praca magisterska - 57
advertisement
Mezostruktury – M M ii ęę dd zz yy m m ii kk rr oo –– ii m m aa kk rr oo ss tt rr uu kk tt uu rr ąą :: Tematy zajęć: 1) Pluralizm społecznego świata – wychodząc od opisu takiego zjawiska, wyodrębniać będziemy struktury różnego rzędu – w tym również struktury pośrednie. Charakterystyka, miejsce i funkcje. 2) Miasto – analiza struktury pośredniej jaką jest miasto; kryteria wyróżniające miasto: demograficzne; ekonomiczne; techniczno – przestrzenne; socjologiczne 3) Wieś – model tradycyjnej wiejskiej społeczności lokalnej (jako pewnego typu idealnego); proces przeobrażeń aż do dnia dzisiejszego; 4) Instytucjonalno – organizacyjne struktury społeczne – nowoczesne koncepcje teoretyczne organizacji, sposoby definiowania i typologie organizacji społecznych; 5) Układy struktur społecznych – złożoność „pasa środkowego”; Pluralizm społeczny: Świat społeczny jest pojęciem abstrakcyjnym, pozostaje ciągle pewną wielością zbiorowości, społeczności ludzkich, struktur społecznych, które współwystępują, ale jednocześnie wchodzą ze sobą w rozmaite i złożone społeczne stosunki. Pluralizm społecznego świata ujawnia się na wszystkich poziomach, na których chcielibyśmy rozpatrywać społeczności ludzkie, a więc jeśli mówimy o społeczeństwie w sensie wielkiej zbiorowości, które jest podłożem dla struktury wielkiej, należy zastanowić się, jakie są różnice między społeczeństwami tak rozumianymi. Przede wszystkim (nawet na poziomie wielkich społeczności) występują różnice dotyczące: wielkości – wszak wielkość i tak rozumiemy dość relatywnie; relatywizm ten jest uwarunkowany przede wszystkim historycznie – to co kiedyś było wielkie, dziś za takie uznane być nie musi, składu społecznego – społeczeństwa różnią się między sobą ze względu na elementy składowe w sposób dość istotny; struktury demograficznej – wszystkich cech opisujących tę strukturę – np. wiek, wykształcenie ludzi itd. etapu rozwoju cywilizacyjnego; środowiska przyrodniczego w którym ludzie istnieją, tworzą, egzystują; środowiska materialnego – wynika pośrednio ze stopnia rozwoju cywilizacyjnego i środowiska przyrodniczego w którym ludzie żyją; również ważny jest tu rozwój gospodarczy. Wydaje się że płaszczyzną na której różnice między społeczeństwami (rozpatrywanymi na razie w skali najbardziej ogólnej) widać wyraźnie jest uczestnictwo w szeroko pojętej kulturze – mówiąc o różnicach między społeczeństwami możemy wskazywać na odrębności kulturowe i związane z nimi właściwości – wspólnotę języka, obyczajów, wyobrażeń o świecie, pewnych cech wspólnych charakteryzujących narody. Z drugiej strony jednak, można wskazywać na pewne podobieństwa między kulturami. Wówczas można zauważyć, że podział na społeczeństwa staje się mocno nieciekawy, a może należałoby wyodrębnić zamiast tego pewne kręgi kulturowe i rozpatrywać je jako pewną całość – a więc strukturę jeszcze wyższego rzędu. Ale nawet tam, gdzie da się wskazać pewne podobieństwa między odrębnymi kulturami, można zauważyć pewne dążenie do tego, aby tę tożsamość kulturową zachować, pielęgnować jej odrębność (ale jednak przekazywać ten cały świat innym). Wielkie społeczeństwo (społeczeństwo globalne) jest zatem złożone z tak zróżnicowanych społeczeństw, jak gdyby były one wielkimi strukturami same dla siebie. Na ten podział dokładają się takie zjawiska jak np. religie o uniwersalnym zasięgu, które pozwalają widzieć jeszcze inną makrostrukturę, a z innego punktu widzenia jesteśmy uczestnikami wymiany bez (tradycyjnie pojmowanych) granic – wymiany informacji za pośrednictwem masowej komunikacji (w tym Internetu), coraz mniej ograniczanej ruchliwości społecznej. Wymiana informacji i wymiana doświadczeń jest czymś zupełnie powszechnym. Z jednej strony próbując mówić o społeczeństwie, mamy w podświadomości nasze własne społeczeństwo, z drugiej strony jednak proces globalizacji zmienia nasze własne przedmioty badań. Dodatkowo jeszcze musimy zdać sobie sprawę, że to konkretne społeczeństwo które przyjdzie nam badać, jest tylko do pewnego tylko stopnia czymś niepowtarzalnym, ponieważ zwykle reprezentuje pewien typ społeczeństw. Otwiera się tutaj perspektywa typologizowania przedmiotu badań – jakiego typu, jakiego rodzaju społeczeństwa wyróżniamy? Np. społeczeństwa tradycyjne i nowoczesne. Na ile jesteśmy tradycyjni, a na ile nowocześni? Istnieje też inny sposób typologizowania - ujmowanie typów społecznych ze względu na typ produkcji – chodzi tutaj o społeczeństwa rolnicze, wymiany handlowej, przemysłowe, postprzemysłowe, które nazywane jest na zachodzie Europy społeczeństwem programowanym. Jest 