwierzytelnienia użytkowników za pomocą poczty elektronicznej (zakładka "Użytkownicy", opcja
"Zarządzaj uwierzytelnieniem", włączyć "otwarte oko"). Po takim ustawieniu użytkownicy, którzy
pierwszy raz zetkną się z serwisem, są proszeni o wypełnienie prostego formularza i potwierdzenie
linku znajdującego się w mailu, który system automatycznie im wysyła. Konto zostaje utworzone,
każdy z użytkowników posiada odrębny login i hasło. Wybierając z dostępnych kursów, student ma
możliwość podglądu profili innych użytkowników, w których znajdują się ich podstawowe dane
pochodzące z wypełnionego formularza (m. in. adres mailowy). Wchodząc do profilu można
zobaczyć posty, które dany użytkownik wysłał na platformę, jego wpisy na blogu i podgląd
ostatnich aktywności. Profil użytkownika można dowolnie modyfikować. W oknie kursu Moodle
oferuje studentom prostą wyszukiwarkę, która przeszukuje posty na forum. Po prawej stronie okna
pojawiają się raporty ostatnich aktywności na platformie, informacje o najświeższych wpisach na
forach oraz kalendarz z bieżącymi terminami kursów.
Kursy przygotowywane w PBW w Bielsku-Białej mają układ tematyczny, więc niezwiązany
z konkretnymi terminami. Uczestnicy kursu mogą realizować przedstawione im zadania w
1
dowolnym czasie i tempie. Platforma Moodle daje dodatkowo możliwość ustawienia jako formatu
kursu układu tygodniowego, w którym ustala się terminy początku i zakończenia kursu, a treści
podzielone są na poszczególne tygodnie (zakładka "Kursy", następnie "Dodaj/edytuj kursy"). W tej
samej zakładce istnieje funkcja ustawienia zasady dostępności kursu. Kursy opracowane w PBW są
dostępne dla studentów, a także gości, którzy mają możliwość wejścia do kursu bez klucza. Goście
mają jednak ograniczone uprawnienia: mogą tylko przeglądać zawartość zasobów i składowych
kursu, ale nie mogą wpisywać informacji na forum, w słownikach czy w bazach danych. Aby
przycisk "Zaloguj się jako gość" był widoczny na stronie logowania, należy wejść w zakładkę
"Użytkownicy", następnie "Zarządzaj uwierzytelnieniem" i w ustawieniach podstawowych wybrać
wartość "Pokaż" przy poleceniu "Przycisk logowania jako gość".
W części środkowej okna znajdują się proponowane kursy: „Możliwości i funkcjonowanie
bazy Prolib Opac” (oprac. Małgorzata Czub) i „Wyszukiwanie informacji w Bazie Edukacyjnej”
(oprac. Halina Szpak). Posiadają one zbliżoną strukturę i podobny układ tematów. Treści
dydaktyczne rozdzielono przyporządkowując je do odpowiednich zasobów i składowych.
Z zasobów wykorzystano głównie możliwość utworzenia strony HTML i linku do pliku lub strony
WWW. Informacje o podstawowych zasadach opracowania haseł w Języku Haseł Przedmiotowych
BN oraz sposobie rejestracji czytelników w bazie Prolib Opac składają się na proste strony
tekstowe zintegrowane z platformą. Do prezentowanych kursów podłączono linki do plików
tekstowych: scenariuszy zajęć z zakresu wykorzystania Bazy Edukacyjnej i sposobów tworzenia
bibliografii załącznikowych w oparciu o tę bazę. Przywoływane strony internetowe w omawianych
kursach to: katalog Prolib Opac, Baza Edukacyjna oraz z Kartoteka Haseł Wzorcowych BN i strona
zawierająca zestawienia bibliograficzne przygotowywane w PBW w Bielsku-Białej. Do kursu
dołączono także prezentacje multimedialne omawiające sposoby wyszukiwania dokumentów
i tworzenie zestawień bibliograficznych w oparciu o bazy Prolib Opac i Bazę Edukacyjną oraz
posługiwanie się możliwościami, jakie daje konto czytelnika.
