Mity greckie - Zespół Szkół nr 42 w Warszawie

Pierwszą formą religii, jaka pojawiła się na ziemiach greckich, był fetyszyzm (oddawanie
boskiej czci przedmiotom martwym). Za siedzibę sił dobrych lub złych uważano kawałki
skał, przydrożne kamienie, potem także drzewa i zwierzęta. Wielką wagę przykładano do
kultu zmarłych, dlatego w najdawniejszych czasach ważną rolę odgrywały różnego rodzaju
demony związane ze śmiercią i światem podziemnym. Dzieła Homera i Hezjoda wypleniły po
części te pradawne wierzenia. Dwaj epicy wprowadzili bogów olimpijskich i wiele
pomniejszych bóstw, którym nadali cechy ludzkie i dokładnie określili zakres ich władzy.
Tematami mitów są najczęściej fantastyczne wydarzenia związane z historią ingerencji
bogów w sprawy ludzkie. Mity tłumaczą powstanie i przeznaczenie świata, wyodrębnienie
się poszczególnych greckich plemion (które najczęściej wywodziły swój rodowód od
któregoś z bogów lub wielkich herosów), a także wyznaczają boskich opiekunów dla
określonych dziedzin życia, wydarzeń i krain. Wiele mitów poświęconych jest również
związkom pokrewieństwa, jakie łączą ich bohaterów.
Często kilkanaście mitów skupionych jest wokół jednego, przewodniego wątku, dzięki czemu
można podzielić je na odrębne grupy. Na przykład Jan Parandowski, autor książki „Mitologia.
Wierzenia i podania Greków i Rzymian” (po raz pierwszy wydana w 1924 roku), wyróżnia
kilkanaście takich grup, które dotyczą m. in. bogów olimpijskich, bogów ziemskich,
królestwa podziemnego, a także legend lakońskich, podań tebańskich itd.
Treść pojedynczego mitu skupiona jest przeważnie na losach i postępowaniu konkretnych
osób. Mimo tego ich wymowa jest uniwersalna, ponieważ odkrywają pierwotne wzorce
ludzkich zachowań (archetypy), które wyjaśniają charakter natury ludzkiej. W czasach
współczesnych próbowano także badać mity jako zapis pierwotnych lęków, przekonań i
nieuświadomionych zakazów, które głęboko wpisane są w ludzką psychikę i wrażliwość.
Analizowano na przykład wielokrotnie pojawiający się w mitologii motyw kazirodztwa, które
za każdym razem sprowadzało śmierć lub nieszczęście.
Opowieści mityczne nie składały się jedynie z elementów fantastycznych. Często przyczyną
ich powstania było wydarzenie historyczne, do którego dodawano nadprzyrodzone
uzasadnienie lub wzbogacano o motywy związane z bogami lub czynami wielkich bohaterów
(w większości pół-bogów). W ten sposób interpretuje się na przykład historię wojny
trojańskiej. W wyniku prac archeologicznych, prowadzonych od końca XIX wieku u
zachodnich wybrzeży tzw. Azji Mniejszej, odkryto fundamenty i ruiny miasta, które zostało
zniszczone najprawdopodobniej w XIII lub XII wieku p.n.e. Uczeni identyfikują je z
homerycką Troją.
Mity powstawały od najdawniejszych czasów we wszystkich znanych współcześnie
kulturach. Właściwie każda większa grupa ludzka utrwalała swoją historię i tożsamość
poprzez przekazywanie potomkom opowieści o życiu przodków, i ich, niejednokrotnie
fantastycznych, losach. Spośród tych opowieści najbardziej znane są mity greckie. W miarę
spójną postać jako pierwszy nadał im Homer, budując z wątków mitycznych swoje dwa
1
wielkie eposy: „Iliadę” i „Odyseję” (VIII w. p.n.e.). W wieku VII p.n.e. inny wielki epik
grecki, Hezjod, stworzył dzieło pt. „Teogonia”, w którym wyjaśnił pochodzenie bogów i
łączące ich relacje pokrewieństwa. Wcześniej mity były przekazywane ustnie zwłaszcza przez
wędrownych śpiewaków, tak zwanych aojdów, którzy za każdym razem trochę inaczej
wykonywali swoje melorecytacje (recytacja przy akompaniamencie instrumentu
muzycznego). Z tego względu wiele mitów istnieje w różnych wersjach. Każdy grecki region
miał zestaw swoich opowieści, szczególnie związanych z jego historią i wierzeniami
mieszkańców. Przez wiele stuleci, aż do początków naszej ery, mitologia grecka była żywą
strukturą. Modyfikowano niektóre motywy, bądź włączano do niej nowe elementy,
pochodzące często z wierzeń ludów sąsiadujących z plemionami greckimi. Jednak same
schematy fabularne pozostawały niezmienione
W epoce przednaukowej (aż do pojawienia się pierwszych filozofów przyrody w wieku VI)
mitologia odgrywała rolę wyjaśnienia zjawisk przyrody i sensu ludzkiego życia. Pierwsze
bóstwa, które pojawiły się w opowieściach mitycznych, związane były z siłami natury. Potem
ich zastęp stopniowo się powiększał o opiekunów poszczególnych miast, zawodów i
wydarzeń (np. Atena – bogini miasta Aten, Hermes – bóg kupców i złodziei, Ares – bóg
wojny). Bogom nadawano cechy ludzkie (antropomorfizacja). Tematem sporej ilości mitów
były również czyny sławnych bohaterów, najczęściej pół bogów, zwanych herosami.
Mitologia – zespół podań i wierzeń o bogach i bohaterach, wyjaśniających sens
ludzkiego życia i prawa rządzące światem. Terminem „mitologia” określa się także
naukę zajmującą się badaniem mitów.
Mit (gr. mythos – słowo, legenda) – historia opowiadająca o losach bogów i bohaterów
oraz nadnaturalnych zdarzeniach, najczęściej o charakterze sakralnym. Uzasadniała
religijne rytuały, społeczne zwyczaje i prawa.
Funkcje mitów:
poznawcza – wyjaśniały zjawiska przyrody, wydarzenia historyczne, rodowody
poszczególnych plemion
sakralna – uzasadniały wierzenia i rytuały sakralne
światopoglądowa – określały miejsce człowieka w świecie, jego przeznaczenie i
przynależność do danej społeczności.
