Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa i św. Tomasza z

Kryteria wyodrębniania
kierunków/szkół w ekonomii
Interpretacja kategorii i praw/prawidłowości
ekonomicznych
Interpretacja wartości/cen dóbr i związane z
tym teorie podziału i teorie wzrostu
gospodarczego
Rola rynku i państwa jako mechanizmów
regulacji: paradygmat rynku versus
paradygmat państwa (planowania)
1
Interpretacja kategorii i
praw/prawidłowości ekonomicznych
Czynnik historyczny vs. logiczny w rozwoju
ekonomii
Naturalna vs historyczna interpretacja praw (istota
tzw. monizmu metodologicznego)
Interpretacja deterministyczna a stochastyczna
Pogląd o braku obiektywnych praw/prawidłowości
ekonomicznych (szkoła historyczna, instytucjonalizm,
merkantylizm)
Pogląd: rozwój ekonomii jako poszukiwanie modeli i
teorii adekwatniej opisujących rzeczywistość
(krytyczny racjonalizm, C. Popper)
Paradygmaty i programy badawcze
2
Interpretacja wartości/cen dóbr i
związane z tym teorie podziału i zrostu
Klasyczna/obiektywna teoria wartości
(TW)
Teoria produkcyjności krańcowej
czynników wytwórczych jako TW
Psychologiczna/subiektywna TW
Pragmatyczna teoria wartości
„Anty-teoria wartości”
3
Rynek i państwo jako mechanizmy
regulacji: paradygmat rynku versus
paradygmat państwa (planowania)
1.
2.
3.
4.
Istota paradygmatu rynku
Podmioty kierują się obserwacją zmian cen
Rynek ma cechę efektywności
alokacyjnej
Na rynku występuje trwała tendencja do
równowagi
Równowaga efektywna – maksymalizacja
dobrobytu (optimum Pareto)
4
Rynek i państwo jako mechanizmy
regulacji: .... C.d.
Paradygmat rynku – punkt odniesienia to rynek
doskonale konkurencyjny (idealny)
Rzeczywistość ekonomiczna: występowanie
licznych błędów rynku (market failures)
Istota błędów rynku: naruszanie warunków
konkurencji i systemu prywatnych praw
własności
Błędy rynku wiążą się z: mono/oligopolami,
efektami zewnętrznymi, dobrami publicznymi,
niedoskonała informacją, niepewnością i
ryzykiem
5
Rynek i państwo jako mechanizmy
regulacji: .... C.d.
Niedoskonałości/błędy rynku – potrzeba
regulacji publicznej
Definicja regulacji publicznej – różnice w
stosunku do polityki makroekonomicznej i
strukturalnej (wzrostu gospodarczego)
Regulacja publiczna nie jest sprzeczna z
paradygmatem rynku
Normatywna i ekonomiczna interpretacja
regulacji publicznej
Zróżnicowanie błędów rynku powoduje potrzebę
zróżnicowania metod i instrumentów regulacji
publicznej
6
Rynek i państwo jako mechanizmy
regulacji: .... C.d.
1.
2.
3.
4.
Punkt wyjścia paradygmatu państwa: trwała
niezdolność mechanizmu rynkowego do
maksymalizacji dobrobytu, przez m.in.:
Brak tendencji do równowagi makroekonomicznej
(keynesizm)
Potrzeba bezpośredniego określania i realizowania
przez państwo celów społecznych
(instytucjonalizm, szkoła historyczna,
merkantylizm)
Tendencja do „anarchii produkcji” i marnotrawstwa
zasobów ekonomicznych (marksizm)
Regulacja państwowa jako quasi-rynek
7
Kryteria oceny postępu (rozwoju)
naukowego w teorii ekonomii




