KOROWE/MÓZGOWE USZKODZENIE WZROKU

KOROWE/MÓZGOWE USZKODZENIE WZROKU - CVI
Często stajemy przed zagadką wynikającą z dziwnych zachowań wzrokowych dzieci
niepełnosprawnych. Raz wydaje się nam, że te dzieci widzą, a za chwilę nie obserwujemy u
nich żadnych reakcji na zabawki, osoby, zjawiska. Jak to więc jest? Czy te dzieci widzą, czy
nie widzą, a może udają, że nie widzą?
Opisane dziwne zachowania związane są z zaburzeniem CVI, czyli korowym ( czasami
zamiennie stosowane pojęcie - mózgowym) uszkodzeniem wzroku. CVI to zaburzenie
przetwarzania informacji wzrokowych w mózgu, gdzie badanie wzroku nie wykazuje
zazwyczaj żadnych nieprawidłowości w budowie narządu wzroku ( gałce ocznej i nerwie
wzrokowym), ale mimo to dziecko nie wydaje się widzieć tak, jak powinno. Inaczej
można powiedzieć, że system wzrokowy znajdujący się w mózgu ma problem z
interpretacją tego, co widzą oczy.
Termin „korowe uszkodzenie wzroku” sugeruje, że przyczyną niepełnosprawności
wzrokowej jest uszkodzenie kory wzrokowej. Jednak rzadko uszkodzona jest tylko sama kora
wzrokowa. Można również spotkać się z przypadkami uszkodzeń w obrębie drogi wzrokowej
lub z współwystępującymi zaburzeniami okoruchowymi, zezem, podwójnym widzeniem (
diplopia), zaburzeniami ruchowymi.
Korowe uszkodzenie wzroku jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności wzrokowej
stwierdzaną w USA u małych dzieci. W Polsce na razie nie przeprowadzono szerokich badań
tego zjawiska.
Przyczynami korowego uszkodzenia wzroku są zazwyczaj:
 urazy mózgu,
 urazy głowy,
 zakażenia (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, toksoplazmoza)
 krwawienia do mózgu,
 niedotlenienia,
 wady budowy mózgu.
W 2005 r. dr Roman opisała 10 charakterystycznych cech zachowań wzrokowych, które
występują na skutek uszkodzenia tych struktur mózgu ( płatów potylicznych i/lub drogi
wzrokowej), które odpowiadają za sprawne widzenie:
 złożoność (trudności z patrzeniem na złożone bodźce wzrokowe, np. kostki
manipulacyjne),
 nowość (trudności z patrzeniem na nowe bodźce
wzrokowe),
 preferencje kolorystyczne (wybieranie ulubionego
koloru),
 wpatrywanie się w światło/spojrzenia bezcelowe ( jakby
w przestrzeń, „przez” osobę),
 preferencje dotyczące pola widzenia
(patrzenie w centralnej lub obwodowej części pola
widzenia),
 różnice w odruchach wzrokowych (odruch źreniczny, lalki, obronny),
 opóźniona reakcja na to, co się widzi,
 trudności z patrzeniem na oddalone przedmioty,
 ruch (bodźce wzrokowe powinny być w ruchu, by przyciągnąć uwagę wzrokową),
 prawidłowe wyniki badania wzroku.
Wg powyższych informacji można opisać typowe dla dzieci z CVI zachowania
wzrokowe:
 zmienne widzenie, czyli wcześniej dziecko może zauważać przedmioty, osoby, a potem
może nastąpić całkowity brak uwagi wzrokowej,
 unikanie kontaktu wzrokowego,
 krótki czas spontanicznego patrzenia,
 trudność w patrzeniu na nowy przedmiot/zabawkę,
 trudność w utrzymaniu spojrzenia na przedmiocie podczas sięgania po niego, jak również
podczas zabawy i manipulowania nim,
 zaburzona orientacja przestrzenna i poczucie głębi ( patrzenie przestrzenne), co może być
przyczyną niezauważania schodów, krawężników i innych zmian wysokości podłoża.