2
Grecka mitologia, obok Biblii, jest podstawowym punktem odniesienia dla całej kultury
europejskiej. Na przestrzeni wielu stuleci kształtowała sposoby myślenia o świecie oraz roli i
przeznaczeniu człowieka. Wyrazem tego jest obecność licznych wątków mitycznych w
literaturze i sztuce wieków późniejszych. Mity inspirowały artystów przede wszystkim ze
względu na zawarte w nich niezwykle precyzyjne diagnozy ludzkiego postępowania i
widzenia świata. Mitologia przedstawiona przez Homera i Hezjoda, a także wielu
późniejszych poetów i epików starożytnych (tu trzeba szczególnie pamiętać o „Eneidzie”
Wergiliusza), oczarowywała także swoim pięknem i kunsztem literackiego warsztatu. Dla
wielu twórców stała się niedoścignionym wzorcem artystycznej doskonałości.
Mitologia - Mitologiczne archetypy i toposy
Archetyp (gr. archetypon – pierwowzór) – pojęcie przejęte przez teoretyków literatury i
sztuki z psychologii Carla Gustava Junga. Jung określał nim pierwotne wzorce postaw,
które wpisane są w sferę zbiorowej nieświadomości (i utrwalane w niej przez
powtarzające się doświadczenia), wspólne wszystkim ludziom. Archetypy są niezmienne
i determinują widzenie świata oraz zachowanie. Ujawniają się przede wszystkim w
mitach i wierzeniach.
Mityczne archetypy
Prometeusz – archetyp jednostki stającej do beznadziejne walki w obronie społeczności.
Tytan Prometeusz walczył o prawa ludzi przeciwko bogom, za co rozgniewany Zeus przykuł
go do skał Kaukazu.
Ikar – archetyp marzyciela, który ignoruje niebezpieczeństwo i przez swoją lekkomyślność
sprowadza na siebie nieszczęście.
Mityczny Ikar zignorował ostrzeżenia swojego ojca, Dedala, i na skrzydłach zrobionych z
piór i wosku wzleciał zbyt blisko Słońca. Żar roztopił wosk, a Ikar runął do morza.
Demeter i Niobe – archetyp czułej matki rozpaczającej po utracie dziecka.
Persefona, córka Demeter, raz w roku rozstawała się z matką, by trzy miesiące spędzić w
królestwie podziemnym.
Dzieci Niobe zostały zabite przez boskie rodzeństwo Apollona i Artemidę, ponieważ kobieta
naśmiewała się z ich matki, Latony, że zdołała urodzić tylko dwoje dzieci.
Syzyf – archetyp bezsensownego trudu.
Syzyf został skazany na wtaczania pod wysoką górę ogromnego głazu. Za każdym razem, gdy
zbliżał się do szczytu, głaz staczał się w dół.
3
Odyseusz – archetyp tułaczki oraz wytrwałego podążania do celu mimo przeciwności.
Odyseusz był jednym z bohaterów walczących w wojnie trojańskiej. Jego powrót do
rodzinnej Itaki trwał dziesięć lat, w czasie których stracił wszystkich towarzyszy i musiał się
zmierzyć ze śmiertelnymi niebezpieczeństwami.
Penelopa – archetyp niezłomnej wierności
Orfeusz – archetyp artysty oraz miłości silniejszej od śmierci
Orfeusz był najwspanialszym muzykiem i poetą. Kiedy umarła jego ukochana Eurydyka,
zszedł po nią do Hadesu. Jego śpiew wzruszył nawet podziemne bóstwa.
Narcyz – archetyp pychy i egoizmu, koncentrowania się jedynie na własnych potrzebach.
Narcyz był pięknym młodzieńcem, który zakochał się we własnym odbiciu. Umarł z miłości
do samego siebie.
Topos (gr. topos koinos – miejsce wspólne) – powtarzający się w obrębie danej kultury
motyw, symbol, obraz, bądź alegoria
Mityczne toposy
Pola Elizejskie – to określenia miejsca wiecznego szczęścia, w których ludzie nie płaczą, ani
się nie smucą, nie muszą pracować i żyją w pokoju.
Pola Elizejskie w mitologii greckiej były miejscem, do którego po śmierci trafiali
bohaterowie.
cykliczność natury – związana jest z bardzo starym poglądem, zgodnie z którym, istnienie
świata oparte jest na cykliczności. Dawał on podstawę do wiary w takie idee jak na przykład
odrodzenie się po śmierci. Wiązało się to również z greckim przekonaniem o cykliczności
czasu. Dowodem na to miała być między innymi zmienność i powracanie pór roku. Zjawisko
to tłumaczono poprzez mit o Demeter i Korze. Kiedy córka wracała do matki, przychodziła
wiosna. Kiedy zaś zbliżał się czas rozstania panowała jesień. Zima byłą okresem rozłąki.
chaos – łączyło się z nim przekonanie o pierwotnym nieporządku jako zmieszaniu
dynamicznych, boskich sił, z których ostatecznie wyłonił się świat.
Parnas – w mitologii góra Parnas była siedzibą muz i funkcjonowała jako symbol
artystycznej doskonałości.
fatum – oznaczało nieodwracalne wyroki losu, którym człowiek musi się podporządkować.
4
Bogowie antyczni
Kultura starożytnej Grecji była politeistyczna, to znaczy, że Grecy wyznawali wielu bogów i
bóstw. Panteon – czyli ogół bogów – był bardzo liczny. Oto najważniejsze z postaci:
Zeus– albo Dzeus (u Parandowskiego), król bogów, ojciec bogów i ludzi, stróż
sprawiedliwości i porządku we wszechświecie. Greckie słowo dios znaczy jasny. Wiąże się
Zeusa z innymi bogami niebiańskimi antyku: Jupiterem (rzymski Zeu-pater) i Tiu lub Ziu
(bóstwem germańskim). Ukazywany był najczęściej z błyskawicą w ręku, w Iliadzie Homera
Zeus zsyła burze. W mitologii Zeus przebywa na Olimpie, skąd króluje, sądzi, daje prawo,
strzeże sprawiedliwości, także moralności.
Atena– jedna z najważniejszych bogiń greckich, patronka mądrości, rzemiosła i sztuki
wojennej. Od jej imienia nazwano miasto Ateny, gdzie na Akropolu zbudowano
najważniejszą świątynię bogini. Tu też powstał Partenon (czyli świątynia Bogini Dziewicy) –
jeden z głównych zabytków antycznej architektury.
Hefajstos– bóg rzemieślników, ognia i wulkanów; czczony głównie w Atenach, ale
wcześniejszy kult żywy był w Lemnos i na Sycylii (tereny wulkaniczne, na Sycylii – Etna).
Przedstawiano go jako kulawego boskiego kowala. Według Homera był synem Zeusa i Hery.
Dionizos– zwany Bakchus lub Bachus, bóg wina i bujności żywotnych sił natury.
Wyobrażany był jako prawie nagi lub w powłóczystej szacie (szata ta nazywała się bassara)
młodzieniec, niesiony wśród zbiorowiska satyrów. Byli to słudzy Dionizosa, stwory wesołe,
kłótliwe, pijące w drodze wino, grające na instrumentach, bawiące się bezustannie; mają
charakterystyczne kozie kończyny. Towarzyszyły bogu także bachantki i menady, ubrane w
skóry dzikich kotów i śpiewające w transie szalone pieśni.