1. kryterium zdolności do objaśniania zjawisk i
procesów gospodarczych (kryterium tzw. realizmu
naukowego)
2. kryterium utylitarności
3. kryterium siły predykcji (Friedman)
4. kryterium efektywności Mongina/Laudana (tzw.
realizmu instrumentalnego): wyższej (rosnącej) w
stosunku do teorii konkurencyjnych efektywności w
rozwiązywaniu problemów naukowych
8
Ogólna periodyzacja rozwoju ekonomii
jako nauki
Okres „przednaukowy” (starożytność,
średniowiecze, początek ery nowożytnej)
Wyodrębnienie się ekonomii jako nauki (wiek XVII
do poł. wieku XIX)
Powstanie i rozwój „ekonomii współczesnej” (od
przełomu w. XIX/XX , od powstania tzw. nurtu
subiektywno-marginalistycznego do czasów
dzisiejszych)
9
Ogólna charakterystyka antycznej i
średniowiecznej myśli ekonomicznej
Normatywność (spekulatywność) rozważań
ekonomicznych (np. idea państwa idealnego Platona,
teoria sprawiedliwej ceny i płacy św. Tomasza z Akwinu)
Podporządkowywanie gospodarowania celom moralnym,
a nawet religijnym (potępienie pieniądza i wymiany, zysku
i procentu, gospodarowanie ma służyć moralnemu
doskonaleniu – Platon – lub – Arystoteles – zaspakajaniu
potrzeb)
Prymat gospodarki naturalnej nad towarowo-pieniężną
(Arystoteles)
Rozważania ekonomiczne jako „pochodna” myśli etycznomoralnej, filozoficznej, bądź nawet religijnej
10
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu
Arystoteles (384-322 p.n.e)
Główne dzieła: Etyka, Polityka
I. Poglądy społeczne: własność, niewolnictwo
Zdecydowany zwolennik własności prywatnej (w
odróżnieniu d Platona)






Sprzyja efektywności gospodarowania
Zapobiega sporom społecznym
Sprzyja postawom liberalnym i demokratycznym
Zachęca do dobroczynności
Argument „historyczny”: wyparła pierwotną własność
wspólną
11
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Akceptacja niewolnictwa, ale warunkowa:




Dopuszczalne jest tylko niewolnictwo „naturalne”
Odrzucenie niewolnictwa „ekonomicznego”, czy z tytułu
prowadzenia wojen
Paternalistyczny model niewolnictwa
Rudymentarność poglądów Arystotelesa
Istota gospodarowania




Gospodarowanie jako proces służący zaspakajaniu potrzeb
Platon: to proces służący doskonaleniu moralnemu obywateli
Prymat wymiany naturalnej nad towarowo-pieniężną
Potępienie wielkiej własności i bogacenia się przez wymianę
12
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Koncepcja ekonomii i chrematystyki





Punkt wyjścia: rozróżnienie gospodarstw domowych (oikos) i
zarobkowych
Oikos: zgodne z naturą i etyką dążenie do zaspakajania
potrzeb
Gospodarstwa zarobkowe: niezgodne z naturą dążenie do
bogacenia się
Ekonomia (oikonomos): nauka o funkcjonowaniu gospodarstw
domowych
Chrematystyka: „sztuka bogacenia się przez wymianę”, o
sprzecznym z naturą funkcjonowaniu gospodarstw zarobkowych
13
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Poglądy na wymianę i pieniądz



Wymiana jest koniecznością w warunkach
podziału pracy, ale musi mieć naturalny charakter
Rodzaje wymiany
Bezpośrednia : T – T
(T- towar)
Pieniężna:
T–P–T
(P – pieniądz)
Wielki handel: P- T- P+ dP
Tzw. bezpłodność pieniądza > potępienie
wielkiego handlu, zysku handlowego i procentu
14
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Poglądy na pieniądz
Pieniądz powstaje w wyniku rozwoju form
wymiany, choć do jego sprawnego
funkcjonowania potrzebna jest umowa społeczna
Pieniądz jest „bezpłodny”, ale potrzebny
Geneza i istota pieniądza


Wykształca się najpierw w wymianie „międzynarodowej”
Jego funkcje może pełnić towar powszechnie na danym
obszarze funkcjonujący
15
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Geneza i istota pieniądza c.d.
Dobra pełniące funkcję powszechnego ekwiwalentu
(pieniądza) muszą mieć odpowiednie cechy fizyczne
i ekonomiczne
 Pieniądz pełni funkcję miernika wartości i środka
wymiany
 Pieniądz nie jest miernikiem rzeczywistego
bogactwa (nie pełni funkcji tezauryzacyjnej)

16
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
Arystotelesa
Poglądy na wymianę i pieniądz – c.d.


