praca na jutro
advertisement
Rafał Kamiński Główne środowiska wychowawcze w życiu młodego człowieka 1.1 Rodzina i jej znaczenie dla jednostki „Środowisko życia człowieka stanowi od dawna przedmiot zainteresowań zarówno filozofii, jak nauk szczególnych. Jednakże pojęcie środowiska jest wieloznaczne. Każda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie środowiska. W biologii mianem środowiska określa się czynniki ekologiczne warunkujące życie i rozwój organizmu. W geografii środowisko ujmuje się jako otaczającą ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną. W naukach społecznych natomiast mianem środowiska oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym.”1 Istota rozwoju człowieka w środowisku polega nie na jednostronnej zależności człowieka i środowiska. Człowiek dzięki swej działalności może dokonywać zmian w środowisku, przetwarzać je i przekształcać. To świadomie kształtowane przez człowieka środowisko oddziałuje z kolei na jego osobowość, wpływa na sposób życia, działanie, myślenie. Środowisko nas otaczające, nie jest elementem statycznym, może ulegać przeobrażeniom, przy czym zakres i kierunek tych przeobrażeń mogą być regulowane przez człowieka.2 Od kilku tysięcy lat traktuje się rodzinę jako grupę społeczną o bardzo poważnych zadaniach wobec społeczeństwa. Przykładem mogą być starożytne Chiny, Grecja, Rzym.3 Rodzina jest dla jednostki grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się ona jako członek, reprezentant a także współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy i postawy, obyczaje wzory zachowania i postępowania. Według Z. Zaborowskiego rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz również związkami prawno – ekonomicznymi. Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych swoich członków a zwłaszcza dzieci. Głównie chodzi tu o potrzebę przynależności uczuciowej , bezpieczeństwa i stabilizacji.4 Najbliższe otoczenie jednostki, jakim jest rodzina najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa ona istotną rolę w kształtowaniu społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia , w przekazywaniu społecznie aprobowanych i pożądanych wzorów postępowania i zachowania się. Rodzina wraz ze szkołą zapewnia prawidłowy rozwój intelektualny i przygotowanie młodzieży do pełnienia ról społecznych . R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985r, s. 76 tamże s. 95 3 H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979r, s. 7 4 Z. Zaborowski, O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969r, s. 21 1 2 4 Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem społecznym, podstawową komórką całego życia społecznego . Rodzina pierwsza wprowadza młodzież w życie społeczne, uczy czynnie żyć w grupie społecznej i tym samym rozwija podstawy osobowości dziecka. Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej dzieci, kształtuje podstawy moralne i ideowe dziecka. Uspołecznienie dzieci i młodzieży jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W środowisku rodzinnym dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieży oraz kształtują się pierwsze więzi łączące młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną i całokształtem życia społeczeństwa.1 Mówiąc o rodzinie należy pamiętać iż to ona najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny jednostek, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Ściśle z rodziną łączy się proces wychowania. To właśnie rodzice są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami. Nadają oni kierunek procesowi wychowania i stoją na straży prawidłowości tego procesu. Aby ojciec i matka jako wychowawcy mogli właściwie kierować procesem wychowawczym swych dzieci muszą posiadać autorytet przejawiający się w ich postawie moralnej. Od ojca, matki czy nauczyciela społeczeństwo wymaga nienagannej postawy moralnej w życiu codziennym i w życiu społecznym. Wyrazem takiej postawy i postępowania rodziców i nauczycieli są dobre