2 zrozumiałe, że jeśli to kryterium używane byłoby do typologii społeczeństw, to pokazany jest zarówno pewien typ stosunków związanych z wytwarzaniem, jak i produkt. Dziś tym najważniejszym produktem – będącym narzędziem władzy – jest informacja. Dostęp do niej, przetwarzania i wytwarzania. Tak więc pluralizm społeczny to wielość tychże właśnie różnorodnych form, zjawisk i cech. Jeśli spotykamy się zatem z podejściem globalnym do badania społeczeństwa, to możemy powiedzieć, że jest ono wyrazem doceniania tej ogólnej sfery stosunków społecznych, wagi zmian zachodzących na tym poziomie, znaczenia procesów makrospołecznych. Trzeba jednak rozumieć tutaj makrostrukturę jako coś będącego poziomem wyższym od np. państwa narodowego w swych granicach. Cały proces globalizacji polega na przesunięciu umownej granicy pojęciowej makrostruktury na obszar (niekoniecznie geograficzny) całego świata. W tej sytuacji Polska może się jawić jako struktura pośrednia – element składowy Europy - eurororegion. Z punktu widzenia Polski jako kraju, lokalizmem będzie zajmowanie się jednym miastem, wsią. Zajmując się wielkim miastem, lokalizmem będzie np. skupianie się na sprawach jednej dzielnicy. Strukturalizacja rzeczywistości społecznej: Podziałem rzeczywistości społecznej jest tutaj podział na zbiorowości małe i duże, które są podłożem rozmaitych struktur społecznych – mikro i makrostruktur. Nie chodzi tutaj przede wszystkim (choć również) o zróżnicowanie wielkości – ono nigdy nie było cechą stałą. Chodzi tutaj przede wszystkim o sprawę styczności i stosunków społecznych, które występują w danej społeczności. W zbiorowościach różnego typu – jeśli chodzi o ich wielkość – ludzie doświadczają w różny sposób i różnego typu więzi (chodzi tutaj o aspekt subiektywny i obiektywny różnego rodzaju więzi społecznych). Rozróżnienie struktur małych i wielkich robione jest po to, aby móc je sobie przeciwstawić, ale jeśli mamy tylko dwie kompletnie odmienne zbiorowości i struktury, to widzimy, że zostaje jakaś pustka między nimi – że albo nie dysponujemy dostatecznie szeroko definiowanych pojęciem wielkiej struktury, albo też musimy nazwać inaczej to wszystko, co z trudnością zaliczamy do tego co nazywamy makrostrukturą. Kończy się pewien typ stosunków i więzi społecznych, i to co do tej pory było małą strukturą, już nią być przestaje. Kryteria pozwalające wyodrębnić dwa typy struktur społecznych: 1. samoistność struktury – struktura samoistna jest zdolna do zaspokajania w pewnym zakresie potrzeb ludzkich jednostek tworzących zbiorowość. Kryterium to nie jest ostre – potrzeby ludzkie się zmieniają, a poza tym ludzie wyrastają poza te struktury, które tworzą. Samoistność może struktura posiadać w pewnym zakresie. 2. skomponowanie z mniejszych całości – elementem podstawowym może być w danej strukturze albo jednostka (mała struktura), albo grupa ludzi (wtedy mamy już do czynienia ze strukturą dużą). 3. zakres życia objęty zainteresowaniem i działaniem różnych rodzajów społeczności – mamy zatem struktury takie w których cały zakres życia jest objęty zainteresowaniem i działaniem w ramach tej samej struktury, jak i takie, w których nastąpiło wyspecjalizowanie – są one skoncentrowane na jednej dziedzinie życia - np. wielkie miasto, gdzie mamy zróżnicowane obszary działań tejże struktury - mieszkańca wielkiego miasta praktycznie całe życie objęte jest zainteresowaniem tejże struktury; małe miasteczko lub społeczność wioskowa – tutaj mamy już do czynienia z pewną koncentracją na pewnych (powiedzmy – na podstawowych) dziedzinach tego życia. Nie jest to również kryterium ostre. Najbardziej konstytutywną cechą jest tutaj samoistność. Im bardziej ją dana struktura ma, tym bardziej wierzymy, że jest ona makrostrukturą. Tylko makrostruktura może być w najwyższym stopniu samoistna, choć względnie samoistna jest we współczesnym (globalizującym) świecie. 3 Rodzina np. nie jest samoistna jeśli chodzi o jej funkcjonowanie – musi być podwiązana do całego szeregu instytucji, organizacji, zbiorowości terytorialnych które znajdują się w obrębie makrostruktury. Złożoność z różnorodnych części to również, jeśli chodzi o makrostrukturę: podział na warstwy, klasy społeczne; podział na kategorie płci i wieku; - starzenie się społeczeństw, nierówności społeczne ze względu na płeć itp. podział ze względu na powiązanie z terytorium; zbiorowości typu wiejskiego i miejskiego Typ stosunków społecznych w mikro- i makrostrukturze: W makrostrukturach mamy zdecydowanie do czynienia z przewagą stosunków społecznych formalnych, ale przewaga stosunków formalnych nie wyklucza