Zbiorowości społeczne

Zbiorowości społeczne
Kiedy mówimy o zbiorowościach społecznych mamy przede wszystkim na myśli
potoczne zrozumienie społeczeństwa, w którym między jego poszczególnymi członkami
zachodzą różnego rodzaju związki i zależności odpowiednio ustrukturalizowane. Posługując
się pojęciem zbiorowości jako synonimu pojęcia społeczeństwo stwierdzić należy, iż o
zbiorowościach społecznych możemy mówić dopiero wtedy gdy w ramach określonych,
dowolnych skupień ludzi, wytworzyła się i występuje(choćby krótkotrwała) więź
społeczna. Wszelkie inne, nawet liczne zbiorowości, które nie spełniają tego warunku,
określane są mianem zbiorów społecznych.
Rodzaje zbiorowości społecznych:
Pary i dwójki skupiają dwie osoby różnej lub tej samej płci, połączone więzią stosunków
pokrewieństwa, przyjaźni, pomocy, stosunków seksualnych, wychowawczych,
zwierzchnictwa czy zależności przelotnych (np. przewodnik i turysta w górach).
Kręgi społeczne złożone z niewielkiej liczby osób, których członkostwo w kręgu jest bardzo
płynne i nie jest celem samym w sobie, lecz powstaje na marginesie innych celów (kręgi
stycznościowe, koleżeńskie, przyjacielskie ).
Grupy społeczne skupiające co najmniej trzy osoby, powiązane systemem stosunków
uregulowanych przez instytucje (formalne lub nieformalne ), posiadające pewne wspólne
wartości i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności, prowadzącą do
wytworzenia się wśród ich członków poczucia przynależności do grupy.
Społeczności lub wspólnoty odnoszą się zazwyczaj do zbiorowości lokalnych
(terytorialnych), w ramach których członkowie mogą zaspokajać swoje podstawowe potrzeby
w sensie kulturowym i ekonomicznym.
Zbiorowości oparte na podobieństwa zachowań(zbiegowisko, publiczność), które niekiedy
mogą być zbiorowościami niezwykle krótkotrwałymi lecz między ich członkami wytwarzają
się niezwykle silne związki emocjonalne, prowadzące do opisywanych przez psychologię i
socjologię zjawisk dezindywidualizacji i tzw. zarażenia emocjonalnego. Polega ono na
wytwarzaniu się identycznych lub podobnych stanów napięcia emocjonalnego
przechodzącego w identyczne zachowania.
Zbiorowości oparte na wspólnej kulturze(rod, klan, plemię) które mogą być grupami w
ścisłym tego słowa znaczeniu bądź też zbiorowościami swoistymi zaś podstawę ich
wyróżnienia stanowi zazwyczaj wspólny język, czasem odrębna gwara generalnie jednak
szerszy kompleks kulturowy.
Rola i znaczenie grup społecznych
W charakterystyce grupy społecznej wyróżnia się zazwyczaj cztery podstawowe cechy,
stanowiące istotne wyróżniki spośród innych zbiorowości. Po pierwsze grupa społeczna to
zbiorowość względnie trwała w odróżnieniu np. od publiczności zebranej na koncercie,
przedstawieniu teatralnym czy od tłumu. Po drugie grupa jest zbiorowością zorganizowaną i
ustrukturalizowaną w której poszczególne role są wyraźnie zdefiniowane. Po trzecie w
zbiorowości określanej mianem grupy zachodzą względnie trwałe stosunki i interakcje. Po
czwarte grupa społeczna składa się z wybranej i ograniczonej liczby członków. Fakt
członkostwa oraz subiektywne poczucie przynależności uznaje się dość powszechnie za
podstawowe właściwości grupy społecznej. Inne również istotne elementy grupy społecznej
stanowią w zasadzie naturalną konsekwencję
tych dwóch ostatnich elementów(np. poczucie odrębności, wspólne wartości)
Funkcjonowanie grupy jako zbiorowości regulowane jest zarówno przez instytucje
formalne jak i nie formalne, niektóre z grup opartych na instytucjach kontroli społecznej
bardziej dyscyplinują swoich członków niż grupy funkcjonujące na gruncie instytucji
formalnych. Stąd też grupa nieformalna jest grupą w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Wspólne wartości grupy mają bardzo ważne znaczenie. Wartościami tymi są więc zarówno
określone idee wyrażające cele i ideały grupy, symbole, przedmioty
materialne(nieruchomości), oraz jakiś ośrodek skupienia, którym zazwyczaj jest określone
terytorium, gmach czy lokal.
