psychologia rozwoju człowieka
advertisement
PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA Rozwój emocjonalny. Przebieg rozwoju emocjonalnego - pierwszym objawem zachowania emocjonalnego u dziecka – noworodka jest ogólne podniecenie spowodowane silną symulacją, które przejawia się globalną aktywnością dziecka. Stan ogólnego podniecenia przechodzi pod koniec okresu noworodka w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia. - reakcje nieprzyjemne wywołuje np. silny hałas, skrępowanie ruchów, lub mokra pieluszka - bodźce te wywołują krzyk i globalną aktywność dziecka - reakcje przyjemne pojawiają się podczas ssania piersi, kołysania, gładzenia - bodźce te wywołują ogólne rozluźnienie mięśni ciała dziecka itp. Małe dzieci pokazują swoje niezadowolenie jedynie poprzez krzyk i płacz. Później do ich reakcji dołącza się opór, rzucanie przedmiotów, sztywnienie ciała, ucieczka, chowanie się, wyrażanie słowami swojego niezadowolenia. Z wiekiem zaznacza się wzrost reakcji słownych, a zmniejsza się liczba reakcji ruchowych. RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZWOJU EMOCJONALNYM - zaczynają się ujawniać pod koniec wieku niemowlęcego a z upływem dzieciństwa stają się coraz częstsze i wyraźniejsze. - w miarę wzrostu dzieci ich reakcje stają się mniej gwałtowne - dzieci zdrowe nie są tak pobudliwe tak chore lub o słabym zdrowiu - dzieci inteligentne reagują emocjonalnie na szerszy zakres bodźców niż dzieci mniej inteligentne - zróżnicowanie zachowań emocjonalnych zależy od tego, w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby dziecka - chłopcy przejawiają częściej i intensywniej te emocje, które są charakterystyczne dla płci, np. gniew - dziewczynki –strach , lęk, miłość - zazdrość i wybuchy złego humoru częściej występują w dużych rodzinach – nienawiść jest częstsza w rodzinach małych - zazdrość i wybuchy złości są częstsze u dzieci pierworodnych autorytarny styl wychowania sprzyja rozwojowi lęku, strachu, zaś wychowanie permisywne lub demokratyczne pobudza rozwój ciekawości i miłości Czynniki determinujące rozwój emocjonalny 1. ROLA DOJRZEWANIA a w nim - rozwój intelektualny dzieci wpływa na : - ich zdolność dostrzegania znaczeń uprzednio niezauważonych - koncentrowanie uwagi przez dłuższy czas - skupianie uczuć na jednym przedmiocie - rozwój wyobraźni i rozumienia - wzrost zdolności zapamiętywania i przewidywania - rozwój gruczołów 2. ROLA UCZENIA SIĘ: - uczenie się metodą prób i błędów, typowy dla wczesnego dzieciństwa - uczenie się przez naśladownictwo (co obserwuję) - uczenie się przez identyfikację (zbliżone do wyższego), ale dzieci naśladują tylko tych, co podziwiają lub motywacja do kopiowania zachowania osoby podziwianej jest silniejsza od motywacji naśladowania osoby przypadkowej - warunkowanie- tzn. uczenie się przez kojarzenie - przedmioty i sytuacje, które początkowo nie wywoływały reakcji emocjonalnych później je wywołują, w wyniku kojarzenia np. z królikiem. - Trening- uczenie się pod kierunkiem nadzorem, ogranicza się do uwarunkowania reakcji emocjonalnych . Przez ćwiczenie dzieci są stymulowane do reagowania na bodźce, które zwykle wyzwalają przyjemne emocje. Bez względu na to, jaką metodą przebiega uczenie się, dziecko musi być rozwojowo do niego dojrzałe, zanim je rozpocznie, np. noworodki nie wyrażą złości inaczej jak krzykiem, ale z dojrzewaniem układu nerwowego i mięśni kształtują się możliwości wystąpienia bardziej zróżnicowanych reakcji. Charakterystyczne cechy emocji dziecięcych. - emocje dziecka są intensywne – jednakowo silna reakcja zarówno na błahe wydarzenia jak i poważne sytuacje emocje pojawiają się często – manifestacja uczuć z dużą częstotliwością emocje mają charakter przejściowy- szybkie przejście od śmiechu do łez, od złości do uśmiechu reakcje ukazują indywidualność dziecka – pod np. wpływem strachu niektóre dzieci uciekają, inne płaczą zmienia się nasilenie uczuć – uczucia słabe, wraz z dorastaniem dziecka stają się silniejsze lub odwrotnie uczucia uzewnętrzniają się w zachowaniu – często swoje uczucia przejawiają ogryzaniem paznokci, ssaniem palca… Rodzaje emocji. STRACH- najczęściej strach wywołują takie bodźce jak: głośne hałasy, ciemne pomieszczenie, zwierzęta, ból, nagła zmiana miejsca, samotność, nieznane osoby, miejsca, przedmioty. Małe dzieci boją się znacznie większej liczby obiektów niż niemowlęta, czy dzieci starsze. Między 2- 6 rokiem życia przypada okres największego nasilenia strachu. U starszych