Zespół Aspergera

Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu: dowody
pochodzące z badań dzieci i adolescentów
z syndromem Aspergera.
Opracowanie:
Iwona Garcarz
Zaburzenia wchodzące w skład kategorii
Uogólnionych Zaburzeń Rozwoju (Spektrum Autyzmu)
– Autyzm
– Zespół Retta
– Dziecięce Zaburzenie dezintegracyjne
– Zespół Aspergera
– Niespecyficzne Uogólnione Zaburzenie Rozwoju
Cechy wspólne:
– Znaczny deficyt w rozwoju społecznym (interakcje społeczne).
– Znaczny deficyt w rozwoju komunikowania się.
– Znaczny deficyt w sferze zachowania (ograniczenie aktywności
do niewielu, stereotypowych zachowań).
Opis kliniczny
Nierówne tempo rozwoju różnych funkcji.
Ograniczona ekspresja emocji.
Nietypowe zabawy (brak wyobraźni, stereotypowe,
powtarzające się ruchy).
Zaburzone (nietypowe) zachowania ruchowe.
Nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na stymulację.
Zaburzone (nietypowe) użycie przedmiotów (samostymulacja,
przesadne zainteresowanie jakąś częścią przedmiotu, skupienie
na jednym aspekcie, przywiązanie do jednego przedmiotu).
Przywiązanie do rutyny.
Charakterystyka osób z autystycznego spektrum:
Geniusze, żyjący we własnym świecie.
Posługują się niezwykłą pamięcią wzrokową.
Brakuje im umiejętności przetwarzania skomplikowanych
informacji na wysokim poziomie i przechowywania danych
w sposób całościowy.
AUTYZM
Autyzm to zaburzenie rozwojowe, charakteryzujące się
uszkodzeniem różnych struktur mózgu, które najczęściej
ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako
rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na
funkcje pracy mózgu.
Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach
rozumowania, kontaktów społecznych oraz
porozumiewania się. Dzieci i dorośli z autyzmem
najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie
i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im
porozumienie z innymi i stosunek do świata
zewnętrznego.
Autyzm
Autyzm jest zespołem zaburzeń o różnym stopniu nasilenia, które
występują już we wczesnym dzieciństwie, między pierwszym a
trzecim rokiem życia dziecka. Dzieci autystyczne rozwijają się w
zasadzie normalnie aż do 24-30 miesiąca, kiedy to rodzice mogą
zauważyć opóźnienie w mowie, zabawach lub kontakcie z
dzieckiem.
Cechy charakterystyczne dla dzieci autystycznych:
Zaburzenia mowy (mowa rozwija się słabo lub wcale), Zaburzenia
zdolności
do
inicjowania
lub
podtrzymywania
rozmowy,
przywiązywanie do niektórych słów i nadużywanie ich. Używanie słów
bez znaczenia. Lepsza komunikacja za pomocą języka pisanego.
Porozumiewanie się gestami zamiast słów. Słaba możliwość
skupienia uwagi. Nieprawidłowości w kontaktach społecznych.
Kłopoty z ekspresją własnych uczuć i emocji. Przymusowe czynności,
rytuały.
Cechy charakterystyczne dla dzieci autystycznych:
Dziecko woli spędzać czas samo niż z innym, nie interesuje się
zawieraniem przyjaźni, słaby kontakt wzrokowy, mało się uśmiecha.
Nadwrażliwość na dotyk lub brak reakcji na ból, wzrok, słuch, dotyk,
ból, węch, smak mogą być mniej lub bardziej upośledzone.
Brak spontaniczności lub pomysłowości w zabawach, nie proponuje
czynności, nie wymyśla zabaw.
Nadpobudliwość lub otępienie, częste wybuchy złego humoru bez
powodu, uparte przywiązanie do jednego przedmiotu lub osoby,
może okazywać agresję lub autoagresję.
Kryteria diagnozy Autyzmu w DSM-IV
A.Sześć (lub więcej) z kategorii (1), (2) i (3) z co
najmniej dwoma kryteriami z kategorii (1) i co najmniej
jednym kryterium z kategorii (2) i (3).
Kategoria 1
Zaburzenie umiejętności nawiązywania i utrzymywania
interakcji społecznych, manifestujące się przez:
a. wyraźny niedorozwój niewerbalnych zachowań społecznych (kontakt
wzrokowy, odpowiedni wyraz twarzy, postura i odpowiednia
gestykulacja)
b. niedorozwój w relacjach z rówieśnikami w porównaniu z wiekiem
chronologicznym
c. brak motywacji do spontanicznego dzielenia się z innymi swoimi
zainteresowaniami, osiągnięciami, radościami
d. brak wzajemności w kontaktach społecznych
Kategoria 2
Zaburzenie w rozwoju komunikowania się z innym manifestujące się
co najmniej jednym z kryteriów:
Opóźnienie lub całkowity brak rozwoju języka mówionego.
