Podboje Aleksandra Wielkiego

Podboje Aleksandra Wielkiego
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:





wpływ idei głoszonych przez Arystotelesa na młodego Aleksandra,
inne niż militarne aspekty wyprawy Aleksandra,
daty związane z podbojami Aleksandra Wielkiego,
pojęcia: falanga, synkretyzm,
dokonania postaci: Olimpias, Filip II, Aleksander III Wielki, Arystoteles, Parmenion,
Memnon, Dariusz III.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:





wskazać na mapie szlak wyprawy Aleksandra,
wyjaśnić przyczyny sukcesów militarnych Aleksandra,
omówić założenia polityki Aleksandra po podboju Persji oraz jego plany na
przyszłość,
wyjaśnić, na czym polegał synkretyzm kulturowy w ostatnich latach życia Aleksandra,
wskazać na mapie miejscowości: Granik, Issos, Tyr, Aleksandria, Gaugamela.
2. Metoda i forma pracy
Praca z mapą, wykład, rozmowa nauczająca, prezentacja fragmentów filmu Olivera Stone’a
Aleksander (scena bitwy pod Gaugamelą – dla zobrazowania zasad działania falangi oraz
kłótnie pomiędzy Aleksandrem a Kleitosem, by ukazać konflikt zaistniały na tle forsowanego
przez Aleksandra synkretyzmu).
3. Środki dydaktyczne
Mapa, ilustracje z albumu Armie świata antycznego Johna Warry’ego, fragmenty filmu
Aleksander Olivera Stone’a.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy
obecności).
2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Słabość Hellady, spowodowana konfliktami
pomiędzy Tebami, Spartą a Atenami, skłoniła sąsiednich władców – Dariusza II,
Jazona z Ferrai i Filipa II – do mieszania się w wewnętrzne sprawy regionu.
Ostatniemu z wymienionych władców udało się narzucić swą hegemonię miastom
greckim i pod hasłem wojny z Persją zorganizować podległy mu Związek Helleński).
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela (załącznik 1.)
W toku wykładu:



uczniowie za pośrednictwem atlasów przypominają sobie zasięg wpływów imperium
perskiego,
uczniowie śledzą w atlasach trasę przemarszu Aleksandra,
ilustracją omawianych wydarzeń są fragmenty filmu Aleksander.
c) Faza podsumowująca
W formie zwięzłej pogadanki:
Podboje Aleksandra – niewątpliwie jednego z najwybitniejszych wodzów w dziejach
ludzkości – doprowadziły do upadku monarchii perskiej, tworząc przy tym możliwość
ekspansji kultury helleńskiej na odległe obszary Azji. Znacznie poszerzyły przy tym zasięg
postrzegania geograficznego ludów śródziemnomorskich oraz zwiększyły wymianę kulturową
(w tym także handlową) z tak odległymi regionami Azji jak Indie, a po części nawet Chiny.
Pomimo okrucieństw towarzyszących pochodowi Macedończyków ich podboje rozpoczęły
nowy i być może najbardziej kreatywny etap w dotychczasowych dziejach ludzkości –
hellenizm.
5. Bibliografia
1. Aleksander (film), reż. Olivera Stone, 2004.
2. Dąbrowa E., Gaugamela 331 p.n.e., Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej,
Warszawa 1988.
3. Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Ossolineum, Wrocław 2004.
4. Green P., Aleksander Wielki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa1978.
5. Milczanowski M., Podboje Aleksandra Wielkiego 336-323 p.n.e., Inforteditions,
Zabrze 2005.
6. Warry J., Armie świata antycznego, Wydawnictwo 69, Warszawa 1995.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Obejrzenie całego filmu Aleksander (dla chętnych).
b) Wykład nauczyciela
załącznik 1.
Pod pozorami zemsty za najazdy Dariusza i Kserksesa, Filip II szykował wielką wyprawę na
Persję. W rzeczywistości, pewien swej doskonałej armii, król macedoński liczył na
zagarnięcie bogactw i władzy na wschodzie.