dzieci przeżycia strachu koncentrują się wokół zagrożeń fantastycznych, nadprzyrodniczych, związanych z ciemnością, z wizją śmierci, grzmotów, błyskawic, jak również postaci z filmów, bajki. Obawiają się niepowodzenia i ośmieszenia. Cechą tych wszystkich bodźców wywołujących strach jest to, że pojawia się nagle i niespodziewanie co daje małą szansę dostosowania się do sytuacji. Z wiekiem dostosowanie wzrasta. Odmienność reakcji na strach na różnych poziomach wieku stanowi odbicie różnic., jakie zachodzą między dziećmi pod względem rozwoju umysłowego i fizycznego a także zasobu doświadczeń indywidualnych. Tymi czynnikami różnicującymi reakcje strachu są: - płeć - pozycja społeczno-ekonomiczna - inteligencja - kondycja fizyczna - kontakty społeczne - kolejność urodzenia - osobowość Reakcje związane ze strachem. 1. Nieśmiałość –przejawia się wobec osób- powszechna reakcja u 6-miesięcznych dzieci. Przejawem nieśmiałości jest krzyk, odwracanie głowy, przywieranie do osoby bliskiej. Gdy niemowlę już raczkuje, lub chodzi, wówczas ucieka, kryje się. U starszych dzieci nieśmiałość przejawia się rumieńcem, jąkaniem się, nerwowymi ruchami. 2. Zakłopotanie –reakcja strachu przed ludźmi –reakcja na osoby nawet bliskie, ale pojawiające się w nieznanym stroju lub roli – pojawia się po 5 lub 6 rokiem życia. Reakcja podobnie jak w nieśmiałości. Zakłopotanie powoduje, że dzieci czują się skrępowane i wypowiadają się z zażenowaniem 3. Zmartwienie – „cudze kłopoty” – stanowi wytwór umysłu dziecka, powstaje w wyniku wyobrażenia niebezpiecznych sytuacji, które mogłyby się zdarzyć – pojawia się ok. 3 roku życia – z wiekiem zwiększa się częstotliwość i natężenie zmartwień. Wyrażają swoje zmartwienie poprzez mimikę twarzy. 4. Lęk – stan napięcia psychicznego w związku z zagrażającą sytuacją. Charakteryzuje go: obawa, napięcie, złe przeczucia. Towarzyszy nam poczucie bezradności. Pojawia się po częstych i intensywnych zmartwieniach. Lęk rozwija się na bazie strachu i obaw. Lęk zależy od zdolności wyobrażania sobie czegoś, co nie jest obecne, dlatego pojawia się później niż strach. Lęk rozwija się u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wzrasta między 4 a 6 klasą. Sposoby ukrywania lęku: - zachowanie hałaśliwe i popisywanie się - nuda - skrępowanie - unikanie sytuacji zwiastujących zagrożenie - charakterystyczne reakcje: - zachowanie nietypowe dla dziecka - objadanie się - nadużywanie środków masowego przekazu - nadużywanie mechanizmów obronnych 5. Złość – wywoływana jest na ogół przez sytuacje ograniczającą swobodę ruchów dziecka: przeszkody w ruchu, hamowanie czynności - niemowlę reaguje wybuchem złości na drobne niewygodny związane z pielęgnacją, kąpaniem itp. - dzieci w wieku przedszkolnym – gdy zabiera im się ich własność, gdy ich zabawki nie działają, lub na polecenia dorosłych - u starszych dzieci złość może być wywoływana przez sprzeciwianie się ich żądaniom, poszturchiwaniem, wytykaniem błędów, gdy są lekceważeni lub ośmieszani przez inne dzieci Reakcje złości: - impulsywne – agresja przeciwko osobom, zwierzętom i przedmiotom - hamowane – które są opanowywane lub ukrywane 6. Zazdrość – reakcja na przypuszczalną lub zapowiedzianą utratę miłości. Wynika ze złości. Uczucie zazdrości zawsze wywoływane jest sytuacją o charakterze społecznym. Przyczyny zazdrości: - bezpośrednie – agresywne ataki, gryzienie, kopanie, bicie, popychanie, lub w formie działań społecznych zmierzających do górowania nad rywalem w walce o względy i uczucia ukochanej osoby. Pośrednie – zaliczają się do nich infantylne formy zachowań typowe dla wcześniejszych okresów rozwoju: moczenie się, ssanie kciuka, brak grzeczności… 7. Żal – stan urazu psychicznego, uczucie rozpaczy po stracie czegoś szczególnie ukochanego. Jest to uczucie nietypowe wśród dzieci ze względu na ochronę, jaką dają im dorośli. Reakcje żalu: - zewnętrzne – płacz, stany histerii - ukryte – stan apatii objawiający się utratą łaknienia, bezsenność, odmową zabawy, złe sny… 8. Ciekawość – dziecko ciekawe pozytywnie reaguje na nowe, nieznane, niezwykłe lub tajemnicze elementy w swoim otoczeniu, zbliżając się do nich, badając je lub manipulując nimi przejawia potrzebę lub pragnienie lepszego poznania siebie lub swego otoczenia: badawczo przygląda się swojemu otoczeniu, szukając nowych doświadczeń. Wytrwale sprawdza i bada bodźce, aby je lepiej poznać Przejawy ciekawości: - napięcie mięśni twarzy - otwarcie ust - wyciąganie języka i marszczenie czoła Jest to stan czujności zbliżony do strachu. Gdy tylko uświadamia sobie, że nie ma się czego bać, próbuje poznać dany obiekt. „Wiele pytań” – rozpoczyna się ok. 3 roku życia i osiąga największe nasilenie w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej w klasie 1. Gdy dziecko nauczy się czytać zaniechuje pytań na rzecz czytania. 