INSTRUMENTY POCHODNE

INSTRUMENTY POCHODNE

Instrumenty pochodne to po prostu
instrumenty, które tworzone są w
oparciu o inne instrumenty, zwane
instrumentami bazowymi.
Początki instrumentów pochodnych związane są z
handlem towarami rolnymi. Znaczne wahania
ceny pszenicy w ciągu roku niekorzystnie
odbijały się na konsumentach i producentach, a
w efekcie na całej gospodarce.
Zawarcie umowy kupna-sprzedaży przed lub w
czasie zbiorów, w której ustalono cenę zboża i
termin dostawy, np. za kilka miesięcy.
Transakcje, w których dostawca i odbiorca
umawiali się na realizację umowy w
przyszłości po ustalonej wcześniej cenie,
pozwoliły na ustabilizowanie cen żywności
i równomierne rozłożenie popytu i podaży
w ciągu roku.
W I połowie XIX wieku w USA kontrakty na
dostawę produktów rolnych w przyszłości
trafiły do obrotu giełdowego. Pierwszy taki
rynek zorganizowano w 1848 r. na giełdzie
w Chicago.
Współcześnie kontrakty na towary fizyczne
mają znacznie mniejszy udział w rynku
instrumentów pochodnych niż kontrakty
na instrumenty finansowe.


GPW w Warszawie rozpoczęła notowania
instrumentów pochodnych w roku 1998.
Pierwszym tego typu instrumentem były
kontrakty terminowe na WIG20.
Kontrakty terminowe
To instrumenty finansowe, które
zobowiązują obie strony do zawarcia w
przyszłości, w określonym terminie,
transakcji na warunkach określonych w
kontrakcie.
Kontrakt terminowy, to po prostu transakcja,
która jest zawarta dziś, a zostanie
zrealizowana w przyszłości



Wystawiający kontrakt zobowiązuje się do
dostarczenia przedmiotu kontraktu (instrumentu
bazowego) w ustalonym terminie oczekując
spadku kursu instrumentu bazowego.
Nabywca kontraktu zobowiązuje się do
zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu
przedmiotu kontraktu, oczekując wzrostu kursu
instrumentu bazowego.
Obie strony biorące udział w transakcji mają
obowiązek wywiązania się z umowy bez względu
na to, czy dana transakcja jest korzystna czy
przyniesie straty.

W Polsce najbardziej popularne są
kontrakty terminowe na indeksy, a w
szczególności na indeks WIG20. Notowane
są kontrakty na MIDWIG i TechWIG oraz
kontrakty na akcje, obligacje i waluty
(euro i dolar amerykański).
Kontrakty terminowe
Umożliwiają uzyskiwanie dochodu w
sytuacji, gdy rynek instrumentów
bazowych znajduje się na fazie spadków.
Każda sytuacja na rynku jest dobra, aby
inwestować w kontrakty terminowe.
WARRANTY

Warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym
zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia
uprawnionym właścicielom warrantów kwoty
rozliczenia. Istnieją warranty kupna i sprzedaży.
W przypadku warrantu kupna jest to dodatnia
różnica pomiędzy ceną instrumentu bazowego
(na przykład akcji), a ceną wykonania określoną
przez emitenta. W przypadku warrantu
sprzedaży kwotą rozliczenia jest dodatnia różnica
między ceną wykonania, a ceną instrumentu
bazowego.
WARRANT KUPNA

Warrant kupna na 1 akcję spółki ABC z
terminem wygaśnięcia za rok. Aktualna
cena spółki ABC to 10 zł. Cena wykonania
warrantu to 15 zł. Cena warrantu 2 zł.
Warrant typu europejskiego
Sytuacja 1:
Cena rynkowa w dniu wykonania warrantu będzie niższa niż 15 zł. Warrant nie
zostanie wykonany, jego posiadacz poniesie stratę w wysokości równej
cenie nabycia warrantu, czyli 2 zł.
Sytuacja 2:
Jeżeli cena rynkowa akcji spółki ABC w dniu wykonania warrantu będzie wyższa
niż 15 zł., a nie wyższa niż 17 zł (np.. 16 zł).
Nie wykonanie warrantu kosztowałaby 2 zł (koszt nabycia warrantu)
Wykonanie warrantu kosztowałoby 1 zł, czyli różnicę między ostateczną
ceną rozliczeniową (16 zł), a ceną wykonania wariantu (15 zł) i ceną
nabycia warrantu (2zł).
Sytuacja 3:
Cena rynkowa akcji spółki ABC w dniu wykonania warrantu będzie wyzsza niż
15 zł (np. 18 zł). Posiadacz warrantu wykona go i uzyska zysk w
wysokości 1 zł, czyli różnicę między ceną rynkową akcji (18 zł), ceną
wykonania warrantu (15 zł) i ceną nabycia warrantu (2 zł).