W stosunku do swych członków grupa określa wzór fizyczny członka, czyli, jego
wygląd zewnętrzny, wzór moralny członka, czyli zespół cech moralnych jakie winien w
swym zachowaniu manifestować członek grupy oraz funkcje członka, czyli zakres
czynności, które członek grupy winien wykonywać w celu utrzymania ciągłości tożsamości
grupy oraz jej rozwoju. Skład grupy oczywiście zmienia się w czasie lecz mimo to grupa
zachowuje swoją tożsamość i nadal trwa. O tej trwałości decyduje zasada odrębności. Jest ona
zespołem idealnych określeń i warunków, jakim powinien odpowiadać członek danej grupy z
jednej strony a z drugiej – wyraża ona kryteria przyjmowania i usuwania jednostek do grupy i
z grupy.
Każdy z członków grupy pełni w niej określone funkcje, które mogą różnic się od
funkcji innych członków, wynika to z faktu wewnętrznej strukturalizacji grupy polegającej na
ułożeniu i przyporządkowaniu sobie jej członków, instytucji i podgrup składających się na
grupę oraz innych jej elementów o charakterze materialnym lub idealnym(wartości lub
symbole), wzorów zachowań, stosunków i pozycji społecznych zajmowanych przez
członków.
Przynależność jednostek do grupy wynika z faktu jej członkostwa. Można jednak
mówić o dwóch postaciach tej przynależności o przynależności obiektywnej i subiektywnej.
Student należy do grupy bo został do niej zapisany w związku z tym powinien spełniać
podstawowe obowiązki wynikające z tego faktu. Nie oznacza to jednak, iż w każdym
przypadku musi identyfikować, utożsamiać się z tą grupą. Taką sytuację określamy mianem
przynależności formalnej obiektywnej. Każdy jednak ów student rozwinie subiektywne
poczucie związku z grupa, zacznie się z nią identyfikować, akceptować jej wartości zasady
działania, solidaryzować się z nią – możemy mówić również o przynależności subiektywnej.
Nie zawsze oczywiście subiektywna przynależność do grupy musi być budowana na gruncie
przynależności obiektywnej. Niekiedy jednostka w sensie obiektywnym, formalnym należąc
do danej grupy identyfikuje się z celami i wartościami grupy do której nie należy, a z różnych
względów należeć nie może. Każdy z nas należy do bardzo wielu grup społecznych, jednak
najczęściej z jedną identyfikuje się najpełniej w sensie subiektywnym. Taką grupę nazywamy
mianem grupy odniesienia.
Rodzaje grup społecznych
Ze względu na to, iż w życiu społecznym występuje bardzo wiele różnorodnych grup
społecznych, występuje też wiele zasad ich kwalifikowania, koniecznego do celów
analitycznych.
Ze względu na kryterium strukturalne rozróżniamy:
Grupy małe to grupy posiadające prostą strukturę, wyrażającą się w tym, iż składają się one
wyłącznie z niewielkiej liczby osób i nie posiadają żadnych podgrup(np. rodzina).
Grupy duże to grupy o strukturze złożonej z dużą liczbą członków, nie wchodzące już jako
części składowe do leszcze większych grup w ścisłym tego słowa znaczeniu. Mogą jednak
wchodzić np. do kompleksu państw, określonego typu cywilizacji itp. Przykładem wielkich
grup może być państwo, samodzielny kościół, partia polityczna.