nawiązywania stosunków nieformalnych. Instytucje tworzone na poziomie makrostrukturalnym - które są związane z procesami zasięgu, ze sprawowaniem władzy – wypełnione są one jednostkami pracującymi w zespołach. Jest zatem naturalne i wydaje się oczywiste, że takie nieformalne stosunki będą nawiązywane. Z punktu widzenie uczestnictwa społecznego jednostki, uczestnictwo w makrostrukturze posiada pewien szczególny charakter – bycie obywatelem danego państwa, czy członkiem danego społeczeństwa to jest dość abstrakcyjna wizja. Z uczestnictwem w sensie rzeczywistym mamy do czynienia jedynie okazjonalnie, wtedy gdy mamy okazję wystąpić w tej roli – np. obywatela podczas wyborów. Na co dzień przede wszystkim uczestniczy w mikroskali życia społecznego. Poza grupę małą - jaką jest rodzina, czy grupa sąsiedzka – wychodzimy na co dzień stale. To jest właśnie ów pas struktur pośrednich. W małych strukturach mamy do czynienia z przewagą nieformalnych stosunków społecznych, tworzonych na mocy obyczajowości, chociaż we współczesnych społeczeństwach oparte w zasadniczej swej części na prawie pisanym – a więc mają również swój formalny aspekt. Jeśliby rozpatrywać w ten sposób podziały dokonywane po to aby móc badać społeczeństwo, to mielibyśmy właściwie pewną pustkę – rozziew pomiędzy tym, co można bez wahania nazwać makrostrukturą i z drugiej strony – mikrostrukturą. Ukazuje się bowiem pewna wielość pomiędzy tymi – powiedzmy umownymi – krańcami. Po środku sytuuje się ów „pas środkowy struktur”. Modele interakcji E. Goffmana: model dramaturgiczny; model rytuału interakcyjnego; model interakcji strategicznej; model analizy ramowej; (wyodrębniany jest tutaj jedynie poziom mikro) P. Rybicki i W. Kornhauzer podkreślali konieczność wyodrębniania trzech struktur, gdyż każda z nich posiada swoje cechy. Mezostruktura: względna samoistność; średnia wielkość; wyspecjalizowana w zaspokajaniu potrzeb; mieszany typ stosunków społecznych; pojawia się tendencja do odformalizowania; Główną cechą mezostruktury jest pośredniczenie w realizacji zadań makrostruktury. Mezostruktury umożliwiają funkcjonowanie makrostrukturom i mikrostrukturom. Struktury pośrednie mają do spełnienia funkcję swoistej weryfikacji życia społecznego – P. Rybicki (umożliwianie trwania ładu społecznego); FF uu nn kk cc jj ee m m ee zz oo ss tt rr uu kk tt uu rr w w ss pp oo łł ee cc zz ee ńń ss tt w w aa cc hh rr óó żż nn ee gg oo 4 tt yy pp uu :: Społeczeństwo tradycyjne: zgodność życia wytyczona przez mitologiczne konstrukcje (zgodność z modelami wynikającym z tradycji); zgodność z tradycją to ostoja łady społecznego; społeczeństwo konformizmu – nie ma miejsca na zmiany, sprzeciw, niezadowolenie; społeczeństwo reprodukujące się i swoje struktury; umieszczone poza historią, albo na jej marginesie; Kornhauzer zauważa, że społeczeństwa tradycyjne podzielone są na masy i elity. Występuje dziedziczenie społecznego statusu; Mezostruktury utrwalają wspólnotę, bo są niezależne od elit, kontrolują członków, uniemożliwiają opuszczenie pozycji; W społeczeństwie tradycyjnym mezostruktura jest makrostrukturą, poza świat której członkowie nie wychodzą; Społeczeństwo obywatelskie (pluralistyczne): jest to alternatywa wobec społeczeństwa zdominowanego przez ustrój totalitarny; partycypacja społeczna dokonuje się poprzez dobrowolne stowarzyszenia, które pełnią także funkcję opiniotwórczą; społeczeństwo ludzi aktywnych społecznie, co daje możliwość awansu; duża identyfikacja członków z mezostrukturą; duża otwartość mezostruktury; Mezostruktury odgrywają tutaj ogromną rolę w zaspokajaniu potrzeb. Udział w mezostrukturach ma charakter cząstkowy i ogranicza się jedynie do ról społecznych. Tylko w układzie demokratycznym mezostruktury pełnią funkcje „pasa transmisyjnego” między mikro- a makrostrukturą. Społeczeństwo masowe: masy odgrywają istotną rolę w kreowaniu elit, ale elitarne pozycje są dla przeciętnych ludzi niedostępne; brak konkurujących ze sobą struktur społecznych; niemożność tworzenia organizacji bez zgody władzy; każda organizacja ma spełniać określone funkcje na które ma monopol; funkcjonowanie społeczeństwa kontrolowane jest przez elity władzy; mezostruktury są tutaj kanałami, którymi elita władzy przekazuje wzory zachowań; struktury są mobilizowane do przekazywania kontroli; dominują określone typy struktur formalnych; Wnioski: 1. Mezostruktury są probierzem demokracji; tylko w społeczeństwie obywatelskim spełniają one swoją właściwą funkcję – tj. pasa transmisyjnego między mikro- i makrostrukturą; 2. Rozbudowywanie i funkcjonowanie struktur pośrednich jest warunkiem