Przygotowania przerwał udany zamach na Filipa (336 r. p.n.e.), najprawdopodobniej
inspirowany przez jego ambitną żonę – Olimpias. Tron odziedziczył najstarszy syn Filipa
(oraz Olimpias) – Aleksander.
Młody król (w chwili objęcia władzy miał zapewne ok. 20 lat) już od wczesnej młodości
zaprawiał się bojach, uczestnicząc w walkach z Ilirami (zachodnimi sąsiadami
Macedończyków), a także jako dowódca jazdy w bitwie pod Cheroneą. Nie myślał o
rezygnacji z planów swego ojca, toteż kontynuował przygotowania do wyprawy na Persję.
Przypuszcza się, że jednym z inspiratorów Aleksandra mógł być grecki filozof Arystoteles,
przekonany o wyższości Greków i Macedończyków (jako ludzi wolnych) nad Persami –
niewolnikami Wielkiego Króla. Przy okazji wpoił Aleksandrowi ideę poznania świata (w
sensie geograficznym) i uczynienia zeń jednej wielkiej Hellady.
Sam Aleksander – wielki miłośnik greckiej kultury – uważał się za herosa równego
największym bohaterom Iliady (zwłaszcza Achillesowi). Wraz z wiekiem i kolejnymi
podbojami jego megalomania sukcesywnie wzrastała.
W 334 r. p.n.e. wraz ze swą armią (licząca ok. 35 tys. ludzi) przeprawił się z Tracji na
azjatyckie wybrzeże. Tam – nad rzeką Granik – na drodze stanęły mu pośpiesznie zebrane
oddziały perskich satrapów (złożone m.in. z greckich najemników). Mimo ostrzeżeń swych
dowódców, Aleksander śmiało ruszył do walki zakończonej jego zwycięstwem.
Przez następny rok Aleksander przemierzał obszary Azji Mniejszej przejmując władzę w
tamtejszych miastach, a miejscowa ludność witała go jak wyzwoliciela.
W tym czasie ówczesny król perski – Dariusz III – mobilizował armię kierując się radami
m.in. Memnona – wodza greckich najemników. Memnon doradzał królowi, by ten unikał
otwartych starć z Macedończykami, pustosząc raczej obszary, przez które ci mieli podążać.
Dariusz nie zgodził się jednak na taktykę spalonej ziemi szykując się do walnego starcia z
Aleksandrem.
Doszło doń w Cylicji (kraina na pograniczu Syrii i Azji Mniejszej) pod Issos. Armia
Aleksandra dosłownie zmiotła siły perskie, a sam Wielki Król ratował się ucieczką.
Korzystając ze zwycięstwa, Aleksander wyruszył na południe, gdzie przez osiem miesięcy
oblegał fenicki Tyr, a następnie przez Palestynę dotarł do Egiptu, gdzie przyjęto go równie
entuzjastycznie, co w miastach małoazjatyckich. W zachodniej części delty Nilu nakazał
wznieść miasto zwane od jego imienia Aleksandrią. W trakcie swych podbojów założył
jeszcze sześć takich miast, jednakże to właśnie ta miała stać się jedną z najważniejszych
metropolii świata starożytnego. (Wraz z tokiem wykładu uczniowie śledzą w atlasach trasę
przemarszu Aleksandra).
W roku 331 p.n.e. w rejonie Gaugameli (już na obszarach Mezopotamii) doszło do ostatniej
bitwy z Dariuszem, ponownie zakończonej jego klęską. (Przy tej okazji warto zaprezentować
fragment filmu „Aleksander” ukazujący wspominaną bitwę. Podczas projekcji warto omówić
zasady działania falangi – zwartego szyku hoplitów osłaniających się wzajemnie tarczami –
oraz innowacje wprowadzone do tej taktyki przez Filipa II – długie, sześciometrowe włócznie
zwane sarissami, zwiększające zasięg falangistów oraz dystansujące atakującą ich jazdę –
najważniejszy typ jednostek w wojsku perskim. Ponadto omówić zwiększenie roli konnicy
koniecznej przy manewrowym oskrzydlaniu przeciwnika – wcześniej nie odgrywała ona w
armiach miast greckich prawie żadnej roli).
