KARTA DOBREGO MIEJSCA

KARTA DOBREGO
MIEJSCA
II ROK MSU GOSPODARKA PRZESTRZENNA
UNIWERSYTET GDAŃSKI
Gdańsk 2014
Karta Dobrego Miejsca
Czym jest karta?
Karta dobrego miejsca jest swoistym przewodnikiem w tworzeniu dobrych przestrzeni publicznych.
Podjęto w niej próbę charakterystyki cech miejsca, takich jak na przykład lokalizacja czy forma użytkowania,
które w wysokim stopniu mogą predysponować do powstawania miejsc przyjaznych ludziom. Ponadto Karta
wytycza pożądane kierunki zmian w kreowaniu miejsc w przestrzeni, jak też charakter kontynuacji
niniejszych działań.
Jak powstała karta?
Niniejsze opracowanie zostało przygotowane na podstawie prelekcji oraz dyskusji podjętych
w ramach konwersatorium nt. „Nowych instrumentów zarządzania jakością przestrzeni publicznych” pod
opieką dr inż.arch. Artura Kostarczyka, przez studentów II roku magisterskich studiów uzupełniających
kierunku gospodarka przestrzenna na Uniwersytecie Gdańskim.
Przybliżone zostały między innymi następujące tematy referatów:
1. Sustainable cities – ekomiasta (Przemysław Barszczewski)
2. Cittaslow –Międzynarodowa Sieć Miast Dobrego Życia (Anna Gralewska)
3. W poszukiwaniu miary jakości przestrzeni publicznej (Sylwia Różańska)
4. Prezydencki projekt ustawy o ochronie krajobrazu jako prawny instrument kształtujący
jakość przestrzeni publicznej (Izabela Siłkowska)
5. Przestrzeń blokowisk – placemaking (Magdalena Łojewska)
Po każdej z prezentacji następowała żywotna dyskusja, w czasie której studenci wyrażali swoje poglądy
oraz dzielili się posiadaną wiedzą i doświadczeniem. Na ostatnim spotkaniu odbyła się dyskusja
podsumowująca zajęcia, w trakcie której debatowaliśmy nad kwestiami takimi jak:
 Jaka kontynuacja cech miejsca?
 Jakie kryteria lokalizacji dobrego miejsca?
 Jakie użytkowanie dobrego miejsca?
 Jaka forma/geometria przestrzeni?
 Jaki plan działania/scenariusz?
Owocem powyższych działań oraz zdobytej wiedzy jest stworzenie wspólnymi siłami Karty Dobrego Miejsca.
Czym jest miejsce?
Jak nauczał Yi Fu Tuan, klasyk rozważań o miejscu - miejsce to przestrzeń która ma dla nas
znaczenie, przestrzeń w której się zatrzymujemy. Miejsce to także szczególna lokalizacja w przestrzeni,
którą zauważamy i potrafimy odtworzyć z naszej pamięci (mapy mentalne Kevina Lyncha). Można
powiedzieć, że miejsce to „znacząca lokalizacja”.
Dlaczego dobre miejsca są tak ważne?
Przestrzeń w której żyjemy wpływa na nasze samopoczucie, wydajność pracy oraz kontakty
międzyludzkie. Nieprzyjazne miejsca generują stres, agresję i zmniejszają tendencję do zachowań
prospołecznych. Każdy aspekt naszej działalności odbywa się w jakiejś przestrzeni, cały czas jesteśmy
umiejscowieni w zmieniającym się otoczeniu. Dlatego też warto zadbać, aby miejsca w których przebywamy
miały dobry wplyw na jakość naszego życia. Odpowiednio zagospodarowane przestrzeni publiczne mogą
wywrzeć pozytywny wpływ na nasze zachowanie, usposobienie czy nastrój.
Dobre miejsce …









…stworzone jest poprzez partycypację społeczną.
…cechuje się wysoką estetyką.
…dostosowane jest do potrzeb wszystkich użytkowników.
…spełnia zasady zrównoważonego rozwoju.
…sprzyja nawiązywaniu relacji międzyludzkich.
…ustala priorytet transportu pieszego, rowerowego i zbiorowego nad samochodami;
…nie przytłacza ilością i formą reklam;
…stwarza możliwość do odpoczynku i rekreacji;
…stanowi wizytówkę danej miejscowości, dzielnicy, osiedla.
Ryc. 1 Chmura myśli - skojarzeń z dobrym miejscem, efekt „burzy mózgów”
Kryteria lokalizacji dobrego miejsca:
1. Dostępność komunikacyjna:
• wygoda poruszania się ludzi:
• forma sprzyjająca pieszym;
• forma sprzyjająca niepełnosprawnym;
• korzystne położenie względem transportu zbiorowego:
* dostępność dotarcia dla
samochodów oznacza
możliwość pozostawienia ich
w niedalekim sąsiedztwie
docelowego miejsca, bez
znacznego wprowadzania ich
w jego krajobraz np. parkingi
podziemne, park&ride…
• dostępność dotarcia* do pojazdów (samochody, rowery)
• możliwość dostosowania miejsca do przyszłych potrzeb komunikacyjnych.
