Kształtowanie właściwej postawy przy instrumencie, wypracowywanie pozytywnych przyzwyczajeń i nawyków oraz ich wpływ na jakość gry na instrumencie w świetle techniki Alexandra Znaczenie postawy przy instrumencie oraz wielu przyzwyczajeń związanych z grą na fortepianie( sposób ułożenia stóp, ruchy głowy i całego korpusu, zachowanie przed rozpoczęciem gry i w czasie produkcji itp.) wydaje się oczywiste, a jednak u wielu uczniów, a także dojrzałych pianistów można zauważyć nieświadomie wykonywane ruchy, czynności, które w znaczący sposób rzutują na jakość wykonania - nawyków nie zawsze dobrych. Każdy, kto rozpoczyna naukę gry na instrumencie stanowi w tej sferze carte blanche i od początku nauki nabywa wiele nawyków, sposobów zachowania charakterystycznych tylko dla niego. Szkoda, jeśli te przyzwyczajenia są złe, a nauczyciel ich nie zauważa, bądź nie przywiązuje do nich jakiegokolwiek znaczenia. Po pewnym czasie sam grający nie jest w stanie obiektywnie ocenić tego, czy np. siedzi prosto i odpowiednio trzyma stopy, co więcej zła postawa wydaje mu się właściwa i odnosi wrażenie, że inaczej nie potrafi wygodnie usiąść. Dopiero czas i pojawiające się wraz z nim dolegliwości w postaci np. bólu pleców, karku, czy rąk sygnalizują, że coś jest nie w porządku. Można tu wymienić wiele zależności jakości postawy przy grze i jakości produkcji np.: - garbienie się przeszkadza w oddychaniu, a to negatywnie wpływa na jakość prowadzonej frazy, - zła postawa prowadzi często do usztywnienia i w efekcie do bólu korpusu lub kończyn, - nadmierne pochylenie lub odchylenie tułowia powoduje zbyt duży lub za mały nacisk palców na klawiaturę, - niewłaściwa postawa jest nieestetyczna. Nie bez powodu w "niemieckiej szkole" krąży powiedzenie, że najlepszymi nauczycielami są: lustro, metronom i taśma magnetofonowa. Dzięki tym urządzeniom uzyskujemy całkowicie obiektywną ocenę swoich wysiłków. Im mniej uwagi pochłaniają trudności natury fizycznej (możliwość wygodnego siedzenia, stania, poruszania się), tym więcej uwagi (i zaangażowania) możemy poświęcić zajmującym nas w danym momencie bieżącym sprawom i problemom. Niestety często nie tylko zła postawa, ale i sposób wykonywania wielu czynności bywa nieprawidłowy, ale robimy tak, bo do określonego sposobu przyzwyczailiśmy się. Dobrze, jeżeli ktoś w porę zwróci nam uwagę i pokaże, że coś możemy robić łatwiej i lepiej. Nauczyciel już od pierwszych zajęć z uczniem powinien zatem zwrócić uwagę na świadome ustawianie stóp, położenie korpusu, odtwarzanie tekstu, ponieważ tylko świadome wykonywanie czynności może wyeliminować złe nawyki, a wprowadzić dobre. Nie zdajemy sobie sprawy, że wiele zachowań, nad którymi pozornie nie jesteśmy w stanie panować, ma charakter głęboko zakorzenionego nawyku(utrwalanego latami, powtarzanego doświadczeniami), który uświadomiony, może zostać z czasem wyeliminowany . Należy przy tym zwrócić uwagę na psychofizyczną jedność organizmu i występujące w związku z nią "sprzężenie zwrotne": - spięte ciało wpływa na naszą kondycję psychiczną (blokuję się psychicznie), to z kolei prowadzi do jeszcze większego usztywnienia ciała itd. Jako przykład wpływu naszej postawy na jakość wykonywanych czynności może posłużyć jedna z zabaw przeprowadzanych na zajęciach grupowych techniki Aleksandra, polegająca na pokazaniu swoim ciałem stanu cierpienia i przygnębienia. Kiedy wszyscy uczestnicy zabawy przyjmą już postawy wyraźnie ukazujący taki stan, kierujący grupą proponuje roześmiać się na głos. Tylko nielicznym się to udaje . Opierając się na podstawowych zasadach techniki Alexandra (mającej bezpośrednie zastosowanie w nauczaniu gry na fortepianie) można ustalić pewien kanon, którego powinni trzymać się wykonawcy: 1. Sprawdzam, w jaki sposób siedzę. 2. Myślę o tym, co w utworze (mojej interpretacji) najważniejsze. 3. Nadaję myślom odpowiedni kierunek. Zwłaszcza ostatni punkt jest wyjątkowo ważny - nie myślę o tym, co robię (co mogę zrobić) źle, ale co należy zrobić, aby wykonanie było jak najlepsze. Oczywiście zasadniczą rolę gra tu świadome przygotowanie, które pozwala mi "nie myśleć" o szczegółach w trakcie koncertowania. I na koniec: nadmierna myśl o efekcie jest szczególną przeszkoda w procesie uczenia się nowych umiejętności lub zdobywania wiedzy (tak popularne u nas uczenie się dla stopni, dla rodziców, czy w oczekiwaniu nagrody, bez zainteresowania przedmiotem) . Jakub Międlar Bibliografia D. Kędzior - Technika Alexandra, Warszawa 1993 W. Chmielowska - Z zagadnień nauczania gry na fortepianie, Kraków 1963 H. Neuhaus - Sztuka pianistyczna, PWM 1970 Fr. Chopin - Szkice do metody gry fortepianowej, Musica Jagiellonica, Kraków 1995 J. Lhevine - Podstawowe zasady gry na fortepianie J. Dąbrowska - Zrozumieć dziecko, PARPA