U osób mówiących, brak umiejętności zainicjowania lub
prowadzenia konwersacji.
Stereotypowe lub dziwne użycie języka.
Brak zabawy tematycznej.
Kategoria 3
Ograniczony repertuar zachowań, powtarzające się,
stereotypowe zachowania, zainteresowania i aktywności:
Silna fiksacja na jednym zainteresowaniu, które jest nietypowe z powodu
intensywności albo tematyki.
Sztywne przywiązanie do niefunkcjonalnej rutyny lub rytuału
stereotypowe ruchy.
Fiksacja na nieistotnych częściach przedmiotów
B) Opóźnienie lub deficyt w co najmniej jednej ze sfer
(1) interakcje społeczne,
(2) język użyty w społecznej komunikacji
(3) zabawa tematyczna (symboliczna)
(C) Zaburzenia nie da się lepiej wyjaśnić przez zespół Retta
lub przez Dziecięce Zaburzenie Dezintegracyjne
Przyczyny autyzmu:
Podłoże psychologiczne: Leo Kanner – wychowywanie dziecka
przez „zimnych”, obojętnych rodziców.
Zakażenie prenatalne lub okołoporodowe.
Uwarunkowania dziedziczne.
Uwarunkowania genetyczne.
Uwarunkowania neuroanatomiczne.
Uwarunkowania genetyczne:
U jednojajowych bliźniaków współwystępowanie w 31-91%
a u dwujajowych 5%.
W populacji Autyzm występuje z częstością 0,15% a jeśli jedno dziecko
cierpi na Autyzm to szansa, że drugi też będzie miał autyzm jest
2,2%-4,5%.
Znaleziono uszkodzenia chromosomu 11.
Niedorozwój genu neuroxin 1, odpowiedzialnego za produkcję białka,
które wpływa na dojrzewanie mózgu i tworzenie się połączeń
neuronalnych we wczesnym okresie rozwoju.
Uwarunkowania neuroanatomiczne
Mózg większy od normy a gęstość synaps mniejsza w pewnych
obszarach mózgu i większa niż norma w innych.
System limbiczny-niedoczynność.
Ciało migdałowate-niedoczynność.
Płaty czołowe-niedoczynność.
Częstość występowania Autyzmu
Zależnie od kryteriów użytych do diagnozy podawane są różne
częstości.
Jeśli używamy kryteriów DSM-IV to Autyzm występuje
z częstością około 5:10000 dzieci.
3-4 ro krotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek.
Niedorozwój umysłowy współwystępuje z Autyzmem w 75%.
Metody diagnozowania
Skale obserwacyjne (Autism Behavior Checklist, Behavior
Observation Scale for Autism, Childhood Autism Rating Scale).
Skale wypełniane przez rodziców (Diagnostic Checklist for
Behavior Disturbed Children Form E-2).
Ewaluacja niespecyficzna: ocena poziomu intelektualnego, ocena
zachowania.
Zespół Aspergera
Syndrom Aspergera (AS) należy do całościowych
zaburzeń rozwoju uwzględnionych ostatnio
w ICD-10 (WHO, 1993) i DSM-IV (APA, 1994).
Syndrom charakteryzują:
Deficyty we wzajemnej interakcji społecznej.
Nieznaczne zaburzenie komunikacji.
Obecność ekstrawaganckich zainteresowań.
Brak opóźnień w rozwoju umiejętności językowych.
Inteligencja w normalnym zakresie.
Zespół Aspergera
Nazwa Syndrom Aspergera (AS) pochodzi od nazwiska austriackiego
lekarza (Asperger, 1944), który zaobserwował pewną liczbę
przypadków z cechami klinicznymi przypominającymi opis autyzmu
Kannera (1943). Opis ten różnił się:
Rzadziej występowały opóźnienia w rozwoju umiejętności językowych.
Częściej występowały deficyty motoryczne i niezgrabność.
Wystąpienie zaburzenia było opóźnione.
Wszystkie przypadki dotyczyły chłopców.
Asperger sugerował, że podobne problemy można zaobserwować
u innych członków rodziny, szczególnie u ojców.
Zespół Aspergera -Diagnoza
Poważny deficyt w rozwoju społecznym.
Brak znacznego deficytu w rozwoju poznawczym
i w rozwoju języka.