9. Radość, przyjemność, zadowolenie. U niemowląt – uczucia radości mają swoje źródło w dobrym samopoczuciu fizycznym, wiążą się też z gaworzeniem, pełzaniem, wstawaniem chodzeniem lub bieganiem. Dzieci w wieku przedszkolnym – uczucia przyjemne zapewnia im wykonanie czynności w których uczestniczą inne dzieci U starszych dzieci – przyjemne emocje wywołują :dobre samopoczucie fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy, nieznaczne kłopoty, nagłe i nieoczekiwane hałasy – zawsze wywołują uśmiech lub śmiech. Bodźcem jest też pomyślne osiągnięcie celu. - W okresie dojrzewania – radość występuje coraz rzadziej – bierze się to z innego spojrzenia na życie (zmiana wyglądu, słabsza kondycja) Reakcje radości: Śmiech zaczyna się pojawiać ok. 4 miesiąca życia. Do czynników wyzwalających śmiech w 1 roku życia należą bodźce : - słuchowe (mlaskanie warg, wypowiadanie słów np. bum bum) - dotykowe (dmuchanie we włoski dziecka) - społeczne ( zabawy) - wzrokowe (udawanie picia z butelki dziecka) Małe dzieci radość wyrażają poprzez podskakiwanie, piszczenie, klaskanie, chwytaniem w objęcie. Starsze dzieci kontrolują swoje przejawy radości, aby nie być uznanym za „niedorosłe”. 10. Miłość – dzieci mają tendencje do obdarzania największym uczuciem tych osób, które okazują im serdeczność. Początkowo ich uczucie dotyczy osób, natomiast zwierzęta lub „ukochane przedmioty” czasami mają zastąpić kochane osoby. Uczucie miłości zależy od wzajemnych stosunków: - bardziej przywiązane jest do matki niż do ojca, bo ojciec jest bardziej wymagający, a matka jest stale przy nim - bardziej kocha to rodzeństwo, które mniej go krytykuje więcej czasu mu poświęca - tego nauczyciela, który więcej życzliwości przejawia Reakcje miłości: - 5m.ż. – patrzy ciągle na twarz ukochanej osoby, wymachuje rączkami i nóżkami, uśmiecha się - 6m.ż. – odpowiada na przytulenie dotknięciem twarzy ukochanej osoby, całuje ją - 1r.ż. – przejawiają miłość w sposób niekontrolowany: całują (rzadziej niż wolą być całowane), przytulają się, ściskają ukochaną osobę lub przedmiot. Pragną stale być z ukochaną osobą i brać udział we wszystkich jej czynnościach, zabierają ze sobą wszędzie ukochane przedmioty. - W wieku szkolnym – uzewnętrznianie uczuć uważają za coś dziecinnego i kłopotliwego. Wyrażają uczucie w formie słownej: „Równy facet” „mój przyjaciel”. Z ukochaną osobą pragną przebywać, zwierzać się jej. Uczucia dominujące. Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziaływują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. Decydują one o tym, jaki jest temperament lub ogólny nastrój danego dziecka. Czynniki wpływające na przewagę określonych emocji: - stan zdrowia- dobry – dominacja emocji pozytywnych - zły – dominacja emocji nieprzyjemnych - atmosfera w domu – szczęśliwe będzie to dziecko, które wyrosło w atmosferze pogodnego nastroju - styl wychowawczy – autokratyczny styl ze stosowaniem kar wyzwala przewagę emocji nieprzyjemnych - demokratyczny – emocje przyjemne - wzajemne stosunki z członkami rodziny - stosunki z rówieśnikami - nadmierna opiekuńczość - aspiracje rodziców - kierowanie wychowawcze- właściwe wyjaśnienia sytuacji trudnych Przywiązanie, miłość, radość i szczęście mają istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju. Emocje te prowadzą do poczucia bezpieczeństwa, które pomaga dziecku w rozwiązywaniu problemów z pewnością i wiarą we własne siły…, są lubiane przez środowisko. RÓWNOWAGA EMOCJONALNA – polega na tym, że dominujące emocje nieprzyjemne mogą być do pewnego stopnia zneutralizowane przez emocje przyjemne i odwrotnie. W idealnej równowadze emocjonalnej szala powinna być przechylona na korzyść emocji przyjemnych, aby mogły one chociaż częściowo łagodzić ujemne skutki psychologiczne przewagi emocji nieprzyjemnych. Równowagę emocjonalną można osiągnąć: - przez kontrolę środowiska – (możliwe w okresie niemowlęcym), nieprzyjemne emocje szybko zastąpić przyjemnymi - udzielanie pomocy dzieciom w rozwijaniu tolerancji na emocje, zwłaszcza znoszenie skutków emocji nieprzyjemnych - dzieci muszą nauczyć się odporności na takie stany emocjonalne, jak