E-learning GEOGRAFIA Opracowanie

E-learning GEOGRAFIA
Opracowanie: Arkadiusz Dera
• „Pilotażowy program rozwojowy dla
uczniów gorzowskich gimnazjów i
liceów z wykorzystaniem e-learningu”
Wiatr typu fen
FEN - DEFINICJA
• Wiatr fenowy (fen) - ciepły i zazwyczaj
silny wiatr katabatyczny (spadający,
zstępujący - w dół po stoku), wiejący
okresami od grzbietów górskich w
kierunku dolin. Przykładem może być np.
chinook w Górach Skalistych lub halny w
Polsce.
• W wyniku zmian fizycznych następuje ogrzewanie i
osuszanie spadającego powietrza oraz gwałtowne
ocieplenie w obszarze jego oddziaływania - nawet o 1020 stopni Celsjusza w ciągu kilkunastu minut. W Tatrach
ten wiatr nosi nazwę halny.
• Wiatry tego typu mogą spowodować znaczne
podniesienie temperatury nawet o 20° w ciągu kilku
minut, jak to się niekiedy zdarza w Ameryce Północnej.
Związane są z nim niezwykle czyste i przejrzyste
powietrze oraz chmury o soczewkowatym kształcie
Altocumulus lenticularis. Nagłe porywy wiatrów fenowych
przynoszą szkody w gospodarstwach ludzi, a także w
leśnictwie (wiatrołomy). Ponadto z wiatrami tego typu
związana jest niekorzystna sytuacja biometeorologiczna,
w czasie ich wiania obserwuje się pogorszenie
samopoczucia, wzrost podenerwowania i agresji.
Mechanizm powstawania:
• Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z
różnic jakie występują w trakcie zmian temperatury powietrza
wilgotnego i suchego w wyniku zmiany ciśnienia. Warunkiem
powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego
po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch
powietrza. Powietrze napotykając góry unosi się, ochładzając
się wilgotnoadiabatycznie, tj. ok. 0,6° na 100 m wysokości. W
czasie unoszenia się powietrza następuje kondensacja pary
wodnej – tworzą się chmury i deszcze. Suche już powietrze
przekracza barierę szczytów górskich i opada po drugiej
stronie ku dolinom. Opadając ogrzewa się, ale tym razem
suchoadiabatycznie, tj. ok. 1° na 100 m. Stąd też wiatry
fenowe są suche oraz znacznie cieplejsze niż powietrze na tej
samej wysokości po przeciwnej stronie gór. Im wyższa jest
bariera górska, tym ta różnica może być większa.
Animacja fenu na przykładzie
halnego
• Różnica temperatur powstaje wyłącznie w
wyniku skraplania się pary wodnej zawartej
w powietrzu, jeżeli napływające powietrze
jest suche lub góra jest zbyt niska by
zaszło skraplanie, to nie zachodzi zjawisko
ogrzania powietrza po zawietrznej stronie.
Zjawisko zachodzi tylko do pewnej
wysokości góry, powyżej gdy temperatura
rozprężonego powietrza jest niska i nie
zawiera ono już prawie wcale pary wodnej,
to wzrost wysokości góry nie wywołuje tego
zjawiska.
Nazwy regionalne fenu:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wiatr halny – Tatry
wiatr polak - Góry Orlickie, po stronie czeskiej
chinook – Góry Skaliste
föhn – Alpy
puelche – Chile (Andy)
zonda – Argentyna (Andy)
austrul – Karpaty Rumuńskie
Santa Ana winds - Południowa Kalifornia, USA
Diablo winds - Północna Kalifornia, USA
Berg - południowa Afryka