1 ZAPOBIEGANIE WADOM POSTAWY U DZIECI
advertisement
ZAPOBIEGANIE WADOM POSTAWY U DZIECI ( informacja skierowana do rodziców, dyrektorów przedszkoli, szkół oraz nauczycieli ) Postawa ciała jest cechą charakterystyczną każdego człowieka. To ogólne wyrażenie oznacza sylwetkę, uwarunkowaną budową ciała, a także sposobem trzymania i poruszania się człowieka w pozycji pionowej. Postawa jest cechą indywidualną i zmienną nie tylko w rozwoju osobniczym, lecz także w ciągu dnia. W postawie przejawia się także samopoczucie człowieka. Zadowolenie i optymistyczne nastawienie do życia podświadomie wpływa na prostowanie tułowia, unoszenie głowy, lżejsze bardziej sprężyste ruchy ciała. Zapobieganie wadom postawy ma ogromne znaczenie zarówno ze względu na kształtowanie harmonijnej i estetycznej sylwetki u dzieci, jak też dlatego, że przeciwdziała wytworzeniu się podłoża, na którym powstają w późniejszym wieku zniekształcenia i bóle kręgosłupa. Wadliwie ukształtowany kręgosłup jest bardziej podatny na uszkodzenia i przedwczesne zużywanie się częściej ulegających zwyrodnieniom chrząstek stawowych oraz krążków międzykręgowych. Zapobieganie powstawaniu wad postawy u dzieci pozwala uniknąć dolegliwości i bólów kręgosłupa u dorosłych. Leczenie powstałej już wady jest trudniejsze i długotrwałe lub nawet niemożliwe, z tych względów również korzystniej jest unikać tej sytuacji i czynników mogących sprzyjać wytworzeniu się wadliwej postawy. Żadnemu z rodziców nie jest chyba obojętny wygląd dziecka. Często spoglądają na nie z miłością i troską, czy nie jest zbyt blade, czy nie będzie chore, czy ładnie ubrane itp. Jakże często ci sami rodzice nie dostrzegają wad postawy. Przychodzą z dzieckiem do lekarza dopiero wtedy, gdy wada postawy jest już zaawansowana, gdy powstały już nieodwracalne zmiany w układzie mięśniowym i kostnym. Jedyną wówczas rzeczą, którą można zrobić, to nie pozwolić na dalszy postęp kalectwa. A przecież można tego uniknąć, odpowiednio wcześnie zgłaszając się do specjalisty. Rodzice powinni wiedzieć, jak groźne w skutkach może być nawet niewielkie odchylenie, skrzywienie kręgosłupa, jakie są wady postawy ciała, czym one grożą, jak można ich unikać, a gdy już zaistnieją, jak im przeciwdziałać. Poprzez wczesne rozpoznanie, konsekwentne leczenie, a przede wszystkim przez umiejętne dbanie o kręgosłup i postawę ciała można zapobiegać wadom postawy i chorobom kręgosłupa. W poszczególnych okresach życia człowieka różne czynniki mają wpływ na zmiany postawy ciała. Kręgosłup jest trzonem postawy. Postawa ta zależna jest więc w znacznej mierze od zmian w jego ukształtowaniu. W okresie szkolnym wyróżnia się dwa okresy krytyczne w kształtowaniu postawy ciała dziecka, ponieważ wtedy powstaje najwięcej wad postawy. - Pierwszy taki okres to wiek dziecka 6-7 lat, wiąże się to ze zmianą trybu życia. W swobodny ruch, wysiłek i odpoczynek wkracza narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych ławkach. Z tego względu ważne jest zapewnienie dziecku właściwych warunków życia, pracy i wypoczynku w szkole i w domu. - Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy to wiek pokwitania, w którym dochodzi do intensywnego przyrostu wysokości ciała. Jest to tzw. skok pokwitaniowy. Zaczyna się od wzrostu kończyn, a potem tułowia. Zmieniają się proporcje ciała oraz istniejący układ ośrodków ciężkości. Wcześniejsze czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmiennych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest mało wystarczalna do jej stabilizacji. Aby pokonywać trudności tego okresu ważne jest wykazanie troski rodziców i nauczycieli o skuteczne przeciwdziałanie i zapobieganie mogącym pojawić się wadom postawy. Rodziców należy nauczyć patrzeć na dziecko pod kątem dostrzegania pewnych objawów, aby im przeciwdziałać. 