Temperament człowieka

Temperament człowieka
10
TEMPERAMENT
 definicja – odnosi się do podstawowych,
względnie stałych czasowo cech osobowości,
które manifestują się w formalnej charakterystyce
zachowania (parametrach energetycznych i
czasowych).
 Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i
są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc
pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone
mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega
zmianom zachodzącym pod wpływem
dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych
21
czynników środowiskowych (Strelau, 1993).
Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i
lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan
zależny od czterech soków organizmu: krwi,
flegmy, żółci czarnej i żółtej.
Zaburzenie równowagi między nimi miało być
przyczyną choroby (patologia humoralna).
Uważał że poszczególne soki biorą się z
następujących organów ciała:
krew z serca
flegma z głowy
żółć z wątroby
czarna żółć ze śledziony
Galen, właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.) – rzymski lekarz
greckiego pochodzenia, anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z
najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój
nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu.
Galen wykorzystał koncepcję czterech soków i stworzył na jej
podstawie pierwszą typologię temperamentu. Cztery
pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z
soków w organizmie. Są to:
●sangwinik (łac. sanguis- krew)
● choleryk (gr. chole- żółć),
● melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć)
● flegmatyk (gr. phlegma, śluz)
sangwinik–człowiek o żywym i zmiennym
usposobieniu
melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny
choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu
flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i
konsekwentny w działaniu
Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej
interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom.
Temperament
 - Cechy temperamentu należą do osobowości
– - Cechy temperamentu nie są synonimem osobowości.
– - Cechy te nie tworzą odrębnej struktury.
 Temperament ujmowany jest w kategoriach cech
zachowania (Strelau, 2001)
 Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce
zachowania:
– - w energetycznych aspektach zachowania
– - w czasowych parametrach zachowania
 Temperament nie określa treściowych aspektów
zachowania
 Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który
odpowiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i
rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich
65
procesów.
CECHY TEMPERAMENTALNE
 ZWIĄZANE Z INTENSYWNOŚCIĄ REAKCJI
–
–
–
· reaktywność
· wrażliwość
· odporność
 ZWIĄZANE Z CZASEM REAGOWANIA
·
·
·
·
szybkość reakcji
trwałość reakcji
tempo reakcji
ruchliwość
79
Energetyczne cechy
zachowania
 reaktywność – tendencja do intensywnego reagowania na
bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie
fizycznym.
 wrażliwość – zdolność do reagowania na bodźce o niskiej
wartości stymulacyjnej
 wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania na
bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach
wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego
działania oraz odporność na dystraktory i zmęczenie.
80
REAKTYWNOŚĆ
(różnice w intensywności reakcji na bodźce)
NISKA REAKTYWNOŚĆ
(mała intensywność reakcji)
ten sam
bodziec
WYSOKA REAKTYWNOŚĆ
(duża intensywność reakcji)
mała wrażliwość
na bodźce
duża wrażliwość
na bodźce
duża odporność
na bodźce
mała odporność
na bodźce
96
NISKA REAKTYWNOŚĆ
WYSOKA REAKTYWNOŚĆ
duża odporność
duża wrażliwość
SILNY TYP UKŁADU
NERWOWEGO
SŁABY TYP UKŁADU
NERWOWEGO
(przewaga pobudzania)
(przewaga hamowania)
ZAGROŻENIA
(sygnały z otoczenia i bodźce wewnętrzne)
107
OSOBY WYSOKO REAKTYWNE
słaby typ układu nerwowego
OSOBY NISKO REAKTYWNE
silny typ układu nerwowego
•duża podatność na zmęczenie
•mała podatność na zmęczenie
•tendencja do częstszych odpoczynków
•brak potrzeby przerw w działaniu
•preferencje do wykonywania czynności
przerywanych
•tendencja do wykonywania czynności
ciągłych i przerywanych
•organizacja czynności różnorodnych w
dłuższym okresie czasu
•zdolność do długiego wykonywania
czynności jednorodnych
•potrzeba ciszy i spokoju w czasie pracy
•nie wymagają ciszy i spokoju do pracy
•skłonność do wykonywania zadań od
najtrudniejszych do najłatwiejszych
•stopniowe “wciąganie” się do pracy
zaczynając od łatwych zajęć
•dominacja czynności przygotowawczych
• i sprawdzających nad zasadniczymi
•dominacja czynności zasadniczych oraz
większa integracja czynności
przygotowawczych i sprawdzających
•zmiany i poprawki zadania dokonywane w
trakcie czynności kontrolujących
•zmiany i poprawki w trakcie czynności
zasadniczych
•tendencja do układania planów działania
•sprawne działanie bez planu pracy
•preferowanie komunikacji pisemnej
•preferencje komunikacji ustnej
•czas wykonania zadania wydłuża się
•krótszy czas wykonania zadania
•niższa sprawność działania w syt.