2. Wyrazistość:
• czytelność:
- łatwość rozpoznania „z zewnątrz”;
- łatwość poruszania się „wewnątrz”;
• obecność charakterystycznych form ułatwiających orientację (budynki, mała architektura);
• bogactwo elementów budujących tożsamość (np. pomniki)
3. Lokalizacja wygodna dla spotkań i aktywności:
• funkcjonalność – zgodność formy z przeznaczeniem;
• bliskość usług;
• wygoda poruszania się zarówno dla mieszkańców lokalnych jak i turystów;
• bezpieczeństwo lokalizacji.
Ryc. 2 Przykład wnętrza urbanistycznego zapraszającego do kolejnego elementu systemu przestrzeni publicznych:
Lejkowate wyjście z rynku w Krakowie w kierunku Wawelu. Źródło: Google Earth
Jakie użytkowanie w dobrym miejscu?
1. Dobre miejsce to miejsce o autentycznych, rodzimych funkcjach – użytkowanie a klimat miejsca.
• Gentryfikacja: wypiera rodzime aktywności z centrum miast, bezpowrotnie niszcząc klimat miejsca
(jak np. starówki większości polskich miast pozbawione małych, rodzinnych sklepów, warsztatów i in.
pierwotnie rozwijających się tam funkcji.)
• Potrzebne jest wsparcie dla drobnych lokalnych przedsiębiorców, tworzących niepowtarzalną ofertę i
wyjątkową atmosferę (patrz np. Christopher Alexander „Język wzorców” rozdział „Sklepy w których
sprzedaje sam właściciel”)
2. Dobre miejsce to miejsce o bogatej ofercie handlowej.
• Dobrej jakości miejsca handlowe i usługowe przyciągają wielu ludzi, generują ruch i wzbudzają
zainteresowanie, pozwalają na zaspokojenie potrzeb - Handel wzmaga żywotność miejsca
• Wysoka renta urbanistyczna tłumi handel w centrach miast: Coraz mniej dobrej jakości miejsc
handlowych i usługowych w przestrzeni publicznej- trudno dysponując taką ofertą handlową
konkurować z bardziej atrakcyjnymi CH – główne ulice w takiej formie nie zatrzymują przechodnia
(przykład Świętojańskiej w Gdyni, dawniej luksusowego „salonu miasta” z bogatą ofertą handlową,
obecnie
siedziba
placówek
bankowych,
sklepów
z
odzieżą
używaną
i
gastronomicznych- ulica straciła swą renomę i zainteresowanie mieszkańców).
3. Dobre miejsce to przestrzeń społeczna.
• Dobre miejsce to przestrzeń dla ludzi, a nie dla samochodów:
- polityka w której przechodzeń > rower > samochód
• Dobre miejsce to przestrzeń interakcji i komunikacji
4. Dobre miejsce zaspokaja potrzeby człowieka
 Dobre miejsce odniesione jest do ludzkiej skali i ludzkich potrzeb
 Dobra przestrzeń to przestrzeń użyteczna
 Im więcej możliwości tym lepsza ocena miejsca(patrz afordancje Jamesa Gibsona).
tanich
punktów
 Piramida Maslowa a dobre miejsce: Im więcej potrzeb można zrealizować w danym miejscu tym
lepsze jest to miejsce, przy czym potrzeby muszą być realizowane w porządku od potrzeb niższego
rzędu do wyższego tj. nawet wysoki poziom estetyki nie ulepszy miejsca jeśli człowiek nie czuje się
w nim bezpiecznie lub nie może w nim spełnić fundamentalnych potrzeb (pozbawione jest
użyteczności)
Człowiek realizuje swoje potrzeby nie
tylko przez działania w przestrzeni, ale
także poprzez interakcje z przestrzenią.
W związku z powyższym dobre miejsce
to nie tylko miejsce w którym możemy
spełniać fundamentalne potrzeby czy
potrzeby społeczne, to również miejsce
bezpieczne i estetyczne, otwarte na
wszelkie twórcze działania.