Wśród dzieci z korowym uszkodzeniem wzroku jest jeszcze taka grupa, która ma
trudności z rozpoznawaniem twarzy. Niektóre dzieci widzą twarz, wiedzą, co to jest, ale nie
potrafią rozpoznać, tylko na podstawie informacji wzrokowych, czyja to jest twarz, bowiem
do jej rozpoznania potrzebna jest bardzo szczegółowa analiza wzrokowa. Twarz często
wprowadza osobę z CVI w zakłopotanie, ponieważ ma dużo elementów wewnętrznych (
oczy, nos, usta) i ciągle się zmienia. Nakładany jest na nią makijaż, robione są różne fryzury,
pojawiają się nakrycia głowy, kolczyki, okulary. Do tego należy dodać mimikę i poruszanie
ustami. Twarz dostarcza też dodatkowe informacje: słuchowe i zapachowe.
Inna
grupa
osób
z
korowym
uszkodzeniem wzroku może rozpoznawać ludzi i
konkretne przedmioty, a także ich zdjęcia,
natomiast nie potrafi zrozumieć wzrokowych
informacji
symbolicznych
rysunków
konturowych, pisma.
Dość powszechnym problemem jest to, że
wiele dzieci z diagnozą korowego uszkodzenia
wzroku sięgając po przedmiot, zwykle odwraca
głowę w przeciwną stronę. Jedna z hipotez mówi,
że dzieci odwracają głowę, żeby przy sięganiu
wykorzystać obwodowe pole widzenia( czyli to,
co widzimy po lewej, prawej stronie oraz z góry lub dołu). Inni twierdzą, że odwracanie
wzroku, związane jest z brakiem rozumienia przez dzieci tego, co robią ich dłonie. W tym
przypadku należy umożliwić im „patrzenie za pomocą rąk”.
Dla wielu dzieci z korowym uszkodzeniem wzroku wyciągnięcie ręki i aktywny udział w
czynnościach może być bardzo trudnym doświadczeniem. Świat bowiem wydaje im się
chaotyczny i nieprzyjazny. Dzieci z CVI lubią mieć wokół siebie ład i porządek. Często też
zwracają dużą uwagę na bodźce słuchowe napływające z otoczenia, ale trzeba zaznaczyć, że
zainteresowanie dziecka danym dźwiękiem nie oznacza jednocześnie tego, że rozumie ono, co
dany dźwięk oznacza. Co więcej, przetwarzanie bodźców słuchowych może przeszkadzać nie
tylko w patrzeniu, ale też w działalności ruchowej. Takie trudności określa się jako
zaburzenia integracji wzrokowo-słuchowej lub słuchowo-ruchowej. W przypadku tych dzieci
należy ograniczyć liczbę słów, które wypowiadamy, kiedy wykonują one jakieś trudne
zadania. Trzeba więc wiedzieć, kiedy warto mówić, a kiedy należy milczeć. U wielu dzieci z
korowym uszkodzeniem wzroku mogą występować również trudności związane z
rozumieniem mowy, nazewnictwem. Należy więc konsekwentnie, w taki sam sposób,
nazywać przedmioty i ludzi.
Trzeba także pamiętać, że nie wszystkie dzieci z CVI przejawiają
takie same problemy, czy zachowania. To zależy to od tego, jak
rozległe i poważne jest uszkodzenie mózgu, w którym okresie
rozwoju nastąpiło uszkodzenie, jakie doświadczenia udało się
zdobyć dziecku przed chorobą, czy ma jakieś inne ograniczenia,
jakie przyjmuje lekarstwa i jaką ma motywację. Niektóre dzieci z
korowym uszkodzeniem wzroku nie wykazują żadnych
zauważalnych reakcji wzrokowych, inne reagują na bodźce od
czasu do czasu, podczas gdy jeszcze inne dysponują dość dużymi
możliwościami wzrokowymi.
Terapia prowadzona z dziećmi z korowym uszkodzeniem
wzroku często bywa skuteczna. Podstawą jest przemyślany dobór
pomocy dydaktycznych, stymulacja z bardzo bliskiej odległości
od oczu i wyeliminowanie chaosu w otoczeniu. W skutek tego
pojawia się rozwój wcześniej nieobserwowanych zachowań
wzrokowych i opanowywanie nowych umiejętności. Zawsze jednak należy liczyć się z tym,
że pewne bodźce, czy sytuacje wciąż mogą sprawiać tym dzieciom kłopoty.