radość, miłość, ciekawość, by nie stały się zależne od wszystkiego, co pozytywnie zabarwione i nieodporne na emocje nieprzyjemne KONTROLA EMOCJI – przez kontrolę rozumie się tłumienie zewnętrznych reakcji na bodźce wywołujące emocje. Dzieci powinny nauczyć się opanowywać zarówno bodźce, które wzbudzają emocje, jak i towarzyszące im zwykle reakcje. Muszą zatem umieć ocenić dany bodziec i zdecydować, czy reakcja emocjonalna jest uzasadniona, czy też nie. TYPOWE SPOSOBY ROZŁADOWANIA TŁUMIONEJ ENERGII - markotność – - reakcje zastępcze – wyładowanie złości może polegać na tym, że dziecko ubliży komuś zamiast uderzyć, lub kopnąć - przemieszczenie reakcji – w celu rozładowania emocji na daną osobę dziecko kieruje swoje reakcje na zupełnie inną osobę - regresja – powrót do wcześniejszych form zachowania np. dziecko zazdrosne noże zacząć się znowu moczyć. - Wybuchy emocji – gwałtowne reakcje na błahe bodźce EMOCJONALNA KATHARSIS – oczyszczenie systemu zablokowanej energii, które następuje wtedy, kiedy, ekspresja emocji podlega kontroli. Potrzeby, które zostały zablokowane muszą być zaspokojone w sposób bezpośredni lub pośredni. Jeżeli dzieci nie mogą wyładować energii w bezpośrednich przejawach emocji, muszą pozbyć się jej w sposób pośredni. KATHARSIS FIZYCZNA – jeżeli energia fizyczna nagromadzona w celu podjęcia działania nie zostanie rozładowana , wówczas zaburzeniu ulegnie homeostaza (równowaga w organizmie) Reakcje: - wytężone działanie bądź w zabawie, bądź w pracy - śmiech i płacz KATHARSIS PSYCHICZNA – jeżeli stan psychiczny towarzyszących emocjom nie zostanie właściwie wykorzystany, może dojść do wytworzenia negatywnych postaw, które spowodują gorsze przystosowanie psychiczne i społeczne dziecka. Dzieci muszą nauczyć się tolerancji na emocje i zdobyć wgląd w przyczyny swej złości, smutku, lęku… aby móc uporać się ze swoimi problemami. Niezbędna jest pomoc w postaci poradnictwa, które może przybierać formę – pośrednią – techniki zabawowe -bezpośrednią – dyskutowanie i analizowanie problemów ŚRODKI WSPOMAGAJĄCE KATHARSIS EMOCJONALNĄ - codzienny, wytężony wysiłek fizyczny w trakcie zabawy lub pracy - zrozumienie, że ten wysiłek pomaga w osiągnięciu dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego - rozwinięcie poczucia humoru, by umieć śmiać się nawet w samotności - zrozumienie, że płaczą wszyscy, płacz jest dobry, ważne jest, by wiedzieć, gdzie i kiedy płakać - bliski związek uczuciowy przynajmniej z jednym z członków rodziny - bliski przyjaciel, któremu można powierzyć żal i zmartwienie - chęć omawiania swoich problemów z kimś życzliwym - poszanowanie przez otoczenie przyczyn pobudzenia jednostki tzn. Jeżeli dziecko się boi, to na pewno istnieje ku temu powód. DEPRYWACJA EMOCJONALNA – rozumiemy pozbawienie dziecka w znacznym stopniu przyjemnych doświadczeń emocjonalnych, zwłaszcza ciekawości, radości, szczęścia, miłości. Przyczyny deprawacji uczucia miłości: - utrata trwałego źródła miłości – śmierć rodzica, oddanie dziecka do Domu Dziecka - odrzucenie przez dziecko własnych rodziców (wstydzi się ich) - odrzucenie dziecka przez rodziców, ignorowanie dziecka lub niewłaściwe traktowanie Skutki deprawacji uczucia miłości: - opóźniony wzrost i rozwój fizyczny - opóźniony rozwój motoryczny (później chodzi, jest niezgrabne) - opóźniony rozwój mowy, zaburzenia mowy - opóźniony rozwój intelektualny (trudności w nauce, koncentracji) - Brak umiejętności współżycia z innymi ludźmi - Dziecko jest egocentryczne, egoistyczne i pełne pretensji Nadmiar uczucia miłości – rodzice nadmiernie troskliwi i wylewni, nie zachęcają dziecka aby uczyło się okazywać uczucia innym ludziom. Zachęcają dziecko do skupiania miłości na sobie samym oraz do wymagania i oczekiwania miłości od innych – sprzyja koncentracji miłości dziecka wyłącznie na jednej lub dwóch osobach. Mają trudności w nawiązaniu serdecznych stosunków z rówieśnikami. NAJCZĘSTSZE SKUTKI WZMOŻONEJ EMOCJONALNOŚCI - silne, częste lub utrzymujące się stany pobudzenia emocjonalnego zakłócają homeostazę i utrudniają funkcjonowanie organizmu. Przy zakłóceniu homeostazy zachowanie dziecka zbliżone jest do zachowania małego dziecka Zakłócenie homeostazy przyczynia się do zmniejszenia wydolności umysłowej, pamięci, koncentracji, uwagi… Na skutek napięcia emocjonalnego obniża się poziom pracy szkolnej dziecka. U dzieci nadpobudliwych – trudności w czytaniu… Wzmożona emocjonalność ma ujemny wpływ na rozwój osobowości. Wzmożona emocjonalność wpływa na społeczne przystosowanie dziecka oraz ma wpływ na postawy dziecka wobec ludzi, na ich traktowanie. ROZWÓJ SPOŁECZNY Rozwój społeczny oznacza nabywanie umiejętności zachowania się ze społecznymi oczekiwaniami. Stawanie się osobą uspołecznioną opiera się na trzech procesach socjalizacji: 1. Uczenie się zachowań społecznie aprobowanych – aby stać się uspołecznionym dzieci muszą nie tylko wiedzieć, jakie zachowanie jest aprobowane, lecz swoje zachowanie muszą także dostosować do aprobowanych kierunków postępowania. 