Grecja – raport o stanie gospodarki w latach 2000
advertisement
Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Sylwia Stasiewicz Nr albumu: 373712 Aneta Szpakiewicz Nr albumu: 373107 Maciej Świtała Nr albumu: 372532 Grecja – raport o stanie gospodarki w latach 2000 - 2014 Praca zaliczeniowa na ćwiczenia z Makroekonomii I Prowadzący: mgr Łukasz Matuszczak Warszawa, maj 2016 0 Streszczenie Praca podejmuje analizę greckiej gospodarki. Ponadto porównuje ona sytuację gospodarczą Grecji i Polski. W analizowanym okresie Republika Grecka zmagała się z kryzysem zadłużeniowym, który miał duży wpływ na różne sektory gospodarki tego państwa oraz innych krajów na świecie. Dynamika PKB znacząco spadła osiągając wartości ujemne. Kryzys silnie zachwiał rynkiem pieniężnym, a także uderzył w rynek pracy Grecji. W tym samym czasie znacząco wrósł też dług publiczny Grecji. Wystąpiło też zjawisko deficytów bliźniaczych. 1 SPIS TREŚCI WSTĘP ................................................................................................................................. 4 (oprac. Sylwia Stasiewicz) ROZDZIAŁ I. Aktywność gospodarcza: wahania koniunktury i struktura gospodarki ...... 5 (oprac. Sylwia Stasiewicz) 1.1. Wzrost gospodarczy i jego źródła ................................................................................. 5 1.2. Oszczędności i inwestycje …......................................................................................... 9 ROZDZIAŁ II. Równowaga finansów publicznych ........................................................... 13 (oprac. Maciej Świtała) 2.1. Saldo budżetu państwa ….............................................................................................. 13 2.2. Dług publiczny ….......................................................................................................... 17 ROZDZIAŁ III. Pieniądz i ceny ……………...................................................................... 19 (oprac. Aneta Szpakiewicz) 3.1. Dynamika wzrostu cen …………................................................................................. 19 3.2. Podaż pieniądza i stopy procentowe ........................................................................... 22 ROZDZIAŁ IV. Rynek pracy ………………….................................................................. 25 (oprac. Aneta Szpakiewicz) 4.1. Podaż pracy …………………………………………………………………………... 25 4.2. Zatrudnienie: wielkość i struktura ……………………………………………………. 25 4.3. Wynagrodzenia ………….……………………………………………………....….. 28 4.4. Bezrobocie …………………………………………………………………………... 29 ROZDZIAŁ V. Równowaga płatnicza……………............................................................. 34 (oprac. Maciej Świtała) 5.1. Struktura bilansu płatniczego ………………………………………………………… 34 5.2. Kurs walutowy ……………………………….............................................................. 39 2 PODSUMOWANIE ……………….........................................................................................42 (oprac. Sylwia Stasiewicz) BIBLIOGRAFIA .....................................................................................................................43 ZESTAWIENIE SPISÓW……………………………………………………………………44 3 WSTĘP Współczesna Grecja była rozwiniętym krajem, o wysokim wskaźniku rozwoju społecznego. W latach 1981-2008 nastąpiły znaczne przeobrażenia gospodarcze, a także rozpoczął się szybki rozwój gospodarczy. W gospodarce o przewadze rolnictwa i przemysłu większą rolę zaczęły odgrywać usługi. Od 2002 r. Grecja zrezygnowała z własnej waluty, przyjmując euro. Począwszy od roku 2008 notowano gwałtowny spadek PKB. W 2013 trafiła do grupy państw rozwijających się, co było pierwszym przypadkiem degradacji kraju do tej grupy. Jest także członkiem wielu organizacji międzynarodowych. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie syntetycznego obrazu gospodarki Grecji w latach 2000-2014, poprzez pryzmat szeregu poznanych zjawisk ekonomicznych. Ze względu na temat i strukturę pracy najbardziej uzasadnionym przy jej pisaniu wydaje się podział ze względu na elementy składające się na sytuację gospodarczą kraju. W pierwszym rozdziale pracy zajęliśmy się aktywnością oraz strukturą gospodarki, a także opisaliśmy jest rozwój w latach 2000-2014. Drugi rozdział dotyczy finansów publicznych, czyli przedstawia analizę salda budżetu państwa oraz deficytu budżetowego. Następnie zostały omówione informacje na temat zmian cen oraz pieniądza. W czwartym rozdziale przedstawiliśmy elementy rynku pracy w Grecji. Natomiast w ostatnim, piątym rozdziale dokonaliśmy analizy struktury bilansu płatniczego oraz kursu walutowego. Na końcu naszej pracy zawarliśmy podsumowanie i wnioski z przeprowadzonej analizy. Niniejsza praca oparta została w dużej mierze o dane statystyczne pochodzące z baz danych Banku Światowego, a także Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Warto nadmienić, iż w pracy wykorzystano najaktualniejsze i najbardziej wiarygodne materiały. 4 ROZDZIAŁ I Aktywność gospodarcza: wahania koniunktury i struktura gospodarki 1.1. Wzrost gospodarczy i jego źródła Grecka gospodarka w latach 2000-2014 przeszła bardzo duże zmiany. W tym okresie wystąpił kryzys zadłużeniowy. Informacje o zagrożeniu przedstawiono już w początkach 2003 r. Należy jednak zauważyć, że gospodarkę korzystnie stymulowały wówczas przygotowania do organizacji letnich Igrzysk Olimpijskich. Natomiast początkowy spadek stóp procentowych, po przyjęciu waluty euro i powszechne ówcześnie odczucie bardzo wysokiej inflacji skłaniały rząd i podmioty prywatne do coraz szerszego korzystania z kredytów. Od roku 2008 zaznaczył się gwałtowny spadek PKB, przekraczający 25%. Miał on wpływ również na wielkość PKB w Polsce i Unii Europejskiej, gdzie w 2009 roku był on ujemny. Utrzymywało się zjawisko niemożności osiągnięcia płynności płatniczej przez budżet państwa i przedsiębiorstwa. W marcu 2014 zaległości w zbiorze podatków i opłat pobranych od obywateli wynosiły 57,2 mld euro, co stanowiło kwotę kilkakrotnie przekraczającą całość środków w detalicznym obrocie towarami i usługami. Ponad 30% kredytów, w tym hipotecznych, nie było obsługiwanych od ponad 6 miesięcy, mimo uprzednich restrukturyzacji. Wartość nieruchomości nie równoważyła pozostałej do spłacenia kwoty kredytu. Oprocentowanie kredytów od roku 2008 wzrosło 2–2,5 krotnie, przy jednoczesnym spadku podaży nowych kredytów. 5 Rys. 1. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto per capita w Grecji, Polsce i UE Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Z analizy danych wynika, że tendencja spadkowa PKB Grecji rozpoczęła się w III kwartale 2008 roku, a od III kwartału 2012 roku wskaźniki wskazują na poprawę, mimo nadal odnotowywanych spadków. Rok 2014 był rokiem zatrzymania recesji w Grecji. Zauważalne było polepszenie sytuacji gospodarczej kraju. Nastąpiła zmiana PKB, który po raz pierwszy od 6 lat osiągnął wynik dodatni. Warto również zaznaczyć, że dynamika wzrostu PKB per capita nie jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia wielu czynników, takich jak szarej strefy, stanów edukacji i służby zdrowia, długości życia, a także zanieczyszczenia środowiska. Dzięki konsekwentnie wprowadzanym reformom grecka gospodarka wyszła z 6 letniej recesji i obecnie przechodzi przez fazę stabilizacji. Grecki Urząd Statystyczny opublikował dane, z których wynika, że w III kwartale 2014 roku w porównaniu z III kwartałem 2013 roku wydatki na konsumpcję ogółem wzrosły o 2,3%. Odnotowywana jest dalsza poprawa salda rachunku bieżącego. Po osiągnięciu w 2013 r. nadwyżki na rachunku bieżącym (po raz pierwszy od 1948 r.) na poziomie 1,2 mld euro, tj. 0,7% PKB, z danych Banku Centralnego Grecji wynika, że po I kwartale 2014 r. deficyt na rachunku bieżącym spadł o 53,15%, do 1 mld euro, wobec 2,2 mld euro rok wcześniej. O jego poziomie zadecydował wzrost dodatniego salda usług i transferów bieżących oraz poprawa ujemnego salda dochodów. 6 Rys. 2. Dynamika wzrostu PKB w Polsce i Grecji Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Mimo udanej organizacji Olimpiady, okres 2002-2012 przyniósł głęboki regres udziału Grecji w europejskim i globalnym rynku turystycznym. W roku 2013 powrócił zdecydowany wzrost. Grecję odwiedziło wtedy 17,923 mln turystów (15,5% więcej niż w roku poprzednim). Liczba przyjazdów zagranicznych w okresie styczeń - wrzesień 2014 r. wzrosła o 22,2% w stosunku do analogicznego okresu 2013 roku, osiągając rekordową liczbę 19.0 mln przyjazdów. Liczba przyjazdów z Europy wzrosła o 22,6% i stanowiła 89,0% wszystkich przyjazdów. W roku 2013 turystyka w Grecji1: - wytwarzała 16,4% PKB - równoważyła 51,2% deficytu handlowego - zatrudniała co piątego pracującego w kraju - wspomagała większą część rynku wewnętrznego, generując obrót w wysokości 34 mld euro. 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://sete.gr/en/statistical-data-library/statistics-repository/ 7 Rys. 3. Wybrane podstawowe kategorie wskaźników rozwoju gospodarczego Grecji w II kwartale 2013 roku Źródło: http://www.statistics.gr/ Wskaźnik inflacji (CPI) w II kwartale 2013 wykazywał tendencję deflacyjną: IV 13/IV 12 minus 0,6%; V 13/V 12 minus 0,4%; VI 13/VI 12 minus 0,4%, a zmiany miesięczne w 2013 roku odpowiednio: 0,5%; -0,2%; -0,2%. W II kwartale stopa bezrobocia minimalnie spadła do 27,1% (w I kwartale 2013 roku 27,4%), zatrudnionych było 3 632 184 osób a bezrobotnych 1 350 435 osób. Wskaźnik produkcji przemysłowej (IPI) w II kwartale 2013 był zróżnicowany, w kwietniu wyniósł 0,6 %; w maju -5,2% a w czerwcu 0,4%. Wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI) w czerwcu 2013 roku, po trzech wcześniejszych miesiącach spadku odnotował wzrost o 0,6% (VI 2013/VI 2012). W okresie 12 miesięcy wzrósł o 1,9%. Wskaźnik sprzedaży detalicznej w II kwartale 2013 roku jest ujemny, zmiany w poszczególnych miesiącach wynosiły: kwiecień -14,9%; maj -2,6% i czerwiec -7,5%. 8 Nadal trudna sytuacja istnieje w produkcji budowlanej. Mimo iż, w czerwcu 2013 roku (w porównaniu do czerwca 2012) spadek tej produkcji wyniósł -8,1% to w okresie I półrocza odnotowano spadek o 37,6%. 1.2. Oszczędności i inwestycje W latach 2000-2011 wydatki rządu Grecji kształtowały się na poziomie powyżej 105% PKB b.r. (Rys. 4.). Było to efektem szeregu zasiłków socjalnych otrzymywanych przez obywateli i przyczyniło się do kryzysu gospodarczego. Jednocześnie możemy również zauważyć znaczny wzrost konsumpcji w stosunku do PKB b.r. w latach 2007-2013, co było wynikiem m.in. właśnie wspomnianych wcześniej świadczeń socjalnych. Rys. 4. Wydatki krajowe brutto (% PKB b.r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. 9 Rys. 5. Konsumpcja całkowita (% PKB b.r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Rys. 6. Wartość dodana w przemyśle Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. W latach 2000-2014 w Polsce wartość dodana w przemyśle stanowiła od ok 30% do 33% PKB. Natomiast w Grecji do 2007 roku utrzymywała się na poziomie 20-21%, a od 2008 spadła i utrzymuje się na poziomie od 15% do 17%. Świadczy to o tym jak bardzo gospodarka grecka straciła z powodu kryzysu. Gdy w Grecji wartości te malały, gospodarka polska odnotowywała ich stały wzrost. 10 Rys. 7. Wartość dodana w rolnictwie Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. W Grecji wartość dodana w rolnictwie od 2000 roku, gdzie stanowiła około 6% PKB, stale zmniejszała się, w 2007 roku osiągając najmniejszą liczbę. W kolejnych latach utrzymywała się na podobnym poziomie stanowiąc ponad 3% PKB. Można zauważyć, że sytuacja finansowa tego kraju miała niewielki wpływ na ten sektor gospodarki. W Polsce również utrzymywał się on na względnie podobnym poziomie. Rys. 8. Wartość dodana w usługach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. 11 Gospodarka polska odnotowuje ciągły wzrost przychodów z usług. W Grecji można zauważyć niewielki spadek dopiero po 2008 roku, gdzie wartość była największa. Było to spowodowane m.in. tym, że w tym czasie udzielano wiele kredytów, które zwiększały przychody do budżetu. Analizując udział wartości dodanej w PKB, od 2008 roku rósł on od 79% do ponad 80% 12 w 2014 roku. ROZDZIAŁ II. Równowaga finansów publicznych. 2.1. Saldo budżetu państwa. Wg danych Greckiego Ministerstwa Finansów rok 2014 zakończył się deficytem budżetowym tego kraju na poziomie 3,697 mld euro, co z kolei wg danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) stanowiło 3,57% nominalnego PKB Grecji w tym samym roku. Ustalony przez Rząd Republiki Greckiej na ten rok budżet przewidywał deficyt na poziomie jedynie 0,761 mld Euro. Kwota ta stanowiłaby 0,73% greckiego PKB w analizowanym okresie. Deficyt budżetowy w 2014 roku stanowił zatem 486% deficytu planowanego na ten rok. Rok wcześniej deficyt budżetowy Grecji wyniósł 5,441 mld euro, co z kolei wg danych OECD stanowiło 12,45% PKB Republiki Greckiej w roku 2013. Co więcej, stosunek deficytu budżetowego do PKB Grecji w danym roku okazał się najniższym w ostatnich 15-stu latach. Dla porównania, wg „Raportu o stanie gospodarki – Polska 2015” opublikowanego przez Ministerstwo Gospodarki, rok 2014 zakończył się deficytem budżetowym Polski na poziomie 29 mld złotych, co wg danych OECD stanowiło 3,3% PKB Polski w tym samym roku. Ustawa budżetowa (już po nowelizacji) przewidywała deficyt na poziomie 47,5 mld złotych, co stanowiłoby 5,41% polskiego PKB w analizowanym okresie. Deficyt budżetowy Polski w 2014 roku stanowił zatem 61% deficytu planowanego na ten rok. Stosunek deficytu budżetowego do PKB w danym roku był zatem najniższy od roku 2007, kiedy to kształtował się on na poziomie 1,85%. Dnia 8.12.2014 r. Parlament Republiki Greckiej uchwalił budżet na rok 2015. Deficyt budżetowy na ten rok prognozuje się w nim na 338 mln euro, co docelowo ma stanowić 0,2% PKB w 2015 roku. 13 Rys. 9. Wykres zmian poziomu deficytów budżetowych Grecji i Polski jako odsetek nominalnego PKB w danym roku