Dionizos był pierwszym z bogów, który żył na ziemi, wśród ludzi.
Apollo– syn Zeusa i Leto (Latony), brat bliźniak Artemidy. Bóg słońca, światła, mądrości,
śmierci, ziemi, wyroczni, oczyszczenia z win; bóg nowo założonych miast i kolonii;
patron poezji, sztuk pięknych, muzyki, sztuk i nauk; przewodnik Muz.
Eros– syn Afrodyty i Aresa, uosobienie potęgi miłości(historia uczucia Erosa do Psyche).
Jego atrybutami są: skrzydła, łuk i strzały.
Hera– córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa. Jest patronką małżeństwa i wierności
po zaślubinach.
Artemida– bliźniacza siostra Apollina, dziewica. Bogini łuku i strzały, lasów, gór, łowów i
zwierzyny, Księżyca. Jest przewodniczką nimf.
Hermes– syn Zeusa i nimfy Mai, poseł bogów, przewodnik dusz zmarłych, patron kupców,
zysku, bogactwa, pasterzy, żeglarzy, podróżnych, złodziei. Opiekował się także trzodami,
rzeczami znalezionymi. Jest bogiem płodności.
5
Hades– imię boga świata umarłych, królestwa podziemia. Był synem Kronosa i Rei, bratem
Zeusa, mężem Persefony. Znienawidzony i siejący postrach władca Tartaru.
Demeter - bogini ziemi, urodzajów, płodności, rolnictwa (zwłaszcza zboża); matka Kory
(Persefony) spłodzonej z Zeusem.
Posejdon– syn Kronosa i Rei, mąż Amfitryty, ojciec Trytona. Jest bogiem mórz, wysp,
wybrzeży i przystani. Nazywany ziemiotrząścą.
Afrodyta– zrodzona z piany morskiej małżonka Hefajstosa, kochanka Aresa. Piękna bogini
miłości zmysłowej była matką Erosa, Harmonii i Priapa (z Aresa), Eneasza (z Anchizesem),
Hermafrodyty (z Hermesem). Opiekowała się żeglarzami.
Ares– syn Zeusa i Hery. Bóg niszczycielskiej wojny, brutalnej walki za polu bitwy; był
kochankiem Afrodyty.
Hestia– córka Kronosa i Rei, bogini ognia i ogniska domowego. Przedstawiana z pochodnią i
czarą ofiarną Hestia jest symbolem domu i rodziny.
Erynie– nieubłagane i znienawidzone boginki kary i pomsty za zbrodnię. Aby ich nie drażnić
nazywano je dobroczynnymi lub wzniosłymi.
Hekate– bogini czarów, magii, widm, a także pokuty i zemsty za przelaną krew. Opiekunka
kobiet i rozstajnych dróg.
Helios– syn tytana Hyperiona i Tei, brat Eos i Selene (Helios – Słońce, Eos – powietrze,
wiatr, Selene – Księżyc). Bóg Słońca widziany był jako jeździec złotego rydwanu,
ciągniętego przez cztery rumaki.
Mojry– trzy boginie przeznaczenia i losu człowieka: Kloto – prządka nici żywota, Lachesis –
tzn. Udzielająca, strzeże nici życia, Atropos – Nieodwracalna, przecina nić życia człowieka.
Nike– bogini zwycięstwa.
Pan– syn Hermesa i nimfy rzecznej; stworek podobny do kozła, należał do świty Dionizosa.
Bóg pasterzy, opiekun trzód (zwłaszcza kóz), utalentowany flecista.
Tanatos– syn Nocy i Erebu; uosobienie śmierci, brat bliźni Hypnosa.
Temida– córka Uranosa i Gai, bogini sprawiedliwości i praw.
Muzy
Słowo muza pochodzi od greckiego mousike, oznaczającego muzykę. Według mitu boginie
te były córkami Zeusa, boga uniwersalnego porządku, i Mnemozyne, bogini pamięci. Jest ich
dziewięć. Opiekowały się sztukami pięknymi i naukami:
6
Erato– muza poezji miłosnej, jej atrybut to lira;
Euterpe– muza poezji lirycznej, atrybut – aulos (flet);
Klio– muza historii, trzyma w ręku zwój papirusu (lub pergamin);
Kaliope– muza poezji epicznej (eposu), z tabliczką i rylcem;
Melpomene– muza tragedii, trzyma maskę tragiczną;
Talia– muza komedii, z maską komiczną;
Terpsychora– muza tańca, jej atrybuty to lira i plektron (pióro lub inaczej kostka do gry na
instrumentach strunowych);
Urania– muza astronomii i geometrii, trzyma cyrkiel i kulę (lub globus);
Polihymnia– muza sakralnej poezji chóralnej, nie posiada atrybutu, zwykle ukazywana była
w zamyślonej pozie, a obok niej zasłona.
Mit o Prometeuszu
Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił ludzi z gliny, ale byli oni bardzo słabi i nie umieli
bronić się przed drapieżnikami. Tytan zakradł się więc do siedziby bogów i wykradł stamtąd
ogień. Dzięki ogniowi ludzie stali się bardziej samowystarczalni i zyskali obronę przed
dzikimi zwierzętami.
Zeus nie był zadowolony, że na ziemi pojawiło się nowe plemię. Obawiał się, że zbuntuje się
ono tak jak wcześniej giganci i znowu bogowie będą musieli walczyć. Rozkazał więc
Hefajstosowi – bogu sztuki kowalskiej, biegłemu we wszelkich rzemiosłach – stworzyć
7
piękną kobietę. Nazwano ją Pandorą. Przed wysłaniem na ziemię dostała szczelnie zamkniętą
glinianą beczkę. Potem Hermes pozostawił ją przed domem Prometeusza. Gdy tytan zobaczył
piękną kobietę, od razu zdał sobie sprawę, że to podstęp. Ale jego brat Epimeteusz (gr.
myślący wstecz) zakochał się w Pandorze i wziął ją sobie za żonę. Za namową kobiety,
otworzył beczkę. Natychmiast wyleciały z niej na świat wszelkie ludzkie nieszczęścia i
choroby.
Prometeusz postanowił się zemścić. Zabił wołu i podzielił go na dwie części: najlepsze mięso
przykrył skórą, a bezużyteczne kości – tłuszczem. Następnie zaproponował Zeusowi, by
wybrał jedną część, która od tej pory miała być składana bogom. Zeus wybrał tłuszcz, sądząc,
że pod nim znajdzie najlepsze mięso. Rozgniewany bóg kazał przykuć Prometeusza na
wieczność do skał Kaukazu. Co dzień przylatywał tam ogromny orzeł i pożerał część wątroby
tytana, która następnego dnia odrastała.