W zaproponowanych kursach wykorzystano prawie wszystkie składowe dostępne na
platformie Moodle. Jedną z proponowanych aktywności jest forum pozwalające na wymianę opinii
z prowadzącymi kursy i pomiędzy uczestnikami. Do kursów podłączono forum "Polecane nowości
książkowe", na którym będą systematycznie umieszczane krótkie wykazy nowych książek
znajdujących się w czytelni PBW. Na tym forum można podyskutować o proponowanych
nowościach, jak i polecić wartościową książkę. Podobnie utworzono forum "Polecane czasopisma”,
gdzie oprócz propozycji ciekawych czasopism i zaproszenia do wymiany opinii o ich zawartości
uczestnicy mogą podawać tytuły czasopism, których PBW jeszcze nie posiada. Forum "Polecane
strony z zestawieniami bibliograficznymi" odsyła do stron internetowych z przydatnymi
zestawieniami bibliograficznymi z pedagogiki i dziedzin pokrewnych. Stanowią one podstawę
wykazu takich stron budowanego wspólnie ze studentami. Na wszystkich forach istnieje możliwość
komentowania podanych linków i zaproponowanych materiałów. Inną formą wymiany opinii są
czaty. W opisie czatów podano konkretną datę i godzinę prowadzenia dyskusji, których tematyka
winna skupiać się wokół sposobów korzystania z usług placówki i proponowanych kursów.
Prowadzący kursy są dostępni w określonym czasie i moderują dyskusję na żywo.
Innymi składowymi wykorzystanymi w omawianych kursach są bazy danych. Podczas
instalacji bazy danych niezbędne jest określenie jej nazwy i podanie krótkiego opisu
wprowadzającego. Po kliknięciu nazwy bazy należy zdefiniować jej pola, czyli wybrać ich rodzaj
(np. tekst czy adres url). Dane te można każdorazowo modyfikować przez wybór odpowiedniej
ikonki („ręka”) lub dokonać usunięcia całej bazy czy zdefiniowanych pól. W przedstawianych
kursach znajdują się bazy danych adresów internetowych katalogów w systemie Prolib i Proweb
udostępnionych przez inne biblioteki, a także baza propozycji tematów opracowań
bibliograficznych poszukiwanych przez czytelników.
Ciekawym elementem pracy wspólnej prowadzącego i studiujących są słowniki. Składowa
ta pozwala gromadzić specjalistyczne słownictwo z zakresu tematyki kursu i systematycznie je
uzupełniać o nowe terminy. W opracowanych kursach utworzono dwa słowniki: słownik terminów
związanych z katalogiem bibliotecznym on-line oraz słownik haseł dotyczących tworzenia
2
komputerowych zestawień bibliograficznych. Prowadzący poprosili o podawanie źródeł
(tradycyjnych bądź internetowych), z których zostały zaczerpnięte cytowane terminy.
Kolejne wykorzystane składowe kursów to głosowania, w których uczestnicy kursu mają
możliwość wypowiedzenia się na określony temat. Głosowania pozwalają także na ogląd tego, jak
wybierali inni na wykresie oddanych głosów na poszczególne opcje. Do kursów podłączono
głosowania dotyczące poszukiwania potrzebnych książek w zbiorach PBW, funkcjonalności Bazy
Edukacyjnej, jak również oceny sposobu prezentacji, przydatności i przystępności przekazywanych
treści.
Jako podsumowanie i ewaluację kursów zaproponowano quizy. Aby utworzyć quiz należy
nadać mu nazwę i ustalić tekst informacji zwrotnej pojawiającej się przy kolejnych progach
oceniania. W następnej kolejności trzeba dodać pytania do bazy pytań poprzez polecenie "Utwórz
nowe pytanie" i podanie rodzaju pytania. W omawianych kursach wykorzystano pytania typu
"Wielokrotny wybór" i „Prawda/Fałsz". Dla określonego pytania ustalamy odpowiedzi, podając do
każdej ocenę. Jeśli w pytaniu typu „Wielokrotny wybór” na cztery możliwe odpowiedzi, dwie są
poprawne, podajemy przy nich ocenę po 50%, a przy pozostałych odpowiedziach ocenę "żaden".
Ustalamy także, czy pytanie będzie miało tylko jedną odpowiedź, czy więcej. Po zdefiniowaniu
pytań dodajemy je w odpowiedniej kolejności do quizu.
W przyszłości planowane jest rozbudowanie oferty kursów o tematykę związaną z innymi
bibliograficznymi bazami dostępnymi w Internecie. Oczekujemy, że kursy będą pomocne dla
użytkowników biblioteki w kształceniu umiejętności obsługi różnych baz bibliograficznych.
Wiedza podana w tej formie jest ciekawa i atrakcyjna dla współczesnego internauty. Publikując
kursy e-learningowe biblioteka wzbogaca swój warsztat metodyczny o nowe formy doskonalenia
użytkowników i promocji swojej działalności. Wpływa to także korzystnie na wizerunek placówki
jako instytucji włączającej się w budowanie nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego.
Małgorzata Czub
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka
Wydział Informacyjno-Bibliograficzny i Czytelnia
Bielsko-Biała
Bardzo proszę zainteresowanych tematem o kontakt: [email protected].
Strona www: www.gosia_czub.republika.pl
3