•wyższa sprawność działania w syt. trudnych
118
Czasowe charakterystyki zachowania:
 ŻWAWOŚĆ – tendencja do szybkiego reagowania,
utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i
łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na
zmianę warunków zewnętrznych
 Ruchliwość – zdolność do przestawiania się z jednej
reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.
 Szybkość reakcji na bodźce lub inne wymagania
środowiska.
 Tempo – częstość wykonywania jednolitych reakcji w
określonej jednostce czasu
121
Czasowe charakterystyki zachowania
 PERSEWERATYWNOŚĆ – tendencja do
utrzymywania i powtarzania danego zachowania
po zaprzestaniu działania bodźca.
 Utrzymywanie zachowania – przejawia się w
czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania
bodźca.
 Powtarzanie zachowania – przejawia się w
liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu
działania sytuacji wywołującej reakcję.
132
Temperament
 Czasowe charakterystyki zachowania są
wyznaczone przez labilność mechanizmu
fizjologicznego, który jest związany częściowo z
poziomem aktywacji.
 Badania nad temperamentem wskazują, że
istnieją różnice indywidualne w intensywności i
przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych
zachowania.
143
Osobowość
 Osobowość stanowią te cechy osoby bądź ludzi w ogóle,
które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców
zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest
względnie stałe czasowo i niezależne od okoliczności
 Osobowość jest dynamiczną organizacją
psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które
kreują charakterystyczne wzorce zachowania, myśli i
uczuć (Allport, 1961)
 Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych
motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały
sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej
osoby, wynikający z interakcji między popędami
biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.”
(Eysenck 1975)
154
Teorie typów osobowości
 Typy osobowości – charakterystyczne wzorce
własności psychicznych, wyraźne kategorie, np.
 Typologia Sokratesa/Galena
 Teoria typów Wiliama Sheldona (somatotypy)
 Endomorficzny – gruby, miękki, okrągły
 Ektomorficzny – chudy, wysoki, kruchy
 Mezomorficzny – muskularny, kanciaty, silny
 Typologia oparta o teorię Carla Junga (wskaźnik
typu Myera-Briggsa) – cztery wymiary




Ekstrawersja – introwersja
Zmysłowość – intuicja
Myślenie – odczuwanie
Sąd - percepcja
165
Teorie cech osobowości
Cechy osobowości – wymiary ciągłe,
różniące się jakością i stopniem
Cechy w ujęciu Gordona Allporta
 Pojęcie centralne – dyspozycja osobista
(podejście idiograficzne, indywidualne)
 Trzy kategorie dyspozycji
 Dyspozycje dominujące (kardynalne) – np. osobowość
autorytarna, poświęcanie życia dla dobra innych
 Dyspozycje centralne – np. pewność siebie, grzeczność,
towarzyskość, uczciwość, optymizm...
 Dyspozycje wtórne – np. preferencje co do jedzenia i
ubioru
176
Koncepcja Osobowości PEN Hansa Eysencka
Zalicza się ona do czynnikowych teorii osobowości.
Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność
cech temperamentalnych.
Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne
współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja),
woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i
somatycznej (konstytucja ciała).
 Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą
organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz
konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób
przystosowania do otoczenia.
.
Związek między czterema starożytnymi typami temperamentu a wymiarami, według Eysencka.
Sangwinik: otwarty i towarzyski
 Sangwinicy powinni więc wybierać zawody, które
wymagają kontaktu z ludźmi i pozwalają na elastyczność
postępowania.
 W pracy są aktywni, potrafią sprawić bardzo dobre
wrażenie.