w latach 2000-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. Wg danych Greckiego Ministerstwa Finansów wpływy do greckiego budżetu państwa w 2014 roku wyniosły 51,367 mld Euro, co z kolei wg danych OECD stanowiło 46,36% nominalnego PKB Grecji w analizowanym roku. Ustawa budżetowa przewidywała natomiast wpływy na poziomie 55,280 mld Euro, co stanowiłoby 49,89% greckiego PKB w 2014 roku. Rok wcześniej wpływy do greckiego budżetu państwa stanowiły 48,32% PKB z 2013 roku, kształtując się na poziomie 53,018 mld Euro. Warto zauważyć, iż w ciągu pięciu lat (2009-2013) stosunek wpływów do greckiego budżetu państwa do PKB tegoż kraju wzrósł o niemal 10%. Ze wspomnianych wcześniej danych Ministerstwa Gospodarki wynika, że w 2014 roku wpływy do polskiego budżetu państwa kształtowały się na poziomie 283,5 mld złotych. Stanowiły one 102,1% wpływów przewidywanych w budżecie państwa na ten rok (277,8 mld złotych). Stosunek wpływów do budżetu państwa do PKB Polski kształtował się zaś na poziomie 38,84%. Rok wcześniej odnotowano natomiast wpływy w wysokości 279,2 mld złotych, co stanowiło 38,37 PKB Polski z 2013 roku. Warto odnotować, że stosunek wpływów do budżetu Rzeczpospolitej do jej PKB w ostatnich pięciu latach wahał się w wąskim przedziale 38-39%. Analizując z kolei okres ostatnich piętnastu lat, można zauważyć iż ów stosunek najwyższą wartość osiągnął w roku 14 2007 (41,21%). Dwa lata później osiągnął on natomiast wartość najmniejszą w analizowanym okresie – 37,89%. Rys. 10. Zmiany poziomu wpływów do budżetu państwa Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2000-2014 60 50 40 Wpływy do budżetu państwa (% PKB b.r.) Grecja Wpływy do budżetu państwa (% PKB b.r.) Polska 30 20 10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. Greckie Ministerstwo Finansów odnotowało w 2014 roku wypływy z budżetu państwa na poziomie 55,063 mld Euro. Stosunek wypływów z budżetu państwa do PKB Grecji wyniósł więc 49,93%. Wypływy z budżetu okazały się zatem mniejsze o 978 mln Euro niż zakładał budżet na analizowany rok (prognozowano w nim wypływy rzędu 56,041 mld Euro, co stanowiłoby 50,81% PKB). Rok wcześniej wypływy z budżetu państwa wyniosły 58,459 mld Euro, co wg danych OECD stanowiło 60,77% PKB z roku 2013. Warto zauważyć, iż stosunek wypływów z budżetu państwa do PKB Grecji w 2014 roku po raz pierwszy od siedmiu lat spadł poniżej 50% (w 2007 roku wyniósł on 47,07%). Wypływy z polskiego budżetu państwa w 2014 roku wg danych Ministerstwa Gospodarki kształtowały się na poziomie 312,5 mld złotych (42,14% PKB z 2014 roku). Wydano zatem o 3,9% mniej, aniżeli planowano w ustawie budżetowej (prognozowano wydatki rzędu 325,3 mld złotych, co stanowiłoby 43,87% PKB). W 2013 roku wypływy z polskiego budżetu państwa wyniosły z kolei 321,3 mld złotych, co stanowiło 42,39% PKB z tamtego roku. Warto zauważyć, iż stosunek wypływów z budżetu do PKB Polski w ciągu ostatnich piętnastu lat wahał się w przedziale 41-46%. 15 Rys 11. Zmiana wypływów z budżetu państwa Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2000-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. Obowiązujący od 1 listopada 1993 roku Traktat z Maastricht jasno określał warunki, które musiał spełnić każdy kraj starający się o wejście do strefy euro. Jednym z kryteriów było utrzymanie deficytu budżetowego danego państwa na poziomie poniżej 3% PKB. Raport opublikowany w 2000 roku przez Komisję Europejską mówił o tym, jakoby deficyt greckiego budżetu państwa w tym samym roku kształtował się na poziomie zaledwie 1,6%. Ponadto prognozowano w nim utrzymanie go poniżej 3% PKB w kolejnych latach. Po zrewidowaniu danych w 2004 roku okazało się, iż zostały one sfałszowane przez ówczesny rząd Grecji. Ministerstwo Finansów Republiki Greckiej w specjalnym raporcie wykazało, iż realny deficyt budżetu państwa był skutecznie ukrywany poprzez szereg transakcji finansowych, które de facto przesuwały dług Grecji w czasie (Rys. 9.). Od 2007 roku można zaobserwować gwałtowne powiększenie się deficytu budżetowego w relacji do PKB Grecji. Jest to wynikiem wspomnianych wyżej transakcji finansowych, w tym szeregu pożyczek, które we wcześniejszych latach pozwalały skutecznie zmniejszać deficyt budżetowy. Grecja została m.in. zobligowana do szeregu reform mających zmniejszyć deficyt budżetowy z 15,15% PKB w 2009 roku do 3% w roku 2014. Jak można zaobserwować na wykresie opisującym kształtowanie się deficytu budżetowego w ostatnich dwunastu latach Grecy niemalże osiągnęli cel. Jest to wynikiem dwóch programów pomocowych, a także wydłużeniu terminów spłacalności udzielonych pożyczek. 16 Obserwowany od 2007 roku wzrost wypływów z budżetu państwa jest związany z szeregiem podjętych reform w celu ratowania greckiej gospodarki. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim działania, do których zobowiązał się grecki Parlament otrzymując pomoc finansową od Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego w ramach dwóch programów pomocowych, o których decyzja została podjęta kolejno w maju 2010 i marcu 2012 roku. Jak potwierdzają dane OECD, właśnie po tych wydarzeniach znacznie zwiększyły się wydatki państwa, co potwierdza podjęcie przez Rząd Republiki Greckiej działań mających na celu zreformowanie gospodarki kraju. 2.2. Dług publiczny Wg danych OECD dług publiczny Republiki Greckiej w 2014 roku wyniósł 179,8% PKB. W porównaniu do 2013 roku, relacja długu publicznego do PKB zmniejszyła się o 1,9% PKB. Warto zaznaczyć, iż w ciągu ostatnich trzech lat relacja ta uległa powiększeniu o 69,1% PKB. Tym samym w latach 2011-2014 dług publiczny Grecji wrósł o 62,4%. Dla porównania, w ciągu analizowanych 12-stu lat stosunek długu publicznego do PKB wahał się od 50,9% z roku 2009 do 66% w roku 2014. Należy jednak zauważyć, iż w ciągu ostatnich analizowanych pięciu lat stosunek ten nie spadł poniżej 60%. Rys. 12. Zmiana poziomu całkowitego długu publicznego Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2003-2014 200 180 160 140 120 Dług publiczny (% PKB) - Grecja 100 80 Dług publiczny (% PKB) - Polska 60 40 20 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. Warto zauważyć, iż decyzje o przyznaniu Grecji pożyczek w ramach programów pomocowych, przyczyniły się do zwiększenia relacji długu publicznego do PKB kraju. 17 Ukazuje to gwałtowny wzrost jego całkowitej wartości w latach 2011-2013 widoczny na wykresie. Należy także wspomnieć o tym, że od sierpnia 2008 roku, a więc od upadku jednego z amerykańskich banków inwestycyjnych - Lehman Brothers, banki strefy euro w obawie o własną płynność wstrzymały finansowanie gospodarki. W wyniku pogorszenia się szeregu wskaźników gospodarczych, nastąpiła wyprzedaż obligacji najbardziej zadłużonych państw strefy euro, w tym Grecji. Także te wydarzenia spowodowały skok długu publicznego kraju. 