Załączniki do Programu Ochrony Środowiska
advertisement
ZARZĄD WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018 ZAŁĄCZNIKI Olsztyn, wrzesień 2011 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 1. Opis wybranych regionów fizyczno-geograficznych w województwie warmińsko-mazurskim ...........................................................................................................3 2. Wartość przyrodnicza, znaczenie i zagrożenia obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim ............................................19 3. Wartość przyrodnicza, znaczenie i zagrożenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim ........................................................28 4. Walory przyrodniczo-kulturowe parków krajobrazowych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego ......................................................................................................58 5. Zestawienie konwencji i porozumień międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę i planowanych do ratyfikacji ................................................................................................63 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 3 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Załącznik nr 1 Opis wybranych regionów fizyczno-geograficznych w województwie warmińsko-mazurskim (na podstawie książki Jerzego Aleksandra Kondrackiego „Geografia regionalna Polski”, PWN, 2009) Określeniem „Polska północno-wschodnia” objęto położone w granicach Polski części dwóch podprowincji: Pobrzeży Wschodniobałtyckich i Pojezierzy Wschodniobałtyckich, które są przedłużeniem Pobrzeży i Pojezierzy Południowobałtyckich o podobnym typie krajobrazu polodowcowego w zasięgu ostatniego zlodowacenia, ale w ogólnym podziale Europy zaliczają się do jej części wschodniej. Wynika to z położenia w obrębie strukturalnej platformy wschodnioeuropejskiej i subborealnej strefy klimatyczno-roślinnej, w prowincji Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Nizina Staropruska Do Polski należy tylko południowa część Niziny Staropruskiej. Nazwa jej pochodzi od pierwotnych mieszkańców tej ziemi - Prusów, spokrewnionych językowo ze współczesnymi Litwinami i Łotyszami. Ziemie te podbił Zakon Krzyżacki, a ludność wytępiono lub zasymilowała się z przybyszami z Niemiec, którzy przejęli nazwę kraju - Prusy (Preussen), i byli nazywani Prusakami. Z tego względu (dla odróżnienia) zastosowano nazwę „Nizina Staropruska", nie „Nizina Pruska". Część północna dawnych niemieckich Prus Wschodnich (Ostpreussen) należy obecnie do Rosji jako enklawa o nazwie „okręg kaliningradzki"; po wysiedleniu ludności niemieckiej po drugiej wojnie światowej zamieszkują ją głównie Rosjanie. Brak jest fizycznogeograficznego podziału tego terytorium na mezoregiony, ale w indeksacji dziesiętnej zarezerwowano dla niego oznaczenia od 841.51 do 841.56. W przeciwieństwie do sąsiadującego od strony południowej Pojezierza Mazurskiego, Nizina Staropruska jest prawie zupełnie pozbawiona jezior i ma dobrze rozwinięty system dolin. Charakterystyczną cechą jest również mała liczba marginalnych form lodowcowych (moren czołowych). Pod względem litologicznym przeważają na powierzchni gliny morenowe, ale miejscami występują ilaste osady krótkotrwałych jezior zastoiskowych. Prawie cały region należy do dorzecza Pregoły, jedynie na zachodzie Wałsza i Drwęca Warmińska są dopływami Pasłęki. Pod względem klimatycznym jest to dzielnica, w której bliskość Bałtyku łagodzi kontynentalizm. Przy ogólnej przewadze wiatrów z sektora zachodniego wiosną i jesienią zwiększa się udział wiatrów wschodnich. Polska część regionu obejmuje około 2660 km2 i dzieli się na 3 mezoregiony: Wzniesienia Górowskie (841.57), Równinę Ornecką (841.58) i Równinę Sępopolską (841.59). Wzniesienia Górowskie (841.57) są izolowaną wysoczyzną morenową, przekraczającą wysokość 100 m n.p.m. Najwyżej wznosi się wał morenowy Góry Zamkowej (216 m) na północo-zachód od Górowa Iławeckiego. Wzniesienia Górowskie sąsiadują od zachodu z Równiną Warmińską, od południa z Równiną Ornecką, od wschodu z Równiną Sępopolską, od północy zaś obniżają się poza granicą państwa ku nizinie nad dolną Pregołą, zajmując w granicach Polski powierzchnię około 1280 km2. Kulminacje Wzniesień Górowskich tworzy kilka pasm moren czołowych pochodzących z recesji fazy pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego. Na zachodnich stokach Góry Zamkowej bierze początek Wałsza, prawy dopływ Pasłęki długości 67 km, powierzchni dorzecza 420 km2 i spadku od około 180 m u źródeł do 26 m przy ujściu. Jezior w regionie jest bardzo mało. Wałsza, płynąca początkowo w kierunku południowym, a następnie południowo--zachodnim, tworzy poniżej miasta Pieniężno głęboko wcięty jar długości 6 km i wysokości zboczy 50-60 m. Strome stoki Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 4 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. porastają lasy lipowo-grabowe, a na dnie doliny łęgowe, występuje wiele gatunków roślin podlegających ochronie, jak obuwik pospolity, wawrzynek wilczełyko i in. Rzeka płynie z szumem wśród wypłukanych z glin zwałowych głazów, sprawiając wrażenie górskiego potoku. Na tym odcinku utworzono rezerwat „Dolina rzeki Wałszy" (206 ha). Również inne spływające z Wzniesień Górowskich potoki mają odcinki jarowe. Region leży na rubieży dwóch działów geobotanicznych: bałtyckiego i północnego (Szafer 1959; granicę tych działów przesunięto później nieco na wschód), czego wyrazem jest nakładanie się wschodniego zasięgu buka i zachodniego krańca subborealnego zasięgu świerka. Tak zwane Lasy Górowskie zajmują nieco większą powierzchnię w rejonie najwyższych wzniesień między Górowem Iławeckim a granicą państwa. W gminie Górowo Iławeckie istnieje rezerwat na torfowisku wysokim „Jezioro Martwe" (17,3 ha) ze stanowiskiem tundrowej maliny moroszki. Wzniesienia Górowskie są położone na uboczu od głównych szlaków komunikacyjnych i są rzadko zaludnione. Istnieją tu dwa niewielkie miasta. Górowo Iławeckie (ok. 4 tys. mieszk.), niegdyś siedziba urzędów powiatowych, położone przy nieczynnej obecnie linii kolejowej z Lidzbarku Warmińskiego do Kaliningradu (Królewca), prawa miejskie uzyskało w 1335 r. pod nazwą Landsberg. Obecnie jest to niewielki ośrodek przemysłu drzewnego i spożywczego. Pieniężno (ok. 2,5 tys.) nad Wałszą, leży przy lokalnej linii kolejowej z Olsztyna do Braniewa. W czasie działań wojennych zniszczono je w 90%. O jego dawnej randze świadczą pozostałości murów obronnych i zamku. Powstało również w XIV w. pod nazwą Mehlsack, a obecną swą nazwę uzyskało dla uczczenia pamięci zasłużonej dla polskości na Warmii rodziny Pieniężnych. Równina Ornecka (841.58) jest sandrem rozciągającym się wzdłuż Drwęcy Warmińskiej (prawego dopływu Pasłęki), na południe od moren czołowych Wzniesień Górowskich i na północ od Pojezierza Olsztyńskiego, na zachodzie zaś sąsiaduje z Równiną Warmińską. Mezoregion ma 225 km2 powierzchni. Piaski równiny są przeważnie zajęte przez bory sosnowe z wąskim pasem lasów łęgowych wzdłuż rzeki (Lasy Orneckie). W zachodniej części równiny, przy linii kolejowej z Olsztyna do Braniewa leży nad Drwęcą miasto Orneta (ok. 8,5 tys. mieszk.), która prawa miejskie uzyskała w 1313 r. jako Wormditt i była w Polsce przedrozbiorowej własnością biskupów warmińskich. Zachowały się tu cenne zabytki w XIV i XV w. (duży kościół gotycki i ratusz). Jest to niewielki ośrodek przemysłowy z tartakiem, zakładami przemysłu odzieżowego, spożywczego i metalowego (fabryka śrub). Równina Sępopolska (841.59) przedstawia rozległą nieckę, wznoszącą się na obrzeżu do 80-100 m n.p.m. i obniżającą się ku środkowi do 40-50 m. Równina od zachodu graniczy ze Wzniesieniami Górowskimi, od południa z pojezierzami Olsztyńskim i Mrągowskim, od wschodu z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich i Krainą Węgorapy. Na północy, poza granicą państwa przechodzi w równinę nad Pregołą. W granicach Polski zajmuje powierzchnię około 1160 km2. W powierzchnię równiny są wcięte na głębokość 20-30 m doliny Łyny i Guberu, uchodzącego do Łyny pod Sępopolem. Na powierzchni równiny zalegają miejscami czerwone iły, będące osadami krótkotrwałych jezior tworzących się przed czołem zanikającego lodowca skandynawskiego. Wytworzyły się na nich ciężkie gleby brunatne, na których uprawia się buraki cukrowe i pszenicę. W północno-wschodniej części regionu znajduje się płytkie jezioro Oświn (6,4 km2, głęb. 3,5 m), będące wraz z otoczeniem rezerwatem faunistycznym zwanym „Jezioro Siedmiu Wysp" (10 km2) jako teren lęgowy ponad 110 gatunków ptaków. Rezerwatami ptasimi są „Jezioro Jasne" (106 ha) i „Kałeckie Błota" (186,5 ha) oraz „Bajory" (216,4 ha) w gminie Srokowo. W pobliżu tego jeziora oraz położonego w kierunku zachodnim Jeziora Arklickiego występują żwirowe wzgórza kemowe i morenowe. Głównym ośrodkiem miejskim regionu są założone w XIV w. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 5 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Bartoszyce (26 tys. mieszk.) nad Łyną. W XIX w. powstał tu węzeł kolejowy na szlaku z Ukrainy do Królewca i odgałęzieniu do Lidzbarka Warmińskiego. Obecnie odcinek do granicy państwa w kierunku Kaliningradu (Królewca) jest nieczynny, pozostały połączenia ze stacją węzłową Korsze i Lidzbarkiem Warmińskim. Zachowały się dwa kościoły gotyckie i fragmenty murów obronnych z Bramą Lidzbarską. Istnieją zakłady przemysłu dziewiarskiego, drzewnego (tartak), budowlanego (stolarnia, betoniarnia, kaflarnia) i spożywczego. Korsze (ok. 5 tys. mieszk.) są osiedlem kolejarskim przy ważnym dawniej węźle kolejowym. Mają wytwórnię sieci rybackich i mleka w proszku. Prawa miejskie uzyskały dopiero w 1962 r. Położony centralnie Sępopol (ok. 2,5 tys. mieszk.) przy ujściu Guberu do Łyny ma roszarnię lnu, mleczarnię i młyn, z zabytków gotycki kościół i pozostałości murów miejskich. Obecnie jest pozbawiony komunikacji kolejowej (istniała lokalna linia do stacji Wiatrowiec między Korszami a Bartoszycami). Barciany we wschodniej części regionu były miastem w XVII-XVIII w. Pojezierze Mazurskie (842.8) Pojezierze Mazurskie jest najbardziej na zachód wysuniętym makroregionem Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Od zachodu sąsiaduje z Pojezierzem Iławskim, a granicę z Niziną Północnomazowiecką i Niziną Północnopodlaską wyznacza zasięg ostatniego zlodowacenia, z którym wiąże się występowanie polodowcowych jezior wytopiskowych. Od północy graniczy z Niziną Staropruską, od wschodu z Pojezierzem Litewskim. Fundament geologiczny tworzy wyniesienie mazursko-podlaskie platformy wschodnioeuropejskiej, gdzie skały prekambru występują na głębokości kilkuset metrów, zapadając ku północy, zachodowi i południu poniżej 1500 m. Na tym fundamencie zalegają epikontynentalne osady morskie paleo-i mezozoiczne o nierównej powierzchni, która w okolicach Giżycka znajduje się około 160 m poniżej poziomu współczesnego Bałtyku i podnosi się ku wschodowi i zachodowi. powyżej 0 m. Miąższość pokrywy osadów lodowcowych i wodno-lodowcowych przekracza miejscami 350 m. W obrębie Pojezierza Mazurskiego zbiegają się w pasie o szerokości kilkudziesięciu kilometrów zasięgi głównych faz zlodowacenia wiślańskiego (leszczyńskiej, poznańskiej i pomorskiej), które zarówno w kierunku zachodnim, jak i wschodnim są odsunięte od siebie na większe odległości. Lodowiec skandynawski w fazie poznańskiej tworzył dwa łukowate wygięcia, których osiami były obniżenia, wykorzystywane obecnie przez Łynę na zachodzie i system dużych jezior na wschodzie. Po transgresyjnej fazie pomorskiej czoło lodowca stacjonowało jeszcze kilkakrotnie, pozostawiając na zewnątrz płaty martwego lodu. Ich śladem są min. misy jezior, z których największe są Śniardwy i zespół Mamr. Przez Pojezierze Mazurskie przebiega z południo-zachodu na północo-wschód dział wodny bezpośredniego zlewiska Bałtyku, do którego płyną Pasłęka i Pregoła (z dopływami: Łyna z Guberem oraz Węgorapą), i dorzecza Wisły, do którego należą dopływy Narwi (Omulew, Rozoga, Szkwa, Pisa, Biebrza). Rzeki są zasilane głównie przez jeziora, które zajmują około 7% powierzchni regionu. Klimat Pojezierza Mazurskiego jest chłodniejszy od klimatu Pojezierzy Południowobałtyckich na zachodzie, Niziny Staropruskiej na północy i nizin mazowieckich na południu, ale jest zróżnicowany w zależności od ukształtowania powierzchni terenu, sąsiedztwa zbiorników wodnych i występowania lasów. Kulminacyjne wzniesienia przekraczają 300 m n.p.m., a zwierciadła większych jezior znajdują się na wysokości od 90 do 120 m. Region pod względem geobotanicznym należy do działu północnego (subborealnego). Jest objęty borealnym zasięgiem świerka, występuje tu kilkadziesiąt gatunków borealnych roślin zielnych i reliktowe gatunki tundrowe, natomiast w zachodniej części Pojezierza Mazurskiego przebiega północno-wschodnia rubież zasięgu buka. Lasy zajmują znaczniejsze powierzchnie na południu na piaskach sandrowych (Puszcza Piska, Lasy Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 6 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Napiwodzkie). Liczne są torfowiska z roślinnością bagienną. Gleby należą przeważnie do brunatnoziemów. Na gliniastych terenach morenowych przeważa gospodarka rolniczohodowlana, na jeziorach jest prowadzona gospodarka rybacka. Pojezierze Mazurskie zajmuje powierzchnię około 13 180 km2 i dzieli się na 7 mezoregionów: Pojezierze Olsztyńskie (842.81), Pojezierze Mrągowskie (842.82), Krainę Wielkich Jezior Mazurskich (842.83), Krainę Węgorapy (842.84), Wzgórza Szeskie (842.85), Pojezierze Ełckie (842.86) i Równinę Mazurską (842.87). Pojezierze Olsztyńskie (842.81) jest zachodnią częścią Pojezierza Mazurskiego, odpowiadającą w fazie poznańskiej i pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego lobowi lodowca skandynawskiego, którego etapy recesji zaznacza 7 koncentrycznych łuków moren czołowych. Pojezierze Olsztyńskie od północy sąsiaduje z Równiną Ornecką, Wzniesieniami Górowskimi i Równiną Sępopolską, od wschodu z Pojezierzem Mrągowskim, od południa z Równiną Mazurską i Garbem Lubawskim, od zachodu z Pojezierzem Iławskim i zajmuje powierzchnię około 3820 km:. Osią symetrii łuków morenowych jest płynąca z południa na północ Łyna, która bierze początek z obfitych źródeł na wysokości 153 m n.p.m., w Olsztynie znajduje się na wysokości 98 m, a w Lidzbarku Warmińskim na północnym krańcu Pojezierza Olsztyńskiego — po 146,5 km od źródeł — na wysokości 55 m. Cała rzeka ma długość 289 km i wpada do Pregoły poza granicami Polski. Jej dorzecze ma powierzchnię 7126 km2, z czego około 2/3 na terytorium Polski. Najwyższe wzniesienia znajdują się na południu i nieznacznie przekraczają 200 m n.p.m. Dorzecze Łyny jest asymetryczne, ponieważ zachodnia część Pojezierza Olsztyńskiego jest odwadniana przez Pasłękę. Niewielka część na południo-zachodzie przypada na dorzecze górnej Drwęcy (po Jezioro Ostródzkie), a południowo-wschodnia na dorzecze Narwi. Łyna przepływa przez wiele jezior, z których największe są Łariskie (10,7 km2, głęb. 53 m) i parę kilometrów na zachód od niego - Pluszne (9 km2, głęb. 52 m). W górnym dorzeczu Łyny znajdują się jeziora Mielno (3,6 km2, głęb. 39,9 m) i Maróz (3,3 km2, głęb. 41 m). W okolicach Olsztyna i we wschodniej części Pojezierza Olsztyńskiego do większych jezior należą: Ukiel (4 km2, głęb. 43 m), Dadaj (9,8 km2, głęb. 39,8 m), Kałwa (5,6 km2, głęb. 31,7 m), Kośno (5,5 km2, głęb. 44,6 m), Wadąg (4,9 km2, głęb. 35,5 m), Leleskie (4,2 km2, głęb. 49,5 m), Klebarskie (2,6 km2, głęb. 9,7 m), Serwent (4 km2, głęb. 26,2 m), Malszewskie (2 km2, głęb. 16,9 m), Tejstyny (2 km2, głęb. 33 m), Linowskie (1,6 km2, głęb. 25 m), w północnej części - Luterskie (6,9 km2, głęb. 20,7 m), Blanki (4,4 km2, głęb. 8,4 m), Limajno (2,3 km2, głęb. 39,5 m), Tonka (1,6 km2, głęb. 4,2 m), Symsar (1,3 km2, głęb. 9,6 m), Suną (1,1 km2, głęb. 8,8 m). Duże jeziora znajdują się również w dorzeczu Pasłęki. Bierze ona początek na torfowiskach pod wsią Gryźliny na północ od Olsztynka na wysokości 157 m (niedaleko jeziora Pluszne) i uchodzi do Zalewu Wiślanego poniżej Braniewa po 211 km biegu. Jej większymi dopływami z prawej strony są Drwęca Warmińska i Wałsza, spływające ze Wzniesień Górowskich. Dorzecze Pasłęki obejmuje 2330 km2. Na Pojezierzu Olsztyńskim do dorzecza Pasłęki należą m.in. jeziora: Narie (12,4 km2, głęb. 43 m), Wulpińskie (7 km2, głęb. 34,6 m), Isąg (3,9 km2, głęb. 54,5 m), Morąg (3,9 km2, głęb. 20 m), Sarąg (1,8 km2, głęb. 16,5 m), Wuksniki (1,2 km2, głęb. 68 m - największa na Pojezierzu Mazurskim) i Mildze (1,1 km2, głęb. 19,4 m). W dorzeczu Drwęcy największe jest jezioro Szeląg Wielki (6 km2, głęb. 35,5 m) na wschód od Ostródy, w dorzeczu Narwi - Omulew (5,1 km3, głęb. 32,5 m), Dłużek (2,2 km2, głęb. 38 m) i Gim (1,7 km2, głęb. 26,8 m). Zajezierzenie jest znaczne, ale nierównomierne, mniejsze w północnej części. Na północy przeważają tereny gliniastej moreny dennej zajęte pod uprawę, na południu piaski i żwiry porośnięte przez rozległe lasy, nazywane Puszczą Nidzicką, a w zachodniej części - Lasami Taborskimi. W lasach utworzono wiele rezerwatów przyrodniczych. Należą do nich: teren źródliskowy Łyny (121,4 ha) z lasem łęgowym, dwie ostoje bobrów na Pasłęce: „Ełdyty Wielkie" (30,8 ha) Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 7 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. i Kudypy (722,7 ha wraz z lasem i bagnem), „Jezioro Orłowo Małe" (3,5 ha) ze stanowiskiem żółwia błotnego, oligotroficzne „Jezioro Tyrsko" (20,7 ha) pod Olsztynem z rzadką rośliną wodną poryblinem jeziornym, torfowisko „Redykajny" (10,4 ha) nad Jeziorem Długim, „Mszar" (4,5 ha), „Wyspa Lipowa na jeziorze Morąg" (5 ha) ze starodrzewem lipowym, rzadkimi gatunkami roślin zielnych i stanowiskiem czapli siwej, „Bagno Nadrowskie" (51,8 ha) w gminie Olsztynek, „Las Warmiński" (1815,9 ha) w gminie Stawigruda, „Jezioro Kośno" (1247,8 ha) w gminie Pasym, „Sortysek" (10 ha) w gminie Pasym — zespół torfowisk ze stanowiskiem modrzewnicy północnej (Chamaedaphne calyculatd), „Zabrodzie" (26,5 ha) w gminie Biskupiec ze stanowiskiem brzozy niskiej. Rezerwatami ptasimi są: „Mokradła Żegockie" (33,6 ha) w gminie Kiwity i „Ustnik" (32,5 ha) w gminie Jeziorany. Geobotaniczny okręg olsztyński cechuje dominacja borów sosnowych z miejscową odmianą sosny taborskiej, objętej ochroną w rezerwacie „Sosny Taborskie" (77 ha) na południe od jeziora Morąg. Projektowany jest park krajobrazowy górnego biegu Łyny. W środku regionu leży nad Łyna wojewódzkie miasto Olsztyn (167 tys. mieszk.). Prawa miejskie otrzymał w 1353 r. pod nazwą Allenstein i był jednym z głównych miast księstwa-biskupstwa warmińskiego, które w latach 1466-1772 wchodziło w skład ziem Korony Polskiej. W drugiej połowie XIX w. powstał tu duży węzeł kolejowy na głównym szlaku z Berlina w kierunku nadbałtyckich gubernii rosyiskich. Obecnie zbiegają się tutaj szlaki: z Warszawy przez Działdowo, z Torunia i Poznania przez Iławę, z Gdańska przez Elbląg, z Białegostoku przez Ełk i Giżycko oraz z Ełku przez Szczytno, z Braniewa przez Dobre Miasto. Olsztyn w czasach niemieckich był ośrodkiem polskości na Warmii, działały tu różne organizacje społeczne i wychodziła „Gazeta Olsztyńska". O średniowiecznej przeszłości mówi dobrze zachowany zamek kapituły warmińskiej (obecnie muzeum), gotycka katedra Św. Jakuba i jedna z dawnych bram miejskich. Olsztyn ma dwa teatry, filharmonię, dwie wyższe uczelnie, instytuty naukowe i wiele różnych zakładów przemysłowych, w tym dużą fabrykę opon samochodowych. W promieniu 15-30 km leżą miasta satelitarne: Barczewo (7,5 tys. mieszk.) — dawniej Wartembork, Jeziorany (3 tys.) z przemysłem spożywczym i tartakiem, Olsztynek (6 tys.) z muzeum budownictwa ludowego Warmii i ziemi Mazurów. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1359 r. pod nazwą Hohenstein, co Mazurzy wymawiali jako „Olsten", przez podobieństwo brzmienia do pobliskiego Olsztyna przekształcone w Olsztynek. Na północ od Olsztyna znajdują się miasta Lidzbark Warmiński (ok. 18 tys. mieszk.) i Dobre Miasto (ok. 11 tys.). Lidzbark był rezydencją biskupów warmińskich, czego pamiątką jest czworoboczny zamek gotycki z arkadowym dziedzińcem, kościół farny i fragmenty murów miejskich z potężną Wysoką Bramą. Miasto jest ośrodkiem usługowym rolniczego zaplecza. W Dobrym Mieście cennym zabytkiem jest duży kościół gotycki. Przemysł reprezentują zakłady przemysłu drzewnego, fabryka maszyn rolniczych i przetwórnia owocowo--warzywna. Na wschodniej rubieży Pojezierza Olsztyńskiego i historycznej Warmii leżą miasta Biskupiec i Bisztynek (po niemiecku Bischofstein). Biskupiec (11 tys. mieszk.) leży nad rzeczką Dymer, wpadającą do jeziora Dadaj, przy linii kolejowej z Olsztyna przez Mrągowo do Ełku. Powstał pod koniec XIV w., ale nie odgrywał większej roli do XIX w., kiedy został siedzibą powiatu. Istnieje tu browar, młyn, kaflarnia, tartak i zakład meblarski. Bisztynek (2,3 tys.) ma tylko młyn. Zabytkiem jest Brama Lidzbarska i barokowy kościół. W północo-zachodniej części regionu, nad niedużym jeziorem Skiertąg jest usytuowany Morąg (15 tys. mieszk.). Leży przy linii kolejowej z Olsztyna do Elbląga i Gdańska. Zamek powstał tu w 1280 r. przy starym osiedlu Prusów, które prawa miejskie uzyskało w 1331 r., a siedzibą powiatu zostało w 1752 r. W Morągu istnieje fabryka sklejek, zakłady mechaniczne, odzieżowe i spożywcze. Zabytkami są kościół (XIV-XVI w.) i ratusz (XV w.), w którym mieści się muzeum urodzonego w Morągu wybitnego filozofa niemieckiego Herdera. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 8 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Pojezierze Mrągowskie (842.82)1 obejmuje środkową część Pojezierza Mazurskiego pomiędzy Pojezierzem Olsztyńskim na zachodzie a Krainą Wielkich Jezior Mazurskich na wschodzie. Na północy graniczy z Równiną Sępopolską, na południu z Równiną Mazurską i jest wyższe od regionów przyległych, przekraczając w wielu miejscach wysokość 200 m n.p.m. (najwyższy punkt 221 m). Region zajmuje powierzchnię około 1830 km2. Jego cechą charakterystyczną jest mniej więcej południkowo zorientowane pobrużdżenie rynnami lodowcowymi oraz równoleżnikowy przebieg 7 łańcuchów moren. Dział wodny Wisły i Pregoły przebiega w ten sposób, że wody z zachodnich rynien kierują się na południe do Narwi, ze wschodnich zaś do Łyny. Wzdłuż rynien ciągną się wały ozów i kemów, ale na wysoczyznach między rynnami występuje glina morenowa. Jeziora zajmują około 90 km2, tj. 5% powierzchni regionu. Granica z Pojezierzem Olsztyńskim wyraża się w mianie kierunku pasm morenowych z północno-wschodniego na wschodni oraz ich większej wysokości nad poziomem morza. Przebiega ona na wschód od Bisztynka i Biskupca do jeziora Sasek Wielki pod Szczytnem. Za granicę wschodnią przyjęto dział wód ze zlewnią Wielkich Jezior Mazurskich, ale bez górnego dorzecza Krutyni, do miejsca zmiany kierunku jej biegu z południowego na północno-wschodni między wsiami Krutyń i Wojnowo. Na południu granica regionu przebiega między morenami fazy poznańskiej a sandrami. Licząc od południo-zachodu pierwszą rynnę wypełnia jezioro Sasek Wielki (8,8 km2, gleb. 38 m), mające odpływ do rzeki Omulew i Narwi. W drugiej rynnie z kolei, na południe od morenowego Jeziora Rańskiego (2,9 km2, głęb. 7,8 m), znajduje się kręte i wąskie jezioro Łęsk (1,2 km2, głęb. 39,5 m), którego przedłużeniem jest Wałpusz na Równinie Mazurskiej. Trzecią rynnę wypełniają jeziora Pierwój (1,3 km2, głęb. 26 m), Stromek (1,5 km2, głęb. 2,5 m), Babięty Wielkie (2,5 km2, głęb. 65 m), a w przedłużeniu Marksoby na Równinie Mazurskiej. Czwarta rynna (sorkwicka) zaczyna się na północy koło Warpun. Mieszczą się w niej jeziora: Warpuńskie, Krawno Małe, Gielądzkie (4,2 km2, głęb. 23 m), Lampackie (2,8 km2, głęb. 34 m) i oddzielone recesyjną moreną Piłakno (2,6 km", głęb. 56,6 m), ale od Jeziora Lampackiego odgałęzia się piąta rynna z jeziorami: Lampasz (0,8 km 2, głęb. 21,5 m), Dłużec (1,2 km2, głęb. 19,8 m). Białe (3,4 km2, głęb. 31 m) i Zyzdrój Wielki, już na sandrze Równiny Mazurskiej. Rynna ta wraz z sorkwicka należy do górnego dorzecza Krutyni, a łączące jeziora cieki noszą różne nazwy; dalszy przepływ prowadzi przez Jezioro Spychowskie (dawna nazwa Pupskie), a następnie ku północy przez Zdruzno do rynny Jeziora Mokrego (8,4 km2, głęb. 51 m), z którego odpływ przybiera nazwę Krutyni, skręca na południe równolegle do Jeziora Mokrego, a następnie koło wsi Wojnowo na północowschód i wpada do Jeziora Bełdany jako największy dopływ zespołu Wielkich Jezior Mazurskich. Całkowita długość cieków i jezior składających się na Krutynię dochodzi do 94 m, powierzchnia zlewni do 637,7 km2, ogólna liczba jezior większych od 1 ha do 93 (Mikulski 1958). Do zlewni Krutyni należy również Jezioro Krzywe (1,4 km 2, głęb. 22,4) położone w krótkiej, równoległej rynnie na wschód od jeziora Dłużec, natomiast przedłużenie tej rynny ku północy z ciągiem małych jeziorek typu eworsyjnego (Karwik, Karw, Kociołek, Głębokie i in.) znajduje się w dorzeczu Pregoły. Na południe od Jeziora Krzywego do dorzecza Krutyni należy morenowe jezioro Nawiady (2,2 km2, głęb. 25,8 m) pomiędzy rynnami jezior Białego i Mokrego. Najdłuższa jest rynna mrągowska, z której wody odprowadza Dejna do Gubera i Łyny. W kolejności odpływu z południa na północ znajdują się w niej jeziora: Wągiel (1,6 km2, głęb. 13 m), Wierzbowskie (1 km2, głęb. 13 m), Czos (2,8 km2, głęb. 42,6 m), Juno (3,9 km2, głęb. 33 m), Kiersztanowskie (1,5 km2, Fragment Pojezierza Mrągowskiego był obiektem zespołowych badań fizyczno- geograficznych Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1956 i 1957, których wyniki zawiera publikacja zbiorowa Z badań środowiska geograficznego w powiecie mrągowskim (Prace Geogr. IGPAN, nr 19, 1959); K. Swierczyński napisał rozprawę Geomorfologia rynny mrągowskiej i obszarów przyległych (Prace i Studia IGUW, zesz. 3. 1967), a J. Kondracki i Z. Mikulski — Hydrografią dorzecza Krutyni (Prace Geogr. IGPAN 1958, bez numeru zeszytu). 1 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 9 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. głęb. 32,5 m) i Dejnowa (1,2 km2, głęb. 33 m). Brzegom jezior towarzyszą dobrze wykształcone ozy i kemy. Ostatnią (ósmą) rynnę, odwadnianą do Dejny, licząc od północy wypełniają jeziora: Rydwągi (0,6 km2, głęb. 9 m), Ruskowiejskie (0,3 km2, głęb. 11,5 m), Salęt (3,3 km2, głęb. 17,2 m), Juksty (3,3 km2, głęb. 38,6 m) i Probarskie (2 km2, głęb. 31 m). Następne ku wschodowi rynny zaliczono do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jako położone w ich zlewni. Odrębną grupę stanowią na północy jeziora w okolicy Łężan (na południe od Reszla), w tym Legińskie (2,3 km2, głęb. 37,2 m) i Widryńskie (1,3 km2, głęb. 27 m). Większe obszary leśne występują tylko na piaskach glacjofluwialnych pomiędzy morenami fazy poznańskiej na południowym skraju regionu a morenami fazy pomorskiej na południe od Mrągowa (Krzywe Góry 206 m, pod Kobułtami 216 m). Utworzono w tym rejonie kilka rezerwatów przyrodniczych. W okolicach wsi Krutyń w obrębie Mazurskiego Parku Krajobrazowego są to: rezerwat krajobrazowy „Krutynią" (273 ha), chroniący Jezioro Krutyńskie oraz odcinek rzeki Krutyni wraz z przyległymi lasami liściastymi i mieszanymi, uznany za najpiękniejszy szlak kajakowy, często frekwentowany; „Zakręt" (105,8 ha) fragment lasu ze starodrzewem sosnowym i dębem szypułkowym, małymi jeziorkami dystroficznymi i torfowiskami; „Królewska Sosna" (97 ha) o podobnym charakterze z pomnikową sosną w wieku około 300 lat; „Czaplisko Ławny Lasek" (7,6 ha) nad jeziorem Uplik koło wsi Zgon — miejsce gniazdowania czapli siwej. Dalej na zachód nad jeziorem Łęsk na jego stromym, wschodnim brzegu istnieje rezerwat roślinności sucholubnej „Kulka" (12,2 ha). W gminie Sorkwity istnieje rezerwat ptasi „Piłaki" (52,5 ha). W północnej części regionu pomiędzy Reszlem a Biskupcem utworzono rezerwaty: „Bukowy" (8,3 ha) oraz „Dębowo" (24,7 ha) z występowaniem buka na rubieży jego wschodniego zasięgu. Pojezierze Mrągowskie przecina w poprzek linia kolejowa z Olsztyna przez Biskupiec i Mrągowo do Ełku. Mrągowo (ok. 23 tys. mieszk.) leży na zachodnim brzegu jeziora Czos. Prawa miejskie uzyskało w końcu XIV w. pod nazwą Sensburg (po mazursku Ządzbork). Obecna nazwa została nadana w 1946 r. na cześć pastora Krzysztofa Mrongoviusa, obrońcy języka polskiego w byłych Prusach Wschodnich. Miasto ma zakłady przemysłu drzewnego, mechanicznego i spożywczego. Ze względu na malownicze położenie jest ośrodkiem turystycznym. Na północnym krańcu regionu znajduje się Reszel (ok. 5,5 tys. mieszk.), który prawa miejskie otrzymał od biskupów warmińskich o 70 lat wcześniej od Ządzborka (Mrągowa), tj. w 1337 r. Położony obecnie na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych zachował historyczną zabudowę: kamieniczki na małym rynku, budynek ratusza, cenny kościół gotycki i zamek z potężną basztą. 7 km na wschód znajduje się piękny barokowy kościół i klasztor Jezuitów w Świętej Lipce na północnym krańcu jeziora Dejnowa w rynnie mrągowskiej, świadczący o wpływach katolickich na terytorium niegdyś protestanckich Prus Książęcych. Na południowo-zachodnim krańcu Pojezierza Mrągowskiego, na granicy z Równiną Mazurską, przy linii kolejowej z Olsztyna do Ełku przez Pisz, leży Szczytno (ok. 27,5 tys. mieszk.). Zamek krzyżacki powstał tu w XIII w., ale osiedle uzyskało prawa miejskie dopiero w 1616 r. Miasto zasiedlili przeważnie przybysze z sąsiedniego Mazowsza i było ośrodkiem polskiego ruchu narodowego protestanckich Mazurów. Zabytków brak. Zamek krzyżacki całkowicie przebudowano. W mieście istnieją zakłady lniarskie, tartak, fabryka mebli, wytwórnia płyt paździerzowych, browar oraz kilka mniejszych zakładów przemysłu mechanicznego i spożywczego. Szczytno ma również połączenie kolejowe z Ostrołęką. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich (842.83) rozciąga się na obszarze około 1730 km2, w obniżeniu pomiędzy: Pojezierzem Mrągowskim od zachodu i Pojezierzem Ełckim Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 10 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. od wschodu2. Od północy graniczy z Krainą Węgorapy, od południa z Równiną Mazurską, przy czym granicę tworzą formy marginalne (moreny i kemy) fazy poznańskiej na północ od Rucianego, na południe od Śniardw i Orzysza. Na północ od Śniardw ciągną się w kierunku północno-wschodnim formy marginalne fazy pomorskiej, a jezioro jest misą wytopiskową po wielkiej bryle martwego lodu. Kolejne etapy zanikania czaszy lodowej zaznaczyły się morenami między Rynem a Giżyckiem i wokół jeziora Niegocin, na północ od Giżycka między poszczególnymi jeziorami zespołu Mamr oraz na granicy Pojezierza Mazurskiego i Równiny Sępopolskiej od Kętrzyna po Diablą Górę (157 m) koło Srokowa (ryc. 19). Największe wysokości nie osiągają nigdzie 200 m n.p.m.: Wieżyca 198 m koło wsi Jeziorko pomiędzy Rynem a Giżyckiem, 175 m na północo-wschód od Giżycka koło Spytkowa, ale wysokości względne w stosunku do jezior dochodzą do kilkudziesięciu metrów. Najbardziej charakterystycznym rysem omawianego regionu jest największy w Polsce zespół połączonych kanałami jezior o łącznej powierzchni 302 km2 i o wyrównanym zwierciadle na wysokości 116 m n.p.m., mający odpływ zarówno na północ przez Węgorapę do Pregoły, jak i na południe przez Pisę i Narew do Wisły. Zlewnia zespołu Sniardwy-Mamry jest większa od omawianego regionu (3150 km2), ponieważ obejmuje części pojezierzy Mrągowskiego i Ełckiego. Połączone zbiorniki wodne dzielą się na trzy grupy (Z. Mikulski 1966), obejmujące 24 jeziora: I. Zespół Mamr o łącznej powierzchni 102,31 km2, w którego skład wchodzą: Mamry północne (25,04 km2, głęb. 43,8 m), Święcajty (8,14 km2, głęb. 28 m), Kirsajty (2,07 km2, głęb. 5,8 m), Dargin (30,3 km2, głęb. 37,6 m), Dobskie (17,8km2, głęb. 22,5 m), Kisajno (18,96 km2, głęb. 25 m). II. System jezior i kanałów Niegocin-Tałtowisko o łącznej powierzchni 50,81 km2: Niegocin (27,83 km2, głęb. 39,7 m), Tajty (2,4 km2, głęb. 34 m), Buwełno (3,6 km2, głęb. 49,1 m), Wojnowo (1,76 km2, głęb. 14,2 m), Jagodne z Górkłem (9,99 km2, głęb. 37,4 m), Szymońskie (1,54 km2, głęb. 2,9 m), Kotek (0,42 km2, głęb. ?), Tałtowisko (3,27 km2, głęb. 39,5 m); III. Zespół Śniardw o łącznej powierzchni 148,46 km2: Ryńskie z Tałtami (18,31 km2, głęb. 58 m), Mikołajskie (4,98 km2, głęb. 25,9 m), Bełdany (9,41 km2, głęb. 46 m), Śniardwy z Sekstami i Kaczorajnem (109,7 km2, głęb. 23,4 m), Warnołty (3,7 km2, głęb. 6,2 m), Tyrkło (2,36 km2, głęb. 29,2 m). W granicach regionu znajduje się ponadto kilkanaście jezior, o powierzchni większej niż 1 km2, bezodpływowych lub odprowadzających wody do systemu Mamry-Śniardwy. Na wschód od zespołu Mamr są to jeziora: Harsz (2 km2, głęb. 47 m), Stręgiel (4 km2, głęb. 12,5 m), Pozezdrze (1,2 km2, głęb. 4 m), Wilkus (1,4 km2, głęb. 5,6 m), Krzywa Kuta (1,3 km2, głęb. 26,5 m), Gołdopiwo (8,6 km2, głęb. 26,9 m), Kruklin (3,5 km2, głęb. 25 m). Na północo-zachód od Mamr największym jeziorem jest Rydzówka (5 km2, głęb. 16,7 m), na zachód Dejguny (7,6 km2, gł. 45 m). Na północ od Śniardw znajduje się jezioro Łuknajno (6,8 km2, głęb. 3 m), Tuchlin (2,3 km2, gł. 4,9 m) i Ublik (1,9 km2, głęb. 32,5 m), na wschód — Białoławki (2,1 km2, głęb. 36,1 m), Kocioł (2,9 km2, głęb. 26,4 m) i Orzyskie (10,7 km2, głęb. 36 m). Ogółem jeziora zajmują około 350 km2, tj. 20% powierzchni Krainy Wielkich Jezior, co stawia ją na wyjątkowej pod tym względem pozycji w Polsce. 2 A. Richling w rozprawie Struktura krajobrazowa Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (Prace i Studia IGUW, 1971) wyznaczając nieco inaczej granicę wschodnią określi! powierzchnię regionu na 1657 knr. Dane o jeziorach zaczerpnięto z rozprawy Z. Mikulskiego Bilans wodny Wielkich Jezior Mazurskich (PIHM 1966); inne źródła podają liczby niekiedy nieco różniące się. Obszerną bibliografię podają E. Pieczyńska, J.I. Rybak [Wielkie Jeziora Mazurskie, SGGW-AR 1990). Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 11 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. A. Richling (1985) podzielił mezoregion na 5 mikroregionów: Pojezierze GiżyckoWęgorzewskie (842.831), Wyniesienie Pozezdrzańsko-Kożuchowskie (842.832), Pojezierze Ryńskie (842.833), Pojezierze Orzyskie (842.834) i Pojezierze Bełdańskie (842.835). Na południu wokół jeziora Śniardwy utworzono w 1977 r. Mazurski Park Krajobrazowy o powierzchni 496,2 km2, obejmujący również małą część Pojezierza Mrągowskiego, po jeziora Wągiel i Mokre, oraz sandru Równiny Mazurskiej między Rucianem a Piszem. W granicach Krainy Wielkich Jezior Mazurskich na terenie parku krajobrazowego znajdują się rezerwaty: jezioro Łuknajno (710 ha) — płytkie jezioro w najbliższym sąsiedztwie Śniardw z największą w Polsce kolonią łabędzia niemego (ok. 2000 osobników) oraz innych rzadkich ptaków wodnych (175 gatunków); jezioro to wchodzi w skład międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery; „Czapliniec" (12,5 ha) — starodrzew sosnowy, położony 3 km na wschód od Łuknajna, z kolonią czapli siwej; jezioro Warnołty (373,3 ha), właściwie zatoka Śniardw, rezerwat krajobrazowo-ornitologiczny; jezioro Lisiny (15,8 ha) — stanowisko kłóci wiechowatej oraz innych rzadkich roślin wodnych; „Strzałowo" (14 ha) — bór sosnowy w wieku około 130 lat z udziałem świerka, dębu szypułkowego, lipy drobnolistnej, leszczyny, z licznymi chronionymi roślinami zielnymi; „Krutynią Dolna" (ok. 1000 ha) — rezerwat krajobrazowo-florystyczno--faunistyczny, obejmujący odcinek biegu rzeki od Ukty do Nowego Mostu, jeziora: Gardyńskie, Malinówko, Dłużec i Smolak oraz przyległe lasy i torfowiska, „Pierwos" (605,5 ha) — rezerwat o podobnym charakterze, obejmujący ujściowy odcinek Krutyni poniżej osady Nowy Most oraz zarastające jezioro Pierwos. W północnej części regionu, w okolicach jeziora Mamry rezerwat utworzono na wyspach Jeziora Rydzewskiego (26 ha) — miejscu lęgowym wielu gatunków ptaków, a także na 38 wyspach zespołu jeziornego Mamr (214 ha), przeważnie zalesionych i stanowiących ostoje ptasie, w tym na Wysokim Ostrowie (Jezioro Dobskie) jest duża kolonia kormoranów. Na Półwyspie Sztynorckim, między Mamrami północnymi a Darginem, rezerwat „Mokre" (7 ha) obejmuje łęg jesionowo-olszowy. Na półwyspie Fuledzki Róg, między Jeziorem Dobskim a Kisajnem, rezerwat „Głazowisko" (40 ha) jest moreną czołową jednej z subfaz zanikającego lodowca skandynawskiego i przedstawia wielkie nagromadzenie bloków skalnych. Na wschód od Kisajna są dwa rezerwaty torfowe: „Perkuny" (3,5 ha) i „Spytkowo" (2,1 ha) z roślinami charakterystycznymi dla torfowiska wysokiego i przejściowego oraz z reliktową wierzbą lapońską. Na wschód od Giżycka, w zarastającej zatoce jeziora Kruklanki utworzono rezerwat faunistyczny „Kożuchy" (28,2 ha) z dużą kolonią mewy śmieszki i 58 gatunkami innych ptaków. Jest to również tarłowisko ryb, zwłaszcza lina. Centralną miejscowością Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jest Giżycko (ok. 30,5 tys. mieszk.), położone między jeziorami: Kisajno w zespole Mamr a Niegocinem, przy sztucznym kanale łączącym oba jeziora i na ważnym przejściu w poprzek systemu jezior, wykorzystywanym przez szosę i linię kolejową z Olsztyna przez Ełk do Białegostoku. Krzyżacy wybudowali już w 1340 r. na przesmyku zamek Lótzen, a w XV w. powstała przy nim osada mazurska, pod nazwą Nowa Wieś, która uzyskała w 1612 r. prawa miejskie i nazwę, przysługującą zamkowi, spolszczoną przez Mazurów na Lec. W XIX w. Niemcy wybudowali na przesmyku twierdzę Boyen, która obroniła się w czasie inwazji rosyjskiej w 1914-1915 r. W 1946 r. miastu nadano nazwę Giżycko na cześć Marcina Hermana Giżyckiego (Giseviusa), jednego z najwybitniejszych działaczy polskich na Mazurach, urodzonego w Piszu, zmarłego w Ostródzie. Miasto do końca XIX w. rozwijało się słabo, ale w latach międzywojennych nabrało znaczenia jako ośrodek ruchu turystycznego i sportów wodnych; ma je również współcześnie jako centrum żeglugi pasażerskiej na jeziorach. Zabytków właściwie nie ma poza skromnym kościołem ewangelickim z początku XIX w. i zamkiem, przebudowanym w stylu barokowym. Po odbudowie był on jakiś czas hotelem, obecnie jest zaniedbany. W mieście są zakłady przemysłu spożywczego (fabryka konserw Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 12 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. rybnych, mleczarnia i in.), a w Wilkasach po drugiej stronie jeziora Niegocin duże Zakłady Aparatury Oświetleniowej. Piękne jezioro uległo zanieczyszczeniu ściekami komunalnymi rozbudowującego się miasta i nie nadaje się, jak niegdyś, do kąpieli. Węgorzewo (ok. 12 tys. mieszk.) leży w odległości 2 km od północnego końca jeziora Mamry, nad wypływającą z niego rzeką Węgorapą. Zamek krzyżacki Angerburg (po mazursku Węgobork) powstał w drugiej połowie XIV w., a osiedle przy zamku uzyskało prawa miejskie w 1571 r. Pod koniec XIX w. do rozwoju miasta przyczyniło się zbudowanie kilku połączeń kolejowych, które obecnie zlikwidowano, z wyjątkiem lini do Kętrzyna. W czasie działań wojennych zniszczenia objęły 80% zabudowy. Miasto ma kilka małych zakładów przemysłowych i pełni funkcje lokalnego ośrodka usługowego i turystycznego (latem połączenie statkiem z Giżyckiem). Kętrzyn (ok. 31 tys. mieszk.) leży nad rzeczką Guber, w miejscu styku trzech mezoregionów: Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, Równiny Sępopolskiej i Pojezierza Mrągowskiego, przy linii kolejowej z Olsztyna przez Giżycko i Ełk do Białegostoku. Znajduje się tu cukrownia, browar, drożdżownia, młyn, wytwórnia konserw, fabryka mebli i zakłady odzieżowe. O średniowiecznej przeszłości świadczy odbudowany zamek krzyżacki i obronny kościół gotycki. Miasto miało mazurską nazwę Rastembork (wywodzącą się z niemieckiej Rastenburg); obecną uzyskało w 1946 r. na cześć wybitnego historyka i patrioty polskiego Wojciecha Kętrzyńskiego (urodzonego w Giżycku), który tu przez pewien czas mieszkał i uczył się w miejscowym gimnazjum. Ryn (4,8 tys. mieszk.) leży u początku wielkiej rynny jeziornej, ciągnącej się na południe do Rucianego. Przez pewien czas był siedzibą komturów krzyżackich, ale prawa miejskie uzyskał dopiero w 1723 r. Jest to lokalny ośrodek usługowy przy szosie z Olsztyna do Giżycka. Dawny zamek krzyżacki służył różnym celom i uległ przebudowie. Mikołajki (3,8 tys. mieszk.) jako wieś kościelna istniały od XV w. Prawa miejskie uzyskały w 1726 r. Było to mazurskie osiedle rybackie, położone przy przeprawie w miejscu zwężenia długiej rynny jeziornej. Obecnie są ośrodkiem rekreacyjnym przy linii kolejowej z Olsztyna przez Mrągowo do Ełku, z przystanią żeglugi na jeziorach. Przemysł reprezentują tu Mazurskie Zakłady Prefabrykatów Trzcinowych. Istnieje stacja hydrobiologiczna oraz meteorologiczna (poprzednio Obserwatorium Meteorologiczne i Hydrologiczne). Przez ponad 20 lat była czynna Stacja Limnologiczna Instytutu Geografii PAN. Orzysz (ok. 5,8 tys. mieszk.) jest miastem równie młodym, jak Mikołajki, ponieważ prawa miejskie uzyskał w 1725 r. Leży kilka kilometrów na wschód od jeziora Śniardwy nad rzeczką Orzysz, wypływającą z jeziora tej samej nazwy i uchodzącą do Śniardw (a właściwie do połączonego ze Śniardwami jeziora Tyrkło). Leży przy linii kolejowej do Ełku. Istniejące w pierwszej połowie XX w. połączenia kolejowe na południe do Piszu i na północ do Giżycka zlikwidowano, pozostał tylko węzeł drogowy. Miasto jest ośrodkiem szkolenia wojskowego z dużymi koszarami i rozległym poligonem. Kraina Węgorapy (842.84) jest przedłużeniem ku północy Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, od której różni się prawie zupełnym brakiem jezior, niższym położeniem i odmiennym typem ukształtowania powierzchni. Cechą charakterystyczną jest wykształcona sieć rzeczna w postaci wypływającej z jeziora Mamry Węgorapy i jej dopływu Gołdapi. Węgorapa wypływa na wysokości 116 m, przepływa przez kilka zagłębień wytopiskowych, następnie jej dolina jest wcięta kilkanaście metrów w wysoczyznę morenową, po czym rzeka meandruje po płaskiej kotlinie w kierunku wschodnim; w pobliżu granicy państwa, którą opuszcza na wysokości 87 m, skręca raptownie na północ, na terytorium rosyjskim znów wcina się silnie w skłon wzniesień pojeziernych i po 172 km biegu łączy się z Pregołą. Za początek Gołdapi przyjmuje się rzeczkę Jarkę, która opływa od wschodu Wzgórza Szeskie i wpada do jeziora Gołdap. Wypływ z jeziora przyjmuje nazwę Gołdapi i kieruje się Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 13 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. początkowo na południe, a następnie na zachód, przecinając wzgórza morenowe i łączy z Węgorapa. Jednakże początkowo odpływ lodowcowo-rzeczny odbywał się na południe, o czym świadczy wysoki poziom piaszczysty, obrzeżający Wzgórza Szeskie od zachodu na terenie Puszczy Boreckiej. A. Richling (1985) wyróżnił w Krainie Węgorapy trzy mikroregiony. Wyniesienie Pawłowskie (842.841) tworzą wzgórza morenowe na północ od Węgorzewa osiągające wysokości 161 m, przecięte doliną Węgorapy. Niecka Skaliska (842.842) jest płaskim obniżeniem wytopiskowym otoczonym wzgórzami morenowymi. Dno niecki leży poniżej 100 m. Zaznaczają się w nim płaskie wały piaszczystych kemów oraz zagłębienia wypełnione iłami, pyłami i torfowiskami. Ten obszar deglacjacji arealnej ma z zachodu na wschód około 20 km długości. Nieckę w 45% zajmują Lasy Skaliskie, reprezentowane przez kontynentalny bór mieszany. Znaczną powierzchnię stanowią użytki łąkowe. Pagórki Rogalskie (842.843) to wzgórza morenowe otaczające Nieckę Skaliska od wschodu i dochodzące do wysokości 190 m, przy czym zaznacza się kilka linii postoju czoła lodowca, a wśród nich występują nieliczne małe jeziorka. Lasy zajmują około 20% powierzchni. Mikroregion od wschodu i południa opływa Gołdapa. Kraina Węgorapy obejmuje w granicach Polski około 690 km2 powierzchni. Jest rzadko zaludniona. Największym osiedlem jest wieś Banie Mazurskie nad Gołdapią. Wzgórza Szeskie (842.85) są najmniejszym, o powierzchni około 400 km2, ale wyraźnie wyodrębniającym się mezoregionem Pojezierza Mazurskiego, ponieważ jest on najwyższy. Kulminacyjne