1 Do najczęstszych wad postawy należą: plecy okrągłe – to garbienie się, wysuwanie głowy i barków ku przodowi, odstawanie łopatek, klatka piersiowa spłaszczona, plecy wklęsłe – to zaznaczone wygięcie krzywizny lędźwiowej ku przodowi, wypięty brzuch, podkurczone nadmiernie mięśnie, plecy okrągło – wklęsłe – to połączenie w/w wad, plecy płaskie – charakterystyczne spłaszczenie obu krzywizn piersiowej i lędźwiowej, boczne skrzywienie kręgosłupa (skoliozy). Wady statyczne kończyn dolnych: kolana koślawe – to wygięcie kończyn w stawie kolanowym do wewnątrz –„X” kolana szpotawe – w kształcie „O”, wygięcie kończyn w stawie kolanowym na zewnątrz, płaskostopie. Postawę dziecka kształtuje środowisko, w którym najistotniejszą rolę odgrywa dom i szkoła. Rodzice od najmłodszych lat powinni zadbać o właściwe odżywianie dziecka, szkodliwe jest zarówno niedożywienie, jak i przekarmienie. Nadmierny ciężar ciała przy słabej muskulaturze stanowić może poważny czynnik pogłębiający wadę, stąd w przypadku nadwagi dobrze jest stosować dietę odchudzającą oraz zintensyfikować ogólną aktywność ruchową. - Rodzice powinni kontrolować czas, który dziecko spędza przed komputerem czy telewizorem. Długotrwałe korzystanie z komputera, oglądanie telewizji związane jest z przebywaniem dziecka w wymuszonej pozycji siedzącej i w znacznym stopniu ma wpływ na pogorszenie się postawy ciała. - W czasie odrabiania lekcji tułów powinien być wyprostowany i oddalony od stołu 3–5 cm, nogi piszącego powinny dotykać całymi stopami podłoża lub podnóżka. Podczas odrabiania lekcji głowa powinna być nieznacznie pochylona nad stołem, zaś odległość oczu od końca długopisu powinna wynosić 30 – 35 cm, łokcie nie powinny leżeć na stole, ale wystawać nieco poza jego brzeg, zeszyt należy umieszczać na wprost środka piersi piszącego tak, aby prawy róg zeszytu leżał wyżej niż lewy. Odrabianie lekcji powinno być przerywane co 30–40 minut zabawą ruchową lub pracą, która wymaga ruchu. - Rodzice muszą zapewnić odpowiednie warunki nocnego wypoczynku, tzn. dziecko musi mieć łóżko o dość twardym materacu i tylko małą poduszeczkę pod głowę, a sen dziecka powinien trwać 9 – 10 lub nawet 11 godzin (w zależności od wieku). Wiele wad postawy ciała powstaje w okresie nauki szkolnej, sama droga do szkoły to konieczność niesienia zeszytów i książek. Tornister pierwszoklasisty nie może być zbyt duży waga nie powinna przekraczać 10 do 15% masy ciała ucznia powinien posiadać ergonomiczną, odpowiednio usztywnioną ściankę przylegająca do pleców jego ciężar powinien być rozłożony symetrycznie cięższe rzeczy powinny być umieszczane na dnie, a lżejsze wyżej tornister powinien mieć równe, szerokie szelki długość szelek powinna umożliwić swobodne wkładanie i zdejmowanie, jednocześnie zapewniając jak najlepsze przyleganie tornistra do pleców zalecane jest dodatkowe zapięcie spinające szelki z przodu klatki piersiowej tornister należy nosić na obu ramionach konieczne jest kontrolowanie przez rodziców zawartości tornistra, aby zapobiec noszenia zbędnych rzeczy 2 Aktualnie obowiązujące przepisy prawne ( Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002r,. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach – Dz. U. z 2003r. Nr 6, poz. 69 ze zm.) nakładają na dyrektora szkoły lub placówki obowiązek: - zapewnienia uczniom możliwości pozostawienia części podręczników i przyborów szkolnych w pomieszczeniach szkolnych - nabywania wyposażenia posiadającego odpowiednie atesty i certyfikaty - dostosowania sprzętów, z których korzystają uczniowie do wymagań ergonomii ( dla określonego wzrostu dziecka właściwie dobrany pod względem wysokości stolik i krzesło ). Dyrektorzy szkół powinni pamiętać, że dostosowanie do wymagań ergonomii stolików i krzesełek zakupionych do 2007r., oceniamy wg normy PN-ISO 5970:1994, natomiast zakupionych po 2007r. oceniamy wg normy PN-EN 1729-1:2007. - Ponieważ nauka odbywa się w warunkach kilkugodzinnego siedzenia w „meblach szkolnych” ( stoliki, krzesełka), dlatego też ich odpowiednie rozmiary mają wpływ na postawę ciała ucznia. W klasach I-III dzieci mają własne klasopracownie, łatwiej