Document

2.47. Choroby społeczeństw
rozwiniętych
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Cywilizacja
 Choroba jest stanem zaburzenia mechanizmów homeostatycznych
(patrz homeostaza 2.44.).
 Choroba upośledza harmonijną współpracę komórek, tkanek,
narządów, układów, osłabia sprawność fizyczną i umysłową.
 Na początku naszego stulecia ludzie chorowali i umierali przede
wszystkim z powodu różnego rodzaju infekcji.
 W wielu krajach, wraz z postępującym rozwojem cywilizacji, wzrasta
liczba osób chorujących na serce i inne dolegliwości układu
krwionośnego.
 Wyraźny wpływ na rozpowszechnienie chorób współczesnego świata
ma rozwój motoryzacji, mechanizacji, urbanizacji i chemizacja
rolnictwa itp.
Choroby cywilizacyjne
 Choroby cywilizacyjne są definiowane
jako globalnie występujące,
powszechnie choroby, do których
wystąpienia lub rozprzestrzenienia
przyczynił się postęp współczesnej
cywilizacji.
 Zamiennie używa się nazwy „choroby
XXI wieku”.
 Występowanie chorób cywilizacyjnych
bezpośrednio związane jest ze
zmianami środowiska przyrodniczego
i społecznego.
Choroby XXI wieku
 Nadciśnienie tętnicze
 Choroba niedokrwienna serca
 Miażdżyca
 Nowotwory
 Alergie
 Nerwice
 Choroby psychiczne
Czynniki ryzyka
 Brak ruchu
 Ciągły stres w życiu zawodowym i prywatnym
 Wzrastające tempo życia
 Brak odpoczynku
 Nieprawidłowe odżywianie się
 Otyłość
 Spożywanie pokarmów skażonych środkami
chemicznymi
 Palenie tytoniu
 Obecność substancji szkodliwych,
zanieczyszczających nasze środowisko
 Wzrost natężenia hałasu
 Nadmierne stosowanie używek
Czynniki wpływające na zachowanie zdrowia
 Tryb życia
- czyli sposób odżywiania
- aktywność fizyczna
- czas pracy i wypoczynku
 Środowisko życia
- czystość powietrza, wody, gleby
- warunki do nauki i pracy
 Czynniki dziedziczne
 Profilaktyka
Z życia wzięte…
Zaczyna się lekcja.
Nauczyciel otwiera swój brewiarz (dziennik :-).
Ze zmarszczoną miną przygląda mu się przez moment...
Dla ciebie oznacza to tylko jedno - padnie pewnie na ciebie.
Suchość w gardle, twarz blada jak ściana, czujesz
wszechogarniające cię gorąco, nogi miękną, ręce się zaciskają .... w
głowie panuje totalna pustka, nie możesz sobie nawet przypomnieć
jak się nazywasz.
Chowasz się za kolegami, ławką, książką i masz tylko jedną
nadzieję.....
- Numer 15. Kowalski! Do tablicy!!
...już jej nie masz :-)
Stres
Pośpiech
Trudności w pracy, szkole
Hałas
Ból głowy
Wzrost tętna
Nadciśnienie
Utrata apetytu
Udar mózgu
Bezsenność
Zawał serca
Konflikty
Zmęczenie
Problemy bytowe
Rozdrażnienie
Przepracowanie
Wybuchowość
Brak snu, odpoczynku
Konflikty
Wrzody żołądka
Nerwica
Profilaktyka
 Rokowania i leczenie chorób cywilizacyjnych jest bardzo trudne i odnosi się wrażenie, jakby
medycyna XXI wieku była bezsilna wobec tych zagrożeń.
 Poczucie bezsilności służby zdrowia wynika z faktu, iż leczenie i opieka to jednie 10% zdrowia.
Aż 52% sukcesu to nasz styl życia, 22% stanowi środowisko, a jedynie 16% genetyka.