2. Pełnienie ról społecznie aprobowanych – każda grupa społeczna ma swoje własne, zwyczajowe wzory zachowań, które są starannie określone i których członkowie grupy powinni przestrzegać. Istnieją również role aprobowane, np.: rodzicie i dzieci, nauczycieli i uczniów 3. Rozwój postaw społecznych – aby być uspołecznionymi, dzieci muszą mieć życzliwy stosunek do ludzi i muszą lubić aktywność społeczną. Wówczas ich przystosowanie społeczne będzie dobre i będą przez grupę akceptowane. ISTOTA SOCJALIZACJI: - ważne są liczne okazje do uspołeczniania; dzieci nie nauczą się współżycia z innymi ludźmi, jeśli większość czasu spędzają same - dzieci nie tylko muszą być zdolne do porozumiewania się, lecz muszą również rozmawiać na tematy, które są zrozumiałe … - dzieci nauczą się postępować społecznie tylko wówczas, gdy są motywowane do takiego działania - dzieci uczą się pod kontrolą pewnych wzorów zachowań, niezbędnych do dobrego przystosowania społecznego poprzez próby i błędy. Uczą się też poprzez praktyczne pełnienie ról – naśladowanie ludzi. MODELE WPŁYWU GRUPY SPOŁECZNEJ - w okresie przedszkolnym instytucją uspołeczniającą jest rodzina - w okresie szkolnym wpływ zaczynają wywierać nauczyciele i rówieśnicy - w późniejszym okresie dzieciństwa silny wpływ grupy wywodzi się z pragnienia dziecka, aby być akceptowanym przez grupę OCZEKIWANIA SPOŁECZNE - zanim pójdzie do szkoły – oczekuje się od nich, że będą je łączyły więzi uczuciowe z rodzicami, rodzeństwem i innymi ludźmi, że potrafią odróżnić dobro od zła w różnych sytuacjach i że postąpią wówczas zgodnie z aprobowanymi społecznie wzorami. - Od uczniów szkoły podstawowej oczekuje się, że nauczą się współżyć z rówieśnikami, pełnić role odpowiadającą ich płci i dostosować się do form etycznych dobra i zła ZRÓŻNICOWANIE OCZEKIWAŃ SPOŁECZNYCH Każda z podkultur społecznych na swój własny sposób określa, co można akceptować. Podkultury różnią się także standardami przyjętymi dla dzieci w różnym wieku i dla różnych przedstawicieli obu płci. Różne grupy rasowe i wyznaniowe mają także swe standardy aprobowanego postępowania. TRUDNOŚCI W DOSTOSOWANIU SIĘ DO OCZEKIWAŃ SPOŁECZNYCH - wrodzone właściwości, np.: chłopiec o wątłej budowie ciała nie potrafi dostosować się do kultury, w której ideałem jest dobrze zbudowany atleta. Dziecko dostosowane do wymagań jednej grupy kulturowej ma problemy z dostosowaniem się do wymagań drugiej Dostosowanie się do oczekiwań społecznych jest trudne jeśli dziecko nie aprobuje ideałów grupy Dziecko, które nauczyło się postępowania właściwego dla jednego poziomu wieku, może mieć problemy w dostosowaniu się do wzorów aprobowanych dla starszego poziomu Dziecko może się nie orientować, jaki wzór zachowania w grupie jest aprobowany Dziecko może być pozbawione możliwości nauczenia się społecznie aprobowanych wzorów zachowań np.: chłopiec nie mający ojca Dziecko dla którego akceptacja społeczna jest mniej ważna niż bycie indywidualnością WPŁYW RODZINY Więź z członkami rodziny wpływa na postawy dzieci w stosunku do obcych - stosunki panujące między rodzicami, między dzieckiem i rodzeństwem oraz między dziećmi i rodzicami - pozycja w rodzinie – dzieci, które mają rodzeństwo tej samej płci co one, odczuwają trudności w obcowaniu z dziećmi płci odmiennej, lecz z łatwością nawiązują kontakty z dziećmi tej samej płci - wielkość rodziny – jedynacy są często otoczeni większą troską, w rezultacie oczekuje, że obce osoby będą ich traktowały tak samo - traktowanie dzieci w domu – dzieci, które czują się odrzucone przez rodziców lub rodzeństwo mogą przyjąć postawę cierpiętniczą. Rodzice kochający zachęcają swoje dzieci do ekstrawersji (łatwość kontaktów, potrzeba działania) - oczekiwania rodziców – motywacja do wzmożonych wysiłków aby nauczyć się postępować w sposób społecznie akceptowany, np.: starsze dzieci muszą uczyć się opanowywać agresję, by zasłużyć na pochwałę rodziców - metody wychowawcze stosowane przez