Ryc. 3 Hierarchia potrzeb według Abrahama Maslowa a ich realizacja poprzez kontakt z otoczeniem
Forma dobrego miejsca
1. Forma dostosowana do funkcji i charakteru zdarzeń, które się w nim odbywają oraz do przyzwyczajeń
użytkowników i uwarunkowań kulturowych oraz przyrodniczych
2. Forma powinna zachęcać do chwilowego bądź dłuższego zatrzymać się i powrócenia
3. Dobre miejsce ma czytelną hierarchię użytkowania – każdy uczestnik zna zasady przebywania i
przemieszczania się
(ruch pieszy, rowerzyści, komunikacja zbiorowa, komunikacja indywidualna)
4. Zaletą dobrego miejsca jest czytelność geometryczna wzorowana na
średniowiecznych założeniach
5. Miejsce powinno być dostosowane do wszystkich użytkowników (w każdym wieku: 8-88, dla
niepełnosprawnych, dla posiadaczy zwierząt)
6. Preferencja systemu małych przestrzeni publicznych nad dużymi obiektami typu galerie handlowe –
usługi w parterze budynków ożywiają ulicę
7. Ideałem jest zwarty system miejsc o wielofunkcjonalnym charakterze projektowany w ludzkiej skali z
możliwością alternatywnego przemieszczania się pieszo lub na rowerze bez konieczności użycia
samochodu (idea zwartego miasta)
8. Mała architektura pełni funkcję ozdobników, które zmieniają wyobrażenie o danym miejscu.
Użycie kolorowych form dla ożywienia a nie oszpecenia.
9. Warto pozwolić ludziom wyklarować swoje miejsce i wydobyć z niego piękno – to społeczeństwo nadaje
charakter i formuje miejsca publiczne.
Ryc. 4 Przykład miejsca niedostosowanego do przyzwyczajeń użytkowników:
Pętla tramwajowa Gdańsk Chełm: A. 2008 rok - układ zaprojektowany B - 2011 roku - układ użytkowany
Jaka kontynuacja cech miejsca?
1. Dobre miejsce to miejsce o autentycznych, rodzimych cechach.
2. Cechy fizyczne i mentalne miejsca.
 Szacunek dla historii - obiekty zabytkowe są nie do odtworzenia, nie do podrobienia. Czy burzenie
i odbudowywanie na nowo w takiej samej formie ma sens?;
 Odnalezienie cech „złych” - wymagających zmiany;
 Wyszukanie dobrych cech – tych które należy uwydatnić i zaakcentować;
 Drobne, „kosmetyczne” zmiany często wystarczają, aby miejsce zmieniło charakter ;
 Zachowawczy stosunek do charakteru miejsca, mentalnej historii miejsca;
 „Wypłukiwanie różnorodności z miasta” - główny problem przestrzeni po rewitalizacji. Rewitalizacja
bardzo często przyczynia się do zmiany charakteru miejsca przez gentryfikację funkcyjną - drobne
usługi wypierane są przez handel sieciowy, usługi hotelarskie, galerie.
 Badania przestrzeni - w zakresie historycznym i socjologicznym - konieczne przed podjęciem prac
projektowych
 Partycypacja społeczna warunkiem powstania miejsca służacego mieszkańcom.
Jak stworzyć dobre miejsce?
1.Dwa kroki potrzebne do stworzenia „dobrego miejsca”:
1.
Kształtowanie
bezpośredniego
otoczenia
i
wykorzystanie
tych
działań
do
aktywizacji
społeczeństwa;
2. Tworzenie miejsc mogących pełnić rolę uniwersalnych obszarów śródmiejskich rozwijającej się
dzielnicy.
2. Działania powinny być prowadzone jednocześnie na dwóch płaszczyznach:
 Tanie działania tymczasowe
 Rozbudowana koncepcja docelowa
3. Realizacja projektu może przebiegać według następującego planu:
1. Analiza przestrzeni, w której będą odbywać się działania oraz społeczności mającej związek
z danym miejscem, sprawdzenie uwarunkowań prawnych i administracyjnych terenu, pozyskanie
środków pieniężnych i partnerów;
2. Stworzenie zespołu prowadzącego projekt oraz wstępne rozplanowanie budżetu;
3. Stworzenie
szczegółowego
harmonogramu
działań,
adekwatnego
do
wielkości
terenu
i planowanych prac, pamiętając o buforze czasowym na ewentualne niespodziewane opóźnienia;
4. Zorganizowanie akcji informującej i promującej działania (w szczególności wśród społeczności,
której dotyczy projekt);
5. Spotkania planistyczne z mieszkańcami (praca „z ludźmi”, a nie „dla ludzi”);
6. Planowanie rozwiązań technicznych (sposobu montażu małej architektury; wybór materiałów;
angażowanie lokalnej społeczności pytając czy dysponują odpowiednimi narzędziami lub
umiejętnościami, które przydadzą się podczas realizacji projektu);
7. Zakup materiałów, planowanie dostaw;
8. Prace właściwe (z przy udziale mieszkańców);
9. Wspólne świętowanie ukończenia prac, które wzmacnia więzi społeczne i buduje poczucie
tożsamości z danym miejscem;
10. Ewaluacja projektu, sprawdzenie czy udało się zrealizować zamierzone cele, zastanowienie się co
przeprowadzono w sposób zadowalający, a co można udoskonalić i wyciągnięcie wniosków na
przyszłe działania.