 Dlatego tak ważna jest:
- polityka prozdrowotna
- promocja prawidłowego stylu życia
- profilaktyka
 Tylko systematyczne i długofalowe dbanie o zdrowie, które ma swój początek już w okresie
dzieciństwa, może przynieść długotrwały oczekiwany efekt.
 Wielu ludzi podjęło już walkę z własnymi złymi nawykami żywieniowymi i nałogami, uzyskując
doskonałe efekty i poprawę stanu zdrowia.
 Medycyna w istocie jest bezsilna w przypadkach kiedy wymagamy leczenia, ale sami nie
eliminujemy bezustannie działającego szkodliwego czynnika, np. otyłości.
 Niestety ze względu na samonapędzające się błędne koło wyleczenie tych chorób wymaga
ogromnego wysiłku.
Należy pamiętać, że profilaktyka zawsze
jest tańsza i skuteczniejsza od leczenia!
Choroby układu krążenia
 W Polsce na choroby układu krążenia umiera prawie dwa
więcej osób niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej.
razy
 Co roku na zawał serca zapada w Polsce ponad 100 tysięcy osób.
 Nadciśnienie tętnicze stało się najczęstszą chorobą dorosłej populacji – cierpi na nie 30%
dorosłych Polaków.
 Najnowsze badania naukowe wskazują, że ponad 50% zgonów z powodu chorób układu
krążenia można by uniknąć poprzez stosowanie działań profilaktycznych obejmujących:
 Regularne pomiary ciśnienia krwi (co najmniej raz w roku, bez względu na wiek).
 Regularne badania stężenia cholesterolu we krwi (mężczyźni powyżej 35 roku życia,
kobiety powyżej 45 roku życia).
 Stosowanie odpowiedniej diety – przeciwdziałającej otyłości.
 Zwiększenie aktywności fizycznej – sport poprawia wydajność organizmu.
 Zaniechanie palenia papierosów – palenie to jeden z głównych czynników ryzyka chorób
układu krążenia.
 Ograniczenie picia alkoholu oraz spożycia soli – prowadzi m.in. do podniesienia ciśnienia
tętniczego krwi.
 Unikanie stresu – długotrwały stres osłabia układ odpornościowy, przyspiesza rozwój
choroby niedokrwiennej serca.
Badania profilaktyczne
odgrywają istotną rolę w prewencji chorób układu krążenia.
 Pomiar stężenia cholesterolu w surowicy krwi jest ważnym
elementem profilaktyki rozwoju miażdżycy prowadzącej
do zawałów serca i udarów mózgu.
 Oznaczenie stężenia cholesterolu powinni wykonywać mężczyźni w wieku od 35 lat oraz
kobiety powyżej 45 roku życia.
 Badanie opinii wykazało, że jedynie połowa respondentów powyżej 50 roku życia poddała
się w ciągu ostatnich dwóch lat temu badaniu.
 Pomiar ciśnienia krwi, który pomaga wykryć nadciśnienie tętnicze w najwcześniejszym
okresie i poprzez skuteczne leczenie uniknąć groźnych dla życia powikłań.
 Pomiar ciśnienia tętniczego krwi należy przeprowadzać, bez względu na wiek, co
najmniej raz w roku. Wcześnie wykryte nadciśnienie i rozpoczęcie leczenia mogą
uchronić nas przed zawałem, udarem, zaburzeniem pracy nerek oraz miażdżycą.
 Badaniu ciśnienia tętniczego krwi poddało się najwięcej respondentów powyżej 59 roku
życia, jednak im młodsza grupa wiekowa, tym mniej osób wskazuje badanie jako przebyte
w ciągu ostatnich dwóch lat. Optymalnym z punktu widzenia profilaktyki byłby wyższy
wynik wśród młodszych respondentów, ponieważ wśród osób młodych istnieje dużo
większa szansa skutecznego leczenia choroby wykrytej we wczesnym stadium.