Ze względu na kryterium więzi łączącej ich członków rozróżniamy:
Grupy pierwotne dominuje w nich więź budowana na stycznościach, prywatnych,
bezpośrednich, na silnych związkach o charakterze emocjonalnym.
Grupy wtórne w tych grupach więź wynika ze ściśle określonego celu przyjętego do
realizacji, mającego najczęściej postać szeroko rozumianego interesu oraz ze styczności
rzeczowych, często publicznych i pośrednich.
Ze względu na występowanie instytucji i kontroli społecznej sformalizowanej lub tylko
instytucji i kontroli nieformalnej rozróżniamy:
Grupy formalne są to grupy oparte sformalizowanej organizacji określonej prawem,
regulując dokładnie działania swych członków i ustalając formalne zasady
odpowiedzialności. W związku z tym każda grupa wtórna jest grupą formalną.
Grupy nieformalne są zazwyczaj małe i choć nie wytwarzają instytucji sformalizowanych,
mogą być oparte zarówno na stycznościach osobistych jak i rzeczowych. Stąd też mogą się
one niekiedy szybko rozrastać.
Ze względu na kryterium celu określanego bardzo wąsko rozróżniamy:
Grupy celowe dobrowolne dominuje w nich wieź rzeczowa i stosunki oparte na
stycznościach rzeczowych(partia polityczna), grupy te powstają dobrowolnie i mogą być
rozwiązane decyzją ich członków.
Grupy celowe – przymusowe są to grupy w których przynależność wynika z mocy prawa i
przymusu i istnieją one ni9zależnie od woli ich członków (armia).
Każda grupa celowa ma jedną charakterystyczną cechę- rozbudowany system
instytucji sformalizowanych i urządzeń zapewniających współprace ludziom, którzy nie
stykają się bezpośrednio. Grupy celowe posiadać muszą zatem specyficzny typ organizacji
mającej formalny charakter, określany mianem biurokracji. Biurokracja to sposób zarządzania
i kierowania ludźmi, służący do osiągania celów określonych grup społecznych.
Normy grupowe a problemy konformizmu
W grupach społecznych zwłaszcza w grupach pierwotnych przebiega podstawowy
proces kształtowania człowieka jako istoty społecznej. Dokładna analiza procesów
zachodzących w tych grupach kształtujących stosunki wewnątrzgrupowe to domena
psychologów społecznych. Tak np.. L. Moreno i K. Lewin sformułowali szereg
interesujących metod i koncepcji badawczych wykorzystywanych również przez socjologów.
To co zwraca uwagę w tych analizach, prowadzonych zarówno w perspektywie badań
socjometrycznych jak i badań dotyczących dynamiki grupowej to proces interakcji między
członkami grupy, w rezultacie powstają normy grupowe.
W bardzo ogólnym ujęciu norma oznacza przepis zasadę określającą pozycję
społeczną np. ojca, brata. Normy grupowe w założeniu obowiązują wszystkich członków
grupy, niezależnie od pozycji zajmowanej w grupie. W procesie funkcjonowania określonych
grup założenie to nie zawsze jest do końca realizowane.
Normy grupowe mają bowiem pewien zakres obowiązujących zachowań a nie tylko
jedno zachowanie np. norma punktualności przybierająca postać tzw. kwadransa
akademickiego.
Normy grupowe pełnią dwie podstawowe funkcje:
-przyczyniają się do osiągania celów grupy.
-zapewniają trwanie grupy w sytuacji naturalnej wymiany jej członków, czy mówiąc
inaczej pozwalają na zachowanie tożsamości, samoidentyfikacji grupy.