rodziców: - przy demokratycznym stylu wychowania przystosowują się społecznie najlepiej dzieci - autorytarne metody wychowawcze – dzieci ciche, nieodporne psychicznie, a ich ciekawość i twórczość bywają ograniczone przez nacisk rodziców POCZĄTKI ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH 1. noworodek i niemowlę. Uspołecznienie w postaci zachowań rozpoczyna się w 3 m. życia - dziecko odróżnia w swoim środowisku ludzi od przedmiotów. Reakcje na dorosłych: - niemowlęta 3-miesięczne odwracają głowę, gdy słyszą ludzkie głosy i uśmiechają się w reakcji na uśmiech lub cmokanie. Uspołeczniony uśmiech, czyli uśmiech w reakcji na ludzi jest uważany za początek rozwoju społecznego. - W 3 miesiącu życia niemowlęta krzyczą , gdy są pozostawione same. Rozpoznają swoje matki i innych domowników. Lęk przed obcymi okazują krzykiem. - W 4 miesiącu życia – niemowlęta przejawiają w ruchach całego ciała oczekiwanie, aby je podnieść, uśmiechają się do osoby, która mówi do nich, okazują swoje zadowolenie, gdy ktoś się z nimi bawi, śmieją się… - 5-6 m. ż. – niemowlęta reagują w różny sposób na uśmiech i karcenie. Umieją odróżnić głosy przyjazne i gniewne. W 6 m. ż. Stają się bardziej agresywne: ciągną za włosy, chwytają za nos - 7-9 m.ż. – niemowlęta próbują naśladować dźwięki mowy, oraz czynności i gesty - w 12m.ż. potrafią powstrzymać się w reakcji na „no-no” ; okazują lęk i niechęć wobec obcych – cofają się i krzyczą - od 15 m.ż. wykazują wzrastające zainteresowanie dorosłymi i silne pragnienie być z nimi i ich naśladować - w 2 r.ż. umieją współpracować z dorosłymi w wykonywaniu pewnych prostych czynności: kąpiel, ubieranie się Reakcje na inne małe dzieci: - pierwsze oznaki między 4 a 5 m. ż. kiedy to uśmiecha się ono do innego niemowlęcia i przejawia zainteresowanie krzykami innych dzieci - 6-8m.ż. – wzajemnie przyjazne kontakty niemowląt: wyciąganie rączek, dotykanie zabieranie sobie zabawek - - 9-13m.ż. - niemowlę ciągnie inne za ubranie, włosy. Żeby je poznać naśladuje zachowanie i głosy innych dzieci. Wspólne korzystanie z zabawek. 13-18m.ż. – uśmiecha się i śmieje naśladując inne dzieci. Zainteresowanie przenosi się z przedmiotów do zabawy na inne małe dzieci. Mniej bójek a więcej wspólnej zabawy w 2 połowie 2r.ż. dziecko traktuje materiał zabawowy jako środek umożliwiający kontakty społeczne. Współdziałają, modyfikują swoje zachowanie, aby dostosować się do działań innych. Podstawy zachowań społecznych utrwalonych w okresie niemowlęcym: - naśladownictwo – począwszy od mimiki twarzy, aż w końcu na całym zachowaniu - nieśmiałość – reakcje na obcych - przejawy przywiązania – ciepłe stosunki z matką stanowią motywację do prób nawiązania przyjaznych stosunków z innymi - zależność – im większa troskliwość tym większe przywiązanie dzizecka - akceptacja autorytetu - rywalizacja – wyrywanie zabawek - zwracanie na siebie uwagi poprzez płacz, bicie, chwytanie odzieży (w 2r.ż.) - współdziałanie społeczne – wspólna zabawa - przejawy oporu – w 2 połowie 2r.ż. stawia opór wobec otoczenia: płacz, nieposłuszeństwo ROZWÓJ SPOŁECZNY WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE W okresie 2-6r.ż. dzieci: - uczą się nawiązywać kontakty społeczne - robią postępy w kontaktowaniu się z osobami spoza domu, a zwłaszcza z dziećmi w tym samym wieku - uczą się przystosować do innych i wspólnie bawić Stosunki z dorosłymi - dzieci znajdują mniej przyjemności w przebywaniu z dorosłymi a wzrasta zainteresowanie towarzyszami zabaw - wzrasta radość z przebywania z rówieśnikami - wzrasta pragnienie niezależności i dziecko staje się oporne wobec autorytetu dorosłych w dalszym jednak ciągu próbuje trzymać serdeczne, przyjazne stosunki z osobami dorosłymi, szczególnie z rodziną Stosunki z innymi dziećmi - 2r.ż. – bawią się samotnie. Podczas zabawy dzieci współpracują z sobą tylko w niewielkim stopniu. Próby zabierania zabawek - 3-4r.ż. – dzieci zaczynają bawić się razem w grupach, rozmawiać ze sobą i wybierać z grupy te, z którymi chcą się bawić. Wzajemne obserwowanie się, rozmawianie ze sobą. Wzory zachowań w sytuacjach społecznych wczesnego dzieciństwa: 1. Wzory zachowań społecznych: - współdziałanie (od 4r.