18 ROZDZIAŁ III Pieniądz i ceny 3.1. Dynamika wzrostu cen Ceny poszczególnych dóbr i usług nie zmieniają się tak samo. Niektóre drożeją bardziej, inne mniej, a niektóre tanieją. Użyteczna jest więc jedna liczba, która reprezentuje ogólny poziom cen w danym momencie w odniesieniu do innego. Aby obliczyć średnie zmiany cen, należy przeanalizować zmiany cen typowego koszyka rynkowego. Stosunek ceny danego koszyka rynkowego do koszyka bazowego pomnożony przez 100 daje nam indeks cenowy, gdzie poziom cen jest znormalizowany, czyli ustalono, że koszyk bazowy ma cenę 100. Jest wiele rodzajów indeksów cenowych, bo różnią się one od siebie składem koszyka rynkowego. Powszechnie używany jest amerykański indeks cen konsumpcyjnych CPI (consumer price index), który bada zmienność kosztów zakupów typowej rodziny. W skład tego koszyka wchodzą czynsze, żywność, napoje, transport, paliwa napędowe, odzież i wiele inne dóbr i usług wchodzących w skład wydatków typowej rodziny. Jest więc on różny w każdym kraju. Stopa inflacji zazwyczaj jest wyrażona właśnie poprzez roczną zmianę procentową indeksu cen konsumpcyjnych, ponieważ najlepiej oddaje zmianę kosztów utrzymania. Na rys. 13. pokazana jest stopa inflacji obliczona wg indeksu CPI. Jak widać, zarówno w Polsce, jak i w Grecji poziom cen na ogół się zwiększał (stopa inflacji dodatnia). W Grecji maksymalny poziom (4,7%) osiągnęła w 2010 roku po wstrząsie związanym z zadłużeniem. Potem nastąpiła recesja oraz spadek zatrudnienia i płac, co osłabiło popyt, więc stopa inflacji zaczęła spadać, aż w 2013 roku Grecja weszła w deflację, czyli spadek cen. Natomiast Polska wyszła z inflacji sięgającej 10% w 2000 roku i w następnych latach nie przekraczała ona 5%, natomiast w 2015 roku nastąpiła deflacja. Uważa się, że jest to przejściowe i niespowodowane recesją gospodarki, lecz spadkami cen surowców i energii na rynkach światowych. 19 Rys. 13. Stopa inflacji wg Consumer Price Index w Grecji i Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org Koszt koszyka dóbr i usług nabywanego przez producenta, zawierającego takie surowce jak energia elektryczna, stal itp. mierzy indeks cen producenta PPI (producer price index). PPI szybciej niż CPI reaguje na presję inflacyjną bądź deflacyjną (rys. 14. i rys. 15), bo producenci towarów dosyć szybko zmieniają ceny, gdy zmienia się popyt na ich dobra. Innym wskaźnikiem zmian cen jest deflator PKB, który jest równy stosunkowi nominalnego PKB (ceny bieżące) w danym roku do realnego PKB (ceny z roku bazowego) i pomnożony przez 100. Pełni tę samą funkcję, co indeks cenowy. Zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych HICP (harmonised index of consumer proces) jest obliczany z systemem wag jednakowo we wszystkich krajach Unii Europejskiej, przez obserwację zmian cen ustalonych towarów i usług. Stopy inflacji uzyskane za pomocą wyżej wymienionych indeksów przyjmują czasem nieco inne, lecz na ogół zbliżone do siebie wartości i zmieniają się zazwyczaj w tym samym kierunku (rys.14. i rys.15.). PPI wykazuje wyższe wahania, mierzy on ceny z punktu widzenia producenta, więc wyprzedza pozostałe miary. CPI i HICP prawie się pokrywają, zarówno w Grecji, jak i w Polsce. 20 Rys. 14. Stopy inflacji w Polsce wg poszczególnych indeksów cenowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.oecd.org, data.worldbank.org, inflation.eu. Rys. 15. Stopy inflacji w Grecji wg poszczególnych indeksów cenowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.oecd.org, data.worldbank.org, inflation.eu. 21 3.2. Podaż pieniądza i stopy procentowe Agregat pieniężny M0, zasób pieniądza wielkiej mocy może być kształtowany przez bank centralny. Obejmuje gotówkę w obiegu oraz środki na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym (rezerwy). M3 jest najmniej płynną kategorią, sumuje M1, wkłady terminowe i certyfikaty depozytowe sektora prywatnego. W Polsce oba te agregaty mają tendencję wzrostową. Także w Grecji podaż pieniądza wielkiej mocy na ogół rośnie. Skok M0 w 2009 roku i zaraz potem spadek M3 wiąże się ze spadkiem wkładów terminowych i depozytowych sektora prywatnego, wywołane przez utratę wiarygodności banków (rys. 16). Rys. 16. Wybrane agregaty pieniężne: baza monetarna i M3 w Polsce i Grecji Źródło: http://pl.tradingeconomics.com/greece/money-supply-m0, http://pl.tradingeconomics.com/greece/money-supply-m3, http://pl.tradingeconomics.com/poland/money-supply-m0, http://pl.tradingeconomics.com/poland/money-supply-m3. Zarówno w Polsce, jak i w Grecji można zauważyć korelację pomiędzy wzrostem podaży pieniądza a stopą inflacji. Zwiększenie nominalnej podaży pieniądza powoduje zwiększenie inflacji. Szybkim i dużym zmianom nominalnym podaży towarzyszy szybka i znacząca zmiana innych wielkości nominalnych (płace, ceny), zaś realna podaż pieniądza i płace realne pozostają na poziomie równowagi. 22 Rys. 17. Zależność między podażą pieniądza a inflacją w Polsce Źródło: Opracowanie własne na postawie: data.worldbank.org. Rys. 18. Zależność między podażą pieniądza a inflacją w Grecji Źródło: Opracowanie własne na postawie: data.worldbank.org. Stopa międzybankowa kształtuje się w wyniku operacji depozytowo-pożyczkowych między bankami. W Polsce wynosiła 20% w 2001 roku, do 2004 roku bardzo szybko zmalała, a przez kolejne lata utrzymywała się na poziomie 4-7%. Po roku 2013 zmalała do około 2%. Stopy procentowe banku centralnego ustalane przez NBP i Radę Polityki Pieniężnej, były na 23 wyższym poziomie niż w strefie euro. Najwyższe zanotowano w 2002 roku (8,75%). Od tego czasu są one stopniowo obniżane, aby pobudzić gospodarkę. Rys. 19. Stopa procentowa na rynku międzybankowym w Polsce Źródło: ://www.tradingeconomics.com/poland/interbank-rate. W Grecji w 2000 roku międzybankowa stopa procentowa wynosiła prawie 9%, czyli mniej niż w Polsce i malała do roku 2004. Stopy procentowe ustalane przez bank EBC, nie przekraczały 5%. Po 2005 roku zaczęto zwiększać stopy procentowe, aby spowolnić tempo udzielania kredytów, prawdopodobnie obawiając się załamania. W 2008 roku nastąpił ich spadek, aby pobudzić gospodarkę. Gdy stopy procentowe są niskie, są opłacalne nawet interesy z niską marżą, nie opłacalne natomiast są lokaty i banki komercyjne tracą klientów, którzy szukają bardziej zyskownych inwestycji. Rys. 20. Stopa procentowa na rynku międzybankowym w Grecji Źródło: http://www.tradingeconomics.com/greece/interbank-rate. 24 ROZDZIAŁ IV Rynek pracy 4.1. Podaż pracy Podaż pracy, czyli ilość osób gotowych do podjęcia pracy za określoną stawkę płacy w danym czasie, zależy od liczby osób, znajdujących się w wieku produkcyjnym. Osoby te dzieli się na ludność nieaktywną zawodowo oraz ludność aktywną zawodowo, czyli siłę roboczą. Stosunek siły roboczej do całej populacji w wieku produkcyjnym to wskaźnik aktywności ekonomicznej. Wskaźnik ten zależy od ustalenia przedziału wieku produkcyjnego. Przyjmując, że osoby w wieku produkcyjnym mają 15 lat i więcej, wskaźnik aktywności ekonomicznej w Grecji w analizowanych latach 2000-2014 był mniejszy niż w Polsce i wynosił od 51,7% w 2001 roku do 54% w 