przykłady ich życia i zachowanie godne do naśladowania przez wychowanków.2 Na przestrzeni wieków znacznie zmienił się model rodziny. Podstawowe zmiany zachodzące w strukturze rodziny można przypisać przeobrażeniom dokonującym się we współczesnym społeczeństwie. W drugiej połowie XX wieku utrwala się sformułowany w pierwszej połowie tego wieku pogląd, że współczesna cywilizacja stwarza w miarę swoich postępów coraz większe zagrożenie dla rodziny zakłócając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej egzystencji.3 Ważny jest fakt, iż organizacja Narodów Zjednoczonych a także Kościół Katolicki proklamowały rok 1994 Międzynarodowym Rokiem Rodziny, wynika to z zainteresowania współczesnych badaczy, psychologów, socjologów i pedagogów sprawami rodziny i niebezpieczeństw na jakie jest narażona ta najważniejsza komórka społeczna. W dzisiejszych czasach kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Na randze znaczenie zyskała satysfakcja życia małżeńskiego i rodzinnego. Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano długotrwałą miłość. Jeśli ona wygaśnie pewna część współmałżonków czuje się upoważniona do ponownego poszukiwania szczęścia w następnych związkach (dobro dzieci uznają za rzecz drugorzędną).4 Model rodziny na przestrzeni wieków uległ znacznej zmianie. Najłatwiej będzie nam to stwierdzić przyglądając się współczesnej rodzinie poprzez pryzmat jej funkcji. Jeśli chodzi o funkcję prokreacyjną, seksualną to można stwierdzić wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych. Mimo to współżycie seksualne w relacjach H. Smarzyński, Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987r, s. 101 tamże s3. 3 Z. Tyszka , Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa , (w:) ,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.147 1 2 4 tamże s.147 5 małżeńskich jest bardziej cenione niż w przeszłości. W cenie jest jakość przeżyć i pełna satysfakcja obojga małżonków. W przeszłości żony miały mniejsze wymagania pod tym względem mężczyzny ale „kobieca rewolucja seksualna” podwyższyła wymagania kobiet, uświadomiwszy im możliwość uzyskania większej satysfakcji seksualnej. Brak wystarczającej satysfakcji jednego lub obojga współmałżonków jest obecnie znacznie bardziej konfliktogenny niż kiedyś.1 Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki życia szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki, wydłużeniem czasu przebywania poza domem. Jeżeli chodzi o funkcję socjalizacyjno – wychowawczą to uwidoczniła się większa niezależność i swoboda, zwłaszcza jeśli chodzi o młodzież, zmniejszył się skuteczny wpływ rodziców na dzieci. Rodzice nadal oddziaływują na dzieci ale zauważamy większą indywidualizację oddziaływań za względu na różne postawy życiowe matek i ojców. Chciałabym zwrócić szczególna uwagą na funkcje emocjonalno – ekspresyjną. Badacze zauważyli, że zyskała ona w ostatnim czasie na wartości. Rodzina w coraz większej mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka oraz zapewnia mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina jest zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno – ekspresyjną wobec swoich członków. Harmonijne pożycie w małżeństwie i poprawna ciepła atmosfera w rodzinie mają ogromne, nie dające się przecenić znaczenie w życiu człowieka - zarówno w jego życiowym funkcjonowaniu jak i subiektywnych odczuciach. W prawidłowym modelu rodziny tworzonym przez lata dziecko miało stanowić centrum zainteresowania, rodzina miała mu zapewnić bezpieczeństwo, opiekę wszechstronny rozwój osobowości . Są to szczytne cele i zadania jednak często zdarza się iż są one rozbijane o zwykłe realia życiowe, które uniemożliwiają zabezpieczenie przez rodziców podstawowych potrzeb zarówno psychicznych i fizycznych dziecka. Możemy tutaj wymienić instytucjonalne wychowanie czyli żłobki, przedszkola gdzie przebywa dziecko, w okresie, w którym najbardziej kształtuje się rozwój psychiczny i w którym najsilniej poszukuje ono