Choroby nowotworowe
 Problemem współczesnego świata są choroby nowotworowe.
 W Polsce choroby te zajmują drugie miejsce po chorobach serca.
 Rozwojowi chorób nowotworowych sprzyjają stres i niewłaściwe
nawyki żywieniowe (tj. spożywanie znacznej ilości pokarmów
konserwowanych, wędzonych i grillowanych), ponadto palenie
papierosów, picie dużych ilości alkoholu.
 Nowotwory mogą zaatakować organizm w każdym miejscu, dlatego
należy dokładnie obserwować swoje ciało.
 Zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu narządów i ich układów,
a także zmiany znamion na skórze (tj. powiększenie, przebarwienie)
mogą być sygnałami rozwijającej się choroby nowotworowej.
 W przypadku zauważenia tych niepokojących zmian należy jak
najszybciej zgłosić się do lekarza.
Przyczyny nowotworów
 Nowotwór to grupa komórek, których podział
przestał być kontrolowany przez organizm.

Przyczyną powstania nowotworu może być
mutacja genów, które odpowiadają za
tworzenie się w organizmie ważnych białek,
regulujących prawidłowe funkcjonowanie
komórek.
 Przyczyną powstawania nowotworu może
być również wrodzona podatność organizmu
na zmiany genetyczne, zaburzenia
odporności, niektóre zaburzenia hormonalne,
niekiedy starzenie się organizmu.
 Prowadzi to do nienaturalnego rozrostu
tkanki nowotworowej.
 Komórki nowotworowe tracą zdolność
różnicowania się w określone tkanki.
Przyczyny zgonów na raka w Europie:
1.
niewłaściwa dieta – 35%,
2.
palenie papierosów – 22%,
3.
nadużywanie alkoholu – 12%,
4.
infekcje wirusowe – 10%,
5.
przyjmowanie hormonów – 7%,
6.
choroby zawodowe – 4%,
7.
dodatki do żywności – 2%,
8.
zanieczyszczenie środowiska – 2%,
9.
inne – 6%.
Mechanizm powstawania nowotworów
promieniowanie
Genom człowieka zawiera geny,
które odpowiadają za prawidłowy
podział, wzrost i różnicowanie się
komórek w odpowiednie tkanki.
Dzięki temu młode organizmy
rozwijają się, a u dojrzałych i starych
następuje zastępowanie obumarłych
komórek nowymi.
Substancje
rakotwórcze
Mutacje genowe
onkogeny
Komórka nowotworowa
Niekontrolowane podziały komórek
Schemat przedstawia zaburzenia
w funkcjonowaniu tych genów.
Niekontrolowany rozrost tkanki
NOWOTWÓR
Promieniowanie UV
 Nowotwory skóry to poważny problem zdrowotny występujący coraz częściej
w Europie i na świecie.
 W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że ryzyko rozwoju raka skóry dotyczy
jednego na pięciu mieszkańców.
 Częstość zachorowań na raki skóry zwiększa się rocznie od 5 -7 %.
 Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za ich powstawanie jest promieniowanie
UVB i UVA, pod wpływem których dochodzi do uszkodzeń i mutacji DNA
komórek naskórka.
 Rogowacenie słoneczne to złuszczające, nadmiernie rogowaciejące zmiany
skóry okolic poddawanych przez lata ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
 Występuje najczęściej u osób starszych o jasnej karnacji i narażonych na
promieniowanie słoneczne: rolników, marynarzy, sportowców, wielbicieli
opalania.
 Coraz częściej cechy rogowacenia słonecznego spotyka się u osób młodych
nadużywających kąpieli słonecznych w naturze, solariów, nie stosujących się
do zalecanych zasad fotoprotekcji .
 Najgroźniejszym nowotworem skóry jest czerniak złośliwy.
Dieta a nowotwory
 Na częstość występowania nowotworów, szczególnie układu pokarmowego,
mają istotny wpływ składniki diety człowieka.