Normy grupowe mają oczywiście swoją genezę. Mówiąc ogólnie są dwa źródła norm
zewnętrzne i wewnętrzne. Część norm jest przenoszona prze jej członków z grupy do
grupy, mogą one być też narzucone przez daną kulturę czy też są one elementem większej
organizacji w skład, której wchodzi dana grupa. Normy mogą być również wynikiem
procesów wewnątrzgrupowych, których powstanie obserwowało wielu psychologów w
licznie prowadzonych eksperymentach. Tym podstawowym procesem w obrębie którego
dochodzi do powstania takich norm jest proces interakcji, wzajemnego oddziaływania
członków danej grupy na siebie.
Tak jak istnieje wiele kultur i wiele systemów wartości, tak też istnieje wiele
systemów norm grupowych. Mówimy więc o systemach norm, które powstały, zanim
pojawiło się państwo, jako specyficzna organizacja społeczeństwa zamieszkującego określone
terytorium. Do tych norm zalicza się przede wszystkim normy regulujące zachowania w takiej
podstawowej grupie społecznej jak rodzina czy normy religijne. Podkreśla się przy tym, iż
kategoria norm rodzinnych należy do najbardziej zróżnicowanych. Nie ma grupy społecznej,
która wykazywałaby tak wielką różnorodność więzi normatywnych. Fakt, iż w perspektywie
temporalnej normy rodzinne były wcześniejsze niż normy prawne nie oznacza, iż we
współczesnych społeczeństwach normy prawne dotyczące rodziny nie odgrywają istotnej roli.
Przykładem wielości i wewnętrznego zróżnicowania norm grupowych są również
systemy norm religijnych, które w istotny o wyraźny sposób przyczyniają się, z jednej strony
do umacniania tożsamości grupy, z drugiej strony zaś, mogą odgradzać grupę od grup
wyznających odmienną religię. Ze wszystkich związków religijnych w ciągu stuleci Kościół
rzymskokatolicki wykształcił najbardziej złożoną strukturę o wyraźnych cechach
hierarchicznej organizacji biurokratycznej.
Pomijając historyczny proces kurczenia się zasięgu norm religijnych na rzecz innych
systemów norm a więc procesu sekularyzacji, który w każdej religii przebiega odmiennie
stwierdzić należy, iż współczesne stosunki miedzy związkami religijnymi a państwem
przebiega w trzech podstawowych formach.
Pierwsza forma tych stosunków nosi znamiona teokracji, charakteryzującej się nadrzędnością
religijnego systemu normatywnego
Druga forma przeciwstawna do poprzedniej, relacji miedzy normami religijnymi a
prawe zakłada nadrzędność państwa i jego organów decyzyjnych nad związkami religijnymi,
którą określamy jako cezaropapizm(kościół anglikański). Trzecia forma to różne
wypracowane w danych krajach, postacie
Relacji między organizacjami państwowymi i związkami religijnymi. Przybiera on często
postać rozdziału na kościoła od państwa.
Współczesne społeczeństwa masowe cechuje nie tylko wielość systemów norm
grupowych, ale również to, iż część z nich powstaje poza ogniwami organizacji państwowej a
więc nie przybierają formy ustawy czy dekretu, są zarazem normami o charakterze
politycznym. Mamy tu na myśli systemy norm partii i ugrupowań politycznych. Szczególnie
interesujące w systemie funkcjonowania norm prawnych w partiach politycznych to wielość
unormowań, często bardzo zmiennych, dotyczących wzajemnych relacji między taką grupą
celową jak partia a jej koalicjantami, organizacjami społecznymi, ośrodkami decyzyjnymi
przedsiębiorstwa, związkami zawodowymi czy grupami sympatyków.
Normy partii i ugrupowań pełnią cztery podstawowe funkcje w życiu społecznym,
określają zachowania i postawy swych członków w różnych sytuacjach, określają granice w
relacjach z innymi organizacjami politycznymi, ustalają wzory wyłaniania się i
funkcjonowania liderów i określają zasady dopuszczalności tworzenia się wewnątrz
odrębnych grup, określanych mianem frakcji.