Mit o Prometeuszu od początku dziejów fascynował artystów, filozofów i pisarzy.
Prometeusz jawi się jako symbol buntu człowieka przeciw bogom, rozumiany jest jako
założyciel kultury i cywilizacji. W postaci Prometeusza ogniskuje się wiara w ludzką
godność, w niezależność człowieka. Zarazem jednak postawa Tytana ukazuje, że droga
do postępu ludzkości łączy się z cierpieniem, bólem, poświęceniem i wyrzeczeniem. Mit o
Prometeuszu zaowocował stworzeniem prometeizmu – postawy etycznej
charakteryzującej się zdolnością do poświęcenia dla dobra ludzkości, związanego z
buntem przeciwko potęgom wyższym oraz gotowością do cierpienia dla idei.
Mit o Dedalu i Ikarze
Dedal pochodzący z Aten pracował na dworze króla Minosa na Krecie. Był autorem wielu
wynalazków i pięknych dzieł. Kiedy zapragnął powrócić do ojczyzny, Minos nie chciał się z
nim rozstać i zabronił mu opuszczać Kretę. Dedal wymyślił więc, że do ucieczki wykorzysta
powietrze. Dla siebie i swojego syna Ikara sporządził skrzydła z wosku i ptasich piór. Zanim
wyruszyli przestrzegł Ikara, by leciał pośrodku między morzem a słońcem. W przeciwnym
razie albo słońce roztopi spajający pióra wosk albo skrzydła nasiąkną wodą i Ikar runie w
dół.
Kiedy obaj wylecieli z Krety przez pewien czas wszystko było dobrze. Jednak w końcu Ikar
oczarowany wspaniałością wynalazku zapomniał o ostrzeżeniach ojca i wzbił się ku Słońcu.
Wtedy stało się to, co przepowiedział Dedal: wosk roztopił się, a Ikar rozbił się na jednej z
morskich wysp. Od jego imienia wyspa została nazwana Ikarią, a morze oblewające jej brzegi
– Ikaryjskim. Dedal pochował syna i samotny wyruszył w dalszą drogę.
Mit o Demeter i Korze
Demeter – bogini odpowiedzialna za rozwijanie się pąków kwiatów, kwitnienie i owocowanie
drzew oraz za wszystko, co wyrasta z ziemi – zostawiła na chwilę swoją córkę Persefonę
(inaczej: Kora – gr. kore = córka), która bawiła się z nimfami na łące. Zanim się oddaliła
prosiła córkę, by ta nie zrywała narcyzów – kwiatów zwiastujących nieszczęście,
8
poświęconych bóstwom podziemnym. Persefona była posłuszna matce. Biegała po łące z
nimfami i zbierała inne kwiaty.
Nagle z ziemi wyrósł narcyz, którego piękno było tak oszałamiające, że Persefona,
oczarowana jego wdziękiem, przekroczyła zakaz Demeter i zerwała kwiat. W tym momencie
ziemia się rozstąpiła i przed Persefoną zjawił się rydwan powożony przez Hadesa, władcę
świata podziemnego. Bóg porwał Persefonę i zniknął. Gdy Demeter wróciła, nikt nie potrafił
powiedzieć, gdzie jest jej dziecko. Zrozpaczona bogini ukryła się w górach arkadyjskich. Cała
ziemia wyschła i nic na nie rosło z powodu rozpaczy osamotnionej matki. Od Słońca, które
widziało całe zdarzenie, dowiedziała się w końcu, co stało się z jej córką. Na próżno
przybywali do niej różni posłańcy z Olimpu – Demeter nie dawała się przebłagać, nikt nie był
w stanie uśmierzyć jej bólu, a ziemia cały czas pozostawała sucha, spękana i martwa.
W końcu Zeus zdecydował, że jego brat Hades musi oddać Persefonę matce. Bóg podziemi
usłuchał rozkazu, ale kiedy Persefona opuszczała królestwo umarłych, podał jej jabłko
granatu, a bogini ugryzła. Nie wiedziała, że granat zwiąże ją na zawsze z bogiem podziemi. Z
powodu zjedzenia kilku ziarenek owocu, co roku musiała wracać do Hadesa na trzy miesiące.
Gdy spotykała się z matką, cały świat rozkwitał i rozpoczynał się wiosna. Przed zbliżającym
się rozstaniem Demeter coraz bardziej pogrążała się w smutku – wtedy przychodziła jesień.
Trzy miesiące, które dzieliły matkę i córkę, były okresem, w którym nic nie rosło, a ziemia
wydawała się martwa. Wówczas panowała zima.
Historia motywu porwania Persefony, to dzieje ścierania się dwóch tendencji – dążenia
do poznawania prawdy poprzez mit lub wykorzystywaniu mitu jako części innego
opowiadania. Ten mit jest pięknym przykładem miłości rodzicielskiej oraz poświęcenia
jakie podejmuje matka by odnaleźć zagubioną córkę. Porwanie Persefony i jej
wędrówka miedzy państwem Hadesa, a pałacem matki symbolizuje nieustanną zmianę
pór roku. O ile w literaturze motyw ten jest ciężko znaleźć, to w malarstwie jest
wykorzystywany dość często. Zadaniem tego mitu jest ukazanie wartości miłości i
poświęcenia, ale rówież przestrzeganie przed zbytnim zaufaniem do świata.
Mit o wojnie trojańskiej
Bogini morska Tetyda była tak piękna, że o jej względy rywalizowali Zeus oraz Posejdon.
Kiedy jednak dowiedzieli się, że dziecko, które urodzi, przewyższy swojego ojca,
zrezygnowali z ubiegania się o jej rękę. W Tetydzie zakochał się śmiertelnik – Peleus, książę
tesalski. Po długich staraniach zyskał w końcu przychylność bogini. Na ucztę weselną przybył
cały zastęp najznamienitszych bogów.
W pewnym momencie zjawiła się Eris, bogini niezgody, która nie została zaproszona.
Położyła na stole złote jabłko, na którym napisano: dla najpiękniejszej. Od razu powstał spór
pomiędzy trzema boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą. Kłóciły się tak bardzo, że w końcu Zeus
zdecydował, że konflikt rozstrzygnie Parys. Był on synem Priama, władcy Troi, i jego żony
Hekabe. Zanim się urodził, jego matka miała sen, że wydała na świat żagiew (płonący kawał
drewna). Był to znak, że dziecko przyczyni się do upadku państwa. Chłopiec został więc
zabrany w góry i tam porzucony. Po jakimś czasie niemowlę znalazł pasterz i postanowił się
nim zaopiekować. Dziecko wyrosło na pięknego mężczyznę. Tego właśnie Parysa Zeus
9
poprosił o rozstrzygnięcie sporu między trzema boginiami.
