Prezentacja Biblioteka Śląska

Przestrzeń niezagospodarowana
Edukacja dopełniająca w bibliotece
prof. zw. dr hab. Jan Malicki
Ryszard Latusek
Biblioteka Śląska
w Katowicach
INFORMACJE
OGÓLNE
Warunkiem poprawności naukowej zawsze jest precyzja, ścisłość
i jednoznaczność słowa i znaczenia (retoryczne verba et res).
Edukacja – wielopostaciowość, wieloznaczność, migotliwość
synchroniczna (u różnych współczesnych teoretyków
pedagogii) i diachroniczna (wśród myślicieli
definiujących to pojęcie w aspekcie historycznym).
INFORMACJE
OGÓLNE
Etymologia słowa
i znaczeń pokrewnych
Edukacja:
educatio
institutio
disciplina
eruditio
wychowanie
opieka
kształcenie
system
zasada
porządek
sposób urządzenia
uczenie się
nauczanie
kształcenie
studiowanie
nauka
kształcenie
edukacja
wykształcenie
wiedza
INFORMACJE
OGÓLNE
Edukacja w tradycji antycznej obejmuje przestrzeń:
od wychowania
jednostki
metodyka
poprzez
system
wiedzę
pozyskaną
metodologia
po erudycję,
wiedzę stosowaną
i przekazywaną
INFORMACJE
Najbliższa tej tradycji jest współczesna definicja, ujmująca dynamiczne rozumienie
OGÓLNE
pojęcia edukacji.
Edukacja – to długotrwały i zmienny proces nauczania i wychowania (kształcenia)
zainicjowany fazą transmisji wiedzy, poprzez fazę dialogu pokoleniowego
prowadzonego między wychowującym i wychowywanym po fazę samodzielnego
weryfikowania i nieustannego wzbogacania wiedzy.
EDUKACJA – z j e d n e j s t r o n y – to domena zamkniętych instytucji szkolnych,
zasadzających się na obowiązek kształcenia w miarę jednorodnej generacyjnie zbiorowości
według określonych metod i metodologii obejmujących historyczny zasób faktów, zjawisk,
lektur itp.
– z d r u g i e j z a ś – instytucji, grup formalnych i nieformalnych (np. towarzystw,
stowarzyszeń) oraz jednostek, skupiających się na zasadzie dobrowolności, otwartości
i zaufania. Oprócz informowania się wzajemnego, dyskutowania istotną rzeczą jest
weryfikowanie postaw i stanowisk wobec podejmowanych kwestii. Tak historycznych, jak
i współczesnych. Nie ma też ograniczeń wiekowych w zakresie wykształcenia, poglądów
politycznych, religijnych, preferencji kulturowych. W tym kręgu znajdują się biblioteki
publiczne.
Zasada
INFORMACJE
oraz nieograniczoności
OGÓLNE
dobrowolności, otwartości, zaufania
w zakresie dostępności do informacji, wiedzy, kontrowersji wobec
spraw nowych, a na dodatek upływający czas między edukacją
szkolną a podążaniem za nowoczesnością, brak pogłębionej
wiedzy i narzędzi do jej poznania, swoiste zagubienie ludzi,
wszystko wzmacnia alienację człowieka w całym jego życiu. Mniej
(albo inaczej) odczuwalna w dzieciństwie i młodości, więcej –
zapewne w dojrzałości, najsilniej – w wieku senioralnym.
A przecież „Kultura – piszą Wojciech Burszta i Piotr Majewski – to coraz częściej
sfera wyborów czynionych poza jakimikolwiek układami społecznymi, nie tyle
kultura identyfikowana z instytucjami, ile raczej z dostępnymi treściami, które
towarzyszą ludziom 24 godziny na dobę. Nie ma żadnego wyraźnego kanonu
kultury, chociaż jego rudymenty są ciągle widoczne w sferze dokonywanych
wyborów i ich uzasadniania. W świetle destrukcji pierwszych dwóch modeli
doświadczenia kulturalnego (unaoczniania kultury i kultury jako praxis) coraz
istotniejszy jest model trzeci – kultura zapośredniczona medialnie, wszechobecna,
kształtująca tożsamości typu insert.”
(Za: Małgorzata Kisilowska: Biblioteki publiczne a „kultura iwentu” i kulturowa
wszystkożerność. Megabiblioteki. s. 64.)