kontaktu i bliskości matki czy ojca. Podstawowe w funkcjonowaniu wielu rodzin jest „mieć” niż „być”. Może to doprowadzić do choroby rodziny czyli patologii. Autorzy wielu publikacji uważają, że najniebezpieczniejszym czynnikiem dezintegracyjnym życia rodziny jest brak czasu jej członków dla siebie, co w następstwie powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, może to być przyczyną niezaspokojenia wielu istotnych potrzeb psychicznych. Rodzina jest tą komórką społeczną, którą należy szczególnie chronić i wspierać, zwłaszcza gdy jej funkcjonowanie ulega zakłóceniu. Staje się ona wówczas dla swych członków źródłem bólu i nieszczęść. Musimy dbać o rodzinę, gdyż jest ona nie do zastąpienia . Ludzkość nie wypracowała dotychczas żadnej instytucji, która mogłaby skutecznie zastąpić rodzinę i nie wiadomo czy uda się to w przyszłości.2 Z.Płoszyński , Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:) ,Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999r, s.83 2 Z. Tyszka, Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:) ,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha , I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.152 1 6 1.2 Szkoła w procesie wychowania Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i wprowadzającą młode pokolenie w życie społeczne. Pierwsze podstawy wychowania otrzymuje dziecko w rodzinie, w której również kształtują się fundamenty osobowości. Szkoła dla dzieci staje się pomostem, wprowadzającym w życie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup społecznych. „Szkoła jako pomost do życia społecznego nie tylko naucza i wprowadza w poznanie rzeczy, zjawisk, poprzez zdobywanie wiadomości i wiedzę oraz rozwija funkcje poznawcze, ale również szkoła wychowuje i ta funkcja staje się pierwszoplanowa w jej działalności”.1 „Szkoła jak wszystkie twory kultury, jest elementem świata człowieka i służy zaspokajaniu określonych celów ludzkich. Jest ona zdolna realizować wiele wartości i potrzeb. Oto kilka z nich : - poznanie - samourzeczywistnienie - współżycie - uzyskanie odpowiedniego prestiżu i pozycji - uznanie - zapewnienie bytu - uczestniczenie w realizacji idei doniosłych społecznie”2 Na początku rozdziału wspomniałam, iż szkoła obok rodziny przygotowuje młode pokolenie do wejścia w dorosłe życie. Należy jednak pamiętać, że wychowanie rodzinne znacznie różni się od wychowania szkolnego. To ostatnie charakteryzuje się czynnościami planowymi, gdyż realizuje z góry wyznaczone cele i zadania określone w programach wychowawczych poszczególnych szkół.3 Szkoła względem społeczeństwa spełnia określone funkcje. R. Woźniak wyróżnił 2 grupy funkcji. Są to funkcje: 1. zewnętrzne 2. wewnętrzne Ad. 1. Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę materialną i warunki ciągłości działania.4 Wyznaczają je następujące czynniki tkwiące w społeczeństwie. 1. kultura narodowa stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych, 2. ideologia zwłaszcza polityczna oraz system norm moralnych i obyczajowych w zakresie współżycia ludu, 3. poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilujące szkolnictwo oraz poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju, 4. struktura społeczno – zawodowa wyznaczająca role społeczne, kariery zawodowe i sposób życia społeczności lokalnej w której działa. H. Smarzyński, Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987r, s. 137 R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 221 3 tamże s. 222 4 T. Gołaszewski, Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 227 1 2 7 Ad. 2. Wewnętrzne funkcje szkoły to te, które niejako nadbudowują się nad jej strukturą instytucjonalną czy tez wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami. Spośród wielu funkcji wewnętrznych wypełniających przez szkołę można wymienić: 1. Funkcje edukacyjne – przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków. 2. Funkcje selekcyjne – szkoły decydujące o ilości i jakości przygotowanych kadr, ich doborze specjalizacji przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji , wyrównywania startu życiowego. 3. Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się we wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury. 4. Funkcje ideologiczne – wskazują określone cele działania, filozofię edukacji, ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły. 5. Funkcje integracyjne i dezintegracyjne. Szkoła nie tyko zbliża, ale i dzieli, wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną. 6. Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia w następujących formach: diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie , w środowisku , profilaktyka , stymulowanie rozwoju , poradnictwo , integracja i koordynacja działalności opiekuńczo-wychowawczej. Dzisiejsza szkoła wychowuje przy czym stara się to robić zgodnie z aktualnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa .Szkoły współczesne łączą wychowanie ogólne z treściami wychowawczymi, niezbędnymi dla przyszłej pracy zawodowej czy kierunków działalności społecznej wychowanków”1 . Cechą charakterystyczną szkoły jest to, iż jest to zespół reprezentantów dwóch pokoleń: nauczycieli i uczniów. Centralną rolę odgrywa nauczyciel, kierujący rozwojem umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania. Na podstawie badań przeprowadzanych przez D. Medleya na populacji 10000 uczniów szkół średnich scharakteryzowano nauczyciela najbardziej lubianego przez młodzież. Charakteryzuje go : 1. Umiejętność nauczania (jasne tłumaczenie i podawanie przykładów, dobra organizacja). 2. Pogoda ducha, łagodność, cierpliwość. 3. Przyjacielskość, koleżeńskość. 4. Zainteresowanie uczniami, zrozumienie ich. 5. Bezstronność (nie ma swoich pupilków). 6. Sprawiedliwość przy stawianiu stopni i ocenianiu.2 Każdy nauczyciel w swojej pracy wykształca odpowiedni dla siebie system pracy oraz styl kierowania pedagogicznego. „Ogólnie w literaturze wymienia się wiele stylów kierowania min. autokratyczny, demokratyczny, nieingerujący, z następującymi grupami: 1. przywódcy autokratyczni : - autokrata surowy - autokrata życzliwy - autokrata nieudolny 2. przywódcy demokratyczni: - prawdziwy demokrata - pseudo demokrata 3. przywódcy nieingerujący.”1 1 2 R.B. Wożniak ,Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, str.229 tamże s. 63 8 „Być dobrym nauczycielem – znaczy racjonalnie kierować (współkierować) zespołem uczniowskim. Im zespół ma większą swobodę, tym mocniej nauczyciel pobudza jego aktywność. I odwrotnie, im bardziej nauczyciel tłumi ucznia , tym niższa jest jego motywacja do działań. Dobry a więc skuteczny nauczyciel potrzebny jest zarówno uczniom jak i w szkole, rodzicom i społeczności szkolnej” 2 Współcześni autorzy mają nowe podejście do środowiska wychowawczego szkoły. Uważają oni iż szkoła dla ucznia jest zbiorem elementów rzeczywistości społecznej i instytucjonalnej co w efekcie hamuje rozwój indywidualny ucznia. J. Radziewicz podaje przewidywalne efekty „szkoły przyszłości”. Do jej stworzenia potrzebne były by następujące czynniki: 1. Eliminowanie czynników lękotwórczych stanowiących elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących a także towarzyszących szkolnym rytuałom kontroli i oceny uczniów przez nauczycieli. 2. Zastąpienie w jak największym stopniu metod nadawania i utrwalania informacji metodami wymagającymi dialogu nauczycieli z uczniami i uczniami między sobą. 3. Zastąpienie zadań odtwórczych stawianych uczniom – zadaniami twórczymi, kształtującymi postawę i zachowanie. 4. Zwiększenie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych, pozwolić im na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji. 5. Staranie o zmianę stylu kierowania wychowawczego w szkole z dotychczas rozpowszechnionego stylu paternalistycznego i zastępować go stylem partnerskim. 