 Nadmierne spożywanie niektórych z pokarmów wpływa na podwyższenie
ryzyka powstania i rozwoju nowotworu:
1. Nadmierne spożywanie produktów wędzonych.
2. Nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych.
3. Spożywanie potraw grillowanych i przypalonych.
4. Spożywanie niektórych konserwantów i sztucznych barwników w żywności.
 Brak pewnych składników odżywczych w pokarmach może również sprzyjać
pojawianiu się choroby.
 Mała zawartość owoców i warzyw w codziennej diecie wiąże się z brakiem
witamin A, C i B, które zostały nazwane przeciwutleniaczami.
 Przeciwutleniacze chronią organizm przed powstaniem onkogenów.
 Alkohol to również czynnik rakotwórczy.
 U osób nadużywających alkoholu wzrasta ryzyko zachorowania na raka
Aby uchronić się przed zachorowaniem na chorobę nowotworową
regularnie powinniśmy poddawać się również następującym badaniom:
 Badanie prostaty (mężczyźni po 50 roku życia lub po 40, gdy
rak prostaty występował w rodzinie).
 Cytologia (wszystkie kobiety w ciągu 3 lat od rozpoczęcia życia
płciowego, lecz nie później niż po 21 roku życia).
 Mammografia (kobiety po 50 roku życia).
 Badanie obecności krwi w kale (po 45 roku życia).
Alergie
 Choroby alergiczne wynikają z nieprawidłowych reakcji
ze strony układu odpornościowego.
 Do zachorowania dochodzi wówczas, gdy układ
odpornościowy:
 nie reaguje w wystarczającym stopniu na pojawianie się antygenów –
choroby z niedoboru,
 układ odpornościowy niszczy własne tkanki – choroby
autoimmunologiczne.
 niepotrzebnie reaguje wytwarzaniem przeciwciał na obecność
nieszkodliwych antygenów - choroby alergeniczne,
 Nadwrażliwość układu odpornościowego jest ściśle
związana z postępującym zanieczyszczenia powietrza,
wody, gleby, żywności.
Cukrzyca
 Badania dowodzą, że zmieniając swój tryb życia, można zmniejszyć ryzyko
rozwoju cukrzycy typu 2 o ponad połowę.
 Do podstawowych zasad profilaktycznych należą:
 zapobieganie nadwadze i otyłości – najskuteczniejszy sposób profilaktyki
cukrzycy. Pozbywając się tylko 5% zbędnych kilogramów, można zmniejszyć
ryzyko tej choroby o 80%, a nawet całkowicie je wyeliminować.
 ograniczenie się do jednej porcji mięsa raz na 2–3 dni i zmniejszenie spożycia
tłuszczu do 42g dziennie.
 zmiana diety na taką, w której połowę produktów zbożowych (chleb, makaron,
ryż) stanowiłyby produkty pełnoziarniste – bogate w błonnik, który pomaga
utrzymać poziom cukru .
 ograniczenie spożycia słodyczy i słodkich płynów.
 zwiększenie aktywności fizycznej, ponieważ wysiłek fizyczny zapobiega
magazynowaniu tkanki tłuszczowej oraz poprawia reakcję organizmu na insulinę,
dzięki temu obniżając stężenie cukru we krwi.
 sprawdzanie stężenia cukru we krwi (każda osoba po 45 roku życia raz na trzy
lata).
 Niska świadomość zdrowotna społeczeństwa sprawia, że
wielu ludzi żyje z nie wykrytą, rozwijającą się cukrzycą.
 Fakt ten potwierdza wynik badania opinii, według którego,
niewiele ponad 40% kobiet oraz 30% mężczyzn zbadało
stężenie cukru we krwi w ciągu ostatnich dwóch lat.
 Niezwykle istotna jest świadomość tego, że zdrowy styl
życia łagodzi predyspozycje do zachorowania na cukrzycę.
