DZIAŁALNOŚĆ WIATRU(NISZCZĄCA):

DZIAŁALNOŚĆ WIATRU(NISZCZĄCA):
1.Zależy od:
-prędkości wiatru (najbardziej o zmiennej sile)
-pokrycia terenu(najbardziej na odkrytym)
-poziomu wód gruntowych (najbardz. gdy są głęboko)
2.Rodzaje działaln. niszczącej – erozja eoliczna:
-deflacja – wywiewanie materiału skalnego
-korazja – niszczenie pow. skalnych przez materiał skalny
niesiony z wiatrem
3. Skutki deflacji:
*jamy skalne i kieszenie – najsilniej objawia się na
pustyniach skalistych, gdzie skały lite ulegają wietrzeniu
a wiatr wywiewa zwietrzelinę
*zagłębienia bezodpływowe w postaci:
- Rynien(wklęsłe formy, dł. do 1 km, i głęb. do
kilkunastu m)
- Mis (wklęsłe, okrągłe, największe na pustyni Nami
w Afryce)
*oazy – zagłębienia sięgające do poziomu wód
gruntowych, jest tam źródło wody
*góry świadki(ostańce)
*pustynie kamieniste (hamada)
*p. żwirowe(serir)
3. Skutki korazji:
*wygłady eoliczne – lite skały wygładzone na skutek
tarcia materiału skalnego o podłoże, występują na p.
skalistych
*grzyby skalne – wiatr transportuje materiał w warstwie
przygruntowej i napotykając przeszkody żłobi je
*jardanagi – ostre grzbiety oddzielone bruzdami w
skałach miękkich, tworzą się tam gdzie wiatry wieją w
jednym kier. W Iranie .
*graniaki – kamienie oszlifowane w wielu płaszczyznach,
są zwykle okruchami na p. skalistych
DZIAŁALNOŚĆ WIATRU BUDUJĄCA
1.Akumulacja – osadzanie transportowanego materiału
2. Skutki akumulacji:
*WYDMY:
a) warunki powstawania wydm:
- transport materiału piaszczystego
-istnienie przeszkód terenowych
-ilość i spoistość piasku
-brak roślinności
b)budowa wydm
-stok dowietrzny – od 3 do 10 st. , małe nachylenie,
płaski, długi, piasek silnie ubity, wiatr potrafi upychać
piasek do góry. Wiatr tworzy zmarszczki wiatrowe tzw.
ryplemarki
-stok zawietrzny – materiał luźno ułożony zsypujący się z
wierzchołka wydmy, kąt do 30 st. , stok jest stromy i
krótki
c)rozmiary wydm- nad morzem wys. dochodzi do kilku
m, ale zdarzają się wyższe w okolicy Łeby do 60m, na
pustyniach 30 m , a nawet 300-500. Nad morzem nie są
zbyt długie, paraboliczne. Pustynne- różna dł., barchany ,
wydmy podłużne na p. Liwijskiej do kilku km dł.
d)prędkość poruszania się wydm zależy od suchości
podłoża. Wilgotne- wolno np. kilka m na rok. Na
pustyniach Azji Środkowej poruszają się 10-20 m na rok.
Z podobną prędkością poruszają się wydmy saharyjskie.
Najwyższa prędkość na pustyni Kyzył- kum w
Turkmenistanie około 6 m na dobę.
e)rodzaje wydm
-barchan- pojedyncza, ramiona zgodnie z kier. wiatru,
powstają tam gdzie piasku jest niedużo, a wiatr wieje z
umiarkowaną siłą. Np. Azja. Powstają na pustyniach
suchych i gorących.
-wydmy podłużne- kiedy piasku jest duzo, siła piasku
umiarkowana, np. Egipt
-w. paraboliczne- zwrot przeciwny do kier. wiatru,
ramiona skierowane pod wiatr, powstają w klim.
wilgotnym, wydma środkiem przesuwa się szybciej niż na
ramoinach, zazwyczaj dookoła jest roślinność( w
pradolinach)
-poprzeczne – w. paraboliczne połączone ze sobą
ramionami, nadmorskie
-gwiaździste – nieregularne kształty, tworzą się na
obszarach wiatrów zmiennych, w ciągu doby mogą
zmieniać położenie, najczęściej występują na północnej
Saharze.
*PUSTYNIE:
a)występują w zasięgu klimaty suchego , gdzie parowanie
i wsiąkanie jest większe niż opad i dopływ wody
b)rodzaje pustyń
-kamieniste (hamada) – skaliste, nie ma drobnego
materiału, sa nagie skały. Ahagar, G. Atlas, skaliste, p.
Wiktorii , fragmenty Tybetu
-żwirowe – serir, zbudowane z drobnego materiału mniej
lub bardziej wypolerowanego. Taki charakter ma
większość pustyń na świecie, Gambi, Sahara
-piaszczyste – erg, pokryte lotnymi piaskami, są oazy i
suche koryta(wadi). Gdy płynie woda to szybko pojawiają
się drobne roślinki.
-ilaste – np. takyr (kotlinowate zagłębienie o płaskim
dnie), kewir- pokryta twardym, spękanym, silnie
zasolonym iłem. Stanowią niekiedy dno okresowych
jezior.
DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH
1.zjawisko krasowe jest to rozpuszczanie przez wodę skał
węglanowych i gipsowych. Intensywność rozpuszczania
zależy:
-od ilości wody
-od temp. powietrza
-od ilości zw. chemicznych pobranych przez wodę.
Intensywność jest proporcjonalna do ilości zw.
chemicznych.
2.pierwszym symptomem krasowienia jest pękanie skał i
krasowienie ich szczelin.
3.formy krasu u powierzchniowego
-powstają na skutek działalności wód powierzchniowych
-ŻŁOBKI I ŻEBRA KRASOWE- woda spływając po
powierzchni skał wypłukuje bruzdy(żłobki) pomiędzy
którymi leżą formy wypukłe,
od kilku cm do 2m-dolina Kościelisza
LEJKI KRASOWE- miskowate, stożkowate zagłębienia
w skałach
UWAŁY- zagłębienia powstałe z połączenia kilku
lejków. Powst. z ciągłego niszczenia wypukłych form
między lejkami. W ich obrębie są grzędy.
POLJA – duże i głębokie obniżenia o charakt. Kotlinnym,
występuje tu płaskie dno, powstały z połączenia kilku
uwałóqw.
PONORY- łącznik między powierzchnią a podziemiem.
Otwory na pow. Ziemi w których ginie woda płynąca
WYWIERZYSKO- otwór wyprowadzający wodę na pow.
Ziemi- źródło krasowe
4.formy krasu podziemnego
-STUDNIE I KOMINY KRASOWE to poszerzone przez
wody pionowe szczeliny skalne, o średnicy od kilkunastu
metrów. Szerokość tych szczelin wzrasta wraz z
głębokością.
-JASKINIE (groty, pieczary)- to wolne przestrzenie
występujące w głębi ziemi o dużych rozmiarach, często
połączone podziemnymi korytarzami pionowymi i
poziomymi. Największe komnaty powstają w miejscu
krzyżowania się szczelin.