1. Postawa prawidłowa i wada postawy

Opracowała
mgr Anita Opałka
nauczyciel – kształcenia zintegrowanego
ZPO Szkoła Podstawowa
im. Z. Kopra w Słupi
( badania przeprowadzone z udziałem
dzieci 7 - 10 letnich)
Słupia 2004
2
Spis treści
Wstęp...........................................................................3
Rozdział I Problem badawczy w świetle literatury
przedmiotu
1. Postawa prawidłowa i wada postawy – podstawowe pojęcia
i definicje.....................................................................................4
2. Podział wad postawy...................................................................7
Rozdział II
Analiza wyników badań własnych
1. Częstość występowania wad postawy u badanych dzieci 7 –9
letnich..........................................................................................8
2. Dominujące wady postawy u badanych dzieci..........................10
Podsumowanie i wnioski ................................................................15
3
Wstęp
Od kilkunastu lat opinia publiczna wykazuje zaniepokojenie stanem
zdrowia dzieci i młodzieży, a jako kryterium oceny podaje się znaczny wzrost
występowania u dzieci i młodzieży widocznych wad postawy.
Wady postawy i budowy są konsekwencją gwałtownych zmian środowiska oraz
trybu życia współczesnego społeczeństwa. Człowiek w swych mechanizmach
obronno – adaptacyjnych
nie jest w stanie nadążyć za dynamiką zmian
cywilizacji.
U każdego człowieka można wskazać niebezpieczne etapy życia dotyczące
rozwoju biologicznego. Mówimy wówczas o etapach krytycznych w
posturogenezie. Jednym z takich okresów jest młodszy wiek szkolny.
Dziecko zdrowe ma znaczną potrzebę ruchu, tymczasem system nauki szkolnej
doprowadza do sytuacji, że uczeń sam dobrowolnie rezygnuje z ruchu, nawet
mając wolny czas, spędza go siedząc przed telewizorem lub przy komputerze
przez większą część dnia. Wady budowy i postawy ciała podlegają korektywie
przez gimnastykę korekcyjną. Efekty można osiągnąć jedynie na wczesnym
etapie rozwoju dziecka.
Podjęcie problematyki wad postawy i schematu postępowania korekcyjnego
u dzieci w wieku 7 – 9 letnich podyktowane było chęcią uzyskania odpowiedzi
na pytanie :
„ Jaki odsetek dzieci wykazuje wady postawy ciała i jakiego rodzaju wady
dominują u badanych dzieci?”
4
Rozdział I
Problem badawczy w świetle literatury
przedmiotu
1.Postawa prawidłowa i wada postawy – podstawowe
pojęcia i definicje
Na podstawie obserwacji możemy powiedzieć, że postawa ciała jest cechą
charakterystyczną każdego człowieka. Na to ogólne wrażenie rzutuje także
budowa ciała, a więc sylwetka człowieka. Istnieje wiele definicji określających
postawę ciała oraz od czego ona zależy. Większość z nich określa, że jest to
swobodny układ ciała w pozycji stojącej – sposób ,,trzymania się osobnika”1.
Postawą ciała nazywamy ,,indywidualne ukształtowanie ciała i położenie
poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej”2.
Inne sformułowania definicji postawy ciała zawierają uzupełnienie, że ,,jest
nawykiem
ruchowym
neurofizjologicznym,
kształtującym
się
na
określonym
kostno-stawowym-więzadłowym,
podłożu
mięśniowym,
środowiskowym i emocjonalno-wolicjonalnym”3.
Postawa ciała jest cechą charakterystyczną każdego człowieka. To ogólne
wrażenie wyznacza sylwetka, uwarunkowana budową ciała a także sposobem
trzymania i poruszania się człowieka w pozycji pionowej.
Postawa jest cechą indywidualną i zmienną nie tylko w rozwoju osobniczym, ale
także w ciągu dnia. W postawie przejawia się także samopoczucie człowieka.