2010. W Polsce zaś największy był w latach 2012-2014 i wynosił 56,5%, a najniższy 53,9% w 2007 roku. Zmieniając kryterium wieku produkcyjnego na zakres lat 15-64, wskaźnik aktywności ekonomicznej Grecji jest na ogół większy niż w Polsce. W Grecji najniższy 63,6% w 2001 roku i najwyższy 68,3% w 2010 roku. W Polsce zaś najniższy 63,1% w 2007 roku i od tego czasu stale rośnie, osiągając w 2014 roku poziom 67,3%. Na podstawie tych danych, można stwierdzić, że przez dowolność przyjmowania przedziału wieku produkcyjnego, nie można jednoznacznie porównać obu krajów pod względem wskaźnika aktywności ekonomicznej (różne progi emerytalne, różna liczba żyjących osób powyżej 65. roku życia), można zaś wskazać, w których latach wskaźnik ten był najniższy/najwyższy i jaki był ogólny trend. Wśród siły roboczej w Polsce przewagę mają mężczyźni, który stanowią około 55% i w latach 2000-2014 nie było znaczących zmian. W Grecji również przeważają mężczyźni, jednak ich udział w sile roboczej zmniejsza się (w 2000 roku było to 61%, zaś w 2014 – 57%). Bierność kobiet jest uzasadniona większą siłą fizyczną mężczyzn (a więc możliwości do pojęcia pracy fizycznej), u kobiet pojawia się też „konflikt praca-rodzina”, związany z obowiązkami rodzinnymi i prowadzeniem domu. Kobietom po urodzeniu dziecka trudno jest wrócić na rynek pracy, znaleźć stabilną, pełnoetatową pracę i pogodzić ją z macierzyństwem, dlatego też często zostają w domu. Kobiety też na ogół szybciej przechodzą na emeryturę. 4.2. Zatrudnienie: wielkość i struktura Wielkość zatrudnienia została zilustrowana na rys. 21. Ilość miejsc pracy jest większa w Polsce. Liczba ta wzrosła w latach 2003-2008 i od tego czasu utrzymuje się na względnie 25 stałym poziomie. W Grecji natomiast do 2008 przybywało zatrudnionych, a potem ich liczba zaczęła spadać. Przyczyną tego był kryzys gospodarki greckiej, firmy zaczęły redukować zatrudnienie. Rys. 21. Wielkość zatrudnienia w Polsce i Grecji Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. W strukturze zatrudnienia zarówno Grecji, jak i Polski ponad połowę stanowią usługi (rys. 22. i rys. 23). Ich udział w latach 2000-2014 zwiększał się, kosztem rolnictwa i przemysłu. W Polsce, znaczenie przemysłu zmalało nieznacznie w porównaniu do spadku znaczenia rolnictwa w strukturze rynku pracy. Nie jest to trend charakterystyczny tylko dla Polski. W Grecji także zmiana w strukturze jest bardziej widoczna po stronie rolnictwa niż przemysłu. Nie musi to jednak oznaczać spadku produkcji rolnej. Jest to spowodowane zastępowaniem małych gospodarstw wielkoobszarowymi i produkcją rolną na masową skalę, mechanizacją rolnictwa, przenoszeniem się ludzi ze wsi do miast. Po wstąpieniu do Unii Europejskiej w 2004 roku, odnotowaliśmy w Polsce wzrost efektywności rolnictwa (dzięki dopłatom unijnym do produkcji rolnej). Mimo, że zmiany idą w dobrym kierunku, wciąż jednak znaczenie rolnictwa w strukturze polskiego i greckiego rynku pracy jest duże, w porównaniu do krajów wysoko rozwiniętych, takich jak Niemcy czy Wielka Brytania. Wzrost udziału usług w zatrudnieniu i spadek udziału rolnictwa świadczy o pewnym stopniu nowoczesności i jest to trend ogólnoświatowy. 26 Rys. 22. Struktura zatrudnienia w Grecji, rok 2000 i 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Rys. 23. Struktura zatrudnienia w Polsce, rok 2000 i 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Rys. 24. ilustruje całkowitą liczbę godzin przepracowanych rocznie podzieloną przez średnią liczbę osób zatrudnionych rocznie. Dane obejmują regularne godziny pracy w pełnym i niepełnym wymiarze pracy, płatne i niepłatne nadgodziny, godziny przepracowane w dodatkowych miejscach pracy. Średnioroczna ilość przepracowanych godzin jest większa w Grecji niż w Polsce, ale oba te kraje znajdują się czołówce rankingu największej ilości średniorocznie przepracowanych godzin krajów OECD. Jak podaje Bank Światowy, średnia maksymalna ilość dni pracujących w tygodniu w Grecji wynosi 5, zaś w Polsce - 6. 27 Rys. 24. Ilość (średnia) godzin przepracowanych rocznie przez jednego pracownika Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.oecd.org. Ilość ciężkich i śmiertelnych wypadków przy pracy w obu krajach zmniejsza się z roku na rok, dzięki poprawom warunków pracy i zwiększeniu bezpieczeństwa. Znacząco większa ilość wypadków dotyka mężczyzn, zajmują się oni, w większym niż kobiety stopniu, pracą fizyczną, gdzie prawdopodobieństwo takich incydentów jest większe. 4.3. Wynagrodzenia Według danych z Banku Światowego, w 2010 roku minimalna miesięczna pensja dziewiętnastoletniego pracownika wynosiła: w Grecji – 987 USD, w Polsce – 386 USD, a w 2013 roku: w Grecji – 667 USD, w Polsce – 410 USD. Na wykresie przedstawiającym średnioroczne zarobki (rys. 25.) widać ten sam trend, co powyżej – w Polsce płace, choć nominalnie niższe niż w Grecji, nieznacznie rosną, zaś w Grecji od 2009 roku spadają (tą samą tendencją charakteryzują się inne dane z Banku Światowego opisujące dochody rodzin wielodzietnych, bezdzietnych itp.). Spadek ten jest związany ze wspomnianym wcześniej kryzysem Grecji. Redukcje zatrudnienia w firmach, czyli coraz mniej miejsc pracy, a więc większa podaż pracy niż popyt na nią, w wyniku czego pojawia się bezrobocie i spadek „ceny pracy”, czyli niższe płace. 28 Rys. 25. Średnioroczne zarobki nominalne w Grecji i Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.oecd.org. Dochody rozporządzalne w obu krajach znajdują się poniżej średniej wszystkich krajów OECD. 4.4 Bezrobocie Na wykresie przedstawiającym stopę bezrobocia (rys. 26.) widać wyraźnie, jak kryzys w 2008 roku wpłynął na rynki pracy. W Grecji w 2000 roku bezrobocie na poziomie 11,1% wykazywało lekką tendencję spadkową i oscylowało w okolicach 10%. Po przyjęciu waluty euro w 2002 roku, w kolejnych latach 2004-2008 wyraźniejszy spadek bezrobocia (o prawie 3 punkty procentowe) był następstwem wzrostu turystyki (Igrzyska Olimpijskie w Grecji w 2004 roku) i szerokiego udzielania kredytów. W 2008 roku, gdy greckie banki zaczęły domagać się zwrotu pożyczek udzielonych w poprzednich latach, rynek pracy zaczął bardzo wyraźnie to odczuwać. Firmy zaczęły redukcje etatów, produkcja malała, a bezrobocie zaczęło gwałtownie wzrastać. W 2008 roku wynosiło 7,7 %, a w 2013 roku osiągnęło rekordową wielkość 27,2%. Od 2013 wykazuje tendencję spadkową, co wiąże się z wyjazdami obcokrajowców i emigracjami Greków. 