ż.) - rywalizacja – pozytywne, gdy dopinguje do działania - wspaniałomyślność – gotowość dzielenia się z innymi swoją własnością - współczucie - pomagają, pocieszają, ale tylko w sytuacjach dla nich zrozumiałych ze względu na wcześniejsze, podobne doświadczenie - empatia – wczuwanie się w sytuację 2 osoby - zależność – uzależnienie od innych osób dla pozyskania ich uczuć motywuje do zachowania społecznie aprobowanego - życzliwość – przejawia się w ten sposób, że chcą dla drugich coś zrobić, lub zrobić z nimi - bezinteresowność – dzielenie się tym, co posiadają - naśladownictwo – naśladowanie osoby akceptowanej w grupie społecznej po to, by być też akceptowanym - okazanie miłości 2. Wzory zachowań aspołecznych - negatywizm – w 2r.ż. i osiąga szczyt między 3 a 6 r.ż. – objawy złego humoru - agresja – akt wrogości wyrażony słownie lub fizyczne na kogoś, zwykle na mniejsze dziecko. Czyn indywidualny. - Kłótnie – uczestniczą 2 lub więcej osób - Dokuczanie i znęcanie się - Zachowanie wyniosłe – wynoszenie się nad innych – „rządzenie” - Egocentryzm Uprzedzenia – dyskryminowanie z powodu innych cech, różnic zewnętrznych i zachowań Antagonizm – płci – podział: chłopcy dziewczęta, chłopcy to „coś lepszego” itp. ROZWÓJ SPOŁECZNY W OKRESIE PÓŹNEGO DZIECIŃSTWA zaczyna zanikać zainteresowanie życiem rodzinnym zabawy indywidualne ustępują miejsca grom grupowym Krąg przyjaciół się rozszerza Wzrasta pragnienie przebywania z dziećmi poza domem i być przez nie akceptowanym „wiek gangów” dzieci stają się członkami grupy rówieśniczej, która stopniowo zastępuje rodzinę swoim wpływem na postawy i zachowanie Gangi dziecięce: - tworzą go same dzieci bez pomocy dorosłych rodziców czy nauczycieli - gangi są próbą stworzenia wspólnoty mogącej zaspokoić ich potrzeby, jest też namiastką społeczności dorosłych Struktura gangu i jego różnorodność: - typowym gangiem jest grupa zabawowa – tworzą ją dzieci , które mają wspólne zainteresowania zabawowe, a ich głównym celem jest dobrze się bawić - w 6-7r.ż. chłopcy i dziewczęta coraz większą przyjemność znajdują w przebywaniu w grupach tej samej płci - wielkość gangu zależy po części od tego, dla ilu dostępna jest przynależność do niego a częściowo od rodzaju czynności - w niektórych gangach przywództwo jest autokratyczne, podczas gdy w innych byłoby nietolerowane - do gangu należą dzieci w tym samym wieku, lub tej samej klasy. Zdarza się, że do gangu należą nieco starsze dzieci i z reguły któreś ze starszych jest przywódcą - zdarza się, że działalność niektórych gangów graniczy z chuligaństwem - Cechy charakterystyczne gangów dziecięcych: 1. Cechy pozytywne: - gang pomaga w nauczeniu się współżycia z rówieśnikami i postępowania społecznie akceptowanego - może pomóc w rozwinięciu racjonalnych norm moralnych, skali wartości uzupełniające skalę wartości rodziców - poprzez doświadczenia przeżyte w gangu dzieci uczą się właściwych postaw społecznych np.: lubić kogoś, działania w grupie - pomaga w wyrabianiu osobistej niezależności dając satysfakcję płynącą z przyjaźni z rówieśnikami - uczy postępować demokratycznie, dostosowywać swoje pragnienia i działania do pragnień i działań grupy - rozwijać umiejętności robienia tego co robią rówieśnicy - dzieci dokładają starać aby się doskonalić i zmieniać swoje zainteresowania egocentryczne na zainteresowania grupy 2. Cechy negatywne: - Zachęca do używania żargonów i przekleństw - Zachęca do wagarowania - Zachęca do pogardy dla zasad i autorytetów - Zachęca do zrywania więzi rodzinnych - Zachęca do dyskryminowania członków grupy mniejszościowej lub rywalizacji gangów - Zachęca do obalania ideałów wyniesionych z domu Wzory zachowań przyswojone dzięki przynależności do gangu: - wrażliwość na aprobatę i dezaprobatę społeczną - nadwrażliwość – tendencja do tego, aby szybko czuć się urażonych i aby interpretować to, co inni mówią i robią jako …… - podatność i niepodatność na sugestię: - dzieci podatne na sugestię wierzą, że gotowość do naśladowania innych w ich sposobie myślenia i działania zagwarantuje to, że zostaną przez nich zaakceptowane - niepodatność na sugestię oznacza, myślenie i działanie nie poddane wpływom innym - - współzawodnictwo – przybiera 3 formy: a. rywalizację między członkami grupy b. o uznanie w obrębie samej grupy c. konflikt między gangami i zorganizowanymi instytucjami społecznymi ad. A. prowadzi do wrogości i sporów wewnątrz grupy co osłabia ją i lojalność ad. B. kształtuje solidarność i poczucie lojalności ad. C. Służy rozwojowi samodzielności postawa „sportowa” – umiejętność współpracy z innymi - tłumienie w pewnej mierze indywidualnych cech osobowości i szerzenie ducha grupy odpowiedzialność wgląd społeczny- zdolność spostrzegania i rozumienia sytuacji społecznych oraz ludzi w niej się znajdujących