A. Jakościowy deficyt w interakcjach społecznych,
który manifestuje się przez co najmniej dwa z objawów:
Wyraźne deficyty w użyciu niewerbalnych zachowań
(kontakt wzrokowy, ekspresja twarzy, postawa ciała, gesty
używane podczas interakcji.
Opóźniony w stosunku do wieku rozwój relacji
z rówieśnikami.
Brak spontanicznego zainteresowania relacjami z ludźmi.
Brak społecznej i emocjonalnej wzajemności.
B. Ograniczone, powtarzalne, stereotypowe zachowania,
aktywności i zainteresowania, manifestujące się jednym z objawów:
Fascynacja jednym przedmiotem zainteresowań nietypowym albo
ze względu na swoją treść albo ze względu na nasilenie tego
zainteresowania.
Przywiązanie do jakiegoś specyficznego niefunkcjonalnego rytuału
lub nieprzystosowawczej rutyny.
Stereotypowe, powtarzające się manieryzmy ruchowe.
Przesadne zainteresowanie jakimś elementem przedmiotu.
Rozpoznanie schorzenia może być znacznie utrudnione przez
obecność innych zaburzeń. Zespół Aspergera może występować razem z
ADHD,
dyspraksją,
zaburzeniami
obsesyjno-kompulsywnymi,
problemami z mową, natręctwami i fobiami. Osoby dotknięte Zespołem
Aspergera często bywają nerwowe oraz obawiają się zmian w swoim
życiu. Mogą także odczuwać przygnębienie spowodowane brakiem
życia towarzyskiego, nieumiejętnością funkcjonowania i obawą przed
odrzuceniem przez potencjalnych znajomych lub pracodawców.
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera to zaburzenie, które mieści się w Spektrum Autyzmu
i swoim zakresem obejmuje przede wszystkim upośledzenie
umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian i
sprawności myślenia.
Jednostka ta jest zaburzeniem rozwoju o podłożu genetycznym, którego
przyczyny na ogół nie są znane.
Ludzie cierpiący na to schorzenie przypominają osoby z autyzmem pod
tym względem, że od wczesnego dzieciństwa występuje u nich ten sam
rodzaj upośledzeń, posiadają jednak o wiele lepszą adaptację
społeczną, wykazują się lepszą elokwencją, posiadają niezwykłe
zainteresowania, częściej uchodzą za ekscentryków, dziwaków.
Podobnie jak autyzm, zespół Aspergera może mieć różne nasilenie
objawów od prawie niewidocznych do nasilonych w takim stopniu, że
utrudniają a nawet uniemożliwiają jednostce normalne życie. Duże
znaczenie ma tutaj środowisko, w jakim dziecko się wychowało.
Charakterystyczne objawy Zespołu Aspergera:
Upośledzenie funkcji społecznych i emocjonalnych.
Trudności w kontaktach z innymi ludźmi. Nie potrafią ocenić
swojego stanu emocjonalnego na podstawie niewerbalnych
wskazówek (postawa ciała, ton głosu).
Trudności w nawiązaniu lub utrzymaniu przyjaźni.
Egocentryzm
(kłopoty
z
odczytywaniem
reakcji
innych).
Odczytywanie mimiki i języka ciała może sprawiać wielkie kłopoty lub
nawet być niemożliwe.Odzywają się niestosownie do sytuacji.
Narastanie problemów z zachowaniem jako wyraz narastania stresu
u dziecka.
Charakterystyczne objawy Zespołu Aspergera:
Problemy organizacyjne (nie pamięta o przyniesieniu ołówka lub na
kiedy ma być przygotowany referat).
Posiadają pochłaniające zainteresowania.
Zaburzenia motoryczne (niezdarność fizyczna czy manualna). Brak
zdolności szybkiego pisania czy rysowania.
Posiadają
uzdolnienia matematyczne.
Problem z
myśleniem abstrakcyjnym i pojęciowym. Część z nich może z
czasem przyswoić sobie tę umiejętność, część – nigdy jej nie
przyswoi.
Dosłowne rozumienie języka. Nieadekwatne używanie konkretnych
słów.
Interpretacja mowy w sposób dosłowny (należy unikać idiomów,
żartów opartych na podwójnym znaczeniu, pseudonimów, sarkazmu).
Dobre zapamiętywanie faktów, dat, postaci (pamięć fotograficzna).
Testy teorii umysłu-badania
Cele badania:
Ocena zdolności dzieci i adolescentów z syndromem
Aspergera (AS) do wnioskowania o stanach fizycznych
w porównaniu z wnioskowaniem o stanach umysłu przy
wykorzystaniu nowego „zaawasowanego”testu teorii umysłu
(Historyjki z Życia Codziennego).