29 W Polsce największe bezrobocie wystąpiło w roku 2002, kiedy średnio co piąty Polak nie miał pracy. Było to następstwem ówczesnego spowolnienia gospodarczego i masowych zwolnień wynikających z wygasania umów prywatyzacyjnych z lat 90-tych. W kolejnych latach nastąpiła stabilizacja. Polacy zaczęli emigrować zarobkowo, zmniejszając podaż pracy, a warunki gospodarcze poprawiły się, zwiększając popyt. Bezrobocie spadło do 7,1% w 2008 roku. Potem polski rynek pracy odczuł ogólnoświatowy kryzys finansowy i bezrobocie znów wzrosło do 10,4% w 2013 roku. Rys. 26. Stopa bezrobocia w Polsce i Grecji Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Pomimo, że udział kobiet w ludności aktywnej zawodowo jest mniejszy niż mężczyzn, to bezrobocie zdecydowanie częściej dotyka kobiety. Wynika to z podobnych przyczyn, co mniejszy współczynnik aktywności ekonomicznej kobiet niż mężczyzn. Różnice pomiędzy bezrobociem kobiet i mężczyzn przedstawiają wykresy (rys. 27. i rys. 28.). Zdecydowanie większa dysproporcja występuje w Grecji. W Polsce także bezrobocie kobiet jest wyższe niż mężczyzn, ale rozbieżność wynosi około 1,5 punktu procentowego, podczas gdy w Grecji jest to nawet 9 punktów procentowych. W obu krajach różnice te zmniejszają się. Uczelnie wyższe są sfeminizowane. Prawo zakazuje dyskryminacji, kwestię tę reguluje Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku, unijne dyrektywy i prawa krajowe. Są jednak zawody, które wymagają siły fizycznej, do których z reguły lepsze predyspozycje mają mężczyźni. 30 Rys. 27. Bezrobocie w Grecji ze względu na płeć Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Rys. 28. Bezrobocie w Polsce ze względu na płeć Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Bezrobocie długookresowe jest problemem zarówno Grecji, jak i Polski. W latach 2000-2007 bezrobocie długookresowe było nieznacznie większe w Grecji, jednak po kryzysie, który dotknął Grecję w 2008 roku, problem bezrobocia długookresowego stał się tam ogromny. W 2014 roku jego poziom osiągnął aż 73,5%. W Polsce największy problem bezrobocia długookresowego na przestrzeni analizowanych lat wystąpił w roku 2005 (52,2%). 31 Rys. 29. Bezrobocie długookresowe (% wszystkich bezrobotnych) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. Bezrobocie i inflacja to dwa negatywne zjawiska w makroekonomii, dlatego też głównymi celami polityki makroekonomicznej jest utrzymanie stabilnych cen, czyli niskiej, dodatniej stopy inflacji oraz niskiego bezrobocia. Te dwa cele są trudne do pogodzenia. Jak wynika z krzywej Phillipsa, zwiększona inflacja obniża bezrobocie, a niższa inflacja prowadzi do większego bezrobocia. Teoria ta nie sprawdza się w czasie stagflacji, gdy utrzymuje się zarówno wysoka inflacja, jak i duże bezrobocie oraz w dłuższym okresie, ponieważ po zwiększeniu inflacji, rynek skoryguje się i bezrobocie spadnie tylko przejściowo. Na wykresie 30. i 31. szarym kolorem są zaznaczone momenty, gdy wspomniana wyżej zależność jest najbardziej widoczna. Na rys. 30. w latach 1991-1997, gdy stopa inflacji w Grecji była wysoka i malejąca – bezrobocie miało trend wzrostowy, w 2010-2013 – bezrobocie jako skutek kryzysu zadłużeniowego, jednak ponownie następuje dezinflacja, kosztem czego bezrobocie rośnie. 32 Rys. 30. Zależność inflacji i bezrobocia w Grecji (1991-2014) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. W Polsce (rys. 31.) lata 1991-1994 charakteryzowały się wysoką, lecz malejącą stopą inflacji - bezrobocie rosło, potem nastąpiła jednoczesna dezinflacja i spadek bezrobocia, jednak gdy stopa znalazła się poniżej progu 5% - bezrobocie wzrosło. Rys. 31. Zależność inflacji i bezrobocia w Polsce (1991-2014) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: data.worldbank.org. 33 Rozdział V Równowaga płatnicza 5.1. Struktura bilansu płatniczego Wg danych pochodzących z corocznego raportu Banku Centralnego Republiki Greckiej z lutego 2015 roku Bilans Płatniczy za 2014 rok w wąskim rozumieniu zamknął się deficytem w wysokości 5 117 mln euro. Warto zauważyć, iż deficyt ten w porównaniu do roku wcześniejszego, powiększył się o niemal 1 mld euro (4 172 mln euro w roku 2013). W porównaniu do roku 2013 poprawie uległ Rachunek Obrotów Bieżących Grecji. W 2014 roku wyniósł on 1 656,7 mln euro, w porównaniu do 1 088,5 mln euro rok wcześniej. Warto też zaznaczyć, że jeszcze w roku 2012 Rachunek Obrotów Bieżących zamknął się deficytem (-4 480,5 mln euro). Powodów poprawy sytuacji Grecji na tej płaszczyźnie należy doszukiwać się we wzroście salda usług na przestrzeni ostatnich lat. Jeszcze w roku 2012 saldo to kształtowało się na poziomie 15 138,9 mln euro, aby w ciągu kolejnych dwóch lat wzrosnąć do poziomu 19 796,2 mln euro. Zauważmy, że największą rolę w poprawie salda usług Grecji odegrał wzrost przychodów z turystyki. W ciągu dwóch lat przychody z tego tytułu zwiększyły się o 3 mld Euro. Eksport dóbr netto w ostatnich latach kształtował się na poziomie poniżej -17 mld euro. Ukazuje to duży problem greckiej gospodarki jakim jest życie ponad stan. Duży udział w deficycie na tej płaszczyźnie ma import ropy naftowej i statków, niezbędnych do rozwoju turystyki. W 2014 roku Bilans Obrotów Kapitałowych Grecji kształtował się na poziomie 2 510,6 mln euro. Był to wynik o ponad pół miliarda Euro gorszy aniżeli rok wcześniej (3 040,8 mln euro). Rachunek Finansowy wykazał deficyt rzędu -2 268,8 mln euro, co jednak było wynikiem lepszym aniżeli rok wcześniej (-3 299,5 mln euro). Saldo błędów i opuszczeń powiększyło się ponad dwukrotnie (z poziomu -1 898,5 do 829,2 mln euro). 34 Rys. 32. Struktura bilansu płatniczego Grecji w latach 2012-2014 Źródło: http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/Summary_Annrep2014.pdf. Dla porównania bilans płatniczy Polski za 2014 rok w wąskim rozumieniu także zamknął się deficytem (-1 977 mln złotych polskich). Warto jednak zauważyć znaczącą 35 poprawę w tym zakresie w ciągu ostatnich dwóch lat. Jeszcze w roku 2012 bilans płatniczy w wąskim rozumieniu zamknął się deficytem na poziomie -36 571 mln złotych. Rachunek obrotów bieżących za rok 2014 wykazał deficyt rzędu -34 687 mln złotych. Jest to wynik gorszy aniżeli rok wcześniej (-21 039 mln złotych). Głównym powodem pogorszenia się tej pozycji w bilansie płatniczym jest zwiększenie deficytu w obrębie salda obrotów towarowych z -1 345 mln złotych w 2013 roku do -13 633 mln złotych w roku 2014. Nieznacznej poprawie w stosunku do roku 2013 uległo saldo usług. Bilans płatniczy za 2014 roku wykazał poprawę w zakresie rachunku kapitałowego (41 990 mln złotych nadwyżki w porównaniu do 37 857 mln złotych w roku 2013), a także rachunku finansowego (zmniejszenie deficytu w ciągu dwóch lat z -37 275 mln złotych do poziomu -13 433 mln złotych). Tabela 1. Struktura bilansu płatniczego Polski w latach 2012-2014 Polska: Bilans płatniczy / Balance of Payments mln PLN / mn PLN 2012 2013 -60 477 -21 039 -34 687 -34 128 -1 345 -13 633 Eksport / Goods: exports 590 045 625 870 663 892 Import / Goods: imports 624 173 627 215 677 525 Saldo usług / Balance on Services 25 145 32 070 35 874 Przychody / Services: Credit 133 621 141 032 151 812 Rozchody / Services: Debit 108 476 108 962 115 938 -50 874 -50 016 -55 281 Przychody / Primary income: credit 48 816 48 693 47 734 Rozchody / Primary income: debit 99 690 98 709 103 015 -620 -1 748 -1 647 Przychody / Secondary income: credit 25 493 25 359 24 872 Rozchody / Secondary income: debit 26 113 27 107 26 519 Rachunek bieżący / Current Account Saldo obrotów towarowych / Balance on goods Saldo dochodów pierwotnych / Balance on Primary Income Saldo dochodów wtórnych / Balance on Secondary Income 36 2014 Rachunek kapitałowy / Capital Account 35 711 37 857 41 990 Przychody / Capital account: credit 37 830 39 921 45 231 Rozchody / Capital account: debit 2 119 2 064 3 241 -37 275 -18 673 -13 433 4 237 -10 502 19 252 -221 -714 13 244 4 458 -9 788 6 008 23 929 2 809 53 594 8 675 -8 685 32 627 15 254 11 494 20 967 1 395 6 891 17 460 Udziałowe papiery wartościowe / Equity securities 1 832 3 843 7 373 Dłużne papiery wartościowe / Debt securities -437 3 048 10 087 65 455 7 289 10 977 Udziałowe papiery wartościowe / Equity securities 11 787 8 313 9 510 Dłużne papiery wartościowe / Debt securities 53 668 -1 024 1 467 7 179 5 286 12 858 NBP / Monetary authorities 4 2 5 Sektor rządowy / General government 1 009 189 -16 Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP) / MFIs 663 -2 875 1 943 Pozostałe sektory / Other sectors 5 503 7 970 10 926 -11 669 11 064 351 1 355 5 889 -4 940 Rachunek finansowy / Financial account Inwestycje bezpośrednie - aktywa / Direct investment - assets Akcje i inne formy udziałów kapitałowych / Equity and investment fund shares Instrumenty dłużne / Debt instruments Inwestycje bezpośrednie - pasywa / Direct investment - liabilities Akcje i inne formy udziałów kapitałowych / Equity and investment fund shares Instrumenty dłużne / Debt instruments Inwestycje portfelowe - aktywa / Portfolio investment - assets Inwestycje portfelowe - pasywa / Portfolio investment - liabilities Pozostałe inwestycje - aktywa / Other investment - assets Pozostałe inwestycje - pasywa / Other investment - liabilities NBP / Monetary authorities 37 Sektor rządowy / General government 5 977 9 055 8 211 Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP) / MFIs -15 588 1 068 4 076 Pozostałe sektory / Other sectors -3 413 -4 948 -6 996 Pochodne instrumenty finansowe / Financial derivatives -8 942 -2 200 -58 Oficjalne aktywa rezerwowe / Official reserve assets 36 571 3 014 1 977 -12 509 -35 491 -20 736 Saldo błędów i opuszczeń / Net Errors and Omissions Źródło: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/bilans_platniczy/bilansplatniczy_r.html . Dane OECD za lata 2002-2014 wyraźnie sugerują występowanie zjawiska deficytów bliźniaczych w greckiej gospodarce. Pogorszenie się bilansu obrotów bieżących powoduje z około dwuletnim opóźnieniem zwiększenie deficytu budżetowego. Analogiczną prawidłowość w analizowanym okresie można zaobserwować dla Polski. Rys. 33. Bilans obrotów bieżących a deficyt budżetowy Grecji jako odsetek PKB z danego roku w latach 2002-2013 4 2 -4 -6 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 -2 2002 0 Bilans obrotów bierzących Grecji (% PKB b.r.) Deficyt budżetowy Grecji (% PKB b.r.) -8 -10 -12 -14 -16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. 38 Rys. 34. Bilans obrotów bieżących a deficyt budżetowy Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2002-2013 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 -1 2002 0 -2 Bilans obrotów bierzących Polski (% PKB b.r.) -3 -4 Deficyt budżetowy Polski (% PKB b.r.) -5 -6 -7 -8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://stats.oecd.org/. 5.2. Kurs walutowy Dnia 1 stycznia 1999 roku euro zostało wprowadzone w formie transakcji bezgotówkowych. Z kolei dokładnie 3 lata później waluta ta zaczęła obowiązywać w 12 krajach należących do Unii Europejskiej, w tym w Grecji. W momencie przyjęcia nowej waluty kurs euro do greckiej drachmy kształtował się na poziomie 340,75 drachmy/euro (kwotowanie bezpośrednie). Od tamtej pory kurs euro do amerykańskiego dolara wahał się w przedziale 1,6-1,2 euro/USD. Rys. 35. Zmiana kursu walutowego euro do dolara amerykańskiego w latach 2002-2014 Źródło: http://www.money.pl/pieniadze/forex/waluty/forex,eurusd.html. Przyjęcie wspólnej waluty przez Grecję poskutkowało wyeliminowaniem ryzyka kursowego w obrocie gospodarczym z innymi państawami strefy euro. Jest to szczególnie 39 istotne dla stabilności funkcjonowania przedsiębiorstw. Jednocześnie, co szczególnie uwidoczniło się w czasie kryzysu gospodarczego, brak własnej waluty spowodował brak możliwości zwiększenia konkurencyności greckiego eksportu. Ponadto Rząd Republiki Greckiej nie ma możliwości ewentualnej dewaluacji waluty. Dla porównania Polska nigdy nie weszła do strefy euro. Stanowi to pewne zabezpieczenie na wypadek ataku spekulacyjnego na dług publiczny naszego kraju. W jego przypadku, tak jak miało to miejsce w Grecji gospodarka kraju słabnie, maleje popyt wewnętrzny, konsumpcja i wydatki rządu na inwestycje. Wtedy nadzieją na wyjście z kryzysu jest zwiększenie salda handlowego. Zauważmy, że w czasie kryzysu krajowa waluta słabnie, co czyni produkty kraju będącego w kryzysie relatywnie tańsze dla innych państw. W wyniku tego, eksport netto może zwiększając się zapobiec kurczeniu się gospodarki. Wg danych Narodowego Banku Polskiego uśredniony nominalny kurs walutowy złotego/euro (kwotowanie bezpośrednie) w 2014 roku kształtował się na poziomie 4,30 zł/euro. W oparciu o o tę informację, a także dane Głównego Urzędu Statystycznego i jego greckiego odpowiednika - ELSTAT, możliwe jest obliczenie realnego kursu walutowego złotego/euro w analizowanym roku, a co za tym idzie porównanie konkurencyjności greckiej gospodarki z polską. Używając do tego celu cen bochenków chleba pszenno-żytniego w obydwu krajach otrzymujemy realny kurs walutowy złotego/euro na poziomie 1,65. Z kolei w przypadku wykorzystania w obliczeniach cen 250 gramowej paczki kawy naturalnej, mielonej otrzymujemy kurs na poziomie 2,08. Podobnie jest w przypadku wykorzystania w obliczeniach cen kilogramowych paczek cukru białego (2,19), czy cen półlitrowych butelek piwa jasnego (1,51). Prowadzi to do wniosku, że konsument zamiast kupić jedną sztukę danego produktu w Grecji może kupić nabyć nawet dwie takie same w Polsce. Innymi słowy dobra sprzedawane w Grecji są relatywnie droższe aniżeli ich odpowiedniki w Polsce. Czyni to Polską gospodarkę bardziej konkurencyjną od Greckiej. Efektywny kurs walutowy danego kraju definiuje się jako przeciętny kurs walutowy państwa, który jednocześnie uwzględnia jego strukturę płatności. Tym samym efektywny kurs walutowy jest średnią ważoną kursów danej waluty do innych walut, gdzie poszczególne wagi zależą od udziału danego kraju ościennego w wymianie handlowej państwa. Jak można wywnioskować z danych ec.europa.eu/eurostat w roku 2014 realny efektywny kurs walutowy Grecji zmienił się w porównaniu do roku poprzedniego o -0,6%. Warto zauważyć, iż kurs ten od czasu wejścia Grecji do strefy euro ustabilizował się. 40 Wyjątkiem jest rok 2012, kiedy to realna miana efektywnego kursu walutowego w stosunku do roku poprzedniego wyniosła -4,4%. Dla porównania realny efektywny kurs walutowy Polski w analizowanym okresie wahał się w dużo szerszym przedziale, aniżeli