istnienia społeczeństwa demokratycznego; SS oo cc jj oo ll oo gg ii aa m m ii aa ss tt aa Miasto jako forma osadnicza liczy sobie ok. 5,5 tys. lat. Od tego czasu ulegała różnym i licznym przemianom. Główny proces miastotwórczy to postępująca koncentracja ludności. Według 5 prof. Misiaka 53% ludności USA mieszka na 7% powierzchni kraju; Socjologiczne badania mogą służyć rozwojowi miast, dlatego powinny być one prowadzone i kontrolowane; Socjologia miasta powstała w kręgach intelektualnych zaniepokojonych procesami związanymi z rozwojem miast. Procesów tych w momencie ich pojawienia się nie potrafiono badać; u genezy ich powstania leżały względy praktyczne; Typologie i zarys historyczny miast: Organizacja rodowa; Państwa – miasta; obejmowały pobliskie wsie były swoistą makrostrukturą; samoistny ośrodek władzy, kultury, rozwoju ekonomicznego itp. Miasta ogrody w średniowieczu; w wiekach średnich zaczęły się tworzyć gminy, pierwsze zrzeszenia, cechy, gildie; W epoce nowożytnej nastąpiło zróżnicowanie - miasta są typologizowane ze względu na pełnione przez nie funkcje – miasta: przemysłowe, handlowe, portowe, uniwersyteckie, będące węzłem komunikacyjnym, wypoczynkowe Prof. Władysław Misiak: wpływ kapitalizmu na rozwój makrostruktur: industrializacja; wzrost funkcji administracyjnych; rozszerzanie się sektora usług; Miasto przemysłowe: Jest to takie miasto, w którym liczba mieszkańców zatrudnionych w przemyśle jest wyższa, niż w innych sektorach – wlicza się tutaj także osoby dojeżdżające z okolicznych terenów. Charakteryzuje się specyficzną organizacją społeczną: duża liczebność, zróżnicowanie pod względem cech społecznie ważnych. Trudne jest zorganizowanie takiej zbiorowości, co pociąga za sobą przeciążenie władz nieprawidłowe działanie; Wszelkie organizacje przestają być w końcu sprawne, zawodzi również strona ekonomiczna. Wymaga to wówczas podziałów administracyjnych, społeczno- przestrzennych (np. dzielnice); Ziółkowski: „miasto niszczone jest przez jego własny rozwój” rozwój miast jest pojmowany jako eskalacja życia po miejsku; występuje kumulacja negatywnych cech wytwarzanych przez miasta, z tym procesem wiąże się ucieczka pewnych grup społecznych z miast na przedmieścia, które dość często charakteryzują: wysoki koszt utrzymania; braki w sferze usług; charakterystyczna zabudowa przestrzenna; specyficzna architektura; przedmieścia podlegały niegdyś semi-urbanizacji mieszkańcy przedmieść funkcjonowali w mieście; Miasto o funkcjach administracyjnych: Lata siedemdziesiąte były źródłem zmian w przemianach funkcji miast; w przypadku wielu miast polskich, obok wypełnianych funkcji pojawiły się nowe, które związane były z (1) reformą administracyjną podział na 49 województw. (2) W stolicach państw byłego bloku socjalistycznego zauważono ponadto nadmierne rozrastanie się funkcji administracyjnych, (3) a socjalistyczna industrializacja rozwijała przemysł w miastach już istniejących (industrializacja komplementarna), oraz tam, gdzie przemysłu w ogóle nie było. 6 Miasto usługowe: Za miasto tego typu uważane są ośrodki, w których 55% ludności jest zatrudnionych w sektorze usługowym; W Polsce zaczyna powiększać się liczba miast usługowych, a zmniejszać przemysłowych (po 1989); wzrasta także rola miast usługowych; Są to miasta o niskiej stopie bezrobocia; ten typ rozwija się na określonych obszarach kraju; Miasto informatyczne: Jest symptomem formowania się społeczeństwa programowanego. Inna nazwa tych miast to park naukowo-informatyczny, park naukowo-przemysłowy. Rozwój tych miast związany jest z rozwojem przemysłu informatycznego, który wymaga czystego środowiska. Powoduje to z kolei, że przenosi się on na obrzeża miast. Zauważalna jest zmiana organizacji pracy, ale także stylu życia mieszkańców. Odczuwa się wpływ na zmianę sposobu wychowania. Zmianie ulega również relacja między mieszkańcami, a władzami (rola środków komunikacji). Próba definicji miasta: 1. M. Weber – typ idealny miasta: jest to zrzeszenie ludzi rządzące się odpowiednimi regułami formalnymi – np. prawo, rynek i nieformalnymi – np. stosunki sąsiedzkie, kontrola społeczna; 2. W. Wirth – określa miasto przez specyfikę życia mieszkańców; 3. R. Morris – istota miasta przejawia się w instytucjonalizacji, biurokratyzacji, ale także heterogenizacji zachowań. Miasto oznacza wzrost anonimowości, prywatności, specyfikację poglądów, wymogów i zachowań – kompleks wyspecjalizowanych zachowań mieszkańców; 4. G. Simmel – miasto jest formą wspólnoty zapewniającej jednostce pewien stopień i rodzaj wolności osobistej, nie mającej odpowiednika w innych