 Ten typ bardzo dobrze sprawdza się w zawodzie pilota
wycieczek, organizatora przedsięwzięć reklamowych,
aktora, śpiewaka, sprzedawcy, ale również przedstawiciela
handlowego lub stewardessy.
 Sangwinicy są najlepszymi pracownikami, gdy mogą
swobodnie wyrażać myśli oraz skupiać na sobie uwagę.
 Nie są jednak dobrymi doradcami, gdyż wolą słuchać, a
nie mówić.
Flegmatyk: rutyna bez nudy
 Flegmatycy z kolei świetnie odnajdują się w dobrze
zorganizowanym miejscu pracy, gdzie ich obowiązki są
jasno określone.
 Sprawdzają się w roli mediatora, ponieważ potrafią
obiektywnie ocenić sytuację i znajdują proste wyjścia.
Posiadają zdolności administracyjne oraz dobrze
sprawdzają się w rutynowych zajęciach, które innym
wydają się nudne.
 Dobrym zawodem dla nich jest zawód psychologa
klinicznego, socjologa, pracownika naukowego, pisarza,
kustosza w muzeum, bibliotekarza, krytyka literackiego
itp., ale i akwizytora.
Choleryk: grunt to wyzwanie
 Choleryk to urodzony przywódca, jest typowym człowiekiem
czynu, ekstrawertykiem, ukierunkowany na osiągnięcie celu.
 Jako pracownik sprawdza się w nieoczekiwanych sytuacjach,
uwielbia podejmować wyzwania, typowy pracoholik.
 Najlepiej pracuje, gdy w pełni kontroluje sytuację. Świetnie
sprawdza się na stanowiskach kierowniczych, w dziedzinach
wymagających silnej kontroli i autorytetu.
 Jest dobrym organizatorem, świetnie dostrzega praktyczne
rozwiązania.
 Sprawdza się jako przedsiębiorca, dyrektor przedsiębiorstwa,
inżynier w przemyśle oraz budownictwie, handlowiec,
prawnik, menedżer, dziennikarz, reżyser, policjant.
Melancholik: w ciszy i samotności
 Melancholicy natomiast posiadają analityczny umysł, są
poważni i zdeterminowani.
 Najlepiej sprawdzają się w pracy, która wymaga
zajmowania się szczegółami, prowadzenia notatek, robieniu
wykresów, diagramów.
 Łatwo podporządkowują się regulaminom.
 To perfekcjoniści, doceniają wagę szczegółów oraz zawsze
kończą rozpoczęte zadanie.
 Najlepiej pracują w pojedynkę, cenią sobie ciszę.
 Sprawdzą się w zawodzie ekonomisty, bibliotekarza,
księgowego, notariusza, konserwatora zabytków,
archeologa, meteorologa lub farmaceuty.
Wielka Piątka (Costa, McCrae – NEO-FFI)
Ekstrawersja – Introwersja
rozmowny
spokojny
energiczny
wycofany
aktywny
nieśmiały
stanowczy
osamotniony
towarzyski
milczący
entuzjastyczny
powściągliwy
Sumienność – Chaotyczność
zorganizowany
niedbały
skrupulatny
nieporządny
skuteczny
lekkomyślny
odpowiedzialny
nieodpowiedzialny
rzetelny
niezręczny
rozważny
zapominalski
Ugodowość – Nieustępliwość
życzliwy
oschły
uprzejmy
wrogi
chwalący
kłótliwy
serdeczny
twardy
szczodry
nieuprzejmy
ufający
niewdzięczny
Stabilność – Chwiejność Emocjonalna
stateczny
napięty
spokojny
niespokojny
zadowolony
nerwowy
odprężony
o złym nastroju
opanowany
drażliwy
niewzruszony
wybuchowy
Otwartość – Zamkniętość na doświadczenie
o szerokich
o wąskich
zainteresowaniach
zainteresowaniach
z wyobraźnią
banalny
oryginalny
prosty
z intuicją
płytki
ciekawy świata
niezbyt inteligentny
z inwencją
wnikliwy
254
Temperament a osobowość
● Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej, podczas g
dy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycz
nych.
● Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzęto
m, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tyl
ko dla człowieka.
● Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momen
tu urodzenia. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jesz
cze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcj
i człowieka ze środowiskiem społecznym.
● Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowani
a, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim as
pekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do ś
wiata i do samego siebie.