U niektórych dzieci świadomość wzrokowa wzrasta dzięki wykorzystaniu podświetlanych
zabawek w ciemnym pomieszczeniu, podświetlanego stolika/ blatu, wyraźnych wzorów
geometrycznych, jaskrawych kolorów i zabawek dźwiękowych. Podświetlany stolik (Light
Box) ma biały, mleczny blat, który oświetlany jest od spodu i w ten sposób tworzy
kontrastowe tło dla kolorowych, przeźroczystych i matowych przedmiotów. W ciemnym
pomieszczeniu podświetlany stolik doskonale kieruje uwagę wzrokową dziecka na rozmaite
materiały, którymi może bawić się na blacie. Bardzo przydatny jest też czarny, składany
przenośny ekran. Czarne tło ogranicza rozpraszające bodźce wzrokowe i kieruje uwagę
dziecka na pojedyncze przedmioty, które można umieszczać na ekranie za pomocą
samoprzylepnych rzepów. Warto wypróbować też wszystko, co się błyszczy i odbija światło
lub jest w ruchu, który stanowi dla dzieci silny bodziec do patrzenia, czyli: wiatraczki, folia
aluminiowa, lampki i łańcuchy choinkowe, koraliki oraz jaskrawe pompony, sprężynki,
świąteczne girlandy, koc ratunkowy (folia termiczna, która błyszczy i odbija światło). W
przypadku wielu dzieci dobrze sprawdzi się świecąca różdżka, kula czy latarka, która powoli
zmienia kolory.
Podsumowując: dziecko z CVI zaczyna lepiej funkcjonować i wykorzystywać wzrok,
kiedy:
 znajduje się w znajomym otoczeniu i używa znanych sobie przedmiotów,
 zajęcia zaczynają się zawsze od tej samej czynności,
 dziecko jest uprzedzane o wykonywanych czynnościach i
potrafi je potem przewidzieć,
 ma porządek i ład wokół siebie,
 przekazywane są mu informacje “czego” ma szukać i “gdzie”
patrzeć,
 przeprowadza się przed nim demonstrację ruchową czynności,
które ma wykonać,
 podczas wykonywania przez dziecko trudnych zadań unika się
komentarza słownego, ogranicza liczbę wypowiadanych słów,
 nazywa się czynności, które właśnie są wykonywane, emocje
oraz stale, w ten sam sposób nazywa się przedmioty i osoby,
 dziecko może trzymać blisko twarzy dany przedmiot/ zabawkę,
 patrzy na jeden przedmiot, a nie na grupę przedmiotów,








podczas prezentacji kilku przedmiotów zachowany jest pomiędzy nimi dość spory odstęp,
wykorzystywane są kolory podczas poznawania przedmiotów i kształtów,
przedmioty prezentowane są na jednolitym, kontrastowym tle,
pierwsze prezentowane przedmioty są proste w swojej budowie, nie posiadają szczegółów
wewnętrznych,
prezentowane przedmioty są wprawiane w ruch, np. wolno przesuwane przed oczami lub
potrząsane,
do pokazywanych przedmiotów dołącza się dźwięk, ale nie na początku terapii,
zmiany i nowe doświadczenia wprowadzane są stopniowo,
przedmioty, kanty mebli lub szlaki komunikacyjne oklejane są kolorową taśmą izolacyjną
( najlepiej w ulubionym kolorze dziecka).
UWAGA:
Wiele rzeczy, które stosuje się w terapii dzieci z CVI nie są tradycyjnymi zabawkami!
Dlatego trzeba bardzo pilnować dziecka podczas każdej aktywności, zwłaszcza, jeśli lubi brać
rzeczy do buzi lub je gryźć. Przedmiotów świecących, które pulsują lub zmieniają kolory w
szybkim tempie nie należy używać w przypadku dzieci, u których występują lub występowały
napady drgawek.
Opracowała: mgr Elżbieta Gołoś
Bibliografia:
Julie Smith, Korowe uszkodzenie wzroku.
Artykuł ze strony internetowej: http://www.pzn.org.pl
Walkiewicz-Krutak M. (2009), Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabo widzących, Warszawa,
APS.