6. Uznanie zasady jedności kształcenia i wychowania nie przez sztuczne łączenie treści intelektualnych z moralno – społecznymi i politycznymi, lecz przez traktowanie rozwoju osobowości ludzkiej jako procesu integralnego.3 Według autora tych postulatów nie mogą one być dzisiaj uznawane za utopię pedagogiczną. Moim zdaniem środowisko pedagogiczne powinno starać się w swojej pracy aby te postulaty w przyszłości mogły na stałe obowiązywać w polskiej szkole. 1.3. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze W poprzednich rozdziałach przyglądaliśmy się rodzinie i szkole jako środowiskom wychowawczym. Grupę rówieśniczą również można zaliczyć do środowisk oddziaływujących na jednostkę. Każdy człowiek ma bardzo wiele potrzeb np. potrzebę akceptacji, kontaktu z druga osobą, przynależności, znalezienia własnego miejsca, samorealizacji, identyfikowania się, aktywności poznawania. Dobrze funkcjonująca osoba to taka, która zaspokaja swoje potrzeby nie tylko fizyczne jak jedzenie czy spanie, ale również psychiczne. Miejscem gdzie powinny być one realizowane jest dom rodzinny. Niestety coraz rzadziej domy takie się spotyka. Rodziny, w których ludzie znajdują czas na rozmowy, na wspólne rozwiązywanie problemów, gdzie miłość, poczucie 1 2 R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 286 tamże s. 291 J. Radziewicz, Środowisko społeczno – wychowawcze szkoły, (w:) ,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha, I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.193 . 3 9 bezpieczeństwa, przyjaźń, partnerstwo i zrozumienie to podstawa funkcjonowania należą do rzadkości. Młody człowiek potrzebuje wzorów, ideałów. Dom rodzinny powinien być miejscem, w którym jednostka uczy się poprawnego zachowania, sprawiedliwości, miłości, odpowiedzialności. Wartości takie może przekazać tylko rodzina, która jest niezastąpiona w procesie wychowania. Obecne czasy raczej nie sprzyjają rodzinom. Dla wielu członków rodzin dom wydaje się być hotelem, gdzie się śpi, je i odrabia lekcje. Rodzice w pracy od rana do wieczora, dzieci zaś pozostawione są samym sobie. Ludzie często mijają się ze sobą, zajęci swoimi sprawami oddalają się od siebie. Wszystko to wpływa na rozluźnienie więzi rodzinnych. Nic więc dziwnego, że młodzież i dzieci bardzo chętnie swój wolny czas spędzają w gronie rówieśników. To właśnie w grupie dziecko uczy się kontaktować z innymi ludźmi, dostrzegać ich problemy, pomagać w ich rozwiązywaniu. Dziecko w grupie uczy się nie tylko pomagać innym lecz również przyjmować ich pomoc. Dostrzega, że świat nie kręci się wokół niego, że wszyscy ludzie są ważni, że trzeba liczyć się ze zdaniem innych. W grupie zawierane są pierwsze przyjaźnie, obdarzanie zaufaniem, powierzanie i dotrzymywanie tajemnic, tu dziecko uczy się lojalności i dowiaduje co grozi za jej nie dochowanie. Grupa jest również tym miejscem, gdzie jednostka poznaje życie, doświadcza jego smaku, uczy się sprytu a nawet cwaniactwa. Zdobywa też umiejętności radzenia sobie z trudnościami , stawiania im czoła. Uważa się, że grupa rówieśnicza jest swego rodzaju szkołą życia, przygotowującą młodego człowieka do życia w społeczności, do pełnienia określonych ról społecznych. Na forum grupy dziecko broni słuszności swego stanowiska, uczy się samodzielnego podejmowania różnych decyzji, samodzielnego myślenia, tworzenia czegoś nowego, przeżywa różnego rodzaju porażki, dzięki którym uczy się wytrwałości, cierpliwości w dążeniu do celu, odporności w razie niepowodzenia. Takie dziecko będzie potrafiło w razie porażki otrząsnąć się i zacząć od nowa, nabędzie umiejętności mobilizowania się do działania , nauczy się ono pracy z innymi i współdziałania. Grupa rówieśnicza jest niekwestionowaną częścią życia nastolatków. Daje poczucie przynależności, zrozumienia akceptacji. Wewnątrz grupy nastolatek może wypróbować nowe role, przybierać różne imiona, spróbować nowych sposobów ubierania się czy uczesania. Oczywiście nastolatek sam ocenia te role czy style przed lustrem, ale najważniejsze są reakcje innych, szczególnie rówieśników.1 Grupy rówieśnicze są pomostem