Dorota Szlubowska

Dorota Szlubowska
nauczyciel wychowania fizycznego
w Szkole Podstawowej nr 29
im. Królowej Jadwigi
w Częstochowie
POSTAWA CIAŁA I KRYTERIA JEJ OCENY
Zaczynając nasze rozważania powinniśmy określić, co to jest postawa
ciała, jakie czynniki mają wpływ na jej kształtowanie i od czego jest ona
zależna?
Na podstawie obserwacji mówimy, że postawa ciała jest cechą
charakterystyczną każdego człowieka, rzutuje na to budowa ciała, a więc
sylwetka człowieka. Jak można określić postawę ciała i od czego ona zależy?
Istnieje wiele definicji. Większość z nich określa, że jest to swobodny układ
ciała w pozycji stojącej – sposób „trzymania się" osobnika. Inne określają, że
jest to nawyk ruchowy, w dużej mierze zależny od budowy naszego ciała,
sprawności funkcjonowania jego narządów i układów, a także działalności
człowieka jako istoty społecznej, a więc – charakteru jego pracy.
W poszczególnych okresach życia na zmiany postawy ciała mają
wpływ rożne czynniki. W okresie intensywnego rozwoju decydującą rolę
odgrywają zmiany proporcji ciała oraz stabilizacji mięśniowo – więzadłowej
postawy, natomiast po zakończeniu okresu rozwoju u człowieka dorosłego
największe znaczenie ma stan sprawności jego układu ruchu oraz charakter
długotrwale przyjmowanych pozycji w pracy.
W okresie szkolnym zwracamy uwagę na dwa okresy krytyczne
w kształtowaniu postawy ciała dziecka, gdyż wtedy właśnie powstaje lub
ujawnia się najwięcej wad postawy.
PIERWSZY OKRES KRYTYCZNY przypada na wiek 6 - 7 lat i związany
jest ze zmianą trybu życia dziecka, której istota tkwi w przejściu ze
swobodnego w dużej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko
reżimu ruchu –wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system
przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwy sposób. I dlatego
właśnie, w tym okresie szczególnie ważna jest dbałość o zapewnienie
dziecku właściwych warunków życia, pracy i wypoczynku zarówno w szkole –
do czego najbardziej predysponowany jest nauczyciel – jak i w domu.
Wypływa z tego, więc konieczność uczulenia również rodziców na te
sprawy, a także zaznajomienia ich z podstawowymi zasadami organizacji
życia dziecka w tym wieku pod kątem należytej dbałości o prawidłową
postawę ciała.
DRUGI OKRES KRYTYCZNY w kształtowaniu postawy ciała dziecka
przypada na wiek pokwitania, charakteryzujący się intensywnym
przyrostem wysokości ciała (nawet do około 20 cm). Jest to tzw. skok
pokwitaniowy. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później
tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz
istniejący uprzednio – układ środków jego ciężkości. Poprzednie czucie
i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków
morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest
niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach, gdyż szczyt jej
przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczycie wzrastania wysokości.
U dziewcząt ponadto – zwłaszcza tych wcześnie dojrzewających – występuje
tendencja do ukrywania rozwijających się piersi wysuwaniem barków do
przodu i zaokrąglaniem pleców.
Należy podkreślić istniejącą zmienność wieku, w którym dzieci
rozpoczynają i kończą okres pokwitania. U dziewcząt proces ten przebiega
w granicach 8,5-13,5 lat, u chłopców dwa lata później. Sytuację tę pogarsza
jeszcze fakt dłuższego odrabiania lekcji przez dzieci w związku z realizacją
programu szkolnego.
Wpływ na postawę ciała – poza zmianami fizjologicznym
i morfologicznymi, które cechują poszczególne okresy rozwoju danego
osobnika – ma także akceleracja rozwoju pokoleń stwierdzana w czasie
około 100 lat. Cechą charakterystyczną tego zjawiska jest smuklenie
budowy ciała, co wymaga skuteczniejszej stabilizacji mięśniowej,
a prowadzony przez nas siedzący i ubogi w ruch tryb życia wzmocnieniu
muskulatury nie sprzyja.
Powstaje więc pytanie, czy potrzebna jest rodzicom i nauczycielowi znajomość
tego zagadnienia?. Otóż jestem przekonana, że tak: z następujących powodów,
– rodzic i nauczyciel mogą szybciej i łatwiej dostrzec niewielkie odchylenia
od normy, jeżeli będą wiedzieć, na czym one polegają,
– a u dziecka ze stwierdzoną już wadą łatwiej i skuteczniej będą panowali
nad jej niwelowaniem i obiektywnie ocenią jego efekty.
Obserwacje z natury rzeczy mają jednak charakter objawowy i nie zastąpią
badań lekarskich, których zadaniem jest rozpoznanie przyczynowe.
Postawa ciała zależy więc od bardzo wielu różnorodnych i zmiennych
czynników (wiek, płeć, typ budowy ciała, środowisko: miasto lub wieś), dlatego
bezcelowe i niemożliwe jest skonstruowanie jednego wzorca postawy
idealnej.
-3-
KRYTERIA OCENY POSTAWY
Za podstawowe kryteria oceny postawy przyjmuje się maksymalną
sprawność i wydolność ustrojową, która warunkuje zdolność do pracy i życia.
Przez wydolność rozumiemy nie tylko tę, która charakteryzuje dziecko
aktualnie, lecz także przewidywane konsekwencje ewentualnych odchyleń,
które mogą się dopiero ujawniać w procesie dalszego rozwoju lub inwolucji.