warunkach; 5. Ziółkowski o urbanizacji: Demograficzna: wzrost ilości ludzi zamieszkujących miasta; Ekonomiczna: wzrost ilości ludzi zatrudnionych w przemyśle; Przestrzenno-architektoniczna: aranżacja coraz to większej przestrzeni na sposób miejski; Urbanizacja w znaczeniu socjologicznym: przejmowanie przez coraz większa liczbę ludności miejskiego stylu życia (czas wolny jako specyficznie miejskie zjawisko); 6. Aleksander Wallis: (zgodnie z jego intencją należy tu mówić o próbie definicji miasta); Większość definicji miasta wyróżnia specyficzne cechy miasta – np. przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi, przewaga kontaktów rzeczowych nad osobistymi, odmienne od wiejskich typy demograficzne, zróżnicowanie zawodowe, heterogeniczność; Wallis twierdzi, że nie są to cechy definicyjne miasta, gdyż są one dyskusyjne; może należałoby przyjąć, że istota miasta nie leży w unikalności pewnych cech, ale w stopniu natężenia legitymizowania się pewnymi cechami; Dwa podsystemy miejskie: 1. Materialno-przestrzenny; 2. Społeczny; Najlepiej opisują miasto takie cechy, które bezpośrednio wskazują na społeczne struktury miasta: 1. prestiżowo-funkcjonalne zróżnicowanie architektury: odwzorowuje się w nim struktura społeczna oraz funkcje pełnione przez grupy społeczne; 2. podział miejskiego obszaru na centrum i otaczające je obszary: centrum spełnia szereg ważnych funkcji, ma także znaczenia symboliczne centrum uważany jest za warunek konieczny istnienia miasta: ułatwia ono orientację w przestrzeni miejskiej; 3. miejska przestrzeń: jest ona bardzo zróżnicowana, ma ogromne możliwości7 przeobrażania się; Komponenty przestrzeni miejskiej: własność formalna i nieformalna; sakralna i świecka; otwartość lub zamknięcie; przeznaczenie; funkcje (które mogą ulegać zmianom); stosunek do przestrzeni; oprawa (zadbana, zdegradowana itp.); kształt; 4. ponadlokalne znaczenie miasta: miasto jest skupiskiem funkcji, których nie można znaleźć na obszarach dalszych. Centra miast są często odwiedzane przez mieszkańców spoza miasta; Przy próbie definicji miasta zwraca się uwagę na te cechy, które występują w nim w natężonym stopniu; Socjologiczne teorie miasta: Mają one charakter teorii średniego zasięgu. Odwołują się one najczęściej do strukturalizmu, funkcjonalizmu. Stosują podejście ekologiczne, socjo-kulturowe; nowsze teorie zawierają podejście socjopsychologiczne bądź psychospołeczne, odwołują się do interakcjonizmu symbolicznego. Na wyróżnienie zasługują tutaj teorie systemowe – M. Castells, P. Rybicki (Miasto jako system realny), A . Wallis; Podejście socjoekonomiczne wyróżnia dwa podsystemy (wg J. Regulskiego): - związane z funkcjami pełnionymi przez ludzi; - związany z funkcjami pełnionymi przez organizacje; Istnieją próby analizowania miasta w sposób neoliberalny (von Hayek, Friedman); opowiadają się one za tworzeniem miast libertariańskich, w których obniżałoby się podatki od prywatnych inwestycji w sferach gospodarki, wpływy państwa byłyby ograniczane do minimum, prywatyzacja mogłaby osiągnąć ogromne rozmiary; Ujęcie postmodernistyczne: analiza architektury miast, opis nowych kategorii mieszkańców miasta; Podejście ekologiczne: związane jest ze szkołą chicagowską: R. E. Park; E.W. Burgess; R.D. McKenzie; L. Wirth; - Koncentruje się na badaniu relacji między terytorium, a ludźmi i instytucjami, oraz na badaniu przestrzennych aspektów zjawisk społecznych; - Jedną z głównych tez jest to, że: Społeczeństwo charakteryzują dwa poziomy organizacji: 1. poziom biotyczny – dany jest wszystkim żywym organizmom; 2. poziom subspołeczny – na tym poziomie dokonują się procesy adaptacji do środowiska społecznego i przyrodniczego; obok wymiaru jednostkowego zaznacza się tutaj również wymiar kolektywny; 8 W podejściu ekologicznym podmiotem obserwacji i analizy jest zbiorowość. Społeczność rozumiana jest tutaj jako terytorialny system organizacji działania; jest to zbiorowość i jej instytucje; ważnym elementem analizy są potrzeby ludzkie, powiązane z funkcjonalnym różnicowaniem się przestrzeni; podstawą analizy jest tzw. obszar naturalny najmniejsza jednostka homogeniczna, która da się wyróżnić w mieście; uformowana w sposób naturalny kształtuje się bez ludzkiej wiedzy i świadomości; Początkowo Park wyróżniał trzy procesy ekologiczne: 1. współzawodnictwo; 2. dominacja; 3. sukcesja; Początkowo pewne kategorie zyskały możliwość zmiany swojego miejsca w strukturze (przestrzennej) miasta; Pod wpływem McKenziego poczęto uwzględniać takie procesy jak: koncentracja; centralizacja; segregacja; inwazja; Kryteria oceny miasta: Kryteria oceny miasta