nastolatka do odpowiedzialnego świata dorosłych. Jednak one same mogą stanowić poważne źródło konfliktów i stresów. Można wyróżnić wiele rodzajów grup. Przy ich klasyfikowaniu badacze wychodzą z różnych założeń i stosują różne kryteria i zasady podziału. Najczęściej przyjmuje się następujące kryteria klasyfikacji: a) stopień trwałości, więzi łączącej członków grupy: - grupy krótkotrwałe i przelotne powstające spontanicznie i szybko znikające np. podróżni - grupy długotrwałe – mają one zwykle charakter zinstytucjonalizowany np. grupa narodowa lub szkolna b) rozmiary grupy - grupy małe od 2 do 50 członków zlokalizowane w jednym miejscu i obcujące ze sobą bezpośrednio „twarzą w twarz”. Małe grupy nie funkcjonują samoistnie lecz na ogół stanowią część składową większych grup 1 R. Maxwell, Dzieci, alkohol, narkotyki, Gdańsk 1994r, s.36 10 grupy duże powyżej 50 członków funkcjonują często samoistnie. W grupie tej komunikowanie się „twarzą w twarz” jest niemożliwe dlatego łączność między poszczególnymi członkami odbywa się za pomocą dodatkowych pośredników c) charakter członkostwa - grupy dobrowolne i niedobrowolne. Do pewnych grup człowiek dostaje się automatycznie niezależnie od swojej woli. Nikt nie wybiera sobie rodziców, kraju w którym się rodzi, koloru skóry itp. Do innych grup jednostka wstępuje dobrowolnie po namyśle. Jeśli człowiek najpierw wytworzył jakiś typ solidarności z grupą, a następnie zgodnie z własną wolą został jej członkiem, wówczas grupę tą nazywać będziemy grupą dobrowolną. d) stosunek do innych ludzi wynikający z przynależności do grupy - grupy wewnętrzne i zewnętrzne, jest to kryterium często subiektywne, wyznaczone przez stosunek jednostki ludzkiej do różnych grup. Dla danego osobnika grupami wewnętrznymi będą te grupy, za członka których sam się uważa, bez względu na praktyczną przynależność. Silna identyfikacja z grupą wewnętrzną prowadzi zwykle do pojawienia się postawy charakteryzującej się między innymi wyolbrzymianiem wad innych grup. e) typy więzi łączącej członków grupy - formalne, w których istnieje przewaga więzi bezosobowych nad osobistymi, członkowie utrzymują ze sobą stosunki nie z konieczności ale z własnej ochoty przebywania w towarzystwie. W toku współżycia grupy te tworzą własne wzory, reguły postępowania, określają własne cele oraz sposoby ich osiągania. Dokonują także podziału ról i funkcji pomiędzy swoich członków. Powstają one zwykle w sposób odgórny. - nieformalne – w tych grupach występuje przewaga więzi osobistych. Grupą nieformalną równocześnie pierwotną i małą może być grono przyjaciół spędzających razem wakacje, grupa rówieśników bawiących się razem na podwórku. Grupa ta może mieć własną organizację nieformalną opartą na niesformalizowanych przywódcy i jego pomocników itp.1 „Granice między grupami nieformalnymi i formalnymi są dość płynne. Pierwsze z nich często zwierają elementy formalne, a grupy formalne element więzi osobistej, powstałej w wyniku zżycia się członków w toku wspólnie wykonywanej pracy. Można jednak wyodrębnić następujące wskaźniki umożliwiające odróżnienie grupy formalnej od nieformalnej. a) sposób powstawania grupy i geneza norm obowiązujących jej członków, b) struktura wewnętrzna ( w grupach nieformalnych kształtuje się w toku interakcji, w formalnych jest narzucona), c) więź spajająca członków ( w grupach nieformalnych – osobista; w grupach formalnych – bezosobowa), d) zakres osobowości uwikłanej w życie grupy ( grupy nieformalne silniej i szerzej modelują osobowości niż grupy formalne)”2 - Każda grupa ma wpływ na jednostkę. Dopóki grupa jest atrakcyjna dla jednostki, zaspokaja jej potrzeby, umożliwia osiągnięcie celu, wówczas siła oddziaływania jej będzie większa. Nastąpi szybsze przyswajanie norm i wzorów zachowań, szybsze wtapianie się w strukturę grupy. W zależności od rodzaju grupy jej wpływ na jednostkę może być negatywny lub pozytywny. 1 2 R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 174 tamże s.178 11 12