Swobodną postawę ciała człowiek może poprawić poprzez napięcie
odpowiednich grup mięśniowych. „Czynnie poprawiona postawa w odróżnieniu
A. Jopkiewicz, E. Suliga, Biologiczne podstawy rozwoju człowieka, Radom- Kielce, 1998, s. 221
T. Kasperczyk, Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie, Kraków,1994 , s. 9
3
J. Wilczyński , Korekcja wad postawy człowieka, Starachowice, 2001,s. 15
1
2
5
od swobodnej – nawykowej jest układem wymuszonym i nosi nazwę postawy
bacznej”4.
Postawa nawykowa jest rzeczywistą postawą człowieka i dlatego ona powinna
stanowić przedmiot badania lekarskiego w odróżnieniu od postawy bacznej.
Ponieważ postawa zależy od bardzo wielu różnorodnych i zmiennych
czynników (wiek, płeć, typ budowy ciała, środowisko: miasto lub wieś),
zdefiniowanie prawidłowej postawy ciała jest niezwykle trudne. Wielu autorów
przedstawia raczej uwarunkowania prawidłowej postawy oraz podaje ogólne jej
opisy i kryteria jakie powinna spełniać.
Postawa ciała zależy od rasy, typu somatycznego, wieku i płci. Istotną rolę
odgrywają także czynniki genetyczne, od których zależy prawidłowość budowy
ciała, typ budowy oraz typ charakteru.
Prawidłowa postawa ciała według J. Wilczyńskiego powinna:
- zapewnić zrównoważenie i stabilność ciała,
- stanowić dogodną pozycję wyjściową do różnych ruchów,
- zapewnić dużą wydolność statyczno- dynamiczną,
- zapewnić ekonomię wydatku energetycznego,
- nie zaburzać czynności narządów wewnętrznych,
- spełnić wymogi estetyczne i psychiczne”5.
T. Kasperczyk cytuje za N. Wolańskim, że przez postawę prawidłową należy
rozumieć ,,taką, jaka występuje w dostatecznie dużym odsetku, aby można ją
było uznać za znamienną dla danej klasy wieku czy okresu ontogenezy, a
jednocześnie jest charakterystyczna dla dzieci zdrowych, o poprawnym rozwoju
fizycznym i psychicznym oraz wydolności ruchowej”6.
Prawidłowa postawa to harmonijne i bezwysiłkowe ułożenie poszczególnych
elementów postawy w stosunku do osi długiej ciała oraz taki rodzaj normalnego
4
T. Kasperczyk, Wady postawy... op. cit., s.9
J.Wilczyński, Korekcja wad... op. cit., s. 20
6
N.Wolański cyt. za Kasperczykiem, Wady postawy ...op. cit., s.9
5
6
sposobu trzymania się, który pozostaje w zgodności z dynamiką rozwojową
człowieka w danym okresie rozwoju.
Podsumowując można powiedzieć, że ,,prawidłowa postawa to taka, która
występuje dostatecznie często, aby można ją było uznać za charakterystyczną
dla danej populacji”7.
Postawę ciała zdefiniowano wyżej jako trzymanie się osobnika w pozycji
stojącej. Według tej definicji wadą postawy nazywamy „każdy odmienny od
normalnego sposób trzymania się osobnika”8.
T. Kasperczyk uważa, iż wada postawy to „odchylenie od ogólnie przyjętych
cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu
budowy”9.
W celu ujednolicenia różnych definicji należy stwierdzić, że wady postawy to
zmiany w wyprostowanej swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie różnią
się od postaw typowych dla danej płci , wieku i rasy .Wady postawy są
wynikiem zmian patologicznych i mogą występować we wszystkich
płaszczyznach ciała, przejawiają się głównie zmianami kształtu kręgosłupa oraz
odcinków ciała bezpośrednio z nim związanych.
J. Wilczyński, Korekcja wad... op. cit., s. 22
J. Wilczyński, Korekcja wad ...op. cit.,s.22
9
T. Kasperczyk, Wady postawy...op. cit., s.11
7
8
7
2. Podział wad postawy
Według T. Kasperczyka do najczęściej spotykanych wad postawy należą:
1. Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej
- pogłębienie kifozy piersiowej, tzw. plecy okrągłe,
- pogłębienie lordozy lędźwiowej, tzw. plecy wklęsłe,
- pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej tzw. plecy okrągłowklęsłe,
- plecy płaskie.