INFORMACJE
OGÓLNE
W konsekwencji – pisze Małgorzata Kisilowska – przywołując konkluzję Tomasza
Szlendaka powstaje „kultura iwentu”:
– rozproszenie uwagi
– „rozsypanie” czasu wolnego
– tworzenie tzw. gustu usieciowionego (s. 64)
ale też zjawisko wszystkożerności kulturowej (koncepcja Richarda Petersona
i Rogera Kerna z 1996 roku przywołana przez Małgorzatę Kisilowską, s. 65) – cyt.
pracy.
Z tej ogromnej rzeszy osób jedynie część trafia do bibliotek. Grupa ta jest wiekowo
zróżnicowana, niejednorodna, wręcz przypadkowa pod względem kulturowym,
z odmiennymi, a nierzadko sprzecznymi oczekiwaniami wobec instytucji.
INFORMACJE
Instytucji opartej na dobrowolności uczestniczenia, dostępności do swoich
zasobów,
OGÓLNE
atrakcyjności lekturowej (nowości wydawnicze), zaufaniu i łatwości porozumienia
z czytelnikiem. Potencjalnego przewodnictwa po zasobach wiedzy.
To wymusza nowy, pełniejszy i świadomy sposób działania, który dla potrzeb
dzisiejszego spotkania nazywam edukacją dopełniającą.
Edukacja dopełniająca
to działania porządkujące wiedzę o świecie, kształtujące umiejętności, praktycznie
współtworzące nowe jakości i zasoby. Tak indywidualne, jak też zbiorowe. Rozległość
poczynań zależy od potencjału biblioteki publicznej w skali od zera do wyrazistej
nowej, uporządkowanej jakości systemu wiedzy.
Od razu dodam, iż nie zawsze jest to domeną dużych bibliotek; częściej
aktywnych, pomysłowych w działaniach niekonwencjonalnych, a zarazem
nieograniczonych w swojej inwencji. Jądro zjawiska nazwanego edukacją
dopełniającą o wiele łatwiej ukazać można poprzez analizę dokonań biblioteki dużej,
regionalnej, wojewódzkiej, naukowej, publicznej.
INFORMACJE
OGÓLNE
naukowych,
Pierwszy aspekt – Otoczenie – to szereg bibliotek
uczelnianych, z których największa w Katowicach to CINiBA
oraz Miejska Biblioteka Publiczna z 35 filiami znakomicie
wyposażonymi i urządzonymi także w dzielnicach trudnych, często
kulturowo zaniedbanych.
Drugi – Specyfika Biblioteki Śląskiej – najstarsza z istniejących
spełniająca różne funkcje w swoich dziejach:
Biblioteka Sejmu Śląskiego od 1922 roku
– naukowa, zakładowa, zamknięta
Biblioteka publiczna od 1936 roku
– naukowa, publiczna dla czytelników od 18 lat, przywilej
regionalnego egzemplarza obowiązkowego
Biblioteka publiczna, naukowa, ogólnopolski egzemplarz
obowiązkowy
Przełomowy rok 1998, otwarcie nowego gmachu
Biblioteka naukowa, publiczna, wojewódzka od 2000 roku.
Edukacja dopełniająca stała się:
INFORMACJE
– warunkiem koniecznym w sytuacji nasilającej się „wszystkożerności kulturowej”
OGÓLNE
– propozycją specyficzną wobec Biblioteki Uniwersytetów Śląskiego
i Ekonomicznego
– inną wobec poczynań Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach
– oryginalną, modelowaną tradycją, rozpoznawalnością, odrębnością.
Edukacja dopełniająca w działalności Biblioteki Śląskiej ostatnich lat. Kierunki:
Zbiory –
stała troska o pozyskiwanie różnego typu materiałów bibliotecznych, szczególnie
poprzez egzemplarz obowiązkowy, zakupy, w tym antykwaryczne, dary.