Hera zapewniała, że uczyni go wielkim królem. Atena obiecywała mądrość. Afrodyta
przyrzekła, że jeśli na nią padnie wybór, obdarzy Parysa najpiękniejszą kobietą – Heleną,
żoną króla Sparty, Menelaosa. Młodzieniec wybrał Afrodytę. W krótki czas po tym
wydarzeniu, Parys wziął udział w zawodach zorganizowanych w Troi. Odniósł zwycięstwo, a
jego rodzice odkryli, iż piękny pasterz jest ich synem. Cieszyli się bardzo, że go odzyskali,
ponieważ zapomnieli o złowróżbnym śnie.
Kiedy Parys odzyskał tytuł książęcy, wybrał się na dwór Menelaosa. Wykradł mu Helenę i
przywiózł do Troi jako swoją żonę. Król Sparty wpadł w gniew. Zwrócił się o pomoc do
swojego brata Agamemnona, króla Myken i Argos, ten zaś zwołał z całej Grecji
najwspanialszych wojowników i tak stworzył wielką armię do walki z Trojanami. Do
wyprawy przyłączył się miedzy innymi Odyseusz, król Itaki. Jego największą bronią były
przebiegłość i spryt. Brakowało tylko Achillesa, syna Peleusa i bogini Tetydy. Przepowiednie
mówiły, iż Troja nie zostanie pokonana bez jego pomocy. Tetyda nie chciała jednak, by brał
udział w zbliżającej się wojnie, więc ukryła go przebranego za dziewczynę wśród córek króla
Likomedesa.
Achilles był jeszcze bardzo młody i miał delikatne chłopięce rysy, których nieomal nie można
było odróżnić od dziewczęcych. Na poszukiwanie syna Peleusa wysłano przebiegłego Odysa.
Przebrał się on za kupca i przybył na dwór Likomedesa. Kiedy pokazywał córkom króla
najprzeróżniejsze kobiece ozdoby, zauważył, że jedna z nich nie jest specjalnie
zainteresowana towarami. Wtedy wyciągnął piękny miecz, a oczy Achillesa natychmiast
rozbłysły. Odyseusz opowiedział odnalezionemu młodzieńcowi o wielkiej wyprawie i o
sławie, którą będzie można na niej zdobyć. Syn Peleusa zdecydował się wziąć udział w
nadchodzącej wojnie i opuścił dwór Likomedesa.
Statki greckie stały już przygotowane w porcie, ale brak wiatru uniemożliwiał wypłynięcie.
Wróżbita o imieniu Kalchas wyjaśnił, że wiatr ustał z powodu gniewu bogini Artemidy. By ją
przebłagać, należy złożyć ofiarę z Ifigenii, córki króla Agamemnona. Kiedy Kalchas miał już
zabić dziewczynę, zjawiła się Artemida. Nakazała złożyć na ofiarę łanię, a z Ifigenii uczyniła
swoją kapłankę w Taurydzie. Po zabiciu zwierzęcia zerwał się wiatr i statki wypłynęły.
Wojna trwała 10 lat.
Najwspanialszym wojownikiem okazał się Achilles, przed którym drżał nawet największy
bohater trojański Hektor, syn króla Priama. Kiedy Achilles był mały, matka zanurzała go w
wodach Styksu trzymając za prawą piętę. Dzięki temu jego ciało było nieczułe na zranienia.
Jedynym słabym punktem była nieobmywana przez świętą rzekę pięta bohatera. W
dziesiątym roku wojny w obozie greckim wybuchła zaraza. Była to kara zesłana przez boga
Apollina. Agamemnon uprowadził bowiem córkę Chryzesa, jednego z kapłanów boga.
Achilles postanowił, że król musi oddać dziewczynę. Rozgniewany Agamemnon
podporządkował się decyzji Achillesa, ale chcąc się zemścić, zabrał bohaterowi piękną
niewolnicę Bryzeidę. Wtedy syn Peleusa zapowiedział, że nie będzie więcej walczył z
Trojanami. Od tego momentu wojska greckie ponosiły wielkie klęski.
Najbliższy przyjaciel Achillesa, Patroklos, nie mógł się pogodzić z tym, że tak wielu Greków
ginie. Achilles zgodził się, by przywdział on jego zbroję i poprowadził żołnierzy do walki.
Niestety w czasie bitwy Patrokolos stanął naprzeciw Hektora. Wojownik trojański pokonał
Greka i zdarł z niego zbroję. Kiedy Achilles dowiedział się o śmierci przyjaciela, bardzo
10
rozpaczał. Z morza wyszła Tetyda i podarowała synowi nową zbroję, jeszcze wspanialszą od
poprzedniej. Achilles w wielkim gniewie dziesiątkował trojańskie oddziały. W końcu
wszyscy Trojanie oprócz Hektora schronili się za murami miasta. Drogę Achillesowi
próbował zagrodzić jeszcze bóg rzeki Skamander, która opływała Troję. Bohater cieszył się
jednak opieką Hery. Bogini poprosiła o pomoc boga Hefajstosa, który pokonał rzekę.
Achilles stanął przed Hektorem. Trojanin zląkł się syna Peleusa i zaczął uciekać. Dwaj
wojownicy trzy razy okrążyli mury miasta. W końcu Zeus położył na szali losy obu i ten,
który należał do Hektora, spadł do krainy umarłych – Hadesu. Od tego momentu bogowie
przestali wspomagać Hektora. Achilles zabił Trojanina. Potem zdarł z niego zbroję,
przywiązał go do rydwanu i wlokąc po ziemi przyciągnął do greckiego obozu. Priam bardzo
rozpaczał po utracie syna. Nocą przekradł się do namiotu Achillesa i prosił go o wydanie ciała
Hektora. Syn Peleusa bardzo się wzruszył. Kazał umyć i namaścić zwłoki syna Priama i oddał
je królowi. W niedługi czas potem sam zginął ugodzony w piętę strzałą Parysa.
Parys także został zabity, a Helenę poślubił jego brat Deifob. Księżniczka zapragnęła jednak
wrócić do Sparty, więc nocą zaprowadziła Odyseusza i Diomedesa do świątyni, a Grecy
zabrali z niej palladion – posążek bogini Ateny. Dopóki znajdował się on w Troi, miasto nie
mogło być zdobyte. W niedługi czas po tym wydarzeniu Trojanie spostrzegli, że wszyscy
Grecy zniknęli. Kiedy wyszli na brzeg morza, by zbadać tę dziwną sprawę, zobaczyli
wielkiego drewnianego konia. Postanowiono, że zdobycz trzeba zabrać do miasta. Kapłan
Laookon był temu przeciwny i twierdził, że konia należy spalić. Wtedy wyszły z morza dwa
ogromne węże i pożarły kapłana oraz jego dwu synów. Trojanie stwierdzili, że była to kara za
bluźnierstwo i że trzeba wprowadzić konia do miasta. Nie chcieli słuchać wieszczki
Kasandry, która powtarzała, że przyniesie to tylko nieszczęście.