dyskryminacja społeczna – oznacza tendencję do zróżnicowania ludzi wg pewnych oznak lub wskazówek uprzedzenie – wszystkich należących do innych grup uważają za gorszych i traktują zgodnie z tym przekonaniem antagonizm płci – wrogie, aktywne przeciwstawienie się osobom płci odmiennej ROZWÓJ SPOŁECZNY W OKRESIE DOJRZEWANIA Spadek zainteresowań aktywnością grupy i tendencja do preferowania samotności. Postawa dzieci w stosunku do życia jest „anty”- dziecko wyraża sprzeciw wobec niektórych cech społecznych wykształconych w latach dzieciństwa. Rozwój społeczny zostaje przerwany a nawet obniża się często nagle w stosunku do punktu, w którym dzieci zdawały się być blisko poziomu właściwego dorosłości. Przejawy antyspołeczne występują : - u dziewcząt w okresie między 12-13r.ż. - u chłopców w okresie między 13-14r.ż. Po osiągnięciu punktu szczytowego zwykle następuje szybko spadek zachowań antyspołecznych. Gdy najgorsza faza negacji minie, wraz z nastaniem dojrzałości płciowej, młodzież znowu zaczyna wspinać się w górę, aby zasłużyć na społeczną akceptację w grupach rówieśników zarówno jednej jak i drugiej płci. Przyczyny zachowania antyspołecznego: 1. Zmiany fizyczne i hormonalne powodują nadmierną troskę o siebie i niepokój 2. Czynniki środowiskowe – po beztroskich latach dzieciństwa nagłe nakładanie na dzieci zadań i obowiązków w związku z ich już upodobnieniem się sylwetką do osób dorosłych, może wywołać w dziecku oburzenie i poczucie krzywdy Charakterystyczne postawy i zachowania w okresie dojrzewania : - dzieci dojrzewające płciowo mają czasami antagonistyczną postawę wobec każdego, są rozgoryczone, z zaciśniętymi pięściami szyderczym uśmiechem - są bardziej agresywne niż w wieku przedszkolnym, wywołują bójki, krytykują dorosłych, spierają się z nimi - dzieci dojrzewające seksualnie wykłócają się o najbardziej błahe sprawy. Dochodzi do zerwania wielu długotrwałych przyjaźni - wg opinii dzieci w wieku dojrzewania wszelka aktywność społeczna „nudzi” szczególnie wizyty rodzinne i uroczystości świąteczne - spędzają wiele czasu w samotności na marzeniach na jawie, w których grają role męczenników, myślą o problemach seksualnych, badają narządy płciowe, uprawiają masturbację - dzieci dojrzewające odrzucają celowo komunikowanie się z innymi zbywając pytających odpowiedziami „ nie wiem” „ nie pamiętam” - dzieci dojrzewające są często nieśmiałe w obecności ludzi – niekoniecznie obcych, w obawie, że zostanie ocenione ich zachowanie i ciało Niebezpieczeństwa zagrażające rozwojowi społecznemu: 1. Deprawacja społeczna – (pozbywanie możliwości przebywania z ludźmi), krótkotrwała deprawacja społeczna – może zwiększyć ich motywację, aby zdobyć zainteresowanie i uczucia innych ludzi (kara w postaci odesłania dzieci do pokoju) - długotrwała, przedłużająca się deprawacja zachęca do introwersji (skłonność do skupiania się na własnych przeżyciach, zamykania się w sobie) 2. Nadmierny udział w życiu społecznym – pozbawia dzieci okazji rozwinięcia pomysłowości, dzięki której mogłyby czuć się szczęśliwe, gdy okoliczności zmuszą je do przebywania w samotności – poczują się „zagubione” gdy nie będą mogły przebywać w towarzystwie 3. Nadmierna zależność – dzieci chcą być niezależne, a jeżeli nadal są zależne od dorosłych (rodziców lub rówieśników) gdy ich rówieśnicy są samodzielni – zagraża to ich przystosowaniu psychicznemu i społecznemu –będą czuły się gorsze od rówieśników 4. Nadmierny konformizm – powoduje utratę indywidualności, co sprawia że dziecko wydaje się tak bezbarwne i nieokreślone, że rówieśnicy je ignorują. Dziecko nie może mieć pozytywnej opinii o sobie, gdy wie, że grupa ma o nim negatywną opinię. 5. Nonkonformizm – przyczyny: - Dzieci mogą nie mieć motywacji, żeby się dostosować, albo działalność grupowa przynosi im za mało zadowolenia - Mogą nie wiedzieć, czego grupa oczekuje od nich lub w jaki sposób mogą spełnić te oczekiwania 6. Uprzedzenia – dzieci z uprzedzeniami stają się często okrutne, nietolerancyjne, nieustępliwe i mściwe – cechy te mogą stać się nie do naprawienia. Dzieci będące ofiarami uprzedzeń są narażone na dokuczanie, znęcanie i fizyczną agresję – są przekonane, że środowisko społeczne jest do nich wrogo nastawione. Dzieci będące ofiarami odsuwają się od grupy, lub mogą stać się niepohamowane w swych reakcjach (agresywne) lub skierować swoją wrogość przeciwko społeczeństwu w ogóle i często stają się przestępcami. 7. Antyspołeczne zachowanie w okresie dojrzewania