jest wówczas dobrać właściwy rozmiar stolików i krzesełek. Należy dążyć do tego, aby także dzieciom starszym zapewnić właściwe warunki nauki, zróżnicować wysokość stołów i krzeseł. Nieodpowiednie wymiary mebli - zbyt wysokie lub zbyt niskie siedzenia i pulpity, zła proporcja pomiędzy wysokością jednego i drugiego, niewłaściwy sposób siedzenia podczas pisania - z jedną ręką na pulpicie, a drugą opuszczoną, mogą być jedną z przyczyn wad postawy. Jednostronność siedzącego trybu życia w połączeniu z objawami znużenia, które wywołuje wysiłek umysłowy, powoduje typową nawykową wadliwą postawę ciała, a temu należy przeciwdziałać. - Oprócz właściwego doboru wysokości „mebli szkolnych” do wzrostu dziecka istotne są także ćwiczenia śródlekcyjne. Ich działanie skierowane jest na rozciągnięcie i rozluźnienie mięśni nadmiernie napiętych, z jednoczesnym wzmocnieniem grup mięśniowych rozciągniętych na wskutek siedzenia w ławkach. Ćwiczenia śródlekcyjne mają także korzystny wpływ na układ krążenia i oddechowy. Ćwiczenia tego typu powinny stanowić integralną część procesu nauczania i wychowania, a zatem mogą być wykonywane na każdej jednostce lekcyjnej. Powinny odbywać się w sali lekcyjnej przy otwartych oknach, trwać od 2 do 4 minut. Celem ćwiczeń śródlekcyjnych jest przerwa w pracy umysłowej, pożądana zmiana pozycji, czy choćby wprowadzenie dobrego nastroju w klasie. Ćwiczenia spowodują odprężenie całego organizmu, przyspieszą krążenie krwi, pogłębią oddech, co w efekcie podniesie sprawność umysłową uczniów i zmobilizuje ich do dalszej pracy. Bardzo często dzieci, u których dom nie ukształtował właściwych postaw do kultury fizycznej, mogą je nabyć dopiero w procesie nauczania w szkole pod wpływem naśladownictwa koleżanek, kolegów, nauczycieli. - Nauczyciel, a zwłaszcza nauczyciel wychowania fizycznego, odgrywa istotną rolę w kształtowaniu właściwych postaw, nawyków higienicznych i zdrowotnych swoich wychowanków, nie powinien on narzucać uczniom swojego zdania, ale dyskretnie wskazywać to, co ważne, właściwe i cenne dla zdrowia. W pracy zawodowej ważna staje się umiejętność odkrywania indywidualnych cech osobowościowych ucznia, jego możliwości, zainteresowań. To umiejętności, zaangażowanie nauczyciela mogą skutecznie zachęcić dziecko do systematycznej aktywności ruchowej, do codziennych ćwiczeń. - Najlepszym czynnikiem wpływającym na zmianę postawy ucznia jest taka organizacja lekcji, aby wystąpiły w niej pożądane reakcje u ucznia: radość, zadowolenie, satysfakcja. Należy uświadomić najmłodszym konsekwencje wadliwego sposobu siedzenia, noszenia tornistrów, chodzenia czy stania oraz nauczyć prawidłowego wykonywania w/w czynności. Należy kłaść nacisk na dokładność wykonywanych ćwiczeń i dążyć do wyrobienia nawyku utrzymywania prawidłowej postawy w czasie stania, chodzenia, biegu. 3 - Korygowanie wad postawy poprzez zajęcia na pływalni jest bardzo lubianą przez dzieci formą terapii. Zajęcia na basenie pozwalają łączyć przyjemność, jaką jest dla dziecka przebywanie w wodzie i doskonalenie umiejętności pływackich z oddziaływaniem terapeutycznym, którego dziecko – zaabsorbowane ruchem w wodzie – może nawet nie dostrzegać. Zajęcia w wodzie są atrakcyjną formą aktywności ruchowej. Specyfika środowiska wodnego umożliwia odciążenie kręgosłupa, wpływa hartująco, pozwala stosować różnorodne ćwiczenia oddechowe. Środowisko wodne sprzyja rozluźnieniu mięśni i elongacji (wydłużaniu) kręgosłupa, a przez to ułatwia przyjęcie prawidłowej postawy ciała. Ruchy lokomocyjne w wodzie pozwalają likwidować przykurcze mięśniowe, odpowiedzialne za wady postawy ciała oraz umożliwiają wzmacnianie gorsetu mięśniowego, utrzymującego skorygowaną postawę. Wiele osób uważa, że jedynie pływanie jest skutecznym sposobem leczenia wad postawy. Stanowisko takie prezentuje także część lekarzy. Zajęcia korekcyjne sprowadzają się do zabiegów terapeutycznych, w których dziecko powinno brać czynny, świadomy udział. Nad