W nocy z wnętrza konia wyszedł Odys, który wymyślił cały podstęp, oraz jedenastu innych
bohaterów. Otworzyli bramy miasta. Wtedy w jego mury wdarło się wojsko greckie, które
wcześniej ukrywało się na statkach w pobliskiej zatoce. Żołnierze zabijali każdego Trojanina.
Zginął również król Priam i malutki syn Hektora – Astianaks. Menelaos odnalazł komnatę
Heleny. Zabił Deifoba, ale kiedy zobaczył swoją piękną żonę, gniew go opuścił. Pogodził się
z nią i zabrał z powrotem do Sparty.
Mit o Labdakidach
Król Teb, Lajos usłyszał w Delfach przepowiednię, że zginie z rąk własnego syna. Kiedy
jego żona – Jokasta urodziła potomka, postanowił go zgładzić. Rozkazał służącemu, aby
wyniósł dziecko w góry i tam je porzucił. Ten jednak nie wykonał do końca rozkazu i
przekazał niemowlę pochodzącemu z Koryntu pasterzowi, który z kolei oddał je na
wychowanie bezdzietnym władcom swej krainy – Polibosowi i Meropie. Edyp nie czuł się
szczęśliwy. Rówieśnicy nazywali go podrzutkiem, choć nikt nie chciał wyjawić tajemnicy
jego pochodzenia. Aby dowiedzieć się prawdy, Edyp udał się do wyroczni delfickiej.
Usłyszał tam straszną przepowiednię, sugerującą, że zabije własnego ojca i ożeni się z
własną matką. Po tych informacjach Edyp był pewien, że Polibos i Meropa to jego
prawdziwi rodzice, więc postanowił udać się do Teb, aby zapobiec spełnieniu się
przepowiedni.
11
W drodze spotkał Lajosa, pokłócił się z nim i nie zdając sobie z tego sprawy, iż jest to jego
ojciec – zabił go. Następnie spełniła się druga część przepowiedni. W Tebach pojawił się
sfinks – dziwny potwór, mający twarz i piesi kobiety, a resztę ciała lwa, ze skrzydłami jak
u ptaka. Porywał on ludzi i rzucał w przepaść. Powiedział, że dopiero wtedy ustąpi z ziemi
tebańskiej, jeśli ktoś rozwiąże jego zagadkę. Tej zagadki nauczył się od muz, a brzmiała ona
następująco: Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach,
w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?. Król Kreon, który objął rządy po
śmierci Lajosa ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę otrzyma królestwo tebańskie i ożeni się z
Jokastą, wdową po zamordowanym Lajosie.
W tym właśnie dniu do stolicy przybył Edyp. Odgadł zagadkę Sfinksa i poślubił Jokastę.
Przez szereg lat potomek rodu Labdakidów panował szczęśliwie nie zdając sobie sprawy z
ciążącej na nim klątwy. Jokasta urodziła mu w tym czasie czworo dzieci: Eteoklesa,
Polinejkesa, Antygonę i Ismenę. Zupełnie niespodziewanie zaraza zaczęła dziesiątkować
Tebanczyków. Ziarno rzucone w glebę nie wzrastało, więc ziemia leżała ugorem. Dzieci
przychodziły na świat martwe, zwierzęta nie rozmnażały się.
Na pomoc wezwano wróżbitę – Terezjasza, ślepego starca z długą, białą brodą. Utracił on
wzrok w młodości, gdy ujrzał w kąpieli nagą Atenę. Zeus dał mu życie siedem razy dłuższe
niż przeciętnego człowieka. Pozbawiony widoku ziemskich rzeczy, znał tajemnice
przyszłości i rozumiał mowę ptaków. Kiedy Terezjasz zjawił się w pałacu Edypa, oznajmił
nieświadomemu swych win królowi, że jest to kara za jego ojcobójstwo i kazirodztwo. Na
wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykluł sobie oczy i wyruszył w świat, aby
odpokutować swe winy. Prowadziły go córki. Szukał krainy, w której spokojnie zostałby
pochowany. Zaszedł do miejscowości Kolonos niedaleko Aten i tam umarł. Pochowano go w
gaju, do którego wiosną przylatywały słowiki.
W Tebach zostali dwaj bracia: Eteokles i Polinejkes. Ustalili, że władzę będą sprawować na
przemian, w ten sposób, że każdy będzie panował przez rok. Eteokles pierwszy wziął berło,
lecz po upływie roku nie chciał ustąpić bratu i wygnał go z kraju. Rozgoryczony Polinejkes
schronił się na dworze władcy Argos, Adratosa. Tam ożenił się z jego córką i namówił
teścia, aby najechał na Teby. Adratos zebrał wojsko i obległ miasto. Ale Tebańczycy uczynili
wypad i odnieśli zwycięstwo. Obaj bracia zginęli na polu walki.
Władzę w państwie ponownie przejął Kreon, brat Jokasty. Nie pozwolił pochować
Polinejkesa. Ciało jego kazał wyrzucić krukom na pożarcie i zabronił pod karą śmierci uczcić
go pogrzebem. Siostra zmarłego, Antygona nie usłuchała rozkazu. Własnymi rękami
wykopała grób i pochowała zwłoki brata. Za karę zamurowano ją w piwnicy.
W dziesięć lat później synowie wodzów pokonanych pod Tebami przygotowali nową
wyprawę. Miasto nie miało sił do obrony. Terezjasz doradził Tebańczykom wysłać do
nieprzyjaciół poselstwo z prośbą o pokój, a tymczasem, korzystając z rozejmu uciec z
oblężonych murów. Tak się stało. Kiedy rozważono warunki pokoju, wszyscy mieszkańcy
naładowali wozy dobytkiem, wsadzili na nie żony i dzieci i opuścili miasto. Po drodze
Terezjasz umarł napiwszy się wody z pewnego źródła. Tymczasem wojska nieprzyjacielskie
weszły do Teb, zburzyły je doszczętnie, a pozostałe skarby posłały w ofierze świątyni
delfickiej.
12
Mitologiczne inspiracje
o
związki frazeologiczne
Związki frazeologiczne,
mianem mitologizmów.
które
swoje
źródło
mają
w
mitologii,
określa
się
Chimeryczny nastrój (charakter)– kapryśny, grymaśny, dziwaczny, towarzyszą mu
fanaberie, fochy, dąsy; od Chimery, mitycznego potwora o głowie lwa, tułowiu kozy i z
wężem zamiast ogona, Chimera ziała ogniem.