2. Boczne skrzywienia kręgosłupa – skoliozy.
3. Wady klatki piersiowej
- klatka piersiowa lejkowata, tzw. szewska,
- klatka piersiowa kurza.
4. Wady kończyn dolnych
- kolana koślawe,
- kolana szpotawe,
- stopa płaska ( płaskostopie ).
8
Rozdział II
Analiza badań własnych
1. Częstość występowania wad postawy u badanych dzieci 7- 9 letnich
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż wady postawy
stanowią istotny problem zdrowotny dzieci 7- 9 letnich (ryc. 1, tabela 2).
Z przebadanej grupy uczniów w wieku 7-9 lat, aż 70 % uczniów ma różnego
rodzaju wady postawy ciała.
29,90%
uczniowie z wadami
postawy
70,10%
Ryc.1. Badani uczniowie z uwzględnieniem wad postawy
uczniowie bez
stwierdzonych wad
postawy
9
Tabela 2 Zestawienie wad postawy ciała dzieci 7 – 9 letnich
Wiek
w latach
7
8
9
Razem
Liczba uczniów z wadami
Liczba uczniów w klasie
n
%
n
%
17
25,00
29
29,90
22
32,35
29
29,90
29
42,65
39
40,20
68
100,00
97
100,00
W oparciu o uzyskane wyniki badań stwierdzono, iż w przebadanej grupie
7– latków ponad 58% dzieci wykazuje wady postawy ciała. U 8 i 9 latków
obserwujemy jeszcze większą ilość dzieci z wadami, co stanowi aż
75%
(ryc.2.). Wyniki te potwierdzają, iż wady postawy ciała są istotnym problemem
w tych grupach wiekowych.
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
liczba badanych
74,35%
75,86%
58,62%
7
uczniowie ogółem
8
9
wiek w latach
uczniowie z wadami
Ryc.2. Badani uczniowie z uwzględnieniem wad postawy ciała z
poszczególnych
roczników
10
2. Dominujące wady postawy u badanych dzieci.
Analizę zbiorczą poszczególnych rodzajów wad postawy ciała u
przebadanych dzieci z podziałem na grupy wiekowe prezentuje tabela 2.
Tabela 3. Występowanie poszczególnych rodzajów wad postawy ciała
Rodzaje wad postawy
Wiek
w latach
7
8
9
Razem
Boczne
skrzywienie
Płaskostopie
kręgosłupa skolioza
Plecy
okrągłe
Plecy
wklęsłe
Koślawość
kolan
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
10
25.00
2
18.19
1
12.50
4
57.15
-
-
11
27.50
5
45.45
4
50.00
1
14.28
1
50,00
19
47.50
4
36.36
3
37.50
2
28,57
1
50,00
40
100.00
11
100.00
8
100.00
7
100.00
2
100.00
11
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
% 41,23
11,34
płaskostopie
boczne
skrzywienie
kręgosłupa
8,24
plecy
okrągłe
7,21
2,06
plecy wklęsłe koślawość
wady postawy ciała
Ryc. 3. Częstość występowania poszczególnych wad postawy u badanych dzieci
Badania wykazały (ryc. 3.), iż najczęściej występującą wadą postawy ciała u
dzieci 7 – 9 letnich jest płaskostopie, co stanowi około 41% przebadanych
dzieci. Dość często występuje także boczne skrzywienie kręgosłupa około 11%,
oraz plecy okrągłe 8% i plecy wklęsłe 7%. Rzadziej pojawia się wada
koślawości kolan około 2%. Wady takie jak: płaskostopie czy boczne
skrzywienie kręgosłupa ciągle utrzymują się na poziomie zbyt wysokim i w
przypadku braku interwencji do złych rokowań zdrowotnych na przyszłość.
Badając występowanie wad postawy dzieci 7 – 9 letnich w zależności od płci
zauważono, iż więcej wad postawy występuje u dziewcząt niż u chłopców,
prawie każda dziewczyna ma wadę postawy, natomiast u chłopców przypada na
co drugiego. Dokładną analizę tego problemu przedstawia tabela 4.