Sprawiedliwość wymiany
Sprawiedliwość jako ekwiwalentność (możliwa
dzięki pieniądzowi)
Sprawiedliwość komutatywna: jednakowa ocena
korzyści osiąganych z wymiany (antycypacja
późniejszej teorii użyteczności)
17
Koncepcje społeczno-ekonomiczne św.
Tomasza z Akwinu
Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274), najwybitniejszy
przedstawiciel średniowiecznej chrześcijańskiej
nauki społecznej (także teologii, filozofii i etyki)
Podstawowe dzieło: Summa Theologica (część
„społeczno-ekonomiczna” Traktat o Prawie)
Doktor Kościoła, zapoczątkował w myśli chrześcijańskiej
kierunek teologiczno-filozoficzny nazwany później
tomizmem
Jego poglądy teologiczno-filozoficzne w dużym stopniu
nawiązują do myśli antycznej, zwłaszcza Arystotelesa i
Platona
Najwybitniejszy przedstawiciel tzw. kanonistów
18
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Kanoniści: inspiracja poglądów i główne
problemy
Inspiracja: nauka Ojców Kościoła (przede
wszystkim św. Augustyna) oraz poglądy
antycznych filozofów (zwłaszcza Arystotelesa)
Dwa wiodące problemy ekonomiczne
 Cena sprawiedliwa
 Tzw. kanoniczny zakaz procentu (jako dochodu z
pożyczek pieniężnych)
19
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Kanoniści: cena sprawiedliwa
Sprawiedliwość cen w prawie rzymskim (rola rynku)
 Główny punkt odniesienia kanonistów : dobro
wspólne (podejście moralne)
 Koszty jako podstawa wysokości ceny (podejście
kosztowo/podażowe)
 Możliwość oddziaływania państwa (podejście
regulacyjne)
 Cena sprawiedliwa w praktyce: przeciętna cena
rynkowa, akceptowana przez „władzę zwierzchnią”

20
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu



Kanoniczny zakaz procentu
Uzasadnienie poprzez Stary i Nowy Testament
Nawiązanie do tezy Arystotelesa o bezpłodności
Pieniądza
Poglądy św. T. z A. na własność





Własność wspólna pochodzi od Boga naturalna)
Własność prywatna jako produkt „rozumu”
Komplementarny charakter własności wspólnej i
prywatnej (przy prymacie własności wspólnej)
Akceptacja nierównego podziału własności
21
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Poglądy św. T. z A. na własność (c. d.)
 Możliwość regulacji własności przez państwo
 Produkcja: podstawą własność prywatna i
 towarzyszący jej egoizm
 Konsumpcja: pochwała altruizmu
Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A.


Ogólna podstawa: poglądy kanonistów
Próba określenia produkcyjnych podstaw ceny
sprawiedliwej (podejście kosztowe)
22
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A. (c.d.)
Trzy podstawy „produkcyjne”



Przeciętny nakład pracy
Przeciętny nakład kosztów rzeczowych
Pozycja społeczna producenta („renta stanowa”)
Sprawiedliwość wymiany = jej ekwiwalentność
Konieczność odstępstw od ekwiwalentności, cr>cspr
1.
2.
3.
Nadwyżka finansuje rozwój przedsiębiorstwa
Nadwyżka jest przeznaczona na cele publiczne
Nadwyżka finansuje cele dobroczynne
Źródło wewnętrznej sprzeczności teorii
23
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Nauka o pracy i płacy




Teza wyjściowa: przyrodzona nierówność ludzi
Podział pracy jako konieczność, moralna ocena
pracy w nawiązaniu do św. Augustyna)
Płaca sprawiedliwa i jej stanowe zróżnicowanie
Kontekst historyczny poglądów św. T. z A.
24
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Zysk handlowy i procent (od pożyczek
pieniężnych)
1.
2.
3.
Pieniądz to jedynie pośrednik w wymianie
(bezpłodność pieniądza)
dochód kupca (zysk z wymiany) usprawiedliwiony:
Nakładami jego pracy
Poniesionymi kosztami
Pozycją stanową
rozszerzenie teorii ceny sprawiedliwej na sferę
handlu
25
Koncepcje społeczno-ekonomiczne
św. Tomasza z Akwinu
Ogólne potępienie procentu od pożyczek
pieniężnych
1.
2.
3.
bezpłodność pieniądza (Arystoteles, kanoniści)
Możliwe wyjątki, procent jako wynagrodzenie za:
(a) ryzyko, (b) za zwłokę w spłacie, (c) za utracony
zysk, (d) za wykorzystanie pożyczonego kapitału
na cle produkcyjne
Szczególne potępienie tzw. lichwy
26