Drakońskie prawa (kary, przepisy, zarządzenia)– surowe, bezwzględne, ostre, okrutne; od
imienia prawodawcy ateńskiego Drakona, którego ustawy (ok. 621 p.n.e.) wymierzały
wyjątkowe surowe kary.
Jabłko niezgody– źródło konfliktów, wojen, sporów; od jabłka z napisem dla
najpiękniejszej, które bogini niezgody Eris rzuciła między Afrodytę, Herę i Atenę.
Koń trojański– zdobycz przynosząca zgubę, złowrogi podarunek; od drewnianego konia,
którego w dziesiątym roku wojny przyjęli Trojanie od Greków, w rzeźbie było wojsko
greckie, podstęp Greków zadecydował o ich zwycięstwie i losach Troi.
Dejaniry koszula (szata, suknia)– coś, co sprawia największe cierpienie, męczarnie, od
których nie ma w życiu ucieczki; patrz mit o Heraklesie.
Kraina cieni– świat umarłych, niewidzialnych cieni, ciemnych zjawisk; od tajemniczej głębi
Tartaru, terenu rządzonego przez Hadesa.
Męki Tantala– cierpienia wynikające z dręczącego pożądania rzeczy znajdujących się
blisko, na widoku i w obfitości, a jednak niedostępnych; od imienia lidyjskiego króla, ojca
Niobe i Pelopsa, który po śmierci stał w Tartarze przy rzece i pod drzewem owocowym, ale
nie mógł ani pić, ani jeść, przez co cierpiał katusze.
Nić Ariadny– nić przewodnia, sposób wybrnięcia z beznadziejnie zawikłanej sytuacji; z
mitu o Tezeuszu, kiedy nić zakochanej w bohaterze bogini pomogła bohaterowi wydostać się
z labiryntu.
Olimpijski spokój– panowanie nad emocjami, zaprzestanie kłótni; pochodzi od zwyczaju
przerywania walk na czas igrzysk olimpijskich.
Paniczny strach– nagły, niepohamowany, często nieuzasadniony strach, przerażenie,
popłoch, zazwyczaj ogarniający większą liczbę ludzi; od Pana – bożka pasterzy i trzód w
górach i lasach, którego przeraźliwy głos (np. gdy ścigał nimfy) budził lęk.
13
Pępek świata– najważniejsza osoba, rzecz, wydarzenie, miejsce; według wierzeń greckich
świątynia w Delfach miała być ośrodkiem, pępkiem świata.
Pięta Achillesa– czyjaś słaba strona; Achilles jako niemowlę był kąpany w wodach Styksu,
aby zyskać nieśmiertelność. Matka Tetyda trzymała chłopca za piętę, w którą Achilles został
ugodzony strzałą Parysa i zginął.
Przenieść się na Pola Elizejskie– znaczy umrzeć; było to mityczne miejsce pobytu dusz
błogosławionych zmarłych; elizejskie cienie – dusze zmarłych przebywające w Elizjum.
Powrót do Itaki– powrót do domu, ojczyzny, często, mimo narastającej tęsknoty wędrowca,
naznaczony przygodami; od podróży Odysa.
Puszka Pandory– coś, co wywołuje mnóstwo nieprzewidzianych trudności, źródło nie
kończących się smutków, kłopotów, nieszczęść; pochodzi od – patrz punkt 4 (mit o
Prometeuszu).
Pyrrusowe zwycięstwo– osiągnięte nadmiernym kosztem; od imienia Pyrrusa, który
zwyciężając Rzymian pod Asculum w 279 p.n.e. poniósł ogromne straty w ludziach i materii.
Podobne znaczenie makadmejskie zwycięstwo– równie niefortunne da zwycięzcy, jak i dla
zwyciężonego; od bratobójczej walki o Teby między Polinejkesem i Eteoklesem (Teby to
dawniej Kadmea, od złóż rud cynku).
Róg obfitości– źródło wszystkiego, o czym się marzy; od rogu kozy Almatei, karmicielki
Zeusa. Król bogów pobłogosławił złamany róg ulubionego zwierzęcia i odtąd napełnia się on
wedle życzeń posiadacza rogu.
Stajnia Augiasza– sprawa, rzecz zaniedbana, zapuszczona, zachwaszczona, w bezładzie,
rozgardiaszu, nierządzie albo brudach moralnych, którą trzeba nadludzkim wysiłkiem
doprowadzić do porządku; od mitu o Heraklesie – szósta z jego dwunastu prac.
Syzyfowa praca– wymagająca ustawicznych i często bezskutecznych wysiłków, trud ciężki i
bezcelowy; od Syzyfa, założyciela i króla miasta Eryfy (późniejszy Korynt). Za swe liczne
przewinienia, po śmierci, Syzyf toczył na szczyt góry Tartaru ciężki głaz, który ciągle
spadał.
Tytaniczny wysiłek (praca)– olbrzymi, kolosalny, gigantyczny; od nazwy bardzo potężnego
pokolenia bogów, zepchniętego do Tartaru.
Przeciąć węzeł gordyjski– rozstrzygnąć skomplikowaną sprawę w sposób radykalny,
śmiały, stanowczy, prosty; od węzła u rydwanu w mieście Gordion (stolicy Frygii), ktrego
rozwiązanie miało dawać panowanie w całej Azji Mniejszej. Aleksander Wielki rozciął
węzeł mieczem w 334 p.n.e.
Woda letejska– dająca zapomnienie; od Lete, rzeki zapomnienia w Hadesie, po napiciu się
wody z tej rzeki dusza ludzka zapominała o przebytym ziemskim życiu. Ta sama etymologia
słowa letarg– stan uśpienia, pozorna śmierć.
14
Wyrocznia delficka– coś proroczego, wróżbiarskiego, zagadkowego, dwuznacznego,
wieloznacznego.
Pytia– osoba odpowiadająca, wypowiadająca się w sposób wieloznaczny, niejasny,
zagmatwany; od Pytii – wieszczki i kapłanki Apollina w Delfach. Odurzona wyziewami ze
skały wygłaszała niezrozumiałe fragmenty zdań, które kapłan-prorok układał w heksametry.
o
mitologiczne archetypy i toposy
Archetypami postaw ludzkich są w mitach:
Dedal– wzór człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego. Realista. Wynalazca.
Uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnienie niezaależności.
Ikar– człowiek przełamujący granice za wysoką cenę – z jednej strony; człowiek
lekkomyślny, łatwo upajający się swobodą – z drugiej.