jako środowiska życia: adminstracyjno-urzędowe – (np. bezrobocie); formalne standardy i normy architektoniczne; udział w formowaniu przestrzeni planowości i żywiołowości; walory funkcjonalne architektury; walory estetyczne; walory ekologiczne; Wskaźniki stosowane do oceny życia w mieście: socjologiczne – aksjologiczne; przedmiotowe; ilościowe; Generalnie rzecz biorąc, oceniając miasto bada się stopień spełnienia trzech wymogów: 1. niezdehumanizowane stosunki społeczne; 2. miasto nie powinno być wyznaczane w sposób sztuczny; 3. władze mają mieć na uwadze nie tylko rozwój techniczny miasta; Pytanie o przyszłość miasta: W latach ' 70 i ‘ 80 mówiono jedynie o problemach miast; kryzys widziany był jedynie przez pryzmat zmian ustrojowych; W latach ‘ 90 czynnikiem rozwojowym miast może być integracja i globalizacja; Proponuje się czteropoziomowy układ miast: 1. Metropolie: Paryż, Londyn, Berlin; 2. Europole (kumulacja określonych funkcji w układzie międzynarodowym): Amsterdam, Frankfurt, Mediolan; 3. Ważne administracyjnie i gospodarczo: Haga, Strasbourg, Lipsk; 4. Mniejsze miasta rozwojowe: Nicea, Norymberga, Grenoble; Tworzą się także sieci miast, powiązane z tymi czterema kategoriami. Zgodnie z Europejską Kartą9 Zagospodarowania Przestrzennego, należy dbać o rozwój małych miast, które łączą w sobie dwie pozytywne cechy: mają w sobie coś z dużego miasta, ale także mają cechy lokalności. Kształt miasta zależał zawsze od formacji cywilizacyjnej, zatem zmiany cywilizacyjne pociągać zawsze będą za sobą zmiany miast. Socjologia miasta: A. Wallis: „...socjologia miasta jest dyscypliną o granicach bardzo rozległych i nieokreślonych...” Socjologowie miasta muszą korzystać z dorobku innych dziedzin nauki – np. geografii, psychologii, urbanistyki; Przedmiot badań socjologii miasta jest bardzo rozległy; Socjologia miasta jest gałęzią wiedzy o społeczeństwie, której przedmiotem rozważań są wielorakie aspekty życia społecznego, zorganizowanego według wzoru, któremu na imię „miasto” miasto rozumiane jako przestrzenna forma skupienia ludności. Problematyka socjologii miasta: 10 Badania nad przemianami w społecznej strukturze ludności miejskiej, w tym procesy migracyjne; Badania z zakresu ekologii społecznej i zagadnienia dotyczące stratyfikacji społecznoprzestrzennej; socjologia miasta a urbanistyka; Badania nad procesami adaptacyjnymi ludności w mieście; Problem rodziny miejskiej i kwestie mieszkaniowe; Kwestie dotyczące osiedli mieszkaniowych; Problem samorządu i władzy miejskiej; Badania nad wzorami życia; Badania nad zjawiskami patologii w mieście; T T rr aa dd yy cc yy jj nn aa w w ii ee jj ss kk aa ss pp oo łł ee cc zz nn oo śś ćć ll oo kk aa ll nn aa Lokalność (łac. locum) miejsce; nie przypisuje się jej konkretnych desygnatów, gdyż musi ona być rozpatrywana w odpowiednim kontekście społeczno-przestrzennym; lokalność musi być doprecyzowana przez kontekst; Pojęcie społeczności lokalnej również musi być doprecyzowane przez określony kontekst. Społeczność lokalna jest zawsze zbiorowością posiadającą powiązania z przestrzenią i nadająca jej swoisty charakter; społeczność lokalna posiada własną tradycję związaną z terytorium, które zamieszkuje; O tradycyjnej wiejskiej społeczności lokalnej można mówić w Polsce w okresie feudalnej wsi, Polski międzywojennej, a także współcześnie; Modelowa tradycyjna wiejska społeczność lokalna: 1. była ona niewielka liczebnie, więź miała charakter pierwotny; 2. miała ona zamknięty charakter; całość życia związana była z jedną grupą, strukturą społeczną, jednym miejscem; 3. była ona samowystarczalna; posiadała ona wszystkie niezbędne instytucje (służące zaspokajaniu potrzeb); 4. była ona względnie odizolowana, społecznie i przestrzennie od innych społeczności podobnego rzędu; 5. posiadała ona świadomość odrębności; 6. wszystkie działania skierowane były do wewnątrz, na członków społeczności; 7. była ona homogeniczna pod względem charakteru i organizacji pracy; 8. ludzie pozostawali w bliskim kontakcie z przyrodą; 9. ludzie myśleli w sposób bardzo konkretny; względem pór roku, powinności, pracy; System życia wiejskiego: Jest złożony z trzech podsystemów: 1. Tradycyjna rodzina chłopska; 2. Gospodarstwo rolne; 3. Instytucje; Tradycyjna rodzina chłopska: Wielość funkcji tej rodziny; jest ona w sposób specyficzny autonomiczna, bo spełnia dla jednostki prawie wszystkie funkcje; Fundamentalne znaczenie ma funkcja ekonomiczna, ale edukacyjna, socjalizacyjna przysposabiająca do życia i pracy na roli; W rodzinie tej występuje wyraźny podział na funkcje związane z płcią (wyraźny i mocny podział