wzniesienia przekraczają wysokość 300 m n.p.m.: na południu Szeska Góra (309 m), dalej ku północy Góra Tatarska (301 m). Najdalej na północ wysunięta Góra Gołdapska (271 m) wznosi się nad otoczeniem przeszło 100 m. Jezior w zasadzie brak, występują tylko na obrzeżeniu. Wzgórza Szeskie mają klimat wyraźnie chłodniejszy (o 0,5 do 1°C) od regionów sąsiednich, co bywa widoczne na wiosnę, kiedy na wzgórzach zalegają płaty śniegu o parę tygodni dłużej niż w otoczeniu. Wyższa jest roczna suma opadów (ok. 700 mm). Wzgórza Szeskie, podobnie jak Garb Lubawski dalej na zachodzie, znajdują się na styku dwóch wielkich lobów lodowcowych, w tym przypadku mazurskiego i litewskiego (niemnowego). W rzeźbie terenu dużą rolę odgrywają wzgórza kemowe, w tym wysokie kemy ilaste. Lasów jest mało. Istnieje jeden rezerwat przyrodniczy „Cisowy Jar" (9 ha), w gminie Kowale Oleckie, ze stanowiskiem cisa pospolitego w lesie mieszanym. Większych osiedli brak. Położone u północnego podnóża miasto Gołdap zaliczono do mezoregionu Puszczy Rominckiej. Pojezierze Ełckie (842.86) zajmuje wschodni skraj mazurskiego lobu lodowcowego. Od północy graniczy z Krainą Węgorapy i Wzgórzami Szeskimi, od wschodu z Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Równiną Augustowską, od południa z Kotliną Biebrzańską i Wysoczyzną Kolneńską, od zachodu z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Obejmuje powierzchnię około 2630 km2. Ukształtowanie powierzchni jest silnie pagórkowate, a kulminacje wzniesień przekraczają wysokość 200 m n.p.m.: Góry Piłackie (219 m) na północy, Lipowa Góra (223 m) w Puszczy Boreckiej, Płowiecka Góra (205 m) na północozachód od Ełku. Wody odprowadza na południe rzeka Ełk (w dolnym biegu Łęg) do Biebrzy oraz Lega, wypływająca z Jeziora Oleckiego Wielkiego, przepływająca przez jeziora Selmęt i Rajgrodzkie, z którego odpływ przybiera nazwę Jegrzni. Ełk przepływa przez jezioro Litygajno w Puszczy Boreckiej. Jezior jest dużo, ale rozmieszczonych nierównomiernie, najwięcej w środkowej części mezoregionu. A. Richling (1985) wyróżnił 7 mikroregionów. Na południo-zachodzie, w zasięgu fazy leszczyńskiej wyodrębnia się Wysoczyzną Białej Piskiej (842.861), oddzielona od Krainy Wielkich Jezior Mazurskich wschodnią częścią Równiny Mazurskiej i doliną Pisy. Rzeźba jest urozmaicona, wysokości dochodzą do 180-200 m (najwyższe wzniesienie 208 m), jezior jest niewiele i są małe, największe Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 14 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Borowe (1,7 km2, głęb. 31,8 m) znajduje się na wschodnim krańcu mikroregionu. Dalej ku wschodowi ciągną się Wzgórza Dybowsko-Wiśniowskie (842.862), przecięte doliną Ełku i znacznie niższe (130-150 m). Wyższa jest część zachodnia (do 191 m), z kilkoma jeziorami, z których największe jest Dybowskie (1,5 km2, głęb. 17,3 m), stanowiąca właściwie dalszy ciąg Wysoczyzny Białej Piskiej. W dolinie Ełku między Grajewem a Prostkami znajduje się jezioro Toczyłowo (1 km2, głęb. 9,9 m). Większe skupienie jezior występuje w Obniżeniu Selmęckim (842.863), przez które przepływa Lega, łącząc duże jeziora Selmęt Wielki (12,7 km2, głęb. 21,9 m) i Rajgrodzkie (15 km2, gleb. 52 m); jego odgałęzienia mają odrębne nazwy (Jezioro Stackie i Przepiórka), a w przedłużeniu północnej rynny znajduje się oddzielone przesmykiem Jezioro Białe (1,2 km2, głęb. 32,3 m). W tym mikroregionie jest również płytkie jezioro Skomętno, którego wielkość różne źródła podają rozmaicie (1,6 km2 lub 2,3 km2, głęb. 3,3 m). Na zachód od jeziora Selmęt Wielki znajduje się Jezioro Ełckie (3,8 km2, głęb. 55,8 m), przez które przepływa rzeka Ełk; leżące na wschodnim brzegu jeziora miasto Ełk spowodowało całkowite zatrucie wód podpowierzchniowych. Południowowschodnia część Pojezierza Ełckiego tworzy mikroregion nazwany Wyniesieniem Bargłowsko-Milewskim (842.864), położony między Obniżeniem Selmęckim a Równiną Augustowską. Bargłów leży w połowie drogi między Rajgrodem a Augustowem, a Milewo przy wąskotorowej linii kolejowej na północo-wschód od Ełku; najwyższy punkt (186 m) znajduje się na południe od Milewa. To wododziałowe wyniesienie jest zbudowane przeważnie z gliny morenowej i jest krainą rolniczą, lasy zajmują tylko około 13% powierzchni. Jeziora występują jedynie w części południowej (na wschód od Rajgrodu). Największe są Dreństwo (5 km2, głęb. 25 m) i Tajno (2,3 km2, głęb. 6,6 m) na granicy z Kotliną Biebrzańską. Pojezierze Łaśmiadzkie (842.865) obejmuje bogate w jeziora obszary na północ i na zachód od Ełku w obrębie zbiegania się zasięgu fazy poznańskiej i pomorskiej. Osią odpływu jest górny bieg rzeki Ełk, powyżej miasta tej samej nazwy, przepływającej przez największe w tym mikroregionie jezioro Łaśmiady (8,8 km2, głęb. 43,7 m). Inne jeziora tego mikroregionu większe od 1 km2 w kolejności według zajmowanej powierzchni są następujące: Szostak (5,1 km2, głęb. 28,6 m), Gawlik (4,2 km2, głęb. 12,6 m), Druglin (4,3 km2, głęb. 6,4 m), Wydmińskie (3,9 km2, głęb. 9,8 m), Ułówki (2,6 km2, głęb. 26 m), Lipińskie (2,4 km2, głęb. 23 m), Oleckie Wielkie (2,3 km2, głęb. 45,2 m), Oleckie Małe (2,2 km2, głęb. 38 m), Przytulskie (2 km2, głęb. 19 m), Sawinda (2 km2, głęb. 9,5 m), Krzywe (1,8 km2, głęb. 29,7 m), Woszczelskie (1,7 km2, głęb. 10,6 m), Sunowo (1,7 km2, głęb. 20,6 m), Jędzelewo (1,5 km2, głęb. 13,3 m), Dobskie (1,6 km2, głęb. 43,3 m), Kukowino (1,3 km2, głęb. 14,1 m), Dudeckie (1,3 km2, głęb. 9,5 m). Odrębnym mikroregionem jest Puszcza Borecka (842.866), położona na północ od Pojezierza Łaśmiadzkiego, przy czym 92% powierzchni regionu zajmuje las o różnorodnym składzie — na piaskach bór, na glinie morenowej grąd. Występuje tu grupa większych jezior: Łaźno (5,6 km2, głęb. 18 m), Szwałk Wielki (2,1 km2, głęb. 11 m), Szwałk Mały (0,7 km2, głęb. 6,7 m), Litygajno (1,6 km2, głęb. 16,4 m), Piłwąg (1,3 km2, głęb. 3,6 m) oraz kilkanaście mniejszych. W Puszczy Boreckiej istnieje kilka rezerwatów leśnych: „Borki" (232 ha), „Lipowy Gaj", „Lipowa Wyspa" na jeziorze Szwałk Wielki i „Mazury" między jeziorami Łaźno i Szwałk Wielki. Projektowane jest utworzenie parku krajobrazowego Puszcza Borecka. Wzgórza Pilackie (842.867) są wałem morenowym o wysokości ponad 200 m (Góra Piłacka 218 m, rezerwat o powierzchni 277,2 ha), obniżającym się ku wschodowi do 170 m. Jeziora są małe i nieliczne, lasy zajmują poniżej 20% powierzchni. Największym miastem regionu jest Ełk (ok. 55 tys. mieszk.). Prawa miejskie uzyskał w 1445 r. pod nazwą Lyck. W dawnych Prusach Wschodnich był jednym z głównych Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 15 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ośrodków mazurskich. Rozbudowano go po 1945 r.; ma duże zakłady mięsne, mleczarskie, fabrykę mebli, materiałów budowlanych i in., rozwinięte dobrze szkolnictwo. Stacja kolejowa jest węzłem 5 linii normalnotorowych: do Białegostoku, Olsztyna (3 niezależne linie — przez Giżycko, przez Mrągowo i przez Szczytno), przez Olecko do Gołdapi i Suwałk oraz 2 linii wąskotorowych — do Turowa i do Zawad. Na zachód od miasta, między jeziorami Sunowo i Szarek, istnieje rezerwat bobrów „Bartosze" (190,2 ha). Olecko (ok. 17 tys. mieszk.) nad Jeziorem Oleckim Wielkim jest miastem od 1560 r. (pod nazwą Margrabowa). Jest lokalnym ośrodkiem rekreacyjnym i usługowym z zakładami przemysłu spożywczego. Ma połączenia kolejowe w trzech kierunkach (Ełk, Suwałki, Gołdap). Biała Piska (ok. 3,5 tys. mieszk.) prawa miejskie uzyskała w 1722 r. Ma zakłady przemysłu drzewnego i spożywczego (młyn, gorzelnia). Leży przy linii kolejowej z Ełku przez Szczytno do Olsztyna. Rajgród (ok. 2 tys. mieszk.) leży na południowym końcu Jeziora Rajgrodzkiego, przy szosie z Warszawy do Augustowa i Suwałk. Osiedle istniało już w XIII w. jako pograniczny gród Mazowsza. Obecnie jest niewielkim ośrodkiem usługowym rolniczego zaplecza. Równina Mazurska (842.87) obejmuje północną część rozległych sandrów, nakrywających zasięg fazy leszczyńskiej. Od północy ograniczają ją moreny fazy poznańskiej pojezierzy: Olsztyńskiego, Mrągowskiego i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, natomiast wcześniejsza rzeźba lodowcowa przejawia się w postaci wytopiskowych mis jeziornych i wynurzających się miejscami spod piasków wzniesień morenowych, toteż południową granicę regionu można wyznaczyć tylko w przybliżeniu na podstawie wymienionych cech. Wielkość tego mezoregionu wyraża się liczbą około 3000 km2. Powierzchnia równiny obniża się od 130-140 m na północy do 115-120 m na południu. Szlakiem dawnego odpływu glacjofluwialnego kierują się na południe rzeki: Omulew, Szkwa, Rozoga i Pisa, uchodzące do Narwi. Na wschód od jeziora Śniardwy i na południe od Orzysza do Równiny Mazurskiej zaliczono sandr sięgający po Kłusy i Drygały na Pojezierzu Ełckim. We wschodniej części Równiny Mazurskiej A. Richling (1985) wyróżnił 3 mikroregiony: Równinę Nidzką (842.871), Obniżenie Piskie (842.872) — niski poziom sandrowy, który w dolinie Pisy ma około 4 km szerokości oraz Równiną Bemowską (842.873) — wysoki poziom sandrowy, rozcięty przez rzeczki Dzięgielówkę i Swięcek. Sandr ten powstał w fazie poznańskiej. Jego powierzchnia jest pochylona w kierunku zachodnim od około 145 do 130 m n.p.m. We wschodniej części występuje kilka jezior, z których największe są Druglin (4,3 km2, głęb. 6,4 m) i Lipińskie (2,4 km2, głęb. 23 m). Lasy zajmują prawie 60% powierzchni. Na pd.-wsch. od Orzysza jest duży poligon wojskowy. Zachodnia część Równiny Mazurskiej nie ma podziału na mikroregiony. Na równinie występuje wiele dużych jezior na przedłużeniu rynien Pojezierza Mrągowskiego i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. W okolicach Szczytna są to jeziora: Sędańskie (1,3 km2, głęb. 6,1 m) i Szoby (3 km2, głęb. 3,7 m) na przedłużeniu rynny jeziora Sasek Wielki, Wałpusz (4 km2, głęb. 10,3 m) na przedłużeniu rynny jeziora Łęsk, Marksoby (1,5 km2, głęb. 10,2 m) na przedłużeniu rynny jeziora Babięty Wielkie, dalej rynny jezior: Świętajno (2,1 km2, głęb. 9,1 m), Zyzdrój Wielki (2,4 km2, głęb. 19,5 m), jeziora: Spychowskie (0,5 km2, głęb. 7,7 m), Zdruzno (2,5 km2, głęb, 24,5 m), Uplik Wielki (1,9 km2, głęb. 32,5 m), przez które przepływa Krutynią w swoim górnym biegu. Pomiędzy miastami Ruciane-Nida i Pisz znajduje się w otoczeniu leśnym malownicze, łukowato wygięte Jezioro Nidzkie (18 km2, głęb. 23,7 m), uznane za rezerwat krajobrazowy, a w przedłużeniu rynny tego jeziora ku północo-wschodowi znajdują się jeziora: Wiartel (1,8 km2, głęb. 29 m), Brzozolasek (1,5 km2, głęb. 17,2 m) i podwójna rynna jeziora Roś (18,9 km2, głęb. 32 m), z którego wypływa rzeka Pisa. W granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego mieszczą się jeziora Jegocin Duży (1,3 km2, głęb. 33,1 m) i Mały (0,5 km2, głęb. 17,9 m). Pomiędzy Jeziorem Nidzkim a doliną Pisy znajduje się rozległe i płytkie Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 16 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. jezioro Pogubie (6,7 km2, głęb. 2,6 m) z rezerwatem ptactwa wodnego. Równinę Mazurską zajmują rozległe lasy, których wschodnia część (ok. 1000 km2) nosi nazwę Puszczy Piskiej, a zachodnia jest częścią Puszczy Nidzickiej, w której utworzono rezerwat leśny „Dęby Napiwodzkie" (37,1 ha), „Koniuszanka I" (24 ha), „Koniuszanka II" (64,6 ha), rezerwat ptasi „Małga" (147,1 ha) i torfowiskowy „Galwica" (95,1 ha). W regionie są tylko dwa miasta, obydwa przy linii kolejowej z Ełku przez Szczytno do Olsztyna. Ruciane-Nida (ok. 5 tys. mieszk.) uzyskało prawa miejskie w końcu 1965 r. Składa się z dwóch części: osiedla tartacznego, a zarazem miejscowości wypoczynkowej Ruciane nad Jeziorem Nidzkim oraz dawnej wioski śródleśnej Nida, gdzie w latach 1949-1962 powstały duże Zakłady Płyt Pilśniowych i Wiórowych z kilkunastoma blokami mieszkalnymi dla załogi. Zakłady te powodują znaczne zanieczyszczenie wód jeziornych. Pisz (ok. 19 tys. mieszk.), położony nad Pisą, nosił mazurską nazwę Jańsbork (z niemieckiego Johannisburg). Powstał w XIV w. jako osada przy pogranicznym zameczku krzyżackim. Osiedle prawa miejskie uzyskało w 1645 r., a w 1818 zlokalizowano tu władze powiatowe. Miasto jest ośrodkiem przemysłu drzewnego, który reprezentują tartak i zakłady produkcji sklejek, a także spożywczego (młyn i mleczarnia). Dawny zamek rozebrano w XIX w. Pojezierze Litewskie (842.7) Pojezierze Litewskie jest członem Pojezierzy Wschodniobałtyckich, obejmującym, podobnie jak Pojezierze Mazurskie, formy polodowcowe trzech głównych faz ostatniego zlodowacenia (leszczyńskiej, poznańskiej i pomorskiej). Większa część tego makroregionu znajduje się na terytorium Republiki Litewskiej. Moreny czołowe fazy poznańskiej i pomorskiej układają się łukami po obu stronach przełomu Niemna, natomiast zasięg fazy leszczyńskiej jest maskowany przez młodsze sandry i sygnalizuje go występowanie wytopiskowych jezior (na wschód od Grodna). Prawie całe Pojezierze Litewskie (z wyjątkiem Pojezierza Zachodniosuwalskiego) należy do dorzecza Niemna. Klimat tego regionu ma wyraźne cechy kontynentalne. Część położona w granicach Polski wyróżnia się najniższymi (poza górami) temperaturami. W Suwałkach średnia wieloletnia temperatura najzimniejszego miesiąca (lutego) wynosi -5,6°C (w Sejnach -5,9°C), średnia lipca 17,3°C, średnia roku 6,1°C (w Sejnach 6,9°C), roczna amplituda średnich temperatur miesięcznych 22,9°C. Zima pojawia się w Suwałkach już w końcu listopada i trwa 119 dni, tj. prawie 4 miesiące, pokrywa śnieżna zalega 101 dni. Średnia suma opadów rocznych wynosi 576 mm. Charakterystyczna jest duża liczba dni pochmurnych: w Suwałkach 169 dni w roku.3 Lasy są typu subborealnego, ale większe powierzchnie zajmują tylko w południowej części regionu na sandrach: Puszcza Augustowska na zachód od doliny Niemna, Puszcza Rudnicka w dorzeczu prawego dopływu Niemna — Mereczanki. Zachodnia część Pojezierza Litewskiego bywa nazywana Pojezierzem SuwalskoAugustowskim i podzielono ją na 4 mezoregiony. Są to: Puszcza Romincka (842.71) na pograniczu należącego do Rosji obwodu kaliningradzkiego, Pojezierze Zachodniosuwalskie (842.72) na zachód od doliny Czarnej Hańczy, Pojezierze Wschodniosuwalskie na wschód od tej doliny (842.73) po dolinę Niemna na Litwie, Równina Augustowska (842.74) na południe od Suwałk i jeziora Wigry. Polska część Pojezierza Litewskiego obejmuje około 3,5 tys. km2. Na terytorium Litwy i częściowo Białorusi wyróżnia się: Równinę Mereczanki-Kotry (842.75), prawie bezjeziorną Wysoczyznę Srodkowoniemeńską (842.76), Pojezierze Wileńskie (842.77), Wysoczyznę Zachodnioauksztocką (842.78) i Równinę Żejmiany-Wilii (842.79).4 M. Stopa, D. Martyn Klimat [w:] Województwo suwalskie. Studia i materiały 1. Białystok 1985 Regionalizację fizycznogeograficzną Litwy przeprowadził Alfonsas Basalykas w monografii Lietuvos TSR fizine geografija, II Fiziniai geografiniai rajonai. Vilnius 1965. Na podstawie wyróżnionych przez niego 3 4 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 17 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Puszcza Romincka (842.71)5 zajmuje pagórkowaty teren morenowy w dorzeczu Pregoły. Nazwa puszczy pochodzi od rzeczki Rominty; na terenie należącym do Rosji nazwano ją „Krasnaja", natomiast w Polsce Błędzianką. Region rozciąga się między Gołdapią w Polsce a Jeziorem Wisztynieckim na pograniczu litewsko-rosyjskim (dawniej litewskopruskim). Polska część regionu zajmuje powierzchnię około 180 km2. Najwyższe wzgórza przekraczają wysokość 200 m n.p.m. Jezior jest mało. Największe jest Jezioro Gołdapskie (w granicach Polski 1,5 km2, głęb. 10,9 m). Prawie cały obszar po obu stronach granicy jest zalesiony, przy czym przeważają drzewostany sosnowo-świerkowe, ale siedliska leśne są zróżnicowane, oprócz różnego typu borów występują grądy i roślinność bagienna. W Puszczy Rominckiej jest 5 rezerwatów: „Czerwona Struga" (3,6 ha), „Dziki Kąt" (34,1 ha), „Boczki" (108,8 ha), „Mechacz Wielki" (146,7 ha) oraz „Struga Żytkiejmska (467,1 ha). Puszcza Romincka sąsiaduje na zachodzie z Krainą Węgorapy, na południu ze Wzgórzami Szeskimi i Pojezierzem Zachodniosuwalskim, na wschodzie z Pojezierzem Wschodniosuwalskim. Wzdłuż południowej granicy regionu prowadzi szosa z Gołdapi do Wiżajn. Po budowanej przed 1945 r. okrężnej wokół puszczy linii kolejowej zostały nasypy, wkopy i wysoki wiadukt w Stańczykach, podobny do rzymskich akweduktów. Na wschodnim krańcu regionu na granicy Pojezierza Wschodniosuwalskiego leży w otoczeniu lasów wieś Żytkiejmy, na południu Dubeninki, na zachodzie miasto Gołdap (14 tys. mieszk.) z tartakiem, drobnym przemysłem spożywczym i metalowym, ośrodek turystyczno-wypoczynkowy, mający połączenie kolejowe z Ełkiem (przez Olecko). A. Richling (1985)6 wyróżnił dwa mikroregiony: Nieckę Gołdapską (842.711) wokół Jeziora Gołdapskiego o powierzchni 22 km2 (w granicach Polski) oraz Lasy Rominckie (842.712) o nazwie synonimicznej z nazwą mezoregionu. Pojezierze Zachodniosuwalskie (842.72) znajduje się na południe od Puszczy Rominckiej, na zachód od doliny Czarnej Hańczy i Puszczy Augustowskiej, na wschód od Wzgórz Szeskich oraz Pojezierza Ełckiego, zajmując obszar 830 km2. Jest to region przejściowy między Pojezierzem Mazurskim a Pojezierzem Litewskim, ale zaliczony do tego drugiego. Orograficzną i hydrograficzną oś regionu tworzy rynna Rospudy z kilkoma wydłużonymi jeziorami: Rospuda (3,4 km2, głęb. 38,9 m), Garbaś (1,5 km2, gleb. 48 m), Sumowo (0,9 km2, głęb. 13,6 m), Bolesty (1,4 km2, głęb. 16,2 m) oraz paroma mniejszymi. Przepływająca przez te jeziora rzeka Rospuda wpada do Jeziora Białego pod Augustowem i należy do dorzecza Wisły. Wzdłuż tej osi nasunął się jeden z lobów lodowca skandynawskiego w pomorskiej fazie zlodowacenia. Na wschód od rynny Rospudy ciągnie się rynna Przerośli skręcająca bardziej w kierunku południowo-wschodnim, w której największymi jeziorami są: Białe Filipowskie (1,3 km2, głęb. 52 m) i Okmin (1,1 km2, głęb. 39,9 m). Za północno-zachodnią granicę regionu (ze Wzgórzami Szeskimi) przyjęto rzeczkę Jarkę (dopływ Gołdapi). W jej dorzeczu na przedłużeniu rynny Rospudy znajduje się Jezioro Czarne (1,7 km2, głęb. 27,5 m), a na zachód od Rospudy Jezioro Mieruńskie Wielkie (1,9 km2, głęb. 25,5 m), mające odpływ do jeziora Garbaś. A. Richling (1985) wyróżnił 3 mikroregiony: Garb Przerośli (842.722) wysokości do 257 m na obszarze wododziałowym Błędzianki, Czarnej Hańczy i Rospudy, Wyniesienie Oleckie na zachód od rynny Rospudy regionów zaproponowałem w 1992 r. (Przegl. Geogr., 64. z. 3-4) indeksację dziesiętną regionów Litwy (i Białorusi), nawiązując do publikacji Międzynarodowej Federacji Dokumentacji z 1970 r.; jednakże w konfrontacji z przyjętymi wcześniej oznaczeniami mezoregionów w Polsce zaszła potrzeba zmiany indeksów liczbowych Pojezierza Wileńskiego i Równiny Żejmiany-Wilii. 5 Polska część Puszczy Rominckiej była przedmiotem obszernej rozprawy doktorskiej Włodzimierza Kwiatkowskiego Roślinność leśna Puszczy Rominckiej i jej uwarunkowania środowiskowe obronionej na Wydziale Biologii TJAM w Poznaniu (1986). 6 A. Richling Regionalizacja fizycznogeograficzna [w:] Województwo suwalskie. Studia i materiały 1. Białystok 1985. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 18 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. (842.721) i Pagórki Przebrodzkie (842.723) na wschód od niej, ale w tym podziale zagubił się charakterystyczny element jakim jest sama długa rynna. Pojezierze Zachodniosuwalskie jest regionem rolniczym, lasów ma mało, miast nie ma. Przecina je w poprzek linia kolejowa z Olecka do Suwałk. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 19 Załącznik nr 2 Wartość przyrodnicza, znaczenie i zagrożenia obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim (na podstawie Standardowych Formularzy Danych, RDOŚ w Olsztynie) L.p. Kod Nazwa Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia 1 PLB140005 Doliny Ostoja ptasia o randze europejskiej E 48. Występuje co najmniej 12 Zagrożeniem są melioracje, prowadzące do Omulwi gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 8 osuszenia terenu, degradacji gleb i Płodownicy gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ważna ostoja organogenicznych, a w dalszym następstwie cietrzewia, derkacza i kraski. W okresie lęgowym obszar zasiedla co do utraty wartości produkcyjnej gleb najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków i zaniechania gospodarki rolnej oraz ptaków: błotniak łąkowy, cietrzew (PCK), gadożer (PCK), pustułka „naturalna regulacja” koryt rzecznych (>2% populacji krajowej), kraska (PCK), krwawodziób, kszyk, kulik degradująca siedliska nadbrzeżne. Poważnym wielki (PCK), rybołów (PCK), rycyk; w stosunkowo wysokim zagrożeniem jest również zanik tradycyjnej zagęszczeniu (C7) występują: bocian czarny, derkacz, żuraw, orlik gospodarki pastwiskowo-łąkarskiej. krzykliwy (PCK) i dziwonia. Jesienią występuje zlotowisko żurawi 750-1320 osobników (C2). 2 PLB140008 Doliny Wkry Obszar obejmuje przełomowy odcinek Wkry z rzeką o naturalnym, Zamiana łąk na grunty orne, zaniechanie i Mławki roztokowym charakterze. Rosną tu pozostałości, nieco użytkowania łąk i pastwisk, nadmierne przekształconych, lasów łęgowych i grądów - rodzajów siedlisk pogłębianie rowów melioracyjnych. z Załącznika i Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które zajmują ponad Zagrożenie dla wartości przyrodniczych 60% obszaru. Stwierdzono obecność bobra i wydry. w rzece obszaru stanowi również zaśmiecanie oraz występują podwodne, przybrzeżne zbiorowiska rdestnicowe i dość niszczenie runa leśnego. bogata ichtiofauna (jednak bez gatunków z Załącznika II). Bogata jest również awifauna. w ostoi stwierdzono występowanie co najmniej 24 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 2 gatunków (błotniaka łąkowego i derkacza) spełniają kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 10 gatunków zostało zamieszczonych na liście zagrożonych ptaków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Ostoja jest jednym z 10 najważniejszych w Polsce lęgowisk błotniaka łąkowego, jak tez ważnym lęgowiskiem derkacza. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 3 PLB280001 Bagna Nietlickie 4 PLB280002 Dolina Pasłęki 5 PLB280003 Jezioro Łuknajno Wartość przyrodnicza i znaczenie Ostoja ptasia o randze europejskiej E 22. Występuje co najmniej 17 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: kropiatka, rybitwa czarna, zielonka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje cietrzew (PCK) i wodniczka (PCK). Na jesiennym zlotowisku żurawie występują w ilości 2000-5000 osobników (C5)(powyżej 6% populacji szlaku wędrówkowego). Ostoja ptasia o randze europejskiej E 78. Występuje co najmniej 23 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: nurogęś, błotniak łąkowy, kania czarna, kania ruda (PCK), bielik (PCK), orlik krzykliwy (PCK), trzmielojad, samotnik, zimorodek, siniak; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: bąk (PCK), bocian biały, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz i rybitwa czarna. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 21. Obszar objęty Konwencją Ramsarską; wchodzi tez w skład Rezerwatu Biosfery "Jezioro Łuknajno". Występuje co najmniej 19 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Znane w Polsce pierzowisko łabędzia niemego. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3,C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), błotniak zbożowy (PCK), rybołów (PCK), zielonka (PCK), hełmiatka (PCK), perkoz dwuczuby, rożeniec (PCK). W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2 i C3) następujących gatunków: hełmiatka (PCK), łyska; stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga: bączek 20 Zagrożenia Zagrożenie dla ostoi stanowią: eksploatacja trzciny, palenie traw, polowania, zaprzestanie wypasu i koszenia. Na niewielkiej części ostoi wydobywa się kredę jeziorną intensyfikacja jej wydobycia może być poważnym zagrożeniem. Zagrożenie dla obszaru stanowią: brak geodezyjnego wydzielenia granic rezerwatu, melioracje, zmiany sposobu zagospodarowywania użytków rolnych, zbyt intensywny wypas miejscami (zniszczenie roślinności na brzegach rzeki), wycinanie nadrzecznych zadrzewień łęgowych, wypalanie wiosenne traw, penetracja brzegów przez rybaków i kłusowników. Problemem jest zamulanie i zanieczyszczanie zbiornika (dopływ zanieczyszczonych wód z Jez. Śniardwy). z innych zagrożeń warto wymienić kłusownictwo oraz antropopresję spowodowaną turystyką. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 6 PLB280004 Jezioro Oświn i okolice 7 PLB280005 Lasy Iławskie 21 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (PCK), bielik (PCK), łabędź niemy, perkoz dwuczuby, rożeniec (PCK), kropiatka, wodnik, wąsatka (PCK); pierzowisko łabędzia niemego w latach 1980. gromadziło ponad 2000 osobników (C3); ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20000 (C4). w okresie zimy stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga łabędź niemy i łyska. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 19. Obszar objęty Konwencją Spowodowany pracami melioracyjnymi (w Ramsar. Występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika latach 70.) intensywny pobór wody z Oświnki i Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (poza granicami Polski) stał się przyczyną (PCK). W okresie lęgowym - wyjątkowo wysokie zagęszczenie (C6) obniżenia lustra wody w jeziorze o ok.1m. zielonki (PCK) - powyżej 2%; w okresie lęgowym obszar zasiedla Pociągnęło to za sobą zmiany roślinności, a co najmniej 1% populacji krajowej (C6) dzięcioła białogrzbietego w konsekwencji, doprowadziło do zubożenia (PCK). ornitofauny. w 1993 na Ośwince wybudowano jaz, żeby podnieść poziom wody w jeziorze. Jednakże jezioro jak poprzednio jest zagrożone eutrofizacją spowodowaną spływem powierzchniowym z pół niosącym nawozy i herbicydy. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 16. Występuje co najmniej 29 Wycinka starodrzewi, melioracje terenów gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków podmokłych i bagiennych, niekontrolowana z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar presja turystyczno-rekreacyjna, w tym presja zasiedla rybołów (PCK) - co najmniej 2%-3% populacji krajowej osadnicza. (C6), bielik (PCK) - co najmniej 2% populacji krajowej (C6), gągoł - co najmniej 2% populacji krajowej (C3) oraz co najmniej 1% populacji krajowej (C3,C6) następujących gatunków ptaków: kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), podgorzałka (PCK), podróżniczek (PCK), trzmielojad; w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występuje bocian czarny, orlik krzykliwy (PCK), żuraw, rybitwa czarna. Ostoja ważna dla ochrony dobrze zachowanych siedlisk buczyny (pomorskiej i kwaśnej), zboczowych lasów klonowo- Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Wartość przyrodnicza i znaczenie lipowych oraz grądu subatlantyckiego. Liczne są także płaty łęgów jesionowo-olszowych. Obszar ważny dla ochrony bobra i wydry. Warto też podkreślić bogatą florę roślin naczyniowych (790 taksonów) z licznymi gatunkami rzadkimi i ginącymi w skali Polski oraz gatunkami prawnie chronionymi (32). 8 PLB280006 Puszcza Ostoja ptasia o randze europejskiej E 20. Występuje co najmniej 25 Borecka gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 10% populacji krajowej (C6) dzięcioła białogrzbietego (PCK) i co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: bocian czarny, dzięcioł średni, dzięcioł trójpalczasty (PCK), dzięcioł zielonosiwy, muchołówka białoszyja, orlik krzykliwy (PCK), rybołów (PCK), żuraw; w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występują: bielik (PCK), kania czarna (PCK), jarząbek i zimorodek. 9 PLB280007 Puszcza Ostoja ptasia o randze europejskiej E 18. Występuje co najmniej 35 Napiwodzko gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 14 gatunków -Ramucka z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3,C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), bielik (PCK), błotniak zbożowy (PCK), bocian czarny, cietrzew (PCK), kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), kraska (PCK), muchołówka białoszyja, orlik krzykliwy (PCK), puchacz (PCK), rybitwa rzeczna, rybołów (PCK) i trzmielojad; w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występują: bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, żuraw i zimorodek. w okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) żurawia. 10 PLB280008 Puszcza Ostoje ptasie o randze europejskiej E 23 (Puszcza Piska) i krajowej Piska K 19 (Czarny Róg). Występuje co najmniej 37 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 12 gatunków z Polskiej L.p. Kod Nazwa 22 Zagrożenia Brak zagrożeń antropogennych dla tego obszaru. Starodrzewia świerkowe są zagrożone inwazją kornika drukarza i innych kambiofagów, do której może dojść w wyniku klęski wiatrołomów, jaka dotknęła ten obszar w roku 2002. Zagrożenia - presja turystyczno-rekreacyjna, w tym presja osadnicza, zanieczyszczenie i eutrofizacja wód, naturalna sukcesja roślinności. Zagrożenia - niekontrolowana presja turystyczno-rekreacyjna, w tym presja osadnicza, zanieczyszczenie i eutrofizacja Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 11 PLB280010 Zalew Wiślany 23 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna ostoja cietrzewia. w okresie wód, naturalna sukcesja roślinności, lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej (C6) możliwość gradacji kambiofagów, w wyniku bielika (PCK) i cietrzewia (PCK); ponadto obszar zasiedla co klęski wiatrołomów, jaka dotknęła ten obszar najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków w roku 2002. ptaków: bocian czarny, orlik krzykliwy (PCK), puchacz (PCK), rybitwa rzeczna, włochatka (PCK); w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występuje derkacz. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 14. Występuje co najmniej 27 Koszenie trzciny, rybołówstwo, wędkarstwo, gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, co najmniej 9 urbanizacja, odpady, ścieki gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). zanieczyszczenie, farmy wiatrowe, W okresie lęgowym występuje hełmiatka (1-3 pary (?)) (PCK) - 1%- rozbudowa portów, transport okrętowy, 3% populacji krajowej, gęgawa - około 1% populacji lęgowej, ohar infrastruktura sportowa i rekreacyjna, do 10% populacji lęgowej, płaskonos ponad c. 1% populacji kempingi i karawaningi, żeglarstwo, lęgowej, perkoz dwuczuby ponad 1% populacji lęgowej, czapla siwa zanieczyszczenie wód, tamy, wały, sztuczne ponad 8% populacji lęgowej, śmieszka ponad 1% populacji lęgowej, plaże, regulowanie koryt rzecznych, brzęczka - powyżej 1% populacji lęgowej, bielik ponad 1% zamulenie, powodzie, eutrofizacja. populacji lęgowej; w stosukowo wysokiej liczebności (C7) Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony występują: bąk (PCK), bączek (PCK), bocian biały, cyranka, przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty cyraneczka; żeruje c. 10 000 par kormorana z pobliskiej kolonii i urządzenia związane z ochroną lęgowej (największej w Polsce - 50% krajowej populacji lęgowej) przeciwpowodziową oraz koryto rzeczne w Kątach Rybackich. W okresie wędrówek występuje co najmniej wymagają utrzymywania ich w należytym 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2 i C3) następujących stanie technicznym. Na obszarze będą gatunków: bielaczek, cyraneczka, gęś białoczelna, gęś zbożowa prowadzone działania zapewniające rożeniec, czernica, głowienka, mewa mała; stosunkowo duże swobodny spływ wód oraz lodu. Przy koncentracje (C7) osiąga łabędź krzykliwy (do 200 osobników), wykonywaniu powyższych zadań zachowana łabędź niemy (pierzy się do 3500 ptaków, prawdopodobnie zostanie dbałość o utrzymanie dobrego stanu największe pierzowisko łabędzia w kraju), gągoł (do 3000 osobn.) ekologicznego doliny. Wykonywanie tych i łęczak. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku prac obejmuje różne fragmenty doliny wędrówkowego (C2) bielaczka (do 3200 osobników) i mewy rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość srebrzystej; stosunkowo duże koncentracje w okresie zimowym obszaru Natura 2000. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 12 PLB280011 Lasy Skaliskie 13 PLB280012 Jezioro Dobskie 14 PLB280013 Jezioro Drużno Wartość przyrodnicza i znaczenie osiąga bernikla kanadyjska (do 1300 ptaków, jedyne znane stałe zimowisko w Polsce) oraz błotniak zbożowy (do 35 osobników). Występuje co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występują: jarząbek, orlik krzykliwy (PCK), żuraw. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) żurawia. 24 Zagrożenia Zaniechanie dotychczasowego użytkowania rolnego, intensyfikowanie użytkowania ornego, uprawa łąk, zakładanie upraw plantacyjnych jak również wyrąb starodrzewu i drzew dziuplastych, sadzenie monokultur drzew, nieuzasadnione siedliskowo stosowanie zrębów zupełnych, zagęszczanie sieci szlaków zrywkowych i dróg leśnych oraz odwodnienia, zakłócenie naturalnych stosunków wodnych, prostowanie i skracanie cieków, przerzuty wody sztucznymi kanałami, brak gospodarki pastwiskowołąkarskiej na obszarach nieleśnych, techniczna zabudowa brzegów cieków. W ostoi występuje co najmniej 23 gatunki ptaków z Załącznika Zagrożenie stanowi nadmierna penetracja i Dyrektywy Ptasiej, 2 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). przez turystów (sporty wodne), a także Gniazduje powyżej 1% populacji krajowej kani czarnej (PCK) zmiany w użytkowaniu terenów przyległych i orlika krzykliwego (PCK) (C6); w stosunkowo wysokim do jeziora, doprowadzenie do zlewni jeziora zagęszczeniu (C7) występuje żuraw. W okresie wędrówek biogenów pochodzących z nawożenia występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) okolicznych użytków rolnych, nieprawidłowa żurawia. gospodarka rybacka, budowa zabudowań w odległości mniejszej niż 100 m od linii brzegowej oraz brak oczyszczalni ścieków i kanalizacji. Ostoja ptasia o randze europejskiej E15. Występuje co najmniej 18 Silne zanieczyszczenie pochodzenia gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 rolniczego, komunalnego i przemysłowego, gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym polowania w bezpośrednim otoczeniu obszar zasiedla: krakwa - 3%-5% populacji krajowej (C3), gęgawa rezerwatu, wypalanie trzcin w okresie Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 15 PLB280014 Ostoja Poligon Orzysz Wartość przyrodnicza i znaczenie i rybitwa czarna - 2%-3% populacji krajowej (C3, C6), rybitwa białowąsa (PCK) - powyżej 1% populacji krajowej (C6), co najmniej 1% populacji krajowej (C3,C6) następujących gatunków ptaków: rybitwa rzeczna, perkoz dwuczuby, płaskonos, brzęczka, podróżniczek (PCK), zielonka (PCK). Stosunkowo licznie (C7) występują: bielik (PCK), kropiatka i krzyżówka. W okresie wędrówek występuje żuraw - > 2% populacji szlaku wędrówkowego (C2), krakwa - ponad 2% populacji szlaku wędrówkowego (C3), płaskonos - powyżej 2% populacji szlaku wędrówkowego (C3), gęś zbożowa - około 1% populacji szlaku wędrówkowego (C3) oraz gęś białoczelna (C3) - c. 1% populacji szlaku wędrówkowego; w stosunkowo dużych ilościach (C7) występują: gęgawa, krzyżówka, gągoł i świstun; ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20000 osobników (C4). Jezioro jest przykładem półnaturalnego ekosystemu, gdyż zarówno jego wielkość jak i kształt jest wypadkową działań procesów naturalnych zachodzących w dolnej delcie Wisły i prowadzonej tu od kilku wieków gospodarki człowieka (obwałowania, osuszanie, systemy kanałów i rowów, polderyzacja). Bujna i różnorodna szata roślinna, a także specyficzne warunki fizyczne - silnie rozbudowana linia brzegowa, obecność wysp i kęp pływających - sprzyja występowaniu wielu gatunków ptaków i innych gatunków związanych z wodno-lądowym środowiskiem Łącznie występują tu 4 typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika i Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 8 gatunków z Załącznika II. W ostoi Poligon Orzysz stwierdzono występowanie co najmniej 11 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku i Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 3 gatunków (cietrzewia, derkacza i żurawia) mieszczą się w kryteriach wyznaczania ostoi ptaków wprowadzonych przez BirdLife International. Ponadto 7 z wymienionych gatunków zostało 25 Zagrożenia wiosennym, bardzo intensywne kłusownictwo rybackie. Wypalanie roślinności, stosowanie zrębów zupełnych oraz penetracja siedlisk przez ludzi i zwierzęta domowe. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa 16 PLB280015 Ostoja Warmińska Wartość przyrodnicza i znaczenie zamieszczonych na liście ptaków zagrożonych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Poligon Orzysz jest jedną z 10 najważniejszych w Polsce ostoi cietrzewia. "Ostoja Warmińska" została zaproponowana jako obszar Natura 2000 przede wszystkim dla ochrony jednego gatunku - bociana białego, który osiąga tu największą liczebność i największe zagęszczenie w kraju. Jest to jednak również bardzo ważna ostoja dla wielu innych gatunków ptaków, występują tu bowiem aż 93 gatunki ptaków waloryzujące obszary Natura 2000 (w tym 81 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych). Jest wśród nich 46 gatunków z załącznika i Dyrektywy Ptasiej, w tym 41 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych. Za najcenniejsze walory awifaunistyczne "Ostoi Warmińskiej" należy uznać: - najliczniejszą w Polsce lokalną populację bociana białego występującego w liczbie ok. 1000 par, w najwyższym w kraju zagęszczeniu 71 par na 100 km2, - liczną populację lęgową dwu innych rzadkich w kraju gatunków orlika krzykliwego i żurawia, - potwierdzone gniazdowanie dwu skrajnie nielicznych w kraju gatunków: gadożera i łabędzia krzykliwego, - gniazdowanie innych nielicznych w kraju gatunków: bąka, bociana czarnego, gągoła, bielika, błotniaka łąkowego, puchacza, zielonki, dzięcioła białogrzbietego i wąsatki, - możliwe gniazdowanie skrajnie nielicznego w kraju orlika grubodziobego, - możliwe gniazdowanie kolejnych bardzo rzadkich gatunków: podgorzałki, gęgawy, kani rudej, kani czarnej, rybołowa, kropiatki, puszczyka uralskiego, włochatki, kulika wielkiego, rybitwy białoskrzydłej, dzięcioła trójpalczastego i dzięcioła białoszyjego, - gniazdowanie lokalnie rzadkich gatunków jak: zausznik, rycyk 26 Zagrożenia Jednym z najważniejszych zagrożeń dla występujących na terenie "Ostoi warmińskiej" cennych gatunków ptaków oraz ich siedlisk, a także ogólnie dla różnorodności biologicznej na terenie ostoi jest zaniechanie systemu ekstensywnego rolnictwa, prowadzącego do porzucenia rolniczego użytkowania ziemi, oraz zarastania nieużytkowanych łąk, torfowisk i innych terenów otwartych i cennych przyrodniczo. Zagrożeniem jest także rozwój rolnictwa intensywnego, na niektórych obszarach, związanego z daleko idącą unifikacją krajobrazu rolniczego (wycinanie zadrzewień śródpolnych, zasypywanie niewielkich zbiorników wodnych i torfowisk) powodującą utratę wielu siedlisk, zwłaszcza podmokłych. Innym poważnym niebezpieczeństwem jest zmniejszanie się powierzchni terenów otwartych w wyniku zalesiania nieużytków porolnych przejętych przez Lasy Państwowe, a także śródleśnych enklaw, w wyniku czego na dawnych terenach otwartych powstają młode monokultury leśne. Innym szkodliwym dla siedlisk cennych gatunków ptaków czynnikiem jest osuszanie lasów i borów Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. L.p. Kod Nazwa Wartość przyrodnicza i znaczenie 27 Zagrożenia i dudek, bagiennych oraz śródleśnych mokradeł, - dość liczną populację lęgową takich gatunków waloryzujących jak a także prowadzenie zrębów zupełnych na derkacz, przepiórka i gąsiorek. obszarze najcenniejszych siedlisk leśnych: grądów, łęgów i olsów. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 28 Załącznik nr 3 Wartość przyrodnicza, znaczenie i zagrożenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim (na podstawie Standardowych Formularzy Danych, RDOŚ w Olsztynie) 1. Nazwa obszaru PLH280051 Aleje Pojezierza Iławskiego Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Sieć alei i zadrzewień na Pojezierzu Iławskim stanowi jedną z ważniejszych w skali kraju ostoi pachnicy dębowej Osmoderma eremita, gatunku priorytetowego wymienionego w Załączniku II* oraz znaczącą ostoją organizmów saproksylicznych. 2. PLH280009 Bieńkowo 3. PLH280010 Budwity Stosunkowo dobrze zachowane ekosystemy o wysokim poziomie różnorodności biologicznej. Stwierdzono tu 5 typów siedlisk z Załącznika I*, zajmujących łącznie ok. 90% powierzchni obszaru. Występują tu też gatunki roślin uznane za zagrożone na terenie Polski (Rubus chamaemorus, Carex cordorrhiza, Dryopteris cristata, Carex limosa). Na terenie obszaru notowano też gatunki ptaków z Załącznika I: Ciconia ciconia, Grus grus, Circus cyaneus. Typowa, dobrze zachowana roślinność torfowiskowa pokrywa jedynie niewielki procent terenu. Jednakże obszar jest szczególnie ważny dla zachowania największej polskiej populacji Rubus chamaemorus. Odnotowano tu także występowanie 2 innych ginących gatunków roślin (Carex limosa, Sphagnum fuscum) Lp. Kod Zagrożenia Wycinka zadrzewień, zwłaszcza podczas modernizacji dróg. Wybiórcze usuwanie pojedynczych starych okazów drzew. Zasolenie poboczy dróg spowodowane zimowym ich utrzymaniem, co powoduje stopniowe zamieranie drzew. Intensyfikacja rolnictwa, wiążąca się z konsolidacją pól i likwidacją wszelkich zadrzewień. Niekontrolowana presja turystyczno-rekreacyjna, w tym presja osadnicza. Główne zagrożenie dla torfowisk stwarza obecność rowów melioracyjnych, odwadniających torfowisko. Dodatkowym, potencjalnym zagrożeniem jest nielegalna eksploatacja torfu, której próby były obserwowane w ostatnich latach. Biologiczną różnorodność obniża także obecność w obszarze płatów opuszczonych, nieużytkowanych łąk, na których postępuje proces sukcesji. Głównym zagrożeniem dla obszaru jest pozyskiwanie torfu oraz obecność rowów odwadniających torfowisko, w tym głębokiego kanału "Fiugajka". Są one przyczyną zmian w charakterze torfowiska i zbiorowisk leśnych oraz negatywnie oddziałują na populacje roślin torfowiskowych. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 4. PLH280001 Dolina Drwęcy 5. PLH280036 Dolina Kakaju Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) oraz 2 gatunków ptaków z Załącznika i (Heliaeetus albicilla, Grus grus). Łącznie stwierdzono tu występowanie 4 typów siedlisk z Załącznika I, pokrywających ponad 85% powierzchni. Drwęca wraz z dopływami jest ważnym korytarzem ekologicznym o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale i krajowym, stanowi jedną z głównych osi ekologicznych kraju. Obszar ważny dla ochrony bogatej ichtiofauny i mozaiki siedlisk związanych z doliną rzeczną. Stwierdzono tu występowanie 22 rodzajów siedlisk z Załącznika I. Sama Drwęca stanowi jedyny ichtiologiczny rezerwat na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Obszar stanowi cenny zasób zróżnicowanych siedlisk dla gatunków zwierząt rzadkich i poddanych ochronie związanych ze środowiskiem wodnym - występuje tu 27 gatunków z Załącznika II, w tym 8 gatunków ryb. Ostoja obejmuje najbardziej wartościowe fragmenty doliny Kakaju wraz z jeziorami i torfowiskami Cechuje ją wysoka bioróżnorodność; zanotowano tu 13 typów (w tym 15 podtypów) siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Zajmują one połowę powierzchni ostoi. Są tu bardzo dobrze zachowane jeziora eutroficzne, dystroficzne oraz twardowodne z podwodnymi łąkami ramienic. Duże powierzchnie zajmują grądy subkontynentalne i łęgi. Są tu także bory bagienne, brzeziny bagienne oraz sosnowobrzozowy las bagienny. Ostoja jest miejscem zachowania stanowisk wielu rzadkich i zagrożonych 29 Zagrożenia Do najważniejszych zagrożeń należą: zanieczyszczenia wód, zmiany stosunków wodnych, zaniechanie użytkowania rolniczego terenu, niekontrolowana turystyka i kłusownictwo. Do największym zagrożeń dla ostoi należy zaliczyć rozwój sieci osadniczej, a zwłaszcza intensyfikację zagospodarowania turystycznego brzegów jezior. Postępująca eutrofizacja jezior jest wynikiem spływów biogenów i nieczystości z przyległych miejscowości. Zaśmiecanie terenu widoczne jest w miejscach łowisk wędkarskich. Powszechny spadek poziomu wód (szczególnie widoczny na obszarach sandrowych) znacznie przyśpiesza ewolucję biocenotyczną (głównie na torfowiskach), a tym samym otwarte zbiorowiska torfowiskowe przekształcają się w kierunku zbiorowisk leśnych (rezerwat Łabędź). Piętrzenie wody i zalewanie Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. 6. Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) gatunków roślin, jak: lipiennik Loesela, turzyca strunowa, wątlik błotny, wyblin jednolistny, gwiazdnica grubolistna, mszar nastroszony, błotniszek wełnisty, torfowiec brunatny, bagniak zdrojowy, nasięźrzał pospolity. Bardzo duże populacje mają tu bagnica torfowa i turzyca bagienna. PLH280029 Doliny Niewątpliwie wartością przyrodniczą obszaru jest Erozyjne ukształtowanie terenu i położenie. Głębokie, silnie Wysoczyzny powcinane doliny erozyjne z licznymi źródłami Elbląskiej zasilającymi czyste strumienie o charakterze górskich potoków to prawdziwe ostoje rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Głównymi zbiorowiskami budującymi lasy są buczyny, występujące tu w pełnej zmienności siedliskowej. Drugim bardzo ważnym elementem przyrodniczym na tym obszarze jest występowanie roślin górskich i podgórskich. Spośród siedlisk wymienionych w Załączniku i na szczególną uwagę zasługuje zespół podgórskiego łęgu jesionowego Carici remote-Fraxinetum. Fauna jest bardzo zróżnicowana, odnajdujemy tu gatunki spotykane zarówno na niżu, podgórskie i górskie. w ostoi stwierdzono obecność 43 gatunków ssaków, w tym 25 to gatunki chronione. Żyją tu między innymi: Lutra lutra, Glis glis, Muscardinus avellanarius oraz Canis lupus. Wykazano również 5 gatunków gadów, 33 gatunków płazów i niemal 190 gatunków ptaków, w tym 112 gatunków ptaków gniazdujących. w strumieniach spotykamy tutaj chronione gatunki: Lampetra planeri i Cobitis taenia. Kod Nazwa obszaru 30 Zagrożenia obszarów wokół rzeki, powodowane przez bobry, sprzyja ekspansji szuwarów i wypiera mechowiska. Niektóre przejawy gospodarki leśnej mogą negatywnie wpływać na roślinność leśną, np. wprowadzanie obcych gatunków drzew, nadmiar wprowadzanej sosny. Do ważniejszych zagrożeń walorów przyrodniczych należą: erozja wodna, osuwiska, zanieczyszczenie wód powierzchniowych, nielegalna eksploatacja kopalin (piasku, gliny), rozprzestrzenianie się gatunków obcych, naruszanie stosunków wodnych poza obszarami leśnymi. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod 7. Nazwa obszaru PLH280011 Gązwa 8. PLH280002 Gierłoż 9. - Góra Dębowa Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Najciekawszą część obszaru stanowi torfowisko wysokie. Jest to jeden z największych takich ekosystemów w Polsce, który dotąd nie uległ zniszczeniu, z wciąż przebiegającym procesem torfotwórczym. Występują tu też bogate populacje 2 mchów, uznanych w Polsce za ginące - Sphagnum fuscum i Dicranum affine. Łącznie, 2 stwierdzone tu siedliska przyrodnicze z Załącznika i zajmują ok. 60% powierzchni obszaru. Odnotowano tu też obecność 4 gatunków ptaków z Załącznika i (Haliaeetus albicilla, Bubo bubo, Ciconia nigra, Grus grus). Warte odnotowania jest obfite występowanie bażyny czarnej Empetrum nigrum. Ważne zimowisko mopka (gatunku z Załącznika II) położone na północ od północnej granicy jego zasięgu, podawanej w niektórych polskich i europejskich atlasach. w latach 1991-2002 stwierdzono tu zimowanie 6 gatunków nietoperzy: mopka, mroczka pozłocistego, nocka rudego, mroczka późnego, nocka Natterera i gacka wielkoucha. Ostoja jest jednym z nielicznych dużych i zwartych kompleksów leśnych w regionie rolniczym. Dużą jego część stanowią starodrzewia na siedlisku grądu subkontynentalnego, który zajmuje ponad 80% tego obszaru. Na istotnej powierzchni runo zachowało naturalny i typowy, grądowy charakter. Na szczególną uwagę zasługują pojedyncze, stare dęby. w ostoi występują jeszcze dwa inne siedliska z Załącznika I: łęg jesionowo-olszowy oraz niżowe świeże łąki 31 Zagrożenia Głównym zagrożeniem jest obecność jednego dużego i szeregu mniejszych rowów odwadniających, osuszających torfowisko. Osuszanie to jest przyczyną gwałtownego rozwoju serii zbiorowisk leśnych, które zastępują typową dla otwartych torfowisk roślinność. Zmiany mikroklimatu spowodowane działalnością ludzką; w niektórych obiektach możliwe zawalenie stropu. Pinetyzacja (duży udział sosny w drzewostanie) oraz potencjalna ekspansja wprowadzanych gatunków obcych siedliskowo (buka) i geograficznie (dąb czerwony, robinia, modrzew, daglezja, sosna wejmutka, jodła). Zagrożenia te wynikają z prowadzonej w przeszłości gospodarki leśnej. Można założyć jednak, że prowadzona obecnie racjonalna gospodarka leśna, uwzględniająca zasady ochrony przyrody, sukcesywnie będzie wpływać na zmniejszenie poziomu tych Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 10. PLH280030 Jezioro Długie 11. PLH280008 Jezioro Drużno Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) użytkowane ekstensywnie. z gatunków wymienionych w Załączniku II występują bóbr europejski i traszka grzebieniasta, a także miejsce rozrodu (gniazdo) orlika krzykliwego. Obszar ma duże znaczenie w skali Warmii i Mazur dla zachowania jednego z trzech jezior lobeliowych w tym regionie z postglacjalnym reliktem - poryblinem jeziornym (Isoetes lacustris). Ponadto stwierdzono tu występowanie 12 rodzajów siedlisk z Załącznika I. w lasach istotne jest występowanie dobrze zachowanych kompleksów grądów, a także płatów buczyn. z siedlisk hydrogenicznych na uwagę zasługują przede wszystkim łęgi wzdłuż rzeki Tabórzanki oraz brzezina bagienna, jak też torfowiska przejściowe zlokalizowane wokół jezior dystroficznych (Czarnego i Harcerskiego). w granicach obszaru stwierdzono obecność 4 gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II: dwa gatunki ssaków, jeden płaz i jeden bezkręgowiec. Ponadto występuje tu 11 gatunków zwierząt (6 gatunków płazów, 5 gatunków gadów) chronionych oraz 31 gatunków roślin chronionych lub lokalnie rzadkich. Ponadto, w obszarze występuje 10 gatunków ptaków, chronionych na mocy Dyrektywy Ptasiej. Jezioro jest przykładem półnaturalnego ekosystemu, gdyż zarówno jego wielkość jak i kształt jest wypadkową działań procesów naturalnych zachodzących w dolnej delcie Wisły i prowadzonej tu od kilku wieków gospodarki człowieka (obwałowania, 32 Zagrożenia zagrożeń. Potencjalnym zagrożeniem dla półnaturalnych łąk może być zaniechanie ich użytkowania. Do najważniejszych zagrożeń należą: zanieczyszczenia wód, zmiany stosunków wodnych, gospodarka leśna, niekontrolowana turystyka i kłusownictwo. Silne zanieczyszczenie pochodzenia rolniczego, komunalnego i przemysłowego, polowania w bezpośrednim otoczeniu rezerwatu, wypalanie trzcin w okresie wiosennym, bardzo intensywne kłusownictwo rybackie. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 12. PLH280003 Jezioro Karaś 33 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) osuszanie, systemy kanałów i rowów, polderyzacja). Bujna i różnorodna szata roślinna, a także specyficzne warunki fizyczne - silnie rozbudowana linia brzegowa, obecność wysp i kęp pływających - sprzyja występowaniu wielu gatunków ptaków i innych gatunków związanych z wodno-lądowym środowiskiem. Łącznie, występują tu 4 typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika i oraz 8 gatunków z Załącznika II. Ostoja ptasia o randze europejskiej E15. Występuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). w okresie wędrówek ptaki wodnobłotne występują w koncentracjach powyżej 20000 osobników. Na terenie obszaru stwierdzono występowanie 3 Próby regulacji (obniżenie) poziomu wody w otoczeniu rodzajów siedlisk z Załącznika I. Doskonale rezerwatu, kłusownictwo. Ostoja jest też pod wpływem zachowane są zespoły hydrofitów jeziornych, a wśród zanieczyszczeń doprowadzanych rzeką Gać. nich bardzo rzadkie zespoły ramienicowe. Spośród budujących je gatunków ramienic, 7 znajduje się w rejestrze czerwonej księgi glonów zagrożonych w Polsce. Na terenie rezerwatu proces lądowacenia przebiega stosunkowo szybko, a powstająca roślinność torfowiskowa obejmuje szeroką gamę typów fitocenoz zróżnicowanych w płaszczyźnie troficznej i dynamiczno-rozwojowej. Są one stadiami rozwojowymi kilku serii sukcesyjnych. w rezerwacie możemy obserwować powstawanie różnych typów lasu - od stadiów inicjalnych do postaci dojrzewających. Zbiorowiska wykazują bardzo wysoki Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) stopień naturalności, a nawet szereg cech pierwotnych. Licznie reprezentowana jest tu grupa roślin ginących i zagrożonych lokalnie. Występują tu 3 gatunki z Załącznika II. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków. 13. PLH280034 Jezioro Głównymi elementami obszaru są: mezotroficzne Woszczelskie jezioro, zbiorniki eutroficzne, torfowisko przejściowe oraz niewielkie powierzchnie łąkowe (wilgotne łąka trzęślicowa i dwie powierzchnie świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie) i niewielki fragment niżowego łęgu jesionowo-olszowego. Jezioro Woszczelskie stanowi siedlisko występowania zbiorowisk ramienic oraz rzadkich gatunków naczyniowych roślin zanurzonych. w obrębie zbiorowisk ramienic zidentyfikowano pięć gatunków, które znajdują się rejestrze Czerwonej Listy glonów w Polsce. Występuje tu także wiele chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych. Brzegi jeziora oraz wypłycenia obficie porasta roślinność szuwarowa. Ma ona duże znaczenia dla występującej tu fauny kręgowców i bezkręgowców. Zbiorowiska szuwarowe wykorzystywane są jako schronienie oraz miejsca lęgowe i tarliskowe. 14. PLH280038 Jezioro Obszar ważny ze względu na zachowanie Wukśniki odpowiedniej reprezentacji jezior mezotroficznych, w tym dla ujęcia przykładu jezior głębokich, bardzo czystych (I klasa czystości), z doskonale zachowaną bezkręgową fauną gatunków reliktowych bezkręgowców oraz występowaniem w jeziorze Lp. Kod Nazwa obszaru 34 Zagrożenia Bezpośrednie zagrożenia dla obszaru, związane są głównie ze zmianami poziomu wód powierzchniowych. w południowej części obszaru, pozostawiono znaczne tereny zajęte przez podmokłe łąki w celu ochrony samego jeziora i stabilizacji poziomu wód. Duże zagrożenie stanowi nadmierny rozwój zabudowy letniskowej i rekreacyjnej w bezpośrednim sąsiedztwie brzegów. w większości przypadków nie jest zachowany obowiązujący pas ochronny wokół brzegów. Stwierdzono niszczenie szuwarów w celach rekreacyjnych oraz grodzenie posesji bezpośrednio do lustra wody. Zagrożeniem dla torfowiska przejściowego może być zmiana stosunków wodnych w sąsiadujących niewielkich zbiornikach. Wszelkie zmiany w zlewniach bezpośrednich, związane ze zmianą poziomu wód powierzchniowych będą miały bezpośredni, negatywny wpływ na cenne gatunki flory. Głównymi zagrożeniami pochodzenia antropogenicznego są takie działania człowieka, które wywołują proces eutrofizacji wód. w przypadku tego obszaru są to: źle funkcjonująca kanalizacja ścieków w zlewni, intensyfikacja rolnictwa i hodowli zwierząt w zlewni jeziora oraz rozbudowa infrastruktury Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 15. PLH280039 Jonkowo -Warkały 16. PLH280040 Kaszuny Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) gatunków ryb z Załącznika II. Pomimo silnej antropopresji torfowisko zachowało wybitne walory przyrodnicze. Najcenniejsze są nieleśne ekosystemy o charakterze eutroficznych trzęsawisk, miejscami z zaznaczającym się wpływem alkalicznych wód bogatych w węglan wapnia. Mniejsze powierzchnie, ale posiadające również wysokie walory przyrodnicze, zajmują zbiorowiska roślinne torfowisk przejściowych ze związku Rhynchosporion albae. w dobrym stanie zachowała się również część boru bagiennego ze starym drzewostanem sosnowym, który posiada typowo wykształconą strukturę i skład florystyczny dla tego typu zbiorowiska roślinnego. Najcenniejsza flora tego obiektu związana jest z mechowiskami. Na szczególną uwagę zasługują również walory faunistyczne tego obiektu. Eutroficzny zbiornik wodny jest środowiskiem występowania traszki grzebieniastej, kumaka nizinnego i zalotki większej. w ostoi bytuje bóbr europejski, a na obrzeżach torfowiska czerwończyk nieparek. Jezioro Potar jest to naturalny śródleśny, płytki zbiornik wodny (głębokość maksymalna 2,6 m) z wypłyconymi zatokami zarastającymi szuwarami i fitocenozami osoki aloesowatej i żabiścieku pływającego (Hydrocharitetum morsus-ranae). Do jeziora przylega rozległy kompleks mokradeł, częściowo zajmujących zlądowiałe zatoki. Na szczególną uwagę zasługują bory bagienne, 35 Zagrożenia rekreacyjnej wokół jeziora. Głównym zagrożeniem dla tego obszaru jest drenaż wód z torfowiska poprzez nadal czynne rowy melioracyjne. Konsekwencją zaburzenia warunków wodnych jest sukcesja brzozy, łozy i olszy na teren otwartych torfowisk przejściowych i mechowisk. z odwadnianiem tego terenu związany jest również proces lądowienia eutroficznego zbiornika wodnego, na który wkraczają zbiorowiska szuwarowe. Torfowisko podlega również silnej antropopresji w związku z lokalizacją w bezpośrednim jego sąsiedztwie dużej fermy drobiu, stawów rybnych, intensywnie użytkowanych pastwisk. Nie bez znaczenia jest również przebiegająca w pobliżu linia kolejowa, drogi oraz zwarta i rozrastająca się zabudowa mieszkalna. Głównym zagrożeniem dla tego obszaru są naturalne i indukowane przez człowieka zmiany stosunków wodnych (odwodnienie). Na torfowiskach przejściowych prowadzi to do sukcesji roślinnej w kierunku zbiorowisk leśnych. Konsekwencją zaburzenia warunków wodnych jest sukcesja brzozy, łozy i olszy na teren otwartych torfowisk przejściowych. z odwadnianiem tego terenu związany Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 17. PLH280004 Mamerki 18. PLH280055 Mazurska Ostoja Żółwia Baranowo 36 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) występujące tu w dwóch podtypach: borealna jest również proces lądowienia eutroficznych świerczyna bagienna i sosnowy bór bagienny. zbiorników wodnych, na które wkraczają zbiorowiska Siedliska Natura 2000 zajmują łącznie 30,0% szuwarowe. z uwagi na lokalizację z dala od siedzib powierzchni obszaru. z siedliskami torfowiskowymi są ludzkich torfowisko nie podlega silnej antropopresji. związane stanowiska kilku rzadkich gatunków roślin. Wysokie walory florystyczne posiada również bór bagienny ze starym drzewostanem sosnowym. Na uwagę zasługują również walory faunistyczne obszaru. Stwierdzono tu występowanie czterech gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II: kumaka nizinnego, zalotki większej, bobra europejskiego i czerwończyka nieparka. W latach 1991-2002 stwierdzono zimowanie 5 Płoszenie zwierząt przez odwiedzających obiekt gatunków nietoperzy: mopka Barbastella barbastellus turystów i poszukiwaczy militariów (wiele nietoperzy (maksymalna stwierdzona liczebność 454 osobniki) - zimuje w miejscach łatwo dostępnych, np. na ścianach gatunku z Załącznika II, oraz nocka Natterera Myotis korytarza na wys. 1-1,8 m). Są plany przekształcenia nattereri (maksymalnie 8 osobników), nocka rudego schronów w atrakcje turystyczną, co miałoby się wiązać Myotis daubentoni (maksymalnie 7 osobników), m.in. z przystosowaniem ich do roli schroniska mroczka pozłocistego Eptesicus nilssoni (maksymalnie turystycznego, ewentualnie adaptacją ich na 4 osobniki) i gacka brunatnego Plecotus auritus przechowalnię serów; w każdym przypadku wchodzi (maksymalnie 6 osobników). Podkreślić należy, że również w grę zmiana warunków mikroklimatycznych, opisywane zimowisko położone jest na północ od spowodowana m.in. przez osuszenie zalanego obecnie północnej granicy zasięgu mopka, podawanej częściowo wodą, podziemnego korytarza. w niektórych polskich i europejskich atlasach. Ostoja ma szczególne znaczenie ze względu na silną Głównymi zagrożeniami jest obniżanie się poziomu populację Emys orbicularis (1220). o wartości tego wód gruntowych, wysychanie samoczynne małych terenu decyduje też dobry stan zachowania jezior oczek wodnych oraz niszczenie małych oczek wskutek (3150) Głębokie i Zełwążek z właściwie wykształconą antropopresji. Populacja żółwia błotnego na tym terenie roślinnością hydrofitów: Ceratophylletum demersi, dość mocno zagrożona. Najbardziej zagrożone są Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 19. PLH280054 Mazurskie Bagna Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Elodeetum canadensis, Nupharo-Nympheetum albae czy Potametum perfoliati, duży udział siedliska (6510) z łąkami rajgrasowymi (Arrhenatheretum elatioris), obecność muraw kserotermicznych (6210) i występowanie rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków bezkręgowców, takich jak Osmoderma eremita (1084), Lycaena dispar (1060). Licznie występują oczka wodne z takimi gatunkami jak turzyca sztywna, rdest ziemnowodny i mozga trzcinowata, przy pewnym udziale takich taksonów, jak: wiechlina błotna, rzepicha błotna, przytulia błotna, żabieniec babka-wodna, turzyca zaostrzona, turzyca dzióbkowata), manna fałdowana. Najciekawszą część obszaru stanowi torfowisko niskie. Jest to jeden z największych takich ekosystemów w Polsce, który dotąd nie uległ zniszczeniu. Łącznie, stwierdzono występowanie 9 siedlisk przyrodniczych z Załącznika I, które zajmują ok. 15 % powierzchni obszaru. Odnotowano dwa gatunki roślin wymienionych w Załączniku II: Drepanocladus vernicosus i Liparis loeselii. Obszar jest ponadto jednym z największych zlotowisk żurawia w Polsce. Na przelotach jesiennych można obserwować do 10000 osobników tego gatunku. Ostoja jest istotnym miejscem lęgowym gatunków ptaków z Załącznika I, takich jak: Haliaeetus albicilla, Ciconia nigra, Grus grus, Tetrao tetrix, Porzana porzana. 37 Zagrożenia lęgowiska żółwia błotnego. Są one nieliczne i znajdują się głównie na terenach prywatnych. Często prowadzone są tam zabiegi bardzo niekorzystne dla zachowania lęgowisk takie jak: zalesienia i uprawa roli oraz dodatkowo brak wypasu. Najbardziej korzystną formą użytkowania tego terenu jest ekstensywny wypas. Głównymi zagrożeniami dla zachowania siedliska 3150 na omawianym obszarze jest szeroko pojęta eutrofizacja zbiorników wodnych. Największym zagrożeniem dla ostoi może być planowana droga szybkiego ruchu Olsztyn-Ełk. Zmiana stosunków wodnych (szczególnie na terenie rezerwatu Nietlickie Bagno) w wyniku wzmożonej działalności bobrów powoduje nadmierny rozwój roślinności szuwarowej, co w konsekwencji doprowadzić może do zaniku łąk trzęślicowych i rajgrasowych. Ważnym elementem w utrzymaniu tych łąk jest zbieranie skoszonego siana, ponieważ przy zaniechaniu tej czynności wzrasta udział gatunków nitrofilnych, m. in. pokrzywy. Zaprzestanie ekstensywnego koszenia późnoletniego lub jesiennego doprowadzi do rozwoju gatunków trawiastych i ziołoroślowych oraz drzewiastych, jak wierzba szara. Zagrożeniem dla kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej może być obniżanie się poziomu wód gruntowych i wysychanie małych oczek wodnych, oraz niszczenie małych oczek wskutek antropopresji. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 20. PLH280031 Murawy koło Pasłęka Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) 38 Zagrożenia Zagrożeniem zewnętrznym jest intensyfikacja upraw na terenach przyległych do ostoi oraz nadmierny i niekontrolowany ruch turystyczny. Największą wartością zasługującą na ochronę stanowi Zmiana poziomu wody w rzece Wąskiej w celu pełny, pierwotny i naturalny ciąg zbiorowisk pradoliny utrzymania dwóch sztucznych zbiorników retencyjnych rzeki Wąskiej od jej dna do falistej wierzchowiny i niewłaściwa regulacja cieków wodnych - może silnie moreny dennej. Fragmenty łęgów: wierzbowego wpłynąć na siedliska: 91E0-1 i 91E0-3. Zaniechanie (Salicetum albae) i jesionowo-olszowego (Fraxinokoszenia bądź brak wypasu (lub nadmierny wypas) Alnetum), poza starym drzewostanem i pełnym silnie wpłynie na siedlisko: 6210. składem florystycznym runa, zawierają rzadkie na tym terenie i prawnie chronione gatunki. Grąd zboczowy (Acer platanoides-Tilia cordata) posiada komplet gatunków charakterystycznych i wyróżniających dla tego typu lasu. Obszar, wyróżnia się starym, wielogatunkowym drzewostanem i wysokim stopniem naturalności. Pod względem przyrodniczym stanowi najcenniejszy walor szaty leśnej. Liściaste lasy grądowe (Stellario-Carpinetum) wykazują szeroką amplitudę ekologiczną, chociaż w niektórych fragmentach zostały zmienione zabiegami gospodarczymi. Na niewielkiej powierzchni zboczy, rozwijają się specyficzne zbiorowiska murawowe. Na całym obszarze występuje aż 27 gatunków roślin, które są objęte ochroną ścisłą lub częściową. w rzece Wąskiej występuje głowacz białopłetwy. Na uwagę zasługuje również obecność kumaka nizinnego i motyla czerwończyka nieparka. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Nazwa obszaru 21. PLH280041 Murawy na Pojezierzu Ełckim 22. - Kod Murawy na Poligonie Orzysz 23. PLH280049 Niecka Skaliska 39 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) W obszarze występuje tylko jeden rodzaj siedliska Brak kontrolowanego, umiarkowanego wypasu bydła. z Załącznika i oraz 1 gatunek z Załącznika II. Umiarkowany wypas lub odpowiednie koszenie jest Pierwszoplanową wartością są kserotermiczne murawy warunkiem istnienia muraw kserotermicznych (6210). z klasy Festuco-Brometea i wyłącznie dla ich ochrony został powołany obszar. Są to barwne, bujne, półnaturalne zbiorowiska o charakterze mezofilnym. Wyróżniają się one dużym udziałem gatunków kserotermicznych i wapieniolubnych. Zanotowano tu kilka rzadkich gatunków w skali całego kraju, a bardzo rzadkich dla flory lokalnej. Obszar jest również cenny dla płazów, gadów i owadów zamieszkujących łąki i murawy kserotermiczne. Na terenie muraw jest bardzo prawdopodobne występowanie motyla czerwończyka nieparka. Obszar ma duże znaczenie w skali Warmii i Mazur dla Naturalna sukcesja roślinności - zarastanie muraw zachowania siedlisk ciepłolubnych muraw i wrzosowisk przez gatunki drzew i krzewów, napiaskowych (6120) i suchych wrzosowisk (4030) - niekontrolowane pożary na skutek działań siedliska te mają duży udział powierzchniowy, są poligonowych, wykorzystywanie siedlisk dla dobrze zachowane, natomiast wydmy śródlądowe pozyskiwania piasku, niszczenie siedlisk sasanki, z murawami szczotlichowymi (2330) zajmują zrywanie okazów kwitnących. niewielkie powierzchnie na terenie ostoi. Ich rola w krajobrazie jest jednak znacząca. w ostoi występuje m.in. silna populacja Pulsatilla patens. Teren ten jest częścią obszaru zatwierdzonego jako ostoja ptasia, gdzie ochronie podlegają siedliska 11 gatunków wymienianych w Załączniku i Dyrektywy Ptasiej. Na opisywanym obszarze odnotowano 7 rodzajów Największe zagrożenie dla opisywanego obszaru siedlisk z Załącznika I. Kompleks Lasów Skaliskich stanowi naruszenie aktualnych stosunków wodnych. wyróżnia się w kraju dzięki obecności dobrze Zarówno odwodnienie jak i spiętrzenie wód rzek Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 40 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) zachowanej świerczynie na torfie - zespół Sphagno i Kanału girgensohnii-Piceetum oraz dużemu udziałowi Brożajckiego jest szczególnie szkodliwe dla zespołu zbiorowisk borowych. Warta podkreślenia jest świerczyny na torfie. Budowa nowych urządzeń obecność licznych starorzeczy powstałych z meandrów hydrotechnicznych stanowić także będzie przeszkodę Gołdapy i Węgorapy. We florze naczyniowej dla wędrówek ryb wymienionych w Załączniku II. odnotowano 13 gatunków podlegających ścisłej Szkodliwe jest także skracanie i prostowanie cieków ochronie prawnej oraz 24 gatunki chronione wodnych oraz stosowanie technicznej zabudowy ich częściowo. Osobliwością florystyczną jest brzegów. Zagrożenie stanowi także wyrąb starodrzewu występowanie gatunku z Polskiej Czerwonej Księgi i drzew dziuplastych, zakładanie upraw plantacyjnych, Roślin: wielosiła błękitnego, reliktu polodowcowego. sadzenie monokultur drzew i nieuzasadnione Na terenie ostoi stwierdzono występowanie 27 siedliskowo stosowanie zrębów zupełnych. Na terenach gatunków zwierząt objętych Załącznikiem II, m.in. nieleśnych niekorzystne jest zaniechanie bobra, wilka i rysia. Wśród bezkręgowców występują dotychczasowego użytkowania łąkowo-pastwiskowego 2 gatunki znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze oraz potencjalna zamiana użytków zielonych na grunty Zwierząt: czerwończyk nieparek oraz skójka orne. Zagrożeniem dla dotychczas użytkowanych gruboskorupowa. Występuje tu także orlik krzykliwy, ekstensywnie łąk i pastwisk jest intensyfikacja dzięcioł białogrzbiety, bielik, ryś, traszka nawożenia mineralnego oraz stosowanie nawozów grzebieniasta, głowacz biało płetwy, minog płynnych. strumieniowy i piskorz. 24. PLH280050 Niedźwiedzie Ostoja reprezentuje nieliczne w skali kraju Potencjalnym zagrożeniem jest intensyfikacja Wielkie pozostałości żyznych lasów liściastych, tj. gospodarki leśnej polegająca na zwiększeniu ekosystemów cechujących się największą pozyskania drewna i wprowadzeniu sztucznych różnorodnością biologiczną. Ostoja chroni lasy odnowień. Niemniej jednak około 1/3 powierzchni ostoi o fizjonomii zdominowanej przez buka, znajdujące się (teren rezerwatu) od co najmniej 1984 roku traktowana przy wschodniej granicy zasięgu tego gatunku, wśród jest jak rezerwat ścisły, zaś w pozostałej części nie nich wzorcowo wykształcone zespoły grądów prowadzono wielkopowierzchniowych zrębów. Stwarza subatlantyckich Stellario carpinetum i żyznych buczyn to dobre perspektywy dla zachowania charakteru Galio odorati-Fagetum. "Niedźwiedzie Wielkie" są siedliska i zasobów martwego drewna i drzew znaczącą ostoją organizmów saproksylicznych, w tym dziuplastych, ważnych dla organizmów Lp. Kod Nazwa obszaru Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 25. PLH280016 Ostoja Borecka Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) pachnicy dębowej, gatunku priorytetowego wymienionego w Załączniku II. Poza chrząszczami występują na terenie rezerwatu duże populacje wielu chronionych gatunków grzybów. Naturalne lasy ostoi stanowią optymalne miejsce żerowania i rozrodu mopka oraz ptaków związanych z dziuplami, w tym dzięcioła czarnego, dzięciołów pstrych i gołębia siniaka. Ważna ostoja fauny leśnej z wilkiem i rysiem oraz żubrem (jedno z 5 wolno żyjących stad w Polsce). Ogółem stwierdzono występowanie 7 gatunków zwierząt i 4 gatunki roślin z Załącznika II. Dobrze zachowane płaty roślinności naturalnej zidentyfikowano tu 11 typów siedlisk z Załącznika I. Miejsce występowania rzadkiego zespołu Scolochloetum festucaceae. Jest to jeden z ważniejszych obszarów w Europie dla zachowania klasycznych lasów liściastych typu środkowoeuropejskiego, tzw. grądu subkontynentalnego z Tilia cordata, Carpinus betulus, Acer platanoides i Ulmus glabra, który występuje również w unikatowej odmianie zboczowej. Ważna jest też ciągłość bazy genetycznej różnych populacji od czasu średniowiecza, a także dobrze zachowane profile glebowe i leśne. Naturalne stanowiska cisa występują tu na wschodniej granicy zasięgu. Puszcza Borecka jest ważną ostoją ptasią o randze europejskiej E-20. 41 Zagrożenia saproksylicznych. Możliwym zagrożeniem jest wzrost natężenia ruchu turystycznego, który powinien odbywać się tylko po wyznaczonych trasach. Na całym terenie prowadzona jest intensywna gospodarka leśna, co stanowi zagrożenie dla ekosystemów liściastych o cechach naturalnych. Zagrożeniem jest wyrąb starych drzewostanów w ramach planowej gospodarki leśnej i zastępowanie ich monokulturami sosnowymi, świerkowymi i modrzewiowymi, a także dębowymi. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 26. PLH040036 Ostoja Brodnicka 27. PLH280043 Ostoja Dylewskie Wzgórza Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Obszar Ostoi Brodnickiej jest ważny z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności. Łącznie zidentyfikowano tu 17 typów siedlisk przyrodniczych. Są tu dobrze zachowane, o cechach naturalnych, ekosystemy wodne i bagienne, z licznymi i różnorodnymi zbiorowiskami roślinności wodnej, szuwarowej i torfowiskowej. Cenne są także niektóre fragmenty roślinności leśnej, m.in. bory i brzeziny bagienne, mniejsze znaczenie mają lasy bukowe. Liczne i bogate są populacje rzadkich gatunków flory wodnej i torfowiskowej (4 gatunki z Załącznika II), w tym bardzo bogate stanowisko zastępcze aldrowandy pęcherzykowatej. Na uwagę zasługuje stanowisko obuwika na wyspie na jeziorze Wlk. Partęczyny. Nieco mniejsze znaczenie ma obszar dla ochrony fauny, choć znane są stanowiska 3 gatunków z Załącznika II. Na terenie ostoi stwierdzono występowanie 11 siedlisk leśnych wymienionych w Załączniku i oraz 6 gatunków zwierząt z Załącznika II. Nie stwierdzono gatunków bezkręgowców oraz gatunków roślin z Załącznika II. o wartości przyrodniczej ostoi decyduje: wysoki udział i dobry stan zachowania żyznej buczyny niżowej (9130-1) we wszystkich wariantach troficznych, w tym z dużym udziałem Melico-Fagetum corydaletosum; wysoki udział i dobry stan zachowania wielogatunkowych lub z udziałem buka lasów grądowych (9160-1, 9170-3), w tym rzadko spotykanych lasów zboczowych; kontrastujące 42 Zagrożenia Presja turystyczna, w tym nielegalna zabudowa terenu i zanieczyszczanie wód, antropogeniczne lub naturalne obniżanie się poziomu wody w niektórych kompleksach wodno-torfowiskowych, naturalne procesy sukcesji na torfowiskach, pinetyzacja i monotypizacja lasów. 1. Zagrożenia z tytułu gospodarki leśnej mogą występować w zakresie: wprowadzania do drzewostanów gospodarczych gatunków obcych (Quercus rubra, Larix decidua) oraz zbyt dużej ilości świerka; wprowadzania w ramach tzw. różnorodności biologicznej gatunków liściastych w siedliskach żyznej buczyny niżowej; prowadzenia wielkopowierzchniowych rębni zaporowych; 2. Melioracje odwadniające "oczek" śródleśnych i śródpolnych; 3. Regulacja biegu i budowa jakichkolwiek urządzeń piętrzących na rzece Gizeli; Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 28. PLH280053 Ostoja Iławska 29. PLH280012 Ostoja Lidzbarska Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) z innymi obszarami w krajobrazie, wzniesienie Wzgórz Dylewskich z kulminacja pagórków o wysokości względnej +/- 300 m n.p.m.; źródliskowy obszar rzeki Gizeli w okolicy wsi Glaznoty z kompleksem źródliskowych lasów olszowych. Ostoja ważna dla ochrony dobrze zachowanych siedlisk buczyny (pomorskiej i kwaśnej) na kresowych stanowiskach swojego zasięgu, a także dla grądów subatlantyckich. Liczne są tu także płaty łęgów jesionowo olszowych, borów bagiennych oraz brzezin bagiennych. Ciekawostką jest występowanie płatów boru chrobotkowego na wyspie Czaplak, oraz zbiorowiska wierzby rokity występujące na sąsiadującym półwyspie. Obszar ważny dla ochrony bobra i wydry. Istotne populacje bezkręgowców w tym zalotki większej i pachnicy dębowej. Warto podkreślić bogatą florę roślin naczyniowych (790 taksonów) z licznymi gatunkami rzadkimi i ginącymi w skali Polski oraz gatunkami prawnie chronionymi (32). Na uwagę zasługuje liczne (ponad 500 egzemplarzy) stanowisko lipiennika Loesela nad jeziorem Łabędź, któremu towarzyszy sierpowiec błyszczący. Siedliska z Załącznika i (23 typy) występują w rozproszeniu, zajmując łącznie około 50% obszaru, a 10 gatunków zwierząt i 7 gatunków roślin z tego obszaru figuruje w Załączniku II. Stwierdzono tu też stanowiska rzadkich i zagrożonych w skali kraju oraz prawnie chronionych gatunków flory i fauny. Dobrze zachowane naturalne zbiorowiska leśne z 140-160- 43 Zagrożenia 4. Budowa stawów rybnych w obszarze źródliskowym rzeki Gizeli (okolice wsi Glaznoty i Wygoda). Wycinka starodrzewi, w tym w pasach nadbrzeżnych, melioracje terenów podmokłych i bagiennych, zalesianie gruntów porolnych w sąsiedztwie, presja turystyczno-rekreacyjna, w tym presja osadnicza. Potencjalnym zagrożeniem dla obszaru może być niekontrolowany rozwój turystyki i rekreacji oraz intensyfikacja pozyskania drewna w starodzewiach. Zagrożeniem może być również zanieczyszczenie wód i powietrza oraz zaprzestanie użytkowania łąk. Melioracje wodne. Eutrofizacja wód. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) letnimi starodrzewiami łęgowymi i grądowymi; 180letnie sosny. Obszar ma ponadto duże walory krajobrazowe; godne wspomnienia jest występowanie wód o wysokiej klasie czystości. Występuje tu co najmniej 15 gatunków ptaków z Załącznika I. Obszar jest również ostoją czerwończyka nieparka. 30. PLH280044 Ostoja Na obszarze ostoi stwierdzono obecność 6 rodzajów Nad siedlisk przyrodniczych z załącznika i reprezentowane Oświnem przez zespoły: grąd subkontynentalny, łęg olszowy, olszowo-jesionowy, bory i lasy bagienne, niżowe łąki użytkowane ekstensywnie, starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, torfowisko wysokie. Roślinność charakteryzowanego obszaru budują fitocenozy ponad 50 zespołów i zbiorowisk roślinnych. Występuje tu kilkanaście gatunków ptaków wpisanych do Załącznika i oraz przynajmniej 10 gatunków zwierząt z Załącznika II: 3 ssaków, 2 płazów, 1 gada, 3 ryb i 1 chrząszcza. Teren ostoi to także miejsce występowania licznych gatunków zwierząt chronionych i zagrożonych w Polsce. Wśród nich są m.in.: borsuk, łoś, skójka malarska, szczeżuja olbrzymia, rak błotny i ropucha zielona. w ostoi odnotowano występowanie 57 chronionych gatunków roślin, a także chronione gatunki porostów i grzybów. 31. PLH280052 Ostoja Na terenie ostoi stwierdzono występowanie co Napiwodzko- najmniej 24 siedlisk przyrodniczych z załącznika I, Ramucka które zajmują 31,4% jej powierzchni; 15 gatunków zwierząt (w tym: 4 gatunki ssaków, 2 gatunki płazów, 1 gatunek gada, 4 gatunki ryb, 5 gatunków Lp. Kod Nazwa obszaru 44 Zagrożenia Głównymi zagrożeniami dla ostoi są: eutrofizacja i wypłycanie Jeziora Oświn, eutrofizacja torfowisk, zaprzestanie użytkowania łąk i ich zalesianie, presja łowiectwa (szczególnie dotyczy to ssaków) wyrażająca sie znaczną liczbą ambon rozmieszczonych na obrzeżach rezerwatów. Znacznym zagrożeniem dla fauny jest kłusownictwo. Zagrożeniem dla lasów jest masowe występowanie szkodników: dębu - opiętka dwuplamkowego i jesionu - jesionowca pstrego. Potencjalnymi zagrożeniami z tytułu prowadzenia gospodarki leśnej są: wprowadzanie do drzewostanu gospodarczego gatunków obcych oraz sosny, eksploatacja borów bagiennych i brzeziny bagiennej, zręby całkowite. Dla zbiorowisk nieleśnych głównym Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) bezkręgowców) i 3 gatunki roślin z załącznika II. o wysokim znaczeniu ostoi świadczą: 1. dobry stan zachowania jezior (3140, 3150 i 3160) potwierdzony występowaniem łąk ramienicowych; 2. dobrze zachowane ekosystemy torfowiskowe (7110, 7120, 7140, 7230) będące miejscem występowania wielu rzadkich gatunków; 3. duży udział wielogatunkowych lasów liściastych kwalifikujących się do siedliska typu 9170-2; 4. występowanie zbiorowiska świetlistej dąbrowy (91I01) z stanowiskiem Pulsatilla patens (1477); 5. obecność rozległych, dobrze zachowanych muraw napiaskowych (6120); 6. występowanie w wielu jeziorach ryb z załącznika II; 7. ważna ostoja dla rzadkich gatunków fauny, w szczególności Canis lupus (1352) i Emys orbicularis (1220); 8. występowanie rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków bezkręgowców. 45 Zagrożenia zagrożeniem są: sukcesja spontaniczna brzozy i olchy na wszystkich typach torfowisk, melioracje odwadniające, nieprawidłowo przeprowadzone prace hydrotechniczne. Dla jezior i rzek główne zagrożenia to: wahania poziomu wód powierzchniowych, pogarszające się właściwości fizykochemiczne wody, niekontrolowany wzrost ruchu turystycznego i rekreacyjnego, regulacje biegu rzek i ich zabudowa hydrotechniczna, zabudowa rekreacyjna i mieszkaniowa brzegów, kłusownictwo. Siedliska murawowe i łąkowe narażone są przez: spontaniczne sukcesje roślinności drzewiastej, zaniechanie użytkowania pasterskiego lub kośnego, celowe zalesienia, zabudowę mieszkaniową. Dla ryb największe zagrożenia stanowią: brak drożności rzek w wyniku ich hydrotechnicznej zabudowy, regulacje cieków, zanieczyszczenia wód. Zagrożenia dla gatunków zwierząt lądowych związanych ze środowiskiem wodnym w różnych okresach życia to: zanik miejsc odpowiednich do rozrodu: osuszanie mokradeł, likwidacja starorzeczy i regulacja rzek, zasypywanie lub zanieczyszczanie niewielkich zbiorników wodnych, sypanie wałów ograniczających okresowe wylewy, zasypywanie małych przydomowych sadzawek; fragmentacja krajobrazu i powstawanie barier utrudniających lub uniemożliwiających dyspersję osobników i kolonizowanie nowych zbiorników; w przypadku wydry i bobra także: ubożenie bazy pokarmowej, kłusownictwo, bariery migracyjne; w przypadku Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 32. PLH280048 Ostoja Piska Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) 46 Zagrożenia kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej także: zarybianie drobnych zbiorników wodnych; w przypadku żółwia także: zalesianie położonych w pobliżu zbiorników wodnych nieużytków, na których składa jaja, odłowy osobników do prywatnych hodowli, wędkarstwo i kłusownictwo. Dla wilka zidentyfikowane zagrożenia to: fragmentacja środowisk, bariery migracyjne i izolacja subpopulacji, konflikty z rolnikami na skutek zabijania przez wilki zwierząt hodowlanych, kłusownictwo, wzrost penetracji lasów przez ludzi i rozwój turystyki w miejscach szczególnie ważnych dla bytowania i rozrodu. Obszar o wysokiej różnorodności biologicznej (16 Zagrożeniem może być intensyfikacja ruchu rodzajów siedlisk z Załącznika i i 16 gatunków turystycznego i zwiększenie presji rekreacyjnej, z Załącznika II). Jest to ważna ostoja wydry, bobra a zwłaszcza lokalizacja domków letnich nad jeziorami. i wilka. Szczególnie cenne są zachowane Podobnie zintensyfikowanie gospodarki leśnej, w naturalnym stanie zbiorowiska roślinne, zwłaszcza: wędkarstwa, gospodarki rolnej. Teren ten jest także grądu subkontynentalnego (9170), naturalnych, potencjalnie wrażliwy na obniżanie poziomu wód dystroficznych zbiorników wodnych (3160), torfowisk gruntowych. przejściowych i trzęsawisk (7140), jezior eutroficznych (3150), oraz zbiorowisk ramienic w wodach mezotroficznych (3140). Na terenie ostoi rosną ponadto pomnikowe drzewa. Oprócz gatunków z Załącznika II, flora obszaru obejmuje gatunki prawnie chronione oraz rzadkie i zagrożone w skali kraju i regionu. Obszar jest fragmentem ostoi ptasiej o randze europejskiej E-23. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 33. PLH280045 Ostoja Północnomazurska Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) 1. Występowanie kompleksu unikatowych (dużych i głębokich) jezior z bardzo dobrze lub dobrze zachowaną: roślinnością podwodną typu ramieniowego - jeziora mezotroficzne (J: Mamry Północne, Dejguny, Dziewiszewko) oraz roślinnością typu eldeidów i nimfeidów (J: Dobskie, Dargin, Kisajno) - największy kompleks w Polsce (70,5 % obszaru). 2. Ostoja ważna z powodu występowania czystych populacji ryb z rodzaju koza - 15-100% populacji w Polsce. 3. Występowanie jednej z największych populacji pachnicy dębowej w Polsce, w alejach i lesie (ponad 400 letni drzewostan) koło Sztynortu - ponad 500 drzew zasiedlonych przez gatunek. w lesie sztynorckim identyfikowano również ponad 30 gatunków reliktowych gatunków chrząszczy saproksylicznych, które świadczą o naturalnym, puszczańskim jego charakterze. 47 Zagrożenia Na siedliskach jezior główne zagrożenia to: pogarszające się właściwości fizykochemiczne wody (eutrofizacja), spływy rolnicze i ze składowisk śmieci, wzrost ruchu turystycznego i rekreacyjnego, zła infrastruktura wodno-ściekowa zlewni jezior, zabudowa rekreacyjna i mieszkaniowa brzegów jezior, niszczenie roślinności brzegowej jezior, niewłaściwa gospodarka rybacka (?), kłusownictwo. Potencjalne zagrożenia ze strony gospodarki leśnej to: wprowadzania do drzewostanu gospodarczego gatunków obcych oraz sosny i brzozy, przeprowadzania zrębów całkowitych; w przypadku zbiorowisk łęgowych zmiana stosunków wodnych, głównie przesuszanie siedlisk. w przypadku zbiorowisk nieleśnych głównym zagrożeniem są: sukcesja spontaniczna brzozy i olchy na wszystkich typach torfowisk, niestabilne warunki hydrologiczne, nieprawidłowo przeprowadzone prace hydrotechniczne, eutrofizacja wywołana wielkoobszarową, intensywną produkcją rolniczą. Siedliska murawowe narażone są przez: spontaniczną sukcesję roślinności drzewiastej, zaniechanie użytkowania pasterskiego lub kośnego, celowe zalesiania, zabudowę mieszkaniową, eutrofizację oraz zaniechanie ekstensywnych form wypasu. Dla ryb największe zagrożenie stanowi eutrofizacja jezior. Zagrożenia dla gatunków zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym to: zanik miejsc odpowiednich do rozrodu: osuszanie mokradeł bądź ich zasypywanie, zanieczyszczanie niewielkich zbiorników wodnych, sypanie wałów ograniczających okresowe Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 34. PLH280035 Ostoja Radomno Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Obszar ma duże walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe. Ostoja Radomno to obszar dobrze zachowanych siedlisk Natura 2000. Zanotowano tu 12 siedlisk z Załącznika I, zajmujących 35% obszaru. Wyjątkowo dobrze zachowane jest mechowisko nad Strugą Radomno, jest ono duże powierzchniowo i nie ma śladów degradacji. Ostoję cechuje wysoka bioróżnorodność. Zanotowano tu gatunki roślin i zwierząt z Załącznika II: lipiennik Loesela, sierpowiec błyszczący, bóbr, wydra, zalotka większa, czerwończyk nieparek, kumak nizinny, traszka grzebieniasta. Jest tu 18 gatunków roślin z czerwonych list: turzyca dwupienna, turzyca bagienna, wełnianka delikatna, gwiazdnica grubolistna, mszar nastroszony, 48 Zagrożenia wylewy, zasypywanie małych przydomowych sadzawek, fragmentacja krajobrazu i powstawanie barier utrudniających lub uniemożliwiających dyspersję osobników i kolonizowanie nowych zbiorników, w przypadku wydry i bobra także: ubożenie bazy pokarmowej, kłusownictwo, bariery migracyjne, w przypadku kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej także: zarybianie drobnych zbiorników wodnych. Zagrożenia dla gatunków zwierząt lądowych (bezkręgowych), głównie dla pachnący dębowej: wycinanie drzew dziuplastych, martwych drzew stojących oraz leżących na dnie lasu pni i pniaków, wycinanie drzew w alejach przydrożnych na których bytuje pachnica, poszerzanie jezdni pomiędzy szeregami drzew.. Do największych zagrożeń w ostoi należy eutrofizacja jezior, wskutek spływów nieczystości z przyległych miejscowości (poza ostoją). Zagraża to szczególnie utrzymaniu jezior znajdujących się w otwartym systemie rzeczno-jeziornym. Położenie ostoi blisko miasta stanowi potencjalne zagrożenie w postaci niekontrolowanego rozwoju turystyki. Rozwój sieci osadniczej, a zwłaszcza intensyfikacja zagospodarowania turystycznego brzegów jezior, ciągle się nasila. Zwiększa to zaśmiecanie terenu, co szczególnie jest widoczne w miejscach łowisk wędkarskich. Potencjalnym zagrożeniem może być zalanie mechowiska przez bobry (ślady żerowania), wskutek wahań poziomu wody i wysokiego jej Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) błotniszek wełnisty, błyszcze włosowate, torfowiec brunatny, nastrosza kędzierzawa i rzęsienica kutnerowata. Duże populacje mają storczyki, w tym kruszczyk błotny, listera jajowata, kukułka Fuchsa i kukułka krwista w odmianie żółtej. Duże znaczenie ma stanowisko ostatniego gatunku, gdyż stanowi osobną placówkę położoną z dala od centrum rozmieszczenia na Pojezierzu SuwalskoAugustowskim. 35. PLH280014 Ostoja Łącznie stwierdzono 14 typów siedlisk z Załącznika Welska i oraz 14 gatunków z Załącznika II. Unikatowo wykształcone torfowisko alkaliczne (siedlisko 7230) w dolinie rzeki Wel k. Kopaniarzy stanowi ewenement na skalę krajową. Liczne populacje rzadkich, typowych dla mechowisk gatunków roślin, m.in. Saxifraga hirculus, jedyna tak liczna w regionie oraz Liparis loeselii. Znajdują się tu stanowiska reliktów polodowcowych: Betula humilis, Polemonium coeruleum i Viola epipsila. Oczka wodne i stawy rybne przy rzece Wel są istotnym miejscem rozrodu kumaka nizinnego. Sama rzeka Wel łącząca poszczególne fragmenty obszaru jest ważnym biotopem ichtiofauny oraz ssaków: wydry i bobra. 