kurs Republiki Greckiej. W roku 2001 odnotowano jego wzrost w stosunku do roku poprzedniego (11,9%). Z kolei rok 2009 zakończył się spadkiem w stosunku do roku poprzedniego (-14,7%). Tak duże wahania kursu są ściśle związane faktem posiadania innej waluty aniżeli państwa przeprowadzające wymianę handlową z Polską. Przykładowo zwiększenie się udziału wymiany handlowej z Niemcami w stosunku do całkowitej wymiany handlowej Rzeczpospolitej z krajami ościennymi, (przy czym kurs złotego do euro jest wyższy niż np. kurs złotego do korony czeskiej) winno skutkować wzrostem realnego efektywnego kursu walutowego. Taki sam efekt przyniósłby wzrost nominalnego kursu złotego do euro przy stałym udziale państw ościennych w wymianie handlowej z Polską. Jako że waluta obowiązująca w Grecji jest identyczna z walutą obowiązującą w dużej części państw uczestniczących w wymianie handlowej z tym krajem, realny efektywny kurs walutowy Grecji charakteryzuje się większą stabilnością aniżeli realny efektywny kurs walutowy Polski. Rys. 36. Realna zmiana efektywnych kursów walutowych Grecji i Polski (rok poprzedni jako rok bazowy) 15 10 5 -5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 -10 -15 -20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie ec.europa.eu/eurostat. 41 Grecja - Realna zmiana efektywnego kursu walutowego (rok poprzedni jako rok bazowy). Polska - Realna zmiana efektywnego kursu walutowego (rok poprzedni jako rok bazowy). PODSUMOWANIE Wszystkie omówione w niniejszej pracy aspekty obrazują stan gospodarek Grecji i Polski. Nie ulega wątpliwości, iż kryzys gospodarczy znacząco wpłynął na sytuację Republiki Greckiej. Głównym powodem kryzysu było wejście do strefy euro przy niesprzyjających warunkach gospodarczych. Należy pamiętać o zmniejszaniu przez Grecję deficytu budżetowego, poprzez szereg transakcji finansowych i tuszowanie problemów gospodarczych. Działanie to miało na celu spełnienie kryteriów Traktatu z Maastricht z 1993 roku, co pozwoliło na wejście do strefy euro. W wyniku wyżej opisanych zdarzeń znacząco spadła dynamika PKB w Grecji. Jest to ściśle związane z redukcją zatrudnień, a co za tym idzie zmniejszeniem się produkcji. W skutek tego rekordowo wzrosła stopa bezrobocia, co stało się jednym z największych obecnie problemów ekonomicznych Grecji. Zmalały także zarobki. Odsuwanie długu w czasie, które skutecznie zmniejszało poziom deficytu budżetowego spowodowało znaczny wzrost relacji długu publicznego do PKB. Dla porównania gospodarka Polski w analizowanym okresie nie charakteryzowała się znaczącym spadkiem dynamiki PKB. Stopa bezrobocia kształtowała się na stabilnym poziomie. Podobnie było ze stopą inflacji. Zarobki w Polsce, podobnie jak w Grecji oscylowały poniżej średniej krajów OECD. Należy jednak wspomnieć o tym, iż w Rzeczypospolitej one nie spadły. Dług publiczny Polski także kształtował się na stabilnym poziomie. Warto zauważyć, iż obydwa kraje cechuje ujemny bilans handlowy, a więc żyją one ponad stan. Ponadto w obu krajach mamy do czynienia ze zjawiskiem deficytów bliźniaczych. Podsumowując sytuacja gospodarcza Polski, w porównaniu do położenia Grecji zdaje się być o wiele lepsza i stabilniejsza. Polska nie ma problemów z bezrobociem, ani też z tak dużym zadłużeniem. 42 BIBLIOGRAFIA Bank of Greece, Summary of the annual report 2013, Bank of Greece Printing Works, Ateny, 2014 Bank of Greece, Summary of the annual report 2014, Bank of Greece Printing Works, Ateny, 2015 Krugman P., Wells R. Makroekonomia, PWN, Warszawa, 2016 Narodowy Bank Polski, Biuletyn Informacyjny nr 1-12/2014, NBP, Warszawa, 2015 43 ZESTAWIENIE SPISÓW Spis tabel Tabela 1. Struktura bilansu płatniczego Polski w latach 2012-2014……..…….…………….36 Spis rysunków Rys. 1. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto per capita w Grecji, Polsce i UE……..6 Rys. 2. Dynamika wzrostu PKB w Polsce i Grecji…………………………………………….7 Rys. 3. Wybrane podstawowe kategorie wskaźników rozwoju gospodarczego Grecji w II kwartale 2013 roku………………………….………………………………………….8 Rys. 4. Wydatki krajowe brutto (% PKB b.r.)…………………...…………………………….9 Rys. 5. Konsumpcja całkowita (% PKB b.r.)…………………………………………………10 Rys. 6. Wartość dodana w przemyśle……………………………………..………………….10 Rys. 7. Wartość dodana w rolnictwie…………………………….………………..................11 Rys. 8. Wartość dodana w usługach……………………………...…………………………..11 Rys. 9. Wykres zmian poziomu deficytów budżetowych Grecji i Polski jako odsetek nominalnego PKB w danym roku w latach 2000-2014……………………………..14 Rys. 10. Zmiany poziomu wpływów do budżetu państwa Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2000-2014……………………………...…………………….15 Rys 11. Zmiana wypływów z budżetu państwa Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2000-2014………………………………………………...………….16 Rys. 12. Zmiana poziomu całkowitego długu publicznego Grecji i Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2003-2014…………………………………………..………..17 Rys. 13. Stopa inflacji wg Consumer Price Index w Grecji i Polsce…………………………20 Rys. 14. Stopy inflacji w Polsce wg poszczególnych indeksów cenowych……………...…..21 Rys. 15. Stopy inflacji w Grecji wg poszczególnych indeksów cenowych…………………..21 44 Rys. 16. Wybrane agregaty pieniężne: baza monetarna i M3 w Polsce i Grecji……….…….22 Rys. 17. Zależność między podażą pieniądza a inflacją w Polsce……………………………23 Rys. 18. Zależność między podażą pieniądza a inflacją w Grecji………………...………….23 Rys. 19. Stopa procentowa na rynku międzybankowym w Polsce………………….……….24 Rys. 20. Stopa procentowa na rynku międzybankowym w Grecji……………………...……24 Rys. 21. Wielkość zatrudnienia w Polsce i Grecji……………………………………………26 Rys. 22. Struktura zatrudnienia w Grecji, rok 2000 i 2014…………………………………..27 Rys. 23. Struktura zatrudnienia w Polsce, rok 2000 i 2014…………………………………..27 Rys. 24. Ilość (średnia) godzin przepracowanych rocznie przez jednego pracownika……….28 Rys. 25. Średnioroczne zarobki nominalne w Grecji i Polsce………………………………..29 Rys. 26. Stopa bezrobocia w Polsce i Grecji…………………………………………………30 Rys. 27. Bezrobocie w Grecji ze względu na płeć……………………………………………31 Rys. 28. Bezrobocie w Polsce ze względu na płeć…………………………………………...31 Rys. 29. Bezrobocie długookresowe (% wszystkich bezrobotnych)…………………….…...32 Rys. 30. Zależność inflacji i bezrobocia w Grecji (1991-2014)……………………………...33 Rys. 31. Zależność inflacji i bezrobocia w Polsce (1991-2014)……………………………...33 Rys. 32. Struktura bilansu płatniczego Grecji w latach 2012-2014…………………………..35 Rys. 33. Bilans obrotów bieżących a deficyt budżetowy Grecji jako odsetek PKB z danego roku w latach 2002-2013……………………………………………………………38 Rys. 34. Bilans obrotów bieżących a deficyt budżetowy Polski jako odsetek PKB z danego roku w latach 2002-2013……………………………………………………………39 Rys. 35. Zmiana kursu walutowego euro do dolara amerykańskiego w latach 2002-2014......39 Rys. 36. Realna zmiana efektywnych kursów walutowych Grecji i Polski (rok poprzedni jako rok bazowy)…………………………………………………………………………41 45