12
Tabela 4. Występowanie wad postawy w zależności od płci
Dziewczęta
Wiek
w
latach
7
8
Razem
Ogółem
N
%
n
%
n
%
10
25,64
7
24,14
17
25,00
10
25,64
12
41,38
22
32,35
48,72
10
34,48
29
42,65
100,00
29
100,00
68
100,00
19
9
Chłopcy
39
Częstość występowania poszczególnych wad postawy u badanych dzieci w
wieku 7 – 9 lat przedstawiono na rycinach 4,5,6,7,8.
%
22,72
25
20
15
13,79
11,76
10
5
0
7
8
9
wiek w latach
Ryc. 4. Częstość występowania bocznego skrzywienia kręgosłupa - skoliozy w
poszczególnych grupach wiekowych
13
%
18,18
20
15
10,34
10
5,88
5
0
7
8
9
wiek w latach
Ryc. 5. Częstość występowania pleców okrągłych w poszczególnych grupach wiekowych
%
25
23,52
20
15
10
4,54
5
6,89
0
7
8
9
wiek w latach
Ryc.6. Częstość występowania pleców wklęsłych w poszczególnych
grupach wiekowych
14
%
4,54
5
4
3,44
3
2
1
0
0
7
8
wiek w latach
9
Ryc. 7. Częstość występowania koślawości kolan w poszczególnych grupach wiekowych
%
70
60
65,51
58,82
50
50
40
30
20
10
0
7
8
9
wiek w latach
Ryc. 8. Częstość występowania płaskostopia w poszczególnych grupach wiekowych
Przedstawione na rycinach badania wykazują, iż największy odsetek dzieci z
wadami bocznego skrzywienia kręgosłupa – skoliozy jak i skoliozy połączonej z
płaskostopiem przypada na wiek 8 lat. Koślawość kolan stwierdzono u dzieci w
wieku 8 i 9 lat, ale jest to znikomy procent w porównaniu z płaskostopiem, które
występuje w każdym przedziale wieku, czyli 7,8 i 9 lat w znacznej ilości: 50% u
8 – latków, 59% u 7 – latków, aż po 66% u dzieci w wieku 9 lat.
15
Podsumowanie i wnioski
Stwierdzono, że wady postawy stały się współcześnie zjawiskiem społecznym,
bowiem obejmują znaczny odsetek dzieci i młodzieży.
Po przebadaniu 97 dzieci, aż u 68 stwierdzono wady postawy. Najczęściej
występującą wadą jest płaskostopie, stwierdzono je u 41% przebadanych dzieci.
Boczne skrzywienie kręgosłupa – skolioza, występuje u co ósmego dziecka,
podobnie jak plecy okrągłe i plecy wklęsłe, natomiast koślawość kolan jest
znikoma.
Wczesna interwencja w przypadku wykrycia wad postawy ciała może w
dużej mierze zapobiec pogłębianiu się tych wad.
Ważne jest więc prowadzenie badań postawy ciała u dzieci przedszkolnych i
szkolnych w klasach pierwszych. Pozwoli to na wczesne etapowe prowadzenie
postępowania korekcyjnego. Skuteczność oddziaływania będzie tym większa,
im będzie ono bardziej zgodne z naturalnym charakterem zmian rozwojowych,
jakie zachodzą w danym wieku. Szybkie tempo zmian ontogenetycznych danej
cechy umożliwia też szybsze uzyskiwanie poprawy w wyniku stosowania
ćwiczeń ruchowych.
Skuteczność oddziaływań korekcyjnych zależy również od wdrożenia w
praktyce
zmodyfikowanego
programu
wychowania
fizycznego
z
wyeksponowaniem ćwiczeń ruchowych koordynujących lub zapobiegających
wadom postawy ciała.
Ćwiczenia korekcyjne powinny być tak ukierunkowane, aby sprzyjały
kształtowaniu prawidłowej postawy ciała i stymulowały prawidłowy rozwój
ruchowy.