36. PLH280015 Przełomowa Rzeka Wel na tym odcinku jest bardzo istotną ostoją Dolina ichtiofauny typowej dla średniej rzeki krajobrazu Rzeki Wel młodoglacjalnego. Szczególne znaczenie ma populacja głowacza białopłetwego. Unikatowy charakter ma występowanie zboczowej postaci grądu (zboczowy las klonowo-lipowy - forma siedliska 9170-3). Łącznie Lp. Kod Nazwa obszaru 49 Zagrożenia piętrzenia, co sprzyja ekspansji zbiorowisk szuwarowych i wypieraniu niskoturzycowych mechowisk. Niektóre przejawy gospodarki leśnej, np. wycinanie starodrzewi i wprowadzanie gatunków drzew obcych geograficznie lub ekologicznie, może również stanowić potencjalne zagrożenie dla naturalnych fitocenoz. Torfowiska noszą ślady dawniejszej eksploatacji i zabiegów melioracyjnych - choć znaczna część rowów utraciła już swoje pierwotne funkcje i zarasta. w konsekwencji porzucenia rolniczego użytkowania gruntów w granicach ostoi, sukcesja wtórna roślinności może stać się zagrożeniem dla obecnej różnorodności biologicznej obszaru. w okolicach osiedli ludzkich zagrożeniem dla ostoi mogą się okazać procesy urbanizacyjne, a zwłaszcza związane z nimi stopniowe zabudowywanie obecnych łąk i innych obszarów rolniczych i leśnych. Piętrzenie wody na rzece bezpośrednio związane z funkcjonowaniem młynów wodnych i małych elektrowni wodnych oraz często brak sprawnych przepławek. Zanieczyszczenia wód rzeki wywołane nieefektywnie funkcjonującym systemem oczyszczania ścieków, a na niektórych odcinkach rzeki jego brakiem. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 37. PLH280005 Puszcza Romincka 50 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) w obszarze występuje 14 typów siedlisk z Załącznika w okolicach osiedli ludzkich zagrożeniem dla ostoi I, zajmujących ponad 14% powierzchni oraz 10 mogą się okazać procesy urbanizacyjne, a zwłaszcza gatunków z Załącznika II. związane z nimi stopniowe zabudowywanie obecnych łąk i innych obszarów rolniczych i leśnych głównie obiektami o charakterze letniskowym. Budowa nowych stawów rybnych oraz rozwój istniejących obiektów stanowi poważne źródło biogenów w ekosystemie rzecznym. Puszcza Romincka jest najbardziej na północ Wody Puszczy Rominckiej są zagrożone wysuniętym dużym kompleksem leśnym w Polsce. Jej zanieczyszczeniem. Inne zagrożenia dla przyrody klimat cechuje wyraźny kontynentalizm, co sprzyja obszaru to kłusownictwo i wprowadzanie obcych występowaniu licznych elementów borealnych, gatunków roślin i zwierząt oraz wyrąb starych zarówno wśród flory, jak i zespołów roślinnych. drzewostanów. Niemal wszystkie zespoły leśne występują w borealnych odmianach, co wyraża się obecnością grupy gatunków o północnym typie zasięgu, często na reliktowych, izolowanych stanowiskach. Szczególnie wysoką naturalnością odznaczają się śródleśne torfowiska, na których występuje między innymi świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum. Puszcza ma duże znaczenie dla zachowania leśnych i torfowiskowych zbiorowisk roślinnych o cechach borealnych, a torfowisko wysokie chronione w rezerwacie przyrody "Mechacz Wielki" należy do najlepiej wykształconych i zachowanych kompleksów torfowych w Polsce. Łącznie, stwierdzono tu 9 rodzajów siedlisk z Załącznika I. Puszcza jest ważnym refugium fauny leśnej z wilkiem i rysiem, a także ważną ostoją wydry i bobra. Występuje tu również Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 38. PLH280006 Rzeka Pasłęka 39. PLH280046 Swajnie Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) wiele innych rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt i roślin. Jako szczególnie istotne w skali Polski należy wymienić stanowiska następujących gatunków roślin: turzyca skąpokwiatowa, turzyca życicowa, Carex disperma, C. atherodes, turzyca bagienna, turzyca strunowa, brzoza niska, malina moroszka, rosiczka długolistna, fiołek torfowy, manna litewska. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków. Jest to ważna ostoja bobra w północno-wschodniej Polsce. Wody Pasłęki i jej dopływów są siedliskiem ryb reofilnych i potencjalnie największym tarliskiem ryb wędrownych. Bytuje tu 8 gatunków ryb z załącznika II, m.in. silne populacje bolenia i głowacza białopłetwego. Łącznie, w ostoi stwierdzono 12 gatunków kręgowców z załącznika II. z doliną rzeki związanych jest ponadto 9 rodzajów siedlisk z załącznika I. Ponadto, położenie, układ przestrzenny i zasięg ostoi daje jej realną szansę pełnienia roli kluczowego korytarza ekologicznego zapewniającego ciągłość bytowania gatunków od centrum regionu w kierunku wybrzeża Bałtyku. Obszar jest częścią ostoi ptaków o randze europejskiej E78. Głównym celem jest ochrona grądu subkontynentalnego oraz zachowanie siedlisk wodnych w postaci śródleśnej, niewielkiej rzeki (rzeka Kirsna), zbiorników eutroficznych, naturalnych zbiorników dystroficznych, podmokłych łąk i łęgów 51 Zagrożenia Zagrożeniem są m.in. zanieczyszczenia wód przez ścieki komunalne i spływy z pól; zmiany stosunków wodnych; regulacje koryta; kłusownictwo. Zagrożeniem dla siedlisk wodnych jest rybackie i wędkarskie wykorzystanie jeziorek dystroficznych z płem torfowiskowym (eutrofizacja – zanęty, zaśmiecanie, dewastacja poprzez używanie sieci). Pojawienie się bobrów (ok. 10 lat temu) oraz porzucenie Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) w dolinie rzeki Kirsny, sosnowych borów bagiennych, borealnej świerczyny bagiennej oraz torfowisk wysokich i przejściowych. w obszarze Swajnie bardzo ważne są siedliska wodne. Za najcenniejsze należy uznać jeziorka dystroficzne z płem torfowiskowym, będące siedliskiem występowania chronionych ważek Nehalennia speciosa oraz Leucorrhinia albifrons. w rzece Kirsnie siedliska swoje znajdują takie gatunki jak: bóbr, wydra, minóg strumieniowy, głowacz białopetwy, nielicznie występuje także skójka gruboskorupowa. Ważnymi przyrodniczo siedliskami są łąki i łęgi w dolinie Kirsny, ze względu na występujące tu storczyki jak i motyle - czerwończyki nieparki. Na mszarze pływającym na obrzeżu zarastającego jeziorka stwierdzono obecność mchu sierpowca błyszczącego. Dogodne i dobrze zachowane siedliska sprzyjają licznemu występowaniu chronionych i cennych bezkręgowców wodnych i związanych z siedliskami wilgotnymi. 40. PLH280047 Torfowiska Na torfowisku w pobliżu wsi Spurgle występuje Źródliskowe siedlisko: źródliskowe lasy olszowe na niżu (kod koło 91E0-4) oraz punktowo petryfikujące źródła Łabędnika z utworami tufowymi (kod 7220). w źródliskowym olesie licznie występują: porzeczka czarna, sitowie leśne i chmiel zwyczajny. Występują też płaty szuwaru trzcinowego, turzycowiska turzycy prosowej oraz źródliskowe zbiorowisko Cardamine amaraChrysosplenium alternifolium. z rzadszych gatunków roślin występują m.in.: kruszczyk błotny, listera Lp. Kod Nazwa obszaru 52 Zagrożenia gospodarki rolnej spowodowało powolną dystrofizację wód stojących jak i niewielkich cieków. Ten proces negatywnie wpływa na obecną tu wcześniej i chyba już zanikającą populacje skójki gruboskorupowej (rz. Kirsna). Dodatkowo na populację tego mięczaka negatywnie wpływać będzie obecność wydry. Zagrożeniem dla pastwisk kserotermicznych (ich flory, owadów, ptaków) byłoby zaniechanie wypasu. Torfowiska podlegały niekorzystnym przekształceniom: wiosną wypalano szuwar na torfowisku kopułowym, wycięto fragment lasu na torfowisku wiszącym, przekształcono stosunki hydrograficzne kopiąc rowy melioracyjne. Najpoważniejszym zagrożeniem są regionalne i lokalne zmiany hydrologiczne związane z poborem wód artezyjskich. Może to doprowadzić do zmniejszenia dopływu wody do torfowisk źródliskowych. z powodu położenia w pobliżu osad ludzkich pewnym zagrożeniem może okazać się Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 41. PLH280037 Torfowisko Zocie Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) jajowata, jaskier wielki, bniec czerwony, trędownik skrzydlaty, rzeżucha gorzka typowa oraz mech żebrowiec paprociowy. Szata roślinna torfowiska źródliskowego w pobliżu wsi Sokolica jest uboższa. Na obrzeżach kopuły liczniej rosną drzewa i krzewy: olsza szara i czarna, jesion wyniosły, dziki bez czarny i wierzba szara. Na dzikim bzie czarnym występuje grzyb - ucho bzowe, po raz pierwszy znaleziony w północnej Polsce na tym właśnie obiekcie. Na kopule występuje źródliskowy zbiornik wodny miejsce wypływu wody gruntowej (pow. ok. 3 m2) otoczony kępami turzycy prosowej przechodzącej dalej w szuwar turzycy błotnej i szuwar trzcinowy. w źródliskowym zbiorniku wodnym występuje rzeżucha gorzka typowa oraz mech żebrowiec paprociowy - gatunki charakterystyczne dla źródliskowych fitocenoz. Na torfowisku odnotowano liczne gatunki flory naczyniowej i mszaki, chronione oraz zagrożone w skali Polski i Europy Środkowej. Roślinność torfowiska jest zróżnicowana. Obok kwaśnych dystroficznych miejsc ze zbiorowiskami należącymi do torfowisk przejściowych Scheuchzerietalia palustris (7140), występujące tu fragmenty zaliczyć można do rzędu torfowisk eutroficznych Caricetalia davallianae o zasadowym pH (7230). w szczególności torfowisko pokrywają zbiorowiska: turzycy nitkowatej oraz z domieszką przygiełki białej, bagnicy torfowej i Baethryon alpinum. Ponadto występują tu fitocenozy: 53 Zagrożenia antropopresja związana z penetracją przez ludzi i zwierzęta hodowlane. Potencjalnym zagrożeniem jest możliwość zintensyfikowania rolnictwa na przyległym od południa terenie. w chwili obecnej wpływ gospodarki leśnej na obszar jest jeszcze nieduży ale pewnym zagrożeniem może być zintensyfikowanie pozyskania drewna na sąsiednich siedliskach borów i lasów bagiennych. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 42. PLH280032 Uroczysko Markowo 54 Wartość przyrodnicza i znaczenie Zagrożenia (wybrane elementy) Eleocharitetum quinqueflorae, Sphagno-Caricetum rostratae, Sphagnetum magellanici i Phragmitetum communis. Na torfowisku odnotowano niedużą ilość sosny i brzozy omszonej. Otaczające torfowisko lasy, to przeważnie wilgotne drzewostany z przewagą sosny z domieszką brzozy brodawkowatej i olszy czarnej. Torfowisko zasiedla bóbr europejski i kumak nizinny. Ponadto, chronione gady i płazy. Główne walory przyrodnicze tego obszaru to: 1. Potencjalnymi zagrożeniami z tytułu prowadzenia Dominacja wielogatunkowych lasów liściastych gospodarki leśnej są: wprowadzenie do drzewostanu kwalifikujących się do siedliska typu 9160-1 (grąd gospodarczego zbyt dużej ilości świerka pospolitego, subatlantycki). Niemal 50% powierzchni tego lasu modrzewia, sosny i obcych gatunków liściastych lub ich znajduje się w doskonałym i dobrym stanie monokultur; prowadzenie gospodarki wielko zrębowej, zachowania ze wszystkimi charakterystycznymi prowadzenie jakiejkolwiek gospodarki leśnej w obrębie składnikami fitocenozy, są to przede wszystkim wszystkich poprzecznych w stosunku do doliny rzeki powierzchnie zajmujące strome zbocza dolin Wąskiej dolin erozyjnych, w tym przede wszystkim erozyjnych (wąwozów) oraz strefy przykrawędziowe usuwanie martwych drzew. tych dolin. Występuje tutaj pełne spektrum Zagrożenia na terenach otwartych obszaru to przede zróżnicowania troficznego od znaczących powierzchni wszystkim; sukcesja spontaniczna roślinności reprezentowanych przez Stellario-Carpinetum drzewiastej, głównie olchy i brzozy na łąkach w dolinie corydaletosum, przez Stellario-Carpinetum rzeki Wąskiej; zalesienia terenów otwartych łąk stachyetosum do Stellario-Carpinetum i pagórków murawowych w dolinowej części obszaru; Typicum; 2. Występowanie na krawędziach dalsza rozbudowa kompleksu stawów i zabudowa i nasłonecznionych zboczach grądu zboczowego hydrotechniczna rzeki Wąskiej (poza modernizacją (9170-3) z licznymi gatunkami charakterystycznymi istniejącego kompleksu stawów i konserwatorską i wyróżniającymi i pełnym zestawem gatunków ze Zw. ochroną młyna w Klekotkach); wycinka lub niszczenie Carpinion; 3. Doskonale zachowana struktura starych, zabytkowych alei lipowych przy drogach gatunkowa lasów liściastych z licznie występującymi lokalnych w okolicach wsi Zimnochy i na wschód od gatunkami chronionymi i lokalnie rzadkim; 4. Markowa; zabudowa rekreacyjna brzegów Jez. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 43. PLH280033 Warmińskie Buczyny Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) Występowanie w obrębie dolin erozyjnych: a.) aktywnych źródlisk z charakterystyczną florą i entomofauną; b.) dużej ilości martwych stojących i leżących drzew, które są siedliskiem gatunków saproksylicznych; 5. występowanie licznej populacji Osmoderma eremita; 6. stawy oraz jeziora w dolinie rzeki Wąskiej są żerowiskiem par bielika oraz błotniaka stawowego. Głównym walorem przyrodniczym tego terenu są dobrze zachowane starodrzewia lasów bukowych stanowiące najdalej na wschód wysunięte, zwarte enklawy tego gatunku w całym zasięgu występowania w Europie. Duża część tych drzewostanów ma charakter naturalny lub została odnowiona na pierwotnym siedlisku i wchodzi w skład żyznej buczyny pomorskiej (Galio odorati-Fagetum). Mniejsze powierzchnie, występujące zwykle w kontakcie przestrzennym z poprzednim zbiorowiskiem, zajmuje na tym terenie kwaśna buczyna pomorska (Luzulo pilosae-Fagetum). Obie buczyny kontaktują się i tworzą mozaikowy układ przestrzenny z grądem subatlantyckim (StellarioCarpinetum). Obecność na tym terenie dużej ilości głazów narzutowych a nawet głazowisk wykorzystuje wiele epifitycznych gatunków mchów i porostów. Starodrzewia lasów liściastych stanowią ostoję 8 gatunków nietoperzy, tym 2 gatunków (Eptesicus nilssonii, Nyctalus leisleri) znajdujących się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. w dolinach wolno 55 Zagrożenia Zimnochy i Jez. Okonie; zamiana użytkowania gruntów z UZ na grunty orne. W odniesieniu do głównego przedmiotu ochrony tego terenu jakim są siedliska buczyn istnieje realne zagrożenie sukcesywnego wycinania w ramach gospodarki leśnej najstarszych drzewostanów bukowych, które osiągnęły wiek rębności oraz usuwania martwych drzew. z prowadzonymi w lasach bukowych rębniami związana jest również, zaobserwowana w ostatnich latach, silna ekspansja inwazyjnego neofita – niecierpka gruczołowatego (Impatiens glandulifera). Głównym zagrożeniem dla siedlisk: niżowego łęgu olszowo-jesionowego, pogórskiego łęgu jesionowego, olsowych, torfowisk wysokich z roślinnością torfotwórczą, torfowisk przejściowych i trzęsawisk, a także środowisk życia kumaka nizinnego jest obniżający się poziom wód gruntowych. Czynnik hydrologiczny jest również zagrożeniem dla wilgotnych łąk, które stanowią ostoje czerwończyka nieparka. Ponadto, realnym zagrożeniem dla tych siedlisk jest również zaniechanie koszenia runi lub zalesienie tych terenów. Potencjalnym zagrożeniem dla naturalnego odcinka rzeki Łyny, który stanowi ostoję bobra i wydry Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Kod Nazwa obszaru 44. PLH280007 Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) płynących cieków oraz szerokich obniżeniach terenowych dominują bagienne lasy olszowe tworzące niżowe łęgi jesionowo-olszowe oraz olsy. Istotną powierzchnię ostoi stanowią naturalne eutroficzne zbiorniki wodne do których należą 4 jeziora przylegające bezpośrednio do kompleksów leśnych oraz bardzo dobrze zachowany, "dziki" fragment doliny rzeki Łyny . Występuje tu silna populacja bobra oraz żeruje wydra. Torfowiska wysokie i przejściowe są rzadkie na tym terenie ale dość dobrze zachowane i stanowią ostoję rzadkich, chronionych i zagrożonych gatunków roślin. Urozmaiceniem leśnego krajobrazu są na tym terenie śródleśne enklawy łąk ze związku Calthion będące środowiskiem czerwończyka nieparka. w obrębie mezofilnych lasów liściastych występuje wiele niedużych, bezodpływowych zagłębień o charakterze mokradeł i oczek wodnych, które stanowią sprzyjające miejsce bytowania kumaka nizinnego. Stwierdzono występowanie 18 rodzajów siedlisk i 13 gatunków z załączników i i II Dyrektywy. Na Mierzei dobrze wykształcona jest strefa wydm białych i szarych oraz wyraźnie wyodrębniona strefa acydofilnych dąbrów wykształconych na piaskach wydmowych. w Zalewie Wiślanym zachowały się łąki podwodne, w tym z udziałem ramienic. Na fragmencie Żuław obejmującym ujściowe odcinki rzek uchodzących do Zalewu występują bardzo rzadkie na Pomorzu zespoły Nymphoidetum peltatae 56 Zagrożenia może być budowa w tym miejscu (sprzyjająca konfiguracja terenu) kolejnej zapory i zbiornika wodnego na Łynie dla potrzeb hydroelektrowni. w odniesieniu do walorów krajobrazowych oraz stanu naturalności jezior eutroficznych zagrożeniem jest silna presja do tworzenia zabudowy w sąsiedztwie linii brzegowej (szczególnie dotyczy to Jeziora Limajno). Zanieczyszczenie wód przez ścieki komunalne i przemysłowe, eutrofizacja wód; gospodarka rybacka ("przyłów" zwierząt w sieciach); intensywna eksploatacja trzcinowisk; ponadto, w bezpośrednim sąsiedztwie ostoi (Łaszka-Płonina) istnieje farma elektrowni wiatrowych. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. *- Kod Nazwa obszaru Wartość przyrodnicza i znaczenie (wybrane elementy) i Salvinietum natantis. Na terenie ostoi stwierdzono występowanie wielu roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce oraz charakterystycznych dla rzadkich i zanikających siedlisk (wodnych, wydmowych, solniskowych, torfowiskowych, bagiennych). Są tu stanowiska roślin atlantyckich na wschodnich granicach zasięgu w Polsce (w tym halofitów nadmorskich) i prawdopodobnie największe stanowisko mikołajka nadmorskiego na polskim wybrzeżu. Częsta jest lnica wonna Linaria odora (załącznik II Dyrektywy). Zlokalizowano tu jedno z niewielu w Polsce miejsc występowania grzybieńczyka wodnego i bogatej populacji salwinii pływającej. Rejon Zalewu Wiślanego jest ważny dla ochrony minoga rzecznego i parposza. Regularnie pojawia się tu również foka szara. Obszar jest też ważną ostoją ptasią IBA E13. Załączniki do Dyrektywy Rady 92/43/EWG Zagrożenia 57 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 58 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Załącznik nr 4 Walory przyrodniczo-kulturowe parków krajobrazowych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego Brodnicki Park Krajobrazowy Brodnicki Park Krajobrazowy zajmuje centralną część Pojezierza Brodnickiego. Równolegle przebiegające głębokie rynny subglacjalne (do głębokości około 40 m), rozcinające powierzchnię sandru brodnickiego (rynny: Strugi Brodnickiej i Skarlanki) kształtują rzeźbę terenu. Występują tu również formy akumulacji glacjalnej: moreny czołowe (Wichulec, Zbiczno) oraz kemy i ozy (okolice Pokrzydowa). Obszar wysoczyzny morenowej i sandru, poza rynnami subglacjalnymi, urozmaicają różnej wielkości obniżenia wytopiskowe. Na terenie Parku znajduje się około 45 jezior, w większości występujących w rynnach subglacjalnych, układających się w charakterystyczne równoległe ciągi. Sześć jezior ma powierzchnię ponad 100 hektarów: Wielkie Partęczyny – 324 ha, Sosno – 198 ha, Łąkorek – 162 ha, Głowińskie – 131 ha, Zbiczno – 128 ha i Ciche – 110 ha. Niektóre jeziora osiągają znaczne głębokości: Zbiczno – 41,6 m, Łąkorz – 30,9 m, Wielkie Partęczyny – 28,5 m, Bachotek – 24,3 m. Osią hydrograficzną Parku jest Skarlanka – jeden z bardziej atrakcyjnych szlaków kajakowych w Polsce. Wody BPK należą do najczystszych w regionie. Dominującym typem zbiorowisk roślinnych są lasy. Wśród zbiorowisk borowych przeważają bory świeże, rzadziej spotykane są bory suche i mieszane. Lokalnie występują również płaty boru bagiennego (na śródleśnych torfowiskach w otoczeniu jezior). Interesujące są również różne postacie grądów. Najbardziej powszechne są grądy wysokie (dębowograbowe). W składzie grądów występują prawie wszystkie gatunki rodzime drzew liściastych: lipy, klony, dęby, buki. Dla BPK charakterystyczny jest las liściasty z bukiem, objęty ochroną w rezerwacie „Mieliwo”. W lasach grądowych charakterystyczne jest bogate runo, rozwijające się wczesną wiosną. Wśród roślin grądowych wiele jest objętych ochroną. Przy granicy BPK spotyka się też świetlistą dąbrowę (Tama Brodzka). Na terenach podmokłych (otoczenie jezior, dolina Skarlanki i Strugi Brodnickiej) występuje łęg olszowy, z olszą czarną jako gatunkiem przeważającym w zbiorowisku. Jako domieszka rośnie olsza szara, jesion wyniosły, klon jawor, topole, wierzby. Na podobnych siedliskach występuje ols oraz zarośla łozowe z różnymi gatunkami wierzb. Powszechne są również łąki świeże i wilgotne. Wśród zbiorowisk roślinnych należy również wymienić bardzo zróżnicowane zbiorowiska roślinności wodnej i bagiennej (szuwary, turzycowiska, zbiorowiska rdestnic, torfowiska). Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy GLPK to obszar o bardzo wysokich wartościach przyrodniczo-krajobrazowych. Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy powstał w 1990 roku . Siedziba Parku mieści się w Górznie. Zajmuje powierzchnię 27 766 ha, z czego w granicach województwa kujawskopomorskiego położone jest 13 901 ha na terenie gmin: Górzno, Grążawy, Brzozie i Świedziebnia oraz w granicach województwa mazowieckiego (gm. Lubowidz) i województwa warmińsko- mazurskiego (gm. Lidzbark Welski). W podziale fizycznogeograficznym teren Parku obejmuje fragmenty Pojezierza Dobrzńskiego, Garbu Lubawskiego oraz Równiny Urszulewskiej. Właściwości środowiska przyrodniczego zostały ukształtowane w czasie ostatniego zlodowacenia. Osady glacjalne mają dużą miąższość dochodzącą do 260 m. (gliny, żwiry, piaski, mułki, iły). W okresie polodowcowym (holocen), podobnie jak na terenie Polski Północnej powstały osady organiczne (torfy, gytia) oraz osady akumulacji rzecznej. Zróżnicowanie rzeźby terenu związane jest z wieloma formami akumulacyjnymi i erozyjnymi, głównie z okresu ostatniego zlodowacenia. (subfaza kujawsko-dobrzyńska). Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 59 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. W strefie Szynkówko-Fiałki-Gutowo-Zalesie występuje ciąg wałów i pagórków moren czołowych. W okolicy Górzna, Leźna oraz Czarnego Bryńska i Zalesia występują pagórki kemowe (formy akumulacji wodnej mułków i piasków pomiędzy bryłami martwego lodu ), w tym najwyższe wzniesienie na terenie Parku (Sarnia Góra – 190,4 m n.p.m.). Największe obniżenia terenu – rynny subglacjalne powstały w wyniku erozyjnej działalności wód polodowcowych. W niektórych z nich występują jeziora (Górznieńskie-Młyńskie – rynna jezior górznieńskich, Bryńskie Północne i Południowe). Dna rynien są najniżej położonymi terenami Parku (rynna Brynicy – 73 m. n. p. m.). Obszar Parku posiada bardzo wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe. Rozlegle kompleksy leśne, duże powierzchnie gleb niskiej jakości, brak większych złóż surowców mineralnych, małe zaludnienie, peryferyjne położenie, naturalna odporność środowiska na antropopresję zdecydowały o niewielkim przekształceniu i zachowaniu w dobrym stanie zasobów przyrodniczych. Mazurski Park Krajobrazowy Park położony jest na Pojezierzu Mazurskim i chroni młody krajobraz polodowcowy ukształtowany w okresie zlodowacenia bałtyckiego, o wybitnych walorach przyrodniczych. Rzeźba terenu jest mocno zróżnicowana. W zachodniej części dominuje bogato rzeźbiony krajobraz moreny dennej urozmaiconej ciągami wzgórz moreny czołowej oraz licznymi jeziorami w zagłębieniach terenu. Wschodnia część, to prawie płaska równina sandrowa, z największym w Polsce jeziorem Śniardwy (113,8 ha). Cały Park charakteryzuje się bardzo bogatą siecią hydrograficzną - wody zajmują aż 31% ogólnej powierzchni. W granicach Parku znajduje się ponad 60 jezior o powierzchni powyżej 1 ha, a osią hydrograficzną jest rzeka Krutynia wypływająca z jeziora Krutyńskiego. Duża różnorodność siedlisk lądowych i wodnych znajduje odbicie w bogactwie florystycznym. Lasy zajmują około 50% powierzchni Parku. Morenowe wzgórza porasta las liściasty - grąd, z dębem, lipą i grabem w drzewostanie. Na płaskich, sandrowych powierzchniach Parku rośnie bór sosnowy, a na terenach podmokłych - bór bagienny. Nad brzegami jezior wykształciły się zbiorowiska olsów i zarośla łozowe, a w środkowym i dolnym biegu Krutyni oraz wokół większych jezior eutroficznych - torfowiska niskie. W Parku występuje 850 gatunków roślin naczyniowych, z których wiele to rośliny rzadkie i chronione np. wielosił błękitny, lilia złotogłów, widłak wroniec, zimoziół północny, wełnianka delikatna, rosiczka okrągłolistna, ponad 10 gatunków storczyków i inne. Bardzo różnorodna i bogata jest fauna Parku. Występują tu gatunki zwierząt rzadko gdzie indziej spotykane, jak wilki, rysie, łosie, bobry, wydry. Bogato reprezentowana jest awifauna (około 200 gatunków), szczególnie przez gatunki związane z wodą np. bocian czarny, bąk, bączek, gągoł, nurogęś, rybołów, a także ptaki drapieżne, np. bielik, orlik krzykliwy. W jeziorach najliczniej występują pospolite ryby słodkowodne, coraz rzadziej gatunki szlachetne jak sieja, sielawa, sum, węgorz. Rezerwaty w granicach Parku: Czapliniec, Jezioro Lisunie, Jezioro Łuknajno, Jezioro Warnołty, Strzałowo" Królewska Sosna, Krutynia I, Krutynia II, Pierwos, Zakręt. Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej Park położony jest na północno-wschodnim skraju Polski, na Pojezierzu Suwalskim i obejmuje swoimi granicami całą polską część Puszczy Rominckiej. Rzeźba terenu jest pagórkowata, las porasta wzgórza morenowe, z których najwyższe osiągają wysokość do 200 m n.p.m. Puszcza Romincka to jeden z najciekawszych pod względem przyrodniczym regionów kraju. Zarówno cechy środowiska - klimat, ukształtowanie terenu, jak i sama przyroda puszczy w dużym stopniu przypominają tajgę - borealny las iglasty, charakterystyczny Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 60 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. dla obszarów północnych Ziemi. Mimo że przekształcona i eksploatowana przez człowieka, zachowała do dziś dziki charakter przyrody. Najsurowsze na Niżu warunki klimatyczne powodują, że szata roślinna Parku jest specyficzna i zawiera wiele osobliwości. Dominuje kilka podstawowych zbiorowisk leśnych. Na gliniastych pagórkach i zboczach przeważają grądowe lasy liściaste z lipą, klonem, grabem i wiązem w drzewostanie, natomiast na piaszczystych wzniesieniach - leszczynowoświerkowy las mieszany. Równiny porastają świeże bory sosnowe i świerkowe z czarną jagodą w runie, a sporadycznie bór świerkowy, który jest zbiorowiskiem typowym dla tajgi. W zatorfionych dolinach strumieni występują łęgi jesionowo-olszowe i gwiazdnicowe z chronionym pióropusznikiem strusim. W zagłębieniach pojeziernych występują bogate gatunkowo torfowiska, porośnięte mchem torfowcem, modrzewnicą zwyczajną, bażyną czarną, borówką bagienną i wrzosem oraz licznymi roślinami rzadkimi, chronionymi lub reliktowymi, jak wierzba borówkolistna, brzoza niska, malina moroszka. W puszczy spotkać można buki, które wprowadzone sztucznie, rośną tu poza zasięgiem swego występowania. Ważnym elementem krajobrazu Parku są wody powierzchniowe. Puszcza poprzecinana jest dolinami płynących z południa rzek: Żytkiemskiej Strugi, Błędzianki, Bludzi, Czerwonej Strugi i Jarki. Z gliniastych wzgórz, po podmokłych łąkach płyną liczne i obfite źródła. Wody rzek są czyste, opanowane przez bobry i atrakcyjne gatunki ryb (pstrągi). Puszcza jest schronieniem dla wielu ciekawych gatunków zwierząt. Oprócz licznych owadów i ptaków (dzięcioły, sowy, cietrzewie, jarząbki i inne) żyją tu duże ssaki leśne: jelenie, łosie, sarny, dziki, lisy, jenoty, wilki, rysie i kuny. Szczególnie cenne obszary Puszczy Rominckiej objęte są ochroną rezerwatową. Obecnie w granicach Parku jest ich pięć: "Mechacz Wielki" - rozległy kompleks torfowiskowy, "Czerwona Struga" - fragment doliny strumienia z lasem łęgowym i grądem, "Boczki" - różne typy ekosystemów leśnych, "Dziki Kąt" - bór sosnowo-świerkowy naturalnego pochodzenia, "Struga Żytkiejmska" - naturalna dolina rzeki, porośnięta szuwarami i bagnistymi lasami. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej Park obejmuje północną, nadzalewową część Wzniesień Elbląskich, będących jednym z najbardziej urozmaiconych fragmentów Pobrzeża Gdańskiego. Wzniesienia Elbląskie to falisty, mocno zalesiony wysoczyznowy obszar, wyniesiony nad otaczające go tereny Żuław Wiślanych, Równiny Warmińskiej i Zalewu Wiślanego. Charakteryzuje się on dużą różnorodnością form rzeźby i krajobrazu. W Parku występują pejzaże wyżynne, lesiste, nadmorskie, a w strefie krawędziowej, krajobrazy z elementami rzeźby górskiej. Najwyższa część Wzniesień - Maślana Góra, osiąga 197 m n.p.m. Teren wysoczyzny pocięty jest licznymi, silnie rozczłonkowanymi dolinami erozyjnymi, wąwozami i parowami, na których dnie porozrzucane są ogromne głazy narzutowe. W okresie długotrwałych deszczów, szczególnie na wiosnę, wąwozami płyną rwące potoki. Na wierzchowinie występują liczne zagłębienia bezodpływowe, a charakterystyczną cechą sieci hydrograficznej Parku jest obecność krótkich rzek i potoków o górskim charakterze, małych jezior oczek i mokradeł. Lasy zajmują około 50% powierzchni Parku. Występują one głównie w strefie krawędziowej wysoczyzny, gdzie strome zbocza utrudniały wyrąb drzew. Zachowały się tam cenne zbiorowiska leśne z rzadkimi gatunkami flory (lasy bukowo-dębowo-sosnowe, łęgi i olsy). Dominującym zbiorowiskiem w Parku są lasy bukowe i mieszane. W rezerwacie "Buki Wysoczyzny Elbląskiej" występuje cenny zespół buczyny pomorskiej z okazami starodrzewia dębowego i bukowego. W runie wąwozów i parowów spotyka się gatunki Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 61 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. górskie i podgórskie, jak olsza szara, czosnek niedźwiedzi, tojad, żywiec cebulkowy, pióropusznik strusi oraz liczne mchy i wątrobowce. Na terenach wierzchowinowych Wysoczyzny Elbląskiej przeważają zbiorowiska pól uprawnych oraz upraw ogrodowych u sadów. Różnorodność siedlisk występujących w Parku oraz zmienna rzeźba terenu umożliwiła zasiedlenie tych terenów przez wiele gatunków zwierząt. Osobliwością jest jeleń sika, wprowadzony do Lasów Kadyńskich już w 1911 r. Ponadto w lasach występuje łoś, jeleń szlachetny, daniel, sarna, dzik, borsuk, wilk, lis, jenot, z gadów - żmija zygzakowata, jaszczurka żyworódka i padalec, a z płazów rzekotka, huczek ziemny, kumak nizinny i ropucha szara. W okolicach Zalewu Wiślanego dogodne warunki życia znajdują liczne gatunki ptaków, m in. bocian czarny i biały, jastrząb gołębiarz, krogulec, pustułka, bielik, orlik krzykliwy oraz wiele gatunków kaczek. Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich Park położony jest na Pojezierzu Mazurskim i obejmuje obszar Wzgórz Dylewskich Są to najwyższe wzniesienia polskich pojezierzy i wyróżniają się wybitnymi walorami krajobrazowymi. Rzeźba terenu jest wyjątkowo urozmaicona i została ukształtowana w okresie ostatniego zlodowacenia. Masywy wzgórz , z kulminacją w Dylewskiej Górze (312 m n.p.m.) otoczony jest od południa i wschodu falistą, miejscami pagórkowatą wysoczyzną, a od zachodu i północy obszarem niższych, izolowanych wąskimi obniżeniami pagórków. W dnach tych obniżeń występują zagłębienia bezodpływowe, wypełnione niekiedy niewielkimi jeziorkami. Największe z nich - Jezioro Francuskie objęte jest ochroną rezerwatową. Sam masyw Wzgórz Dylewskich charakteryzuje się występowaniem różnorodnych form peryglacjalnych, jak suche doliny erozyjno-denudacyjne, spłaszczenia stokowe, głazowiska czy też liczne niecki denudacyjne. Obszar Parku całkowicie leży w dorzeczu rzeki Drwęcy. Cechą charakterystyczną sieci hydrograficznej tego terenu jest obecność dużej ilości krótkich, źródliskowych odcinków cieków o dużych spadkach. Szata roślinna jest bardzo różnorodna, a jej walory podnosi fakt występowania 36 gatunków roślin chronionych oraz zagrożonych wyginięciem. W krajobrazie Parku dominują zbiorowiska leśne i zaroślowe, tworząc izolowane, mniejsze i większe kompleksy leśne zwane uroczyskami. Najbardziej rozpowszechnione zbiorowiska leśne to grąd subatlantycki z bukiem, grabem, dębem i klonem w drzewostanie, a także buczyna pomorska. W dolinach cieków i w miejscach zabagnionych występują łęgi olszowe i olszowo-jesionowe oraz olsy. Bogate kompleksy leśne są królestwem wielu ptaków, w tym zagrożonych np. orlika, krogulca, sieweczki rzecznej, brodźca samotnego, świergotka polnego, dzięcioła czarnego, bekasa itp. Do cennych gatunków ptaków występujących w Parku należą też gołąb siniak, trzmielojad, orlik, muchołówka mała. Ze zwierząt łownych występują jelenie, sarny, muflony, dziki, zające, lisy i kuny. Welski Park Krajobrazowy Park położony jest na wschodnim skraju makroregionu Pojezierze ChełmińskoDobrzyńskiego, w mezoregionie Garbu Lubawskiego. Od strony południowo-zachodniej graniczy z Górznieńsko-Lidzbarskim Parkiem Krajobrazowym. Rozciąga się wzdłuż rzeki Wel, i obejmuje jeziora, kompleksy leśne i użytki rolne. Rzeka Wel zachowała swój naturalny charakter, z licznymi meandrami, zmianami kierunku biegu, przepływami przez jeziora, z wieloma mokradłami i starorzeczami w dolinie. Dzięki tym cechom stanowi niepowtarzalną pod względem przyrodniczym, naturalną trasę wodną. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 62 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Na terenie parku znajduje się 13 jezior o zróżnicowanej powierzchni (od 5 ha - jez. Jeleń, do ok. 300 ha - jez. Rumian) i głębokości, duża ilość małych jezior -"oczek" oraz stawów rybnych, z których największy kompleks liczy ok. 50 ha. Większość jezior to zbiorniki, gdzie działalność ludzka nie zdążyła jeszcze poczynić szkody w przyrodzie. Posiadają zróżnicowane brzegi z licznymi zatokami i półwyspami. Otaczające je tereny parku wyróżnia urozmaicona typowo polodowcowa rzeźba terenu , z charakterystycznymi równinami sandrowymi, wysoczyznami morenowymi, wąskimi i głębokimi rynnami jeziornymi oraz dolinami rzecznymi. Dzięki niewielkiej ingerencji człowieka zarówno rzeka Wel jak i jej dolina pozostały prawie niezmienione, co jest rzadkością w skali kraju i Europy. Szata roślinna zachowała walory zbiorowisk naturalnych. Duże kompleksy leśne tworzą ciągi ekologiczne, w skład których wchodzą również bagna i jeziora połączone rzeką Wel. O bogactwie flory parku świadczy zarejestrowanie tu 661 gatunków roślin naczyniowych, wśród których jest ponad 30 gatunków roślin chronionych, między innymi relikty epoki lodowcowej, takie jak wielosił błękitny, fiołek torfowy czy brzoza niska. Spośród zwierząt zanotowano 297 gatunków kręgowców, w tym 39 gatunków ssaków i 209 gatunków ptaków, z których 183 gatunki są chronione. Do największych ptasich osobliwości tego terenu należą: bocian czarny, orlik krzykliwy, bielik, rybołów, kania ruda i czarna, żuraw, zimorodek i pluszcz. W rzekach występują ryby łososiowate, pstrąg potokowy i troć wędrowna. Na terenie Parku istnieją 3 rezerwaty przyrody: "Czapliniec Werski", "Bagno Koziana", "Ostrów Tarczyński", a następnych 6 jest projektowanych. Obszar Parku posiada bardzo duże, niewykorzystane walory turystyczne. Dobra sieć dróg oraz kolej pozwalają dotrzeć do wyznaczonego celu. Z zabytków kultury materialnej na uwagę zasługują zabytki budownictwa drewnianego - głównie dwory, chałupy wiejskie, stare kościoły, kapliczki, krzyże przydrożne, młyny wodne. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 63 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Załącznik nr 5 Zestawienie konwencji i porozumień międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę i planowanych do ratyfikacji Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Data ratyfikacji i/lub wejścia Nazwa konwencji / porozumienia / umowy w życie dla Polski, podstawa prawna Konwencje i porozumienia ratyfikowane przez Polskę Konwencja w sprawie utworzenia Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin, Dz. U. 1959 nr 33 poz. 191 podpisana w Paryżu dnia 18 kwietnia 1951 r. Międzynarodowa Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza olejami, sporządzona w Londynie Dz. U. 1961 nr 28 poz. 135 dnia 12 maja 1954 r. Konwencja w sprawie ochrony zasobów biologicznych Południowo-Wschodniego Atlantyku, sporządzona Dz. U. 1972 nr 19 poz. 133 w Rzymie dnia 23 października 1969 r. Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, Dz. U. 1976 nr 32 poz. 184 sporządzona w Brukseli dnia 29 listopada 1969 r. Międzynarodowa Konwencja dotycząca interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami, Dz. U. 1976 nr 35 poz. 207 sporządzona w Brukseli dnia 29 listopada 1969 r. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko 22.03. 1978 r. życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsarze dnia Dz. U. 1978 nr 7 poz. 24, 25 2 lutego 1971 r. Konwencja o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych Dz. U. 1978 nr 31 poz. 132 lub jakichkolwiek innych celach wrogich, otwarta do podpisania w Genewie dnia 18 maja 1977 r. Konwencja o ochronie fok antarktycznych, sporządzona Dz. U. 1980 nr 28 poz. 119 w Londynie dnia 1 czerwca 1972 r. Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji, sporządzona Dz. U. 1984 nr 11 poz. 46 w Moskwie, Waszyngtonie, Londynie i Meksyku dnia 29 grudnia 1972 r. Konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Dz. U. 1984 nr 61 poz. 314 Antarktyki, sporządzona w Canberrze dnia 20 maja 1980 r. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania 17.10.1985 r. powietrza na dalekie odległości sporządzona w Genewie Dz. U. 1985 nr 60 dnia 13 listopada 1979 r. Międzynarodowa konwencja o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za szkody Dz. U. 1986 nr 14 poz. 79 spowodowane zanieczyszczeniem olejami, 1971, sporządzona w Brukseli dnia 18 grudnia 1971 r. Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 64 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Nazwa konwencji / porozumienia / umowy Międzynarodowa Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki, 1973, sporządzona w Londynie dnia 2 listopada 1973 r. wraz z załącznikami I, II, III, IV, i V, oraz Protokół z 1978 r. dotyczący tej konwencji, wraz z załącznikiem I, sporządzony w Londynie dnia 17 lutego 1978 r. Protokół do konwencji Genewskiej w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń na dalekie odległości w Europie z 1984 r. (EMEP) Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzona w Waszyngtonie dnia 3 marca 1973 r. Konwencja Wiedeńska o Ochronie Warstwy Ozonowej, sporządzona w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r. Protokół Montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową z 1987 r. Poprawki londyńskie z 1990r. Poprawki kopenhaskie z 1992r. Poprawki montrealskie z 1997r. Poprawki pekińskie z 1999r. Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska) Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. Umowa o Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem Porozumienie o ochronie małych waleni Morza Północnego i Bałtyku z 17.03.1992r. (ASCOBANS) Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie z 4.12.1991r. (EUROBAT) Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. Data ratyfikacji i/lub wejścia w życie dla Polski, podstawa prawna Dz. U. 1987 nr 17 poz. 101 14.09. 1988 r. Dz. U. 1988 nr 40 12. 12. 1990 r. Dz. U. 1991 nr 27, poz.112 i 113 11.10.1990 r., Dz. U. 1992 nr 98, poz.488 11.10.1990 r., Dz. U. 1992 nr 98, poz.490, 02.10. 1996 r. 02.10.1996 r. 06.12. 1999 r. Dz. U. 2007 nr 30 poz. 190 20.03.1992 r. Dz. U. 1995 nr 19, poz. 88 26.10.1994 r., Dz. U. 1996 nr 53, poz. 239 01.01.1996 r. Dz. U. 1996 nr 58 poz.263 i 264 07.01.1999 r. Dz.U.1998 nr 99 poz.629 1996 r. Dz. U. 1999 nr 96 poz. 1108 10.09. 1997 r. Dz. U. 1999 nr 96 poz. 1110 10.05. 1996 r. Dz. U. 1999 nr 96 poz. 1112 24.06. 1999 r. (ratyfikacja) Dz. U. 2000 nr 28 poz. 346 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 65 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Nazwa konwencji / porozumienia / umowy Międzynarodowa Konwencja Ochrony Roślin, sporządzona w Rzymie dnia 6 grudnia 1951 r. Protokół sporządzony w Londynie dnia 27 listopada 1992 r. w sprawie zmiany Międzynarodowej konwencji o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, sporządzonej w Brukseli dnia 29 listopada 1969 r. Protokół sporządzony w Londynie dnia 27 listopada 1992 r. w sprawie zmiany Międzynarodowej Konwencji o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za Szkody Spowodowane Zanieczyszczeniem Olejami, sporządzonej w Brukseli dnia 18 grudnia 1971 r. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzona w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych, sporządzona w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. Protokół Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej, sporządzony w Montrealu dnia 29 stycznia 2000 r. Konwencja Nr 148 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu pracy spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, hałasem i wibracjami, przyjęta w Genewie dnia 20 czerwca 1977 r. Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie 22 maja 2003 r. Konwencja w sprawie procedury zgody po uprzednim poinformowaniu w międzynarodowym handlu niektórymi niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i pestycydami, sporządzona w Rotterdamie 10 IX 1998 r. Konwencja Sztokholmska w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, sporządzona w Sztokholmie dnia 22 maja 2001 r. Data ratyfikacji i/lub wejścia w życie dla Polski, podstawa prawna Dz. U. 2001 nr 15 poz. 151 Dz. U. 2001 nr 136 poz. 1526 Dz. U. 2001 nr 136 poz. 1529 Dz. U. 2002 nr 184 poz. 1532 Dz. U. 2003 nr 2 poz. 17 Dz. U. 2003 nr 78 poz. 702 31.12.2001 Dz. U. 2003 nr 78 poz. 706 Dz. U. 2004 nr 129 poz. 1352 Dz. U. 2004 nr 216 poz. 2201 Dz. U. 2005 nr 66 poz. 574 Dz. U. 2006 nr 14 poz. 98 Dz. U. 2007 nr 96 poz. 634 Dz. U. 2008 nr 158 poz. 990 Dz. U. 2009 nr 14 poz. 76 Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014. Załączniki 66 ……………………………………………………………………………………………………………………………………. Lp. Konwencja w sprawie ustanowienia europejskiej Organizacji Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (EUMETSAT), sporządzona w Genewie 24 maja 1983 r. Konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce 40 41 Lp. 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 Nazwa konwencji / porozumienia / umowy Data ratyfikacji i/lub wejścia w życie dla Polski, podstawa prawna Dz. U. 2010 nr 4 poz. 21 02.10.2001 Tekst nie publikowany Konwencje i porozumienia podpisane Data i dotychczas nie ratyfikowane podpisania Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji ONZ w sprawie zmian 16.07.1998 klimatu Protokół do konwencji z 1979 r. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości dotyczący emisji 31.10.1988 tlenków azotu i/lub ich transgranicznego przemieszczania z 1988 r. Protokół do konwencji z 1979 r. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości dotyczący dalszego 24.06.1994 ograniczenia emisji siarki z 1994 r. Protokół do konwencji z 1979 r. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości dotyczący trwałych 24.06.1998 zanieczyszczeń organicznych z czerwca 1998 r. Protokół do konwencji z 1979 r. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości w sprawie 30.05.2000 przeciwdziałania zakwaszaniu, eutrofizacji i ozonowi przyziemnemu z 1.12.1999 r. Porozumienie pomiędzy Wspólnotą Europejską i Rządem Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie uczestnictwa Polski w Europejskiej 16.11.2000 Agencji Środowiska i Europejskiej Sieci Informacyjnej i Obserwacyjnej Protokół w sprawie metali ciężkich (Czwarta Konferencja Ministerialna Czerwiec "Środowisko dla Europy" 1998 r. w Aarhus). 1998 r. Konwencje i porozumienia do których planowane jest przystąpienie lub ich podpisanie Poprawka III do Konwencji Bazylejskiej, dotycząca zakazu eksportu odpadów do krajów innych niż określone w Załączniku VII do Konwencji Protokół do Konwencji Bazylejskiej w sprawie odpowiedzialności i rekompensat za szkody wynikłe z transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych Porozumienie o ochronie afrykańsko-euroazjatyckich wędrownych ptaków wodnych Porozumienie w sprawie ochrony środkowo-europejskiej populacji dropia (Otis tarda)