Czy dzieci i młodzież z zespołem Aspergera będą w stanie
wnioskować o stanach umysłowych, kiedy elementy teorii
umysłu zostaną osadzone w naturalistycznym kontekście.
Czy osoby te wypadną lepiej w zadaniach, które wymagają
wnioskowania o zdarzeniach fizycznych, niż w zadaniach
mentalnych.
Teoria umysłu u osób z Autyzmem
Dzieci uczą się odbierać świat z perspektywy innych osób.
Umiejętność ta nazywa się empatią. Większość dzieci w wieku
lat czterech potrafi dokonać oceny zwanej atrybucją przekonań
pierwszego stopnia, na przykład: sądzę, że on myśli , iż...”.
W wieku lat sześciu dzieci osiągają umiejętność zwaną atrybucją
drugiego stopnia, którą można przedstawić w zdaniu: „sądzę, że
on myśli, że ona myśli, że...”.
Badaczy interesował fakt, czy osoby z autyzmem powyżej 6 lat
mają zachowane lub upośledzone mentalistyczne umiejętności.
Badania zapoczątkowali Perner i Wimmer (1985), Baron-Cohen
(1989), Tager-Flusberg i Sullivan (1994). W swoich badaniach
stwierdzili, że dzieci z autyzmem, które pozytywnie przeszły
test teorii umysłu 1-rzędu były również w stanie pozytywnie
przejść test 2-rzędu w przypadku, gdy wymagania
przetwarzania informacji były zminimalizowane.
Testy teorii umysłu-badania
Happe (1994) poddała osoby z autyzmem testom za pośrednictwem
„zaawasowanego” zadania teorii umysłu.
Cel: rozumienie historyjki, gdzie podstawowe pytania dotyczyły stanów
umysłowych jej bohaterów lub zdarzeń o charakterze fizycznym.
Wyniki: kompetentne osoby z autyzmem miały więcej problemów
z historyjkami, które dotyczyły stanów umysłowych niż osoby z grupy
kontrolnej. Osoby te użyły mniejszej liczby i mniej adekwatnych określeń,
które odnosiły się do stanów umysłowych niż osoby z grupy kontrolnej,
uzasadniając dlaczego bohaterowie historyjek postąpili w nich tak a nie
inaczej.
Jolliffe i Baron-Cohen (1995) dokonali później replikacji tych rezultatów
z osobami z AS wykorzystując zmodyfikowaną wersję baterii historyjek.
Testy teorii umysłu-badania
Abell, Happe i Frith (2000) oraz Klin (2000) ujawnili deficyty
w przypisywaniu stanów umysłowych animowanym kształtom
u wysokofunkcjonujących osób z autyzmem.
Heavey, Phillips, Baron-Cohen i Rutter (2000) wykorzystali fragmenty
filmów przedstawiających postacie w sytuacjach społecznych
(wymagania myślenia przybliżały rzeczywiste życie).
Zaobserwowali, że wysokofunkcjonujące osoby dorosłe z autyzmem
i AS miały gorszą zdolność odpowiadania na pytania wymagające
zdolności „czytania w umyśle”.
Baron-Cohen, Jolliffe, Mortimore i Robertson (1997), oraz
Baron-Cohen, Wheelright, Hill, Raste i Plumb (2001) wykorzystali
Test Oczu (wnioskowanie o stanie umysłowym osoby na podstawie
informacji zawartych na zdjęciach jej oczu). Badacze zaobserwowali, że
Osoby dorosłe z autyzmem i AS uzyskały istotnie gorsze rezultaty w tym
zadaniu w porównaniu z grupą kontrolną osób w tym wieku.
Testy teorii umysłu-badania
Kaland (2000) dokonał replikacji tych rezultatów z dziećmi
i z adolescentami z AS wykorzystując udoskonaloną wersję tego testu.
Kleinman, Marciano i Ault (2001) stwierdzili, że osoby z AS miały
trudności w określaniu intonacji głosu. To sugeruje, że inne
modalności niż wzrok przyczyniają się do trudności tych osób
w przypisywaniu stanów umysłowych.
Celem obecnego badania przeprowadzonego przez Nils Kaland,
Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen, Erik Lykke Mortensen,
Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002) było ustalenie, czy osoby
i adolescenci z AS będą w stanie wnioskować o stanach
umysłowych w sytuacji, w której elementy teorii umysłu będą
osadzone w „naturalistycznym” kontekście historyjki oraz czy osoby
te lepiej radzą sobie z przypisywaniem stanów fizycznych czy
stanów umysłowych w kontekście historyjki.
Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu:
Nils Kaland, Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen,
Erik Lykke Mortensen, Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002)
Uczestnicy badania:
W daniu uczestniczyło 21 dzieci i adolescentów
z syndromem Aspergera (inteligencja werbalna
w normalnym zakresie) i 20 osób stanowiących grupę
kontrolną. Osoby z AS (płci męskiej) pochodzili
z Kasperskolen w Kopenhadze (szkoła specjalna dla
dzieci i adolescentów z całościowymi zaburzeniami
rozwoju (PDD) oraz z Centrum Autyzmu w Kopenhadze.
Cztery osoby, które nie spełniały kryteriów syndromu
Aspergera zgodnie z kryteriami ICD-10 zostały
wykluczone z badania przed rozpoczęciem badania.
Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu:
Nils Kaland, Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen,
Erik Lykke Mortensen, Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002)
Uczestnicy
badania:
Grupa kontrolna to ochotnicy z różnych szkół w Kopenhadze.
U osób tych nie stwierdzono opóźnień lub zaburzeń w rozwoju.
Obie grupy odpowiadały sobie wiekiem, płcią i statusem społecznoekonomicznym (SES).
Ze względu na to, iż grupa kontrolna osiągnęła istotnie wyższe
wyniki w zakresie werbalnego IQ niż grupa z AS, wpływ tej zmiennej
był kontrolowany za pomocą analizy kowariancji.
Dwóch uczestników badania z AS było leworęcznych w porównaniu
z czterema z grupy kontrolnej.
Żaden uczestnik badania nie brał leków podczas i w czasie badania.
Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu:
Nils Kaland, Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen,
Erik Lykke Mortensen, Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002)
Metoda:
Materiały testowe obejmowały 26 krótkich historyjek lub 13 par
różnych rodzajów historyjek. Ta złożona bateria testów teorii
umysłu miała na celu zarejestrowanie zdolności uczestników do
wnioskowania zarówno o stanach fizycznych jak i umysłowych.
I część każdej historyjki opisywała zdarzenie o charakterze
fizycznym lub mechanicznym. Pytanie testowe sprawdzało
zdolność uczestników do wnioskowania o stanie fizycznym.
Ostania część historyjek zawierała dwa pytania sprawdzające
zdolność uczestnika testu do wyciągnięcia wniosku o stanie
umysłu z kontekstu historyjki (rozumienie komunikacji społecznejkłamstwo, białe kłamstwo, metafora, niezrozumienie, podwójny
blef, ironia, przekonywanie, sprzeczne emocje, zapominanie,
zazdrość, intencje, empatia i gafa).
Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu:
Nils Kaland, Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen,
Erik Lykke Mortensen, Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002)
Wyniki:
Uczestnicy z grupy AS przejawiali istotnie większe problemy
w przypisywaniu stanów umysłowych w porównaniu z grupą
kontrolną. Uzyskali dużo lepsze wyniki w zadaniach związanych
ze stanami fizycznymi, choć wciąż mieli wyniki gorsze niż w grupie
kontrolnej.
Wykazali tendencję do dosłownego interpretowania zachowania
i wypowiedzi, bez ich odnoszenia do kontekstu. Wybierali też
wyjaśnienie fizyczne w przypadkach, w których odpowiedź
w kategoriach stanów umysłowych byłaby bardziej odpowiednia.
Na rozwiązywanie zadań, szczególnie tych, które związane były z
wnioskowaniem o stanach umysłu potrzebowali znacznie więcej
pytań pomocniczych i więcej czasu niż osoby z grupy
kontrolnej.
Nowy „zaawansowany” test teorii umysłu:
Nils Kaland, Annette Moller-Nielsen, Kirsten Callesen,
Erik Lykke Mortensen, Dorte Gottllieb i Lars Smith (2002)
Wnioski:
Badanie to potwierdza wcześniejsze wyniki:
Osoby z AS/HFA mają trudności z wnioskowaniem o stanach
umysłowych w kontekście. Natomiast wykazują dużo mniejsze
trudności z wnioskowaniem o stanach fizycznych.
Problemy w rozumieniu stanów umysłowych wpłynęły na istotnie
dłuższy czas reakcji i potrzebę wprowadzenia pytań
pomocniczych dla rozwiązania zadań w porównaniu z grupą
kontrolną.
Trudności mogą stanowić przejaw innego czynnika (odrębny styl
poznawczy), co może charakteryzować niektóre osoby z AS, które
cechuje powolność w rozwiązywaniu zadań poznawczych.