WGP notowała warranty europejskie i
amerykańskie na akcje pojedynczych spółek,
indeksy giełdowe oraz kontrakty terminowe na
WIG 20.
Warranty opcyjne mogą być emitowane przez
różne podmioty. Najczęściej emitentami są
instytucje finansowe – banki i domy maklerskie.
Najpowszechniejsze są warranty opcyjne na
akcje innych spółek, które też są notowane na
rynku giełdowym.
Toksyczne opcje w Polsce
„Polskie firmy mogą stracić miliardy złotych”
(Rzeczpospolita 2008)
Nawet kilka miliardów złotych może kosztować przedsiębiorstwa
spekulacja na rynku walutowym.
Decydowały się one na skomplikowane transakcje, nie wierząc, że złoty
się osłabi. A to oznaczało nieuchronne straty.
Opcje walutowe to instrumenty mające zabezpieczyć ekspertów przed
ryzykiem kursowym. Ale w niektórych przypadkach firmy chciały
dodatkowo zarobić na transakcjach walutowych.
„Milionowe opcje na telefon”
(Puls biznesu 2008)
„Jestem na lekach. Po opcjach”
(Puls biznesu 2008)
OPCJE



Rodzaj pochodnego dający nabywcy opcji prawo do realizacji określonego
świadczenia.
Co zrobić, aby nie stracić, ale zachować szansę na dodatkowy zysk w przypadku
korzystnej zmiany cen. Taką możliwość daje nabycie opcji.
Opcja daje nam możliwość wyboru. Możemy zdecydować, czy chcemy
skorzystać z uprawnienia wynikającego z opcji, czy też nie.
Po drugiej stronie transakcji znajduje się wystawca opcji - osoba, która jest
zobowiązana do realizacji uprawnienia wynikającego z opcji. Opcja jest zatem
tzw. asymetrycznym instrumentem pochodnym - z jednej strony mamy
nabywcę, który ma uprawnienie, z drugiej zaś - wystawcę, który ma
zobowiązanie. Oczywistą konsekwencją tej asymetrii jest fakt, że za opcję trzeba
zapłacić (inaczej niż w przypadku kontraktów terminowych, gdzie uprawnienia i
zobowiązania stron były symetryczne).
Czym są te "uprawnienia
wynikające z opcji"?

W zależności od rodzaju opcji nabywca opcji ma prawo
do sprzedaży instrumentu bazowego - jest to tzw. opcja
sprzedaży (ang. put option - terminologia
anglojęzyczna jest o tyle istotna, że w żargonie
finansowym najczęściej będzie to "opcja put") lub do
zakupu instrumentu bazowego - jest to tzw. opcja
zakupu (ang. call option, w żargonie "opcja call")."). Co
prawda i tak każdy może kupować i sprzedawać bez
opcji, jednak ich istotą jest możliwość sprzedaży lub
zakupu instrumentu bazowego po określonej cenie,
zwanej ceną wykonania (realizacji).
Kiedy możemy zrealizować nasze
uprawnienie wynikające z opcji.

Mamy dwie możliwości - w zależności od rodzaju
opcji uprawnienie można zrealizować w
dowolnym momencie od zakupu opcji do jej
wygaśnięcia (jest to tzw. opcja amerykańska)
lub wyłącznie w dniu wygaśnięcia (jest to tzw.
opcja europejska). Te geograficzne nazwy nie
mają nic wspólnego z miejscem obrotu opcjami na świecie w zdecydowanej większości
handluje się opcjami amerykańskimi
SWAPY

Do instrumentów pochodnych zaliczane są tzw. "swapy", czyli transakcje
wymiany. Wymiany różnego rodzaju korzyści, które - m.in. z uwagi na
niedoskonałość rynku - różne podmioty mogą osiągać po różnym koszcie.
Najłatwiej będzie to wytłumaczyć na przykładzie kredytów w różnych
walutach. Jeśli z jakiegoś powodu potrzebujemy kredytu np. w jenach
japońskich, a jesteśmy przedsiębiorcą polskim, to będzie to kredyt dość
drogi (bo nie jest to produkt standardowy). Na pewno taki kredyt będzie
tańszy dla przedsiębiorcy japońskiego. Ale jeśli z kolei przedsiębiorca
japoński będzie potrzebował kredytu w złotych, to dla niego taki kredyt
będzie droższy. W związku z tym najlepszym rozwiązaniem będzie, jeśli
przedsiębiorca polski weźmie kredyt w złotych, japoński w jenach, a
następnie zamienią się (ang. swap) kwotami kredytu i płatnościami odsetek.


Transakcje wymiany mogą być dużo bardziej skomplikowane - mogą
dotyczyć formy oprocentowania kredytów - np. oprocentowania
stałego względem zmiennego. Korzyści ze swapów mogą odnosić też
przedsiębiorstwa, które w każdym przypadku będą miały tańszy
kredyt
- wynika to z wykorzystania tzw. korzyści komparatywnych.
Prawdopodobieństwo znalezienia podmiotów, które będą chciały tak
się zamienić płatnościami, jest mniejsze niż np. nabywcy i wystawcy
opcji. Dlatego też swapy nie są przedmiotem obrotu na
giełdach - pośrednictwem pomiędzy stronami transakcji zajmują
się dilerzy.
Literatura
M. Kachniewski, B. Majewski, P. Wasilewski –
„Rynek kapitałowy i giełda papierów
wartościowych”;
Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego „Przewodnik rekina giełdowego”;
J. Ziębiec – „Instrumenty pochodne”, X
Seminarium dla nauczycieli, Warszawa 2009
Materiały z kursu e-learningowego, pt. „Giełda
Papierów wartościowych i rynek kapitałowy”
Dziękuję z uwagę