płci), zaobserwować można „dziedziczenie” funkcji kobiecych i męskich; Jest to rodzina patriarchalna; ze względu na role pełnione przez mężczyznę. Rola gospodarza to rola pełniona nie tylko w rodzinie, ale i w społeczności; to on przekazuje pozycję społeczną dzieciom; Relacje między ludźmi mają drugorzędne znaczenie; są to często związki kalkulowane – np. połączenie gospodarstw; Podporządkowanie dzieci rodzicom; dzieci są od nich zależne aż do momentu przekazania gospodarstwa; Podział ról między kobietę i mężczyznę przenosi się na całe gospodarstwo; rola kobiety11 nie jest całkowicie podrzędna jest doceniana; Gospodarstwo rolne: Jest to gospodarstwo rolne – nietowarowe; produkuje się dla rodziny, a nadwyżka jest przedmiotem wymiany; Jest podsystemem podporządkowującym sobie rodzinę; gospodarstwo jest podstawą egzystencji rodziny, czyni ja od siebie zależną; Instytucje: Instytucje tradycyjne organizacja wsi jest nieformalna; Instytucje takie jak dwór są zewnętrzne wobec wsi, nie są uważane za integralną jej część; Instytucje pojawiają się wtedy, gdy istnieje jakaś wyraźna potrzeba wymagająca zaspokojenia gdy jednostki nie są w stanie same poradzić sobie z pewnym problemem; Do ważnych instytucji zalicza się osoby cieszące się we wsi poważaniem i autorytetem – autorytety nie są abstrakcyjne, cieszą się nim osoby pełniące określone funkcje, a nie funkcje same w sobie); Tradycyjna społeczność lokalna może być traktowana jako mikrostruktura, bądź najmniejsza struktura pośrednia; może również być traktowana jako społeczeństwo tradycyjne, bojące się zmian, odznaczające się konserwatyzmem; Do zmian mogą przyczynić się czynniki zewnętrzne, czyli makroprocesy takie jak: Postęp techniczny, industrializacja; Rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej; Zmiany w rodzinie i gospodarstwie Ograniczeniu ulegają funkcje rodziny; utowarowienie gospodarstwa umożliwia sprzedaż nadwyżki i dysponowanie dodatkowymi środkami; Członkowie rodziny mogą zarabiać poza wsią i rolnictwem; Do pracy w przemyśle angażowani są mężczyźni, co powoduje zmianę roli mężczyzny e rodzinie i w całej społeczności. Rolę mężczyzny w gospodarstwie przejmuje kobieta, co powoduje często wzrost jej roli w całej społeczności; Kobiety zaczynają pracować w przemyśle, poza gospodarstwem, domagają się zmiany statusu rodziny; Gospodarstwo traci na znaczeniu, nie jest już jedynym źródłem utrzymania; Mimo, że współmałżonek nie miał na co dzień styczności z gospodarstwem (bo pracował zawodowo), to jednak miał on wpływ na decyzje dotyczące gospodarstwa; Następuje selekcja dzieci do kształcenia i do pracy „na gospodarstwie” (emigracja dziewcząt ze wsi do miasta); Zmiany w instytucjach 12 Inwazja instytucji formalnych; Nakładanie się na siebie zakresów obowiązków różnych instytucji; Przestaje istnieć skala wioskowej tradycyjnej społeczności lokalnej; wieś otwiera swoje granice; Szansą na odzyskanie integracji wsi było i jest utworzenie gmin; szansą jest również powstawanie mikroregionów społeczno-polityczno-administracyjnych; zmiany na wsi przebiegały wedle schematu: „otwieramy się nawet aż do dezintegracji, po to, aby zyskać ponowną integrację” (tym razem w ramach szerszego układu odniesienia); PP rr oo bb ll ee m m aa tt yy kk aa ii nn ss tt yy tt uu cc jj ii ii oo rr gg aa nn ii zz aa cc jj ii Zainteresowanie problematyką organizacji uwidoczniło się w latach ’60 i ’70. Związane było to z rozwijającym się wówczas podejściem funkcjonalno-systemowym. Dziś uważa się, ze prawidłowym podejściem jest badanie ruchów społecznych i organizacji trzeciego sektora; Instytucja to: 1. grupa ludzi wyposażona w odpowiednie środki działające na rzecz ludzi i w ich imieniu; 2. zespoły czynności, które wykonują ci ludzie w naszym imieniu; 3. środki, którymi dysponują ci ludzie w naszym imieniu; 4. szczególnie doniosłe czynności i role, wykonywane przez tych ludzi; Teoria organizacji E. W. Bakke’a: Organizacja społeczna jest trwałym systemem zróżnicowanych i subordynowanych działań ludzkich, wykorzystujących i przetwarzających i spajających specyficzny zespół środków w jedną problemową całość, zajmującą się zaspokajaniem poszczególnych potrzeb ludzkich; z wzajemnymi oddziaływaniami z innymi systemami działalności ludzkiej i zasobami w jej otoczeniu; Cechy organizacji: statut organizacji; środki działania; tok czynności (procesy działań); więzi organizacyjne; 1. Statut organizacji – statut stanowi dla organizacji jej własną konstytucję, jest opisem i regułą jej działania; Zawiera nazwę instytucji (dobra nazwa to taka, która informuje o celu, zadaniach organizacji