Jednocześnie prawidłowości budowy, czy też postawy ciała, nie można
absolutyzować, ponieważ możliwości dostosowawcze ustroju są tak duże, że
niewielkie odchylenia w prawidłowej budowie ciała, np. odstające łopatki,
nieznaczna nierówność barków, nieznaczna szpotawość kończyn dolnych,
niewielkie odstawanie łuków dolnych żeber, nie wpływają na najważniejsze
funkcje z punktu widzenia wartości życiowo ustrojowej. Często osobnicy
znacznie odbiegający od kanonu doskonałości budowy ciała są bardzo
sprawni i wydolni. Dlatego też w ocenie prawidłowości budowy i postawy
powinniśmy zdawać sobie sprawę z prognostycznie ujmowanego zagrożenia
wadą.
Drugim kryterium, które powinno być podporządkowane poprzednio
omówionemu, jest kryterium estetyczne. W wychowaniu estetycznym
dbałość o swój wygląd nie tylko pod względem stroju, lecz i postawy ciała,
sposobu poruszania się powinna być kształtowana od najmłodszych lat. Dzieci 6
– 10 – letnie powinny być oceniane pod względem statyki ciała i jeżeli tego
wymaga stan ich postawy ciała, zakwalifikowane na gimnastykę
kompensacyjno – korekcyjną.
Celowe jest więc, by nauczyciel, oprócz znajomości dzieci zakwalifikowanych
przez lekarza, umiał ocenić zespół klasowy pod kątem jego potrzeb w zakresie
kształtowania postawy ciała. Pomocne w tym mogą być następujące metody:
1. Uproszczone oględziny ortopedyczne:
– od przodu i od tyłu, polegające na łączeniu wzrokiem określonych
punktów kostnych w pionie i w poziomie. Wykrycie wszelkich
asymetrii jest najczęściej związane z bocznym skrzywieniem
kręgosłupa. W takich przypadkach wczesna i fachowa pomoc lekarska
stwarza szansę usunięcia wady.
– badanie w skłonie, pomiar garbu żebrowego.
– oględziny z boku, pozwalające stwierdzić, czy u dziecka nie są
nadmiernie wysunięte ku przodowi, głowa i barki, a fizjologiczne
wygięcia w odcinku piersiowym(kifoza) i lędźwiowym(lordoza), nie
są zbyt silnie zaakcentowane lub przeciwnie – niewykształcone. Te
wady postawy, obserwowane z boku, drogą ćwiczeń
i odpowiedniego postępowania korekcyjnego udaje się je na ogół
usunąć.
-3-
2. Badanie ruchomości kręgosłupa, przy prawidłowym zakresie
ruchomości kręgosłupa w odcinku szyjnym dziecko powinno móc:
– dotknąć brodą mostka,
– dotknąć tyłem głowy, tj. potylicą pleców,
– siedząc na krześle z założonymi za oparcie rękami: dotknąć
małżowiną szną barku, kolejno w prawo i w lewo,
– dotknąć brodą barku z jednej i drugiej strony.
Przy prawidłowym zakresie ruchomości kręgosłupa w odcinku
lędźwiowym i piersiowym łącznie dziecko powinno:
– dosięgnąć podłoża dłońmi wykonując skłon.w przód o kolanach
wyprostowanych (tzw. ruchomość użytkowa).
3. Uzupełnieniem badania statycznego jest obserwacja chodu dziecka, a
w czasie wychowania fizycznego biegu, gdyż właśnie w ruchu część
odchyleń ujawnia się bądź nasila.
4. Ocena metodą punktowania, stan prawidłowy określa się jako „0"
odchylenia od normy, zależnie od cechy, w skali 1 – 2 i 3. Największa
liczba punktów możliwa do uzyskania w danym przykładzie
charakteryzuje postawę najgorszą.
5. Wzorce postaw nawykowych dzieci.
6. Testy przesiewowe do wykrywania zaburzeń układu ruchu, których
celem jest wykrywanie u dzieci i młodzieży zaburzeń układu ruchu:
a. Bocznego skrzywienia kręgosłupa (skoliozy)
b. Zniekształcenia statycznych kończyn dolnych: koślawości kolan
i stóp płasko – koślawych – u dzieci w wieku 4 i 6 lat.
7. Badanie symetrii klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas
skłonu w przód,( uwypuklenia wału mięśniowego okolicy lędźwiowej).
Znając sposoby diagnozowania wad postawy oraz kryteria jej oceny możemy
wprowadzić zasady i metody postępowania korekcyjnego w kształtowaniu
nawyku prawidłowej postawy – reedukacji posturalnej.
-4-
WYKAZ LITERATURY
1. J. Anyżewski: Wady postawy u dzieci. Warszawa 1960, PZWL.
2. M. Demel: Trzymaj się prosto (o gimnastyce korekcyjnej).
Warszawa 1972, PZWL.
3. M. Kutzner – Kozińska: Korekcja wad postawy. Warszawa 1981,
WSiP.
4. M. Kutzner – Kozińska, S. Owczarek, A. Skład: O indywidualizacji
rekreacyjno-korektywnych form aktywności ruchowej. Warszawa
1981, AWF.
5. W. Kuś: Dziecko z wadą postawy. Warszawa 1980, Instytut Wyd.
CRZZ.
6. C. Malczyk, A. Smolik: Gimnastyka wyrównawcza w szkole.
Warszawa 1963, Sport i turystyka.
7. A. Liedke, K. Wlaźnik: Kultura fizyczna w klasach I – III.
Warszawa 1983, WSiP.
Publikacja umieszczona w Serwisie Publikacji Nauczycieli „ODA”
Wydawnictwa „e media” Częstochowa
http://awans.szkola.pl