prawidłowością wykonywania tych czynności powinni czuwać nauczyciele, a także rodzice uczniów. Profilaktyka wad postawy Profilaktyka wad postawy u dzieci i młodzieży realizowana jest poprzez: codzienna dbałość o utrzymanie prawidłowej postawy eliminację czynników stanowiących zagrożenie wystąpieniem wady zapewnienie dziecku odpowiedniej dla niego ilości ruchu, umożliwiającej wszechstronny i harmonijny rozwój fizyczny regularna kontrole stanu zdrowia. Skuteczność działań profilaktycznych opiera się na systemowym realizowaniu zadań przez osoby odpowiedzialne za wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży: rodziców, pracowników oświaty i ochrony zdrowia, w zakresie posiadanych przez te osoby uprawnień. Szczególny wpływ na poprawę ogólnego stanu zdrowia, podnoszenie wydolności i sprawności fizycznej oraz rozwijanie zainteresowań i uzdolnień dzieci przypisuje się odpowiedniej dla dziecka ilości ruchu. Kultura fizyczna, realizowana w szkole w formie zajęć wychowania fizycznego jest dla większości uczniów jedyna systematyczną i zorganizowaną formą ruchu. W zajęciach powinni uczestniczyć wszyscy uczniowie, bez względu na uzdolnienia ruchowe. Dla dzieci uczęszczających do przedszkoli oraz klas nauczania początkowego szkoły podstawowej aktywność fizyczna winna być realizowana w formie gier i zabaw ogólnorozwojowych, stymulujących rozwój motoryki dziecka, w klasach starszych szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych w formie zajęć rekreacyjno-sportowych. Cele działań profilaktycznych Działania w zakresie profilaktyki wad postawy u dzieci i młodzieży w środowisku nauczania i wychowania mają na celu: wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju psychofizycznego uczniów rozwijanie i doskonalenie sprawności ruchowej i tężyzny fizycznej uczniów wyrównywanie zaburzeń w rozwoju motorycznym rozwijanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych zwiększenie świadomości zdrowotnej uczniów, rodziców/opiekunów i nauczycieli w zakresie wad postawy, ich przyczyn, skutków oraz roli profilaktyki kształtowanie nawyków prawidłowej postawy ciała u dzieci i młodzieży wczesne wykrywanie nieprawidłowości w zakresie postawy ciała zmniejszenie liczby dzieci i młodzieży z wadami postawy oraz ograniczenie ich następstw 4 wdrożenie do rekreacji ruchowej z uwzględnieniem elementów zapobiegania wadom postawy oraz korekcji zaburzeń zagrażających lub istniejących u młodzieży Spodziewane efekty działań profilaktycznych Spodziewanymi efektami działań w zakresie profilaktyki wad postawy u dzieci i młodzieży w środowisku nauczania i wychowania winny być: wzrost aktywności ruchowej dzieci i młodzieży poprawa ogólnej sprawności fizycznej dzieci zmniejszenie częstości występowania wadliwych postaw ciała u dzieci wzrost świadomości uczniów i rodziców na temat wad postawy i zagrożeń z nich wynikających wykształcenie u dzieci i młodzieży umiejętności samooceny, samokontroli i korekcji postawy. Wady postawy stały się współcześnie zjawiskiem społecznym, obejmują znaczny odsetek dzieci i młodzieży. Szacuje się, że wykazuje je co trzecie dziecko. Powodują one zatroskanie rodziców, nauczycieli oraz instytucji oświatowych i państwowych. Przyswajanie od najmłodszych lat nawyków prawidłowych pozycji podczas codziennych czynności zaowocuje w wieku dojrzałym sprawnością i bezbolesnością kręgosłupa. Chcąc mieć zdrowy i sprawny kręgosłup należy o niego dbać przez całe życie. Praca nad postawą ciała powinna trwać nieprzerwanie całą dobę: w domu, w szkole i na podwórku; przy nauce, zabawie i przy posiłkach; w dzień i w nocy. Nie możne liczyć na trwałe efekty ten, kto najpilniej nawet ćwiczy, ale niweczy osiągnięte rezultaty nieracjonalnym życiem, szkodliwymi ruchami i pozycjami. Należy również pamiętać o następstwach, jakie za sobą mogą pociągnąć: niewłaściwy tryb życia, pracy i wypoczynku, niekorzystne przyzwyczajenia, nieodpowiednie podejście do odczuwanych dolegliwości i do leczenia. 5