stanowi jej wizytówkę); Zawiera informację o funkcji organizacji w stosunku do otaczającego ją środowiska i ludzi; Informuje o celach i zadaniach, które organizacja powinna realizować; Zawiera główne kierunki polityki, związane z realizacją celów i wypełnianiem funkcji; Zawiera dane dotyczące wzajemnych praw i obowiązków organizacji i otoczenia; Zaznaczone musi być znaczenie organizacji dla samorealizacji ludzi wewnątrz i na zewnątrz organizacji; Uzasadnienie dla celów, funkcji itd. realizowanych przez organizację; Symbole używane przez organizację; 2. Środki działania: 1. Podstawowe znaczenie dla organizacji mają zasoby (środki) ludzkie, gdyż pozwalają one zastąpić i przezwyciężyć niedobory innych środków; Ludzie są podmiotami i obiektami działań jednocześnie; M. Hirszowicz podkreśla rolę zasobów ludzkich w momentach zmiany społecznej; 2. Środki materiałowe, którymi dysponuje i dysponować może organizacja są wytworami działalności ludzkiej; 13 3. Środki kapitałowe, które są bogactwem, ale także symbolem bogactwa; takim środkiem może być również opinia organizacji; 4. Środki naturalne, czyli to wszystko, co może być przez organizację wykorzystane; 5. Środki ideowe, czyli idee i język organizacji, wykorzystywane w działaniach. Postulat badawczy: należy badać również uboczne skutki działalności organizacji; uboczne – a nie założone, a także funkcje ukryte (w rozumieniu Mertonowskim); Stosunki między organizacjami, a środowiskiem: Żadna organizacja społeczna nie tkwi w próżni, tkwi w środowisku społecznym. Ogólne problemy dotyczące relacji organizacji i środowiska: Dokonuje się tutaj nieustanny proces wymiany; im bardziej rozwinięte środowisko, tym bardziej złożona zależność; Organizacje czerpią ze środowiska zasoby: - ludzkie: ich znaczenie uwidacznia się w procesach zmian, transformacji (problem wykształcenia kadr); - materialne: środki materialne (budynki, teren itp.); - kultury duchowej: dorobek kultury prawnej, jakości systemu prawnego; Dwie tendencje w relacjach organizacjaśrodowisko: 1. Dążenie organizacji do uniezależnienia się od środowiska; Wiąże się to z zasobami; gdy są one niewystarczające, organizacja nie jest w stanie funkcjonować właściwie; Model równowagi – środowisko daje organizacji co tylko może, a organizacja odpłaca tym samym; Dążenie organizacji do samowystarczalności – (np. fabryka Poznańskiego posiadała własne bocznice kolejowe) – zawieranie umów, które są zabezpieczeniem, sprawowanie politycznej kontroli nad środowiskiem, upowszechnianie pewnych ideologii ważnych dla organizacji; tak by wywierały wpływ na środowisko, dzięki czemu środowisko wspierałoby organizację; 2. Kontrola środowiska nad organizacją; Próba uzależnienia organizacji od środowiska. Kontrola ta zdaje się być wszechstronna; Usługi proponowane przez organizacje są nieodpłatne; Wielkie organizacje monopolizują rynek; Indywidualizm, a kolektywizm w organizacjach: Jest to nowy obszar badań. Zajmuje się przeważnie skutkami transformacji – zmiany społecznej; Dwie podstawy, na których budowane jest działanie: 1. Kolektywizm – stawianie na zespoły; 2. Indywidualizm – rola jednostek; Organizacja – zespół ludzi pełniących role podporządkowane celowi; Kolektyw silnie związany jest z potrzebą bezpieczeństwa. Jednostka spodziewa się opieki ze strony organizacji. Ona to będzie dbała o interesy zawodowe i osobiste członków. Siła i prestiż organizacji to podstawa oceny jednostki; szczyci się ona tym, że może należeć do tej, a nie innej organizacji; 14 Kultura indywidualna zakłada że: Jednostka ma prawo chronić się; Decyduje o sobie samym; Jednostka ma ogromną potrzebę autonomii, która jest silniejsza niż potrzeba poczucia bezpieczeństwa; Dyspozycje motywacyjne Bass’a: Orientacja na zadania - indywidualna; Orientacja na samego siebie - indywidualna; Orientacja na innych – kolektywizm; Mity: Personifikacja zespołów – grupy, zespoły były traktowane jako superorganizm, złożony z jednostek rezygnujących z własnej tożsamości na rzecz grupy; Decyzje grupowe, zespołowe rozwiązania, praca w zespole – problemy rozwiązywane w grupie są lepiej, trafniej podejmuje się decyzje; Nowe spojrzenie na indywidualizm i kolektywizm: Wspiera się indywidualizm w zespołach – stosuje się dobór celowy (dobór cech osobowości), stawia się nacisk na jednostkę w konfrontacji z grupą, wzajemne liczenie się. Jednostka czerpie z grupy, a grupa z jednostki; Fazy wg Bilskiego: Powstanie organizacji; Rutynizacja; skostnienie (ludzie rozwijają się, uzupełniają wykształcenie, nabierają doświadczeń); Organizacja staje się za ciasna dla ludzi którzy ją 15 stworzyli 16