Edyp– postać mityczna symbolizująca przewrotność losu, tragiczną ironię. W micie zabił
swego ojca i ożenił się ze swoją matką – nie wiedząc o tym.
Herakles– symbol odwiecznego snu o potędze, marzeń człowieka, by być silnym i
szlachetnym jak bogowie.
Kasandra– archetyp złej wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia.
Niobe– archetyp cierpiącej matki. Niobe, żona Tantala szczyciła się siedmioma synami i
siedmioma córkami, bogowie zabili wszystkie jej dzieci. (Parandowski natomiast
za pierwszą mater dolorosauznaje Demeter, gdy ta cierpiała po stracie córki do tego stopnia,
że przybrała postać żebraczki).
Orfeusz– boski muzyk i wierny mąż, który po swoją żonę zszedł do Tartaru, gdzie wzruszył
Hadesa swoim śpiewem; archetyp wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko
dla ocalenia małżonki.
Prometeusz– archetyp buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Chrystus został także nazwany
Prometeuszem, ponieważ, będąc Bogiem, poświęcił życie z miłości do ludzi.
Syzyf– archetyp człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów,
jest bezowocna.
Narcyz– mitologiczny piękniś, który zakochał się we własnym odbiciu i został zamieniony
w kwiat; archetyp człowieka zakochanego w sobie, egosity, skupionego tylko na własnych
potrzebach.
15
Pigmalion– mityczny rzeźbiarz, który zakochał się w swoim dziele (Galatei) i ożywił je
mocą miłości; archetyp artysty stwarzającego rzeczy niezwykłe, zakochanego w swym
dziele.
Penelopa– żona Odyseusza, czekała na niego bardzo długo; archetyp wiernej żony,
czekającej niestrudzenie na swego męża.
Mitologiczne toposy to:
Chaos– nieporządek, zamieszanie, olbrzymi nieład.
Olimp– miejsce dla wybranych, elita.
Parnas– w mitologii siedziba muz, oznacza siedzibę artystów.
Labirynt– w mitologii budowla Dedala, siedziba Minotaura; współcześnie: miejsce,
z którego nie da się wyjść.
Hades– zaświaty (kraina zmarłych).
Tartar– piekło, miejsce potępieńców.
Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe– raj, kraina szczęśliwości.
Arkadia– kraina starożytnej Grecji w środkowej części Peloponezu, górzysta i pokryta
lasami, zamieszkała przez ubogich i prymitywnych pasterzy. W Antyku uchodziła za
pasterską krainę prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju, kraina wiecznego dzieciństwa, w której
panuje dobro i miłość.
Nawiązania mitologiczne w literaturze
Zainteresowanie mitem antycznym powraca na wielką skalę dopiero w okresie renesansu
(wiek XV i XVI) – wraz z rozwojem wiedzy o literaturze i sztuce starożytnej. Mity,
interpretowane jako alegorie moralne lub jako wyraz ludzkich emocji i dążeń, stanowiły
niewyczerpane źródło tematów dla pisarzy i artystow renesansowych. Kościół katolicki tej
epoki był stosunkowo tolerancyjny wobec mitów, ponieważ zdaniem ideologów
chrześcijańskich były one pewnego rodzaju odzwierciedleniem wzorców chrześcijańskich.
Kolejna epoka ważna dla mitologii – romantyzm – opiera się głównie na symbolice
starożytnych wierzeń. Uniwersalne przesłania, jakie niosły z sobą mity, znajdowały szerokie
uznanie w twórczości romantyków. Pisarze doby romantyzmu, chętnie podejmowali mityczne
wątki, których symbolika przemawiała do wrażliwych dusz artystów. Romantycy uważali mit
16
za symboliczne opowiadanie o prawdach najgłębszych, poznawanych intuicyjnie. Co więcej,
zamierzchła przeszłość przestała być jedynym źródłem mitów, ponieważ romantycy odnaleźli
je także w historii i we współczesnych wydarzeniach. W swoich dziełach ujmowali więc
historię w formę mitycznych opowieści.
A obecnie? Można by sądzić, że symboliczne przesłanie mitów, w czasach postępu
techniki, dużo większej znajomości świata straci na wartości. A jednak nie. Ukryte w mitach
prawdy i motywy, są aktualne do dziś. Czas mitów zatem się nie skończył. Powstają one na
naszych oczach i nadal przemieniają symbolicznie obraz świata. Wielu znanych autorów
chętnie podejmuje, zagadkową i zagmatwaną mityczną tematykę. Poza literaturą i sztuką mity
mają też inne wykorzystanie. Wraz z rozwojem kina i telewizji, ludzie zapragnęli ujrzeć
historię na własne oczy. Dlatego też wiele mitycznych opowieści zostało przeniesionych na
srebrny ekran. Ale to nie koniec. Do postaci z mitologii odwołują się autorzy bardzo
popularnych powieści fantasy i science fiction. Dziękl nim mity w jakiś sposób zawsze są
obecne w ludzkiej świadomości.
Średniowiecze: Wergiliusz jako przewodnik w Boskiej Komedii Dantego; nawiązania
do Eneidy
Renesans: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (tren, pieśń,
epitafium), Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich(nawiązanie do historii wojny
trojańskiej), motywy arkadyjskie w Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego,
filozofia stoicyzmu i epikureizmu (Fraszki, Pieśni, Treny Kochanoskiego), postaci i motywy
mitologiczne wTrenach (Safona, Symonides, Cyceron), tłumaczenia pieśni Horacego,
Barok: poezja, w której występowały postaci mitologiczne
Oświecenie: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (bajka, poemat
heroikomiczny) – głównie Ignacy Krasicki
Romantyzm: Adam Mickiewicz Oda do młodości, idea tyrteizmu i prometeizmu, Pan
Tadeusz jako epos.
Pozytywizm: Qvo vadis Henryka Sienkiewicza, Faraon Bolesława Prusa, motyw rzeźby
w LalcePrusa.
Młoda Polska: Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego, Chłopi władysława Reymonta
(mitologizacja zachowań, osób, zdarzeń), stoicyzm i epikureizm u Leopolda Staffa.
17
MOTYWY MITOLOGICZNE:
Motyw Nike:Nike M. Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej, Nike J. Lechonia, NikeA.
Słonimskiego, Nike która się waha – Z. Herberta, Nike z Samotraki L. Staffa.
Motyw Ikara: Upadek Ikara – P. Breuegel, Wciąż o Ikarach głoszą – E. Bryll,Ikar – S.
Grochowiak, Prawa
i
obowiązki–
T.
Różewicz, Ikar –
J.
Iwaszkiewicz.
Motyw Heraklita: W rzece Heraklita – W. Szymborska, Heraklit – Cz. Miłosz,Heraklicie –
przyjacielu – H. Poświatowska.
18