 Należy jednak również pamiętać,
aby profilaktycznie sprawdzać
regularnie poziom cukru we krwi.
Osteoporoza
 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zalicza osteoporozę do
głównych chorób cywilizacyjnych.
 Wśród przyczyn zgonów zajmuje ona trzecie miejsce - po chorobach
układu krążenia i nowotworach.
 Częstość występowania osteoporozy wzrasta z wiekiem,
szczególnie wśród kobiet.
 W związku z wydłużaniem się czasu życia i wzrostem odsetka ludzi
starych w populacji, problem osteoporozy będzie ciągle narastał.
 Z danych epidemiologicznych wynika, że w Polsce ponad 25%
populacji po 50 roku życia zagrożona jest złamaniami na tle
osteoporozy.
Aby skutecznie przeciwdziałać
wystąpieniu osteoporozy należy
stosować takie działania
profilaktyczne jak:
 regularne badania gęstości kości udowej lub kręgosłupa (kobiety
powyżej 45 roku życia),
 zrezygnowanie z palenia tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu
i kawy,
 utrzymanie aktywności fizycznej – wskazany jest aerobik, ale nie np.
długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie,
 dostarczanie organizmowi należytej ilości wapnia – dzienne
zapotrzebowanie na wapń w okresie klimakterium i u osób starszych
wynosi około 1500 mg.
Polacy a profilaktyka chorób cywilizacyjnych
 Ponad połowa Polaków (53,4%) uważa, że jest zdrowa i nie widzi potrzeby
wykonywania badań profilaktycznych,
 są zbyt zapracowani (16%)
 nie stać ich na badania (11,5%)
 nie wiedzą, gdzie i kiedy je wykonać (6,9%).
W ramach profilaktyki zdrowotnej, każdego roku prowadzone są w Polsce programy,
których celem jest zapobieganie chorobom lub wykrywanie ich we wczesnym stadium
zaawansowania, kiedy skuteczność leczenia jest największa.
Bilans XX wieku
 Rozwija się przemysł, technika, wzrasta zanieczyszczenie środowiska, ludzi nękają
nowotwory, zawały serca, klęski żywiołowe.
 Rozwija się również nauka, służąca ochronie środowiska i zdrowia człowieka.
 Badania naukowe maja na celu znalezienie bezpiecznych rozwiązań technicznych,
służących zachowaniu stabilnych warunków środowiska i ciągłości życia na Ziemi.
 Potrzebne są takie rozwiązania technologiczne, które zahamują emisję związków
trujących, pyłów i dymów.
 Rolnictwo i leśnictwo wymagają pomocy w zmianie sposobu gospodarowania, żeby
zahamować degradację gleby, skażenie wody, niszczenie źródeł tlenu.
 Ograniczenie zanieczyszczenia środowiska zależy od wielu instytucji, ale od nas
samych również. O tych zagadnieniach powiemy w późniejszych tematach.
 Zmiana stylu życia, mądre gospodarowanie swoim czasem i zdrowiem zależy
przede wszystkim od nas samych i wiedzy na ten temat.
Zadania
1.
Wymień cztery czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych.
2.
Wyjaśnij, dlaczego stres jest naszym największym
wrogiem.
Oceń prawdziwość zdań ( P,F)
3. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi należy przeprowadzać
bez względu na wiek.
4. Polacy nie wykonują badań profilaktycznych, ponieważ
uważają, że są im niepotrzebne.
5. Zmiana stylu życia polega przede wszystkim na zmianie
nawyków żywieniowych.
Źródła
 http://kobieta.dlastudenta.pl/artykul/Polacy_a_profilaktyka_chorob_cywilizac
yjnych,23437.html
 http://www.zdrowie.senior.pl/75,0,Choroby-cywilizacyjne-profilaktyka-wopinii-Polakow,3207.html
 B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
 W.Gołda i wsp., Biologia2, Nowa Era 2000r
.