KONFORMIZM
Pojęcie konformizmu definiowane jest na wiele różnych sposobów. Na ogół jednak
pod tym terminem rozumie się dwa blisko ze sobą związane pojęcia. Pierwsze z nich oznacza
zgodność, zbieżność istniejącą między członkami grupy, dotyczącą norm postaw i
zachowań. Taki stan prowadzi do podobieństwa zachowań i wygłaszanych opinii.
Spowodowany jest przez normy, których oddziaływanie na członków grupy polega na tym, że
przestrzegając tych norm zachowują się jak inni. W tym ujęciu więc konformizm to nic
innego jak uniformizm.
Nieco inne, aczkolwiek niesprzeczne ujmowanie konformizmu polega na definiowaniu
go jako poddawaniu się naciskom grupy. Chodzi tutaj o te wszystkie sytuacje, w których
członek danej grupy początkowo miał inne poglądy czy też zachowywał się inaczej niż grupa,
później zaś pod wpływem
Nacisków wywieranych przez grupę zmienił je w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy.
Zatem patrząc na konformizm jako0 określony proces powiedzieć możemy, iż konformizm to
zmiana zachowania lub poglądów danej osoby spowodowana rzeczywistym lub
wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy osób.
Można mówić o występowaniu dwóch rodzajów nacisków grupowych i ich skutków.
U członków wysoko oceniających dana grupę normy grupowe są najczęściej internalizowane
(uwewnętrzniane), zaś członkowie nisko oceniający własną grupą, słabo z nią związani,
realizują jej normy grupowe raczej pod wpływem bezpośredniego nacisku wyrażającego się
stosowaniem szerokiej gamy socjologicznie i psychologicznie pojmowanych nagród i kar.
Wyniki eksperymentów dowiodły również, że nacisk grupowy w kierunku zmiany
postawy zwiększa się w przypadku fizycznej obecności innych członków.
Czynniki występujące w sytuacji nacisku grupowego na jednostkę można podzielić na
trzy duże grupy:
-cechy i skład grupy wywierającej nacisk
-cechy zadania lub sprawy, której dotyczy nacisk
-cechy osób, na które wywierany jest nacisk
Style kierowania grupami
Na zakończenie naszych rozważań o doniosłości grup społecznych warto wspomnieć o
stylach kierowania np. w zakładzie pracy. Rozróżniamy trzy podstawowe style kierowania
grupami: autokratyczny demokratyczny i liberalny.
W stylu autokratycznym kierownik sam określa jaki będą cele grupowe i jakie
czynności będzie wykonywała grupa w związku z ich realizacją. W grupach kierowanych
tym stylem najważniejsza jest ilość pracy, zdecydowanie gorzej jest z jakością i motywacją
pracy. W odniesieniu do stosunków międzygrupowych na pierwszy plan wysuwają się dwa
rodzaje reakcji: agresja i apatia.
W stylu demokratycznym członkowie grupy są zachęcani do podejmowania decyzji
związanych z realizacja celów. Grupa decyduje o podziale czynności. Wszystkie decyzje są
podejmowane wspólnie. W grupach kierowanych stylem demokratycznym zauważana jest
wysoka jakość i oryginalność produkcji, większa motywacja pracy. Zauważalna jest także
rodzinna i przyjacielska atmosfera.
W stylu liberalnym członkowie grupy mają zupełną swobodę w zakresie
podejmowania decyzji indywidualnych i grupowych. Kierownik grupy unika komentarzy na
temat pracy. Przy tym stylu kierowania pracownicy wykonują najmniejszą ilość pracy i to
przy bardzo niskiej jakości. W takiej grupie tworzy się także nieformalna struktura grupy
(jeden z członków grupy staje się nieformalnym kierownikiem i kieruje stylem
autokratycznym).
x60