W niecały rok po tym starciu król perski już nie żył, zabity przez jednego ze swych satrapów,
liczącego na przychylność Aleksandra. Ten zaś po wkroczeniu do Babilonu przystąpił do
konsolidacji podbitych dotąd terytoriów, wyznaczając namiestników spośród dowódców
swego wojska.
W pogoni za mordercami Dariusza przemierzył on Płaskowyż Irański, docierając aż do
Indusu. Tam doszło do pierwszych niesnasek wśród jego żołnierzy coraz głośniej
domagających się powrotu do Macedonii. Mimo to Aleksander ruszył dalej, docierając aż do
Hindukuszu i Sogdiany (północno wschodnie kresy imperium perskiego), po drodze
wielokrotnie dochodziło do starć z hinduskimi maharadżami.
Przy tej okazji Macedończycy zetknęli się z nieznanymi dotąd Hellenom kulturami
starożytnych Indii oraz środowiskiem zupełnie różnym od tego, co zwykli widywać. Ogromne
wrażenie zrobiły na nich nieznane im słonie, wykorzystywane w tamtejszych armiach.
Towarzyszący Aleksandrowi uczeni skrzętnie odnotowali napotykane obce zjawiska, dzięki
temu horyzont postrzegania geograficznego Hellenów znacznie się zwiększył. (Uczniowie
próbują wskazać, jakiego rodzaju mogły być to zjawiska).
Zbuntowane wojsko wymusiło powrót do Mezopotamii. Wściekły Aleksander zrezygnował z
planów dotarcia do mitycznego Oceanu Wschodniego.
W trakcie indyjskiej wyprawy Aleksander wielokrotnie dawał swym ziomkom do
zrozumienia, iż przychylnie odbiera związki pomiędzy Macedończykami, a kobietami
pochodzącymi z rodzin perskich i hinduskich. Sam zresztą zawarł związek małżeński z
przedstawicielką arystokracji irańskiej – Roksaną oraz często przywdziewał perską odzież.
Tym samym deklarował się jako zwolennik synkretyzmu, czyli przenikania odmiennych
kultur, czego efektem jest wykształcenie nowej jakości zawierającej w tym konkretnym
przypadku cechy zarówno helleńskie jak i perskie. Właśnie ta nowa jakość miała przyczynić
się do stworzenia nowej społeczności imperium Aleksandra. Prędko pojawili się oponenci
takiej postawy, otwarcie gardzący wschodnimi obyczajami. (Jeśli czas pozwoli w tym
momencie można zaprezentować kolejny fragment wspominanego filmu, w którym dochodzi
do kłótni pomiędzy Aleksandrem, a jego dowódcami sprzeciwiającymi się tendencjom
synkretycznym).
Po powrocie do Babilonu Aleksander planował nowe podboje, tym razem jego celem miała
być Arabia i Kartagina. Niektórzy historycy przypisują mu chęć opłynięcia Afryki, podobnie
jak niegdyś dokonali tego Fenicjanie.
Skłonny do pijatyk Aleksander zapadł na bliżej nieokreśloną chorobę, zmarł wiosną 323 r.
p.n.e., pozostawiając po sobie największe imperium ówczesnego świata.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Główne wnioski z lekcji
Opanowanie Hellady przez Filipa II umożliwiło jego synowi Aleksandrowi przedsięwzięcie
wielkiej wyprawy przeciw Imperium Perskiemu. Panujący wówczas w Persji Dariusz III nie
potrafił powstrzymać marszu armii Aleksandra, ten zaś w ciągu kilku lat opanował cały
obszar Bliskiego Wschodu, a następnie wyruszył na wschód, docierając aż do Indusu. Tym
sposobem dał on początek Imperium jeszcze rozleglejszemu niż Persja. Państwo to, co
prawda, przetrwało tylko krótko po jego śmierci, niemniej jednak podboje Aleksandra dały
początek epoce hellenistycznej.