Upowszechnianie –
w wersji cyfrowej
– Archiwum Powstań Śląskich
– Kolekcja Polskiego Związku Chórów i Orkiestr
– Śląskie Archiwum Opozycyjne 1989
– Digitalizacja czasopism regionalnych 1887–1939
adresowane do szerokiego gremium badaczy, studentów, pasjonatów
w wersji tradycyjnej –
– Księgozbiór Janiny i Kazimierza Smogorzewskich
(gabinet) i pełne opracowanie bibliograficzne,
a także wydzielony księgozbiór w czytelni głównej
– Księgozbiór Alfreda Szklarskiego (gabinet) – oferta
zwiedzania i warsztatów dla grup odbiorców
w różnym wieku, jak i osób indywidualnych. To
szczególne miejsce powstało z myślą
o upamiętnieniu poczytnego pisarza – Alfreda
Szklarskiego. Od 1945 roku był silnie związany
z Katowicami, gdzie powstały najbardziej znane
powieści, których bohaterem był Tomasz
Wilmowski. Z tego też względu właśnie w Bibliotece
Śląskiej zrekonstruowano gabinet poświęcony
dokonaniom literackim autora. W budynku
biblioteki, przy ul. Francuskiej 12, udało się
stworzyć przestrzeń, w której pamięć o pisarzu
zostanie utrwalona poprzez działania o charakterze
artystyczno-literackim i edukacyjnym.
Zwiedzanie gabinetu możliwe jest po wcześniejszym
uzgodnieniu terminu.
INFORMACJE
OGÓLNE
INFORMACJE
OGÓLNE
– „Jak Polak w Brazylii kolej budował” – album i wystawa w Brazylii
adresowane do bywalców Biblioteki, znawców międzywojnia, instytucji
i miłośników pisarza, polonii i parlamentu brazylijskiego
INFORMACJE
OGÓLNE
gabinety postaci ważnych dla Śląska (Wojciech Korfanty, Konstanty Wolny,
Emil Szramek, Feliks Dłubek (pierwszy pracownik Biblioteki Śląskiej) → symbol
dorobku wszystkich pracowników Biblioteki Śląskiej – funkcja memorialna
i popularyzatorska
Inter Libros
cykl „Inter Libros”
– to oferta edukacyjna obejmująca pokazy, prelekcje i prezentacje, skierowana
przede wszystkim do studentów kierunków humanistycznych, ale także uczniów
szkół różnego typu, słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku oraz wszystkich
pragnących poznać bogate i unikatowe zbiory Biblioteki Śląskiej
Inter Libros
Studenci
pokazy i wykłady, związane z dawną książką oraz historią kultury, a także dziejami
piśmiennictwa Śląska, przykładowe tematy:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Stare druki – książki pełne tajemnic
Biblia w najdawniejszych edycjach
Dawne źródła encyklopedyczne i kronikarskie
Książka dla dzieci i młodzieży (od XVI do XX wieku)
Książka łacińska i grecka w kolekcji starych druków
Kronika świata Hartmanna Schedla i inne inkunabuły Biblioteki Śląskiej
Książka się zmienia – wiek XIX
Spuścizny rękopiśmienne w zbiorach Biblioteki Śląskiej
Teatralia w zbiorach Biblioteki Śląskiej
Egzemplarz teatralny dokument słowa i obrazu
Karol Estreicher – historyk teatru
Teatralne roczniki, kalendarze i wydawnictwa pamiątkowe
Uczniowie
Inter
Libros
INFORMACJE
OGÓLNE
Pokazy i prelekcje, które w przystępny i ciekawy sposób przybliżą różnorodne
zbiory biblioteczne:
•
•
•
•
•
•
•
Najmniejsze i największe – od miniaturowej książki do olbrzymiego tomu
Z czego uczyli się nasi pradziadkowie – dawne podręczniki i elementarze
Biblioteki cyfrowe – skarbnica wiedzy dla wtajemniczonych
Zanim pojawiła się empetrójka – płyty analogowe, pocztówki, kasety
Zanim powstała Wikipedia – słowniki i encyklopedie wczoraj i dziś
Książka nie tylko z papieru
Kraszewski, Sienkiewicz, Konopnicka, Morcinek, czyli charakter pisma naszych
pisarzy i poetów (z autografów Biblioteki Śląskiej)
• Przenieśmy się w czasie… – dawne dokumenty w zbiorach rękopiśmiennych
Biblioteki Śląskiej (świadectwa szkolne, dyplomy, dowody osobiste, paszporty,
przepustki)
• Nasi patroni. Pokazy ciekawych zbiorów Biblioteki Śląskiej związanych
z patronami szkół (np. Mikołaj Kopernik, powstańcy śląscy, Gustaw Morcinek,
Kazimierz Gołba i in.)
• Dawna książka francuska (prelekcja do wyboru: w języku polskim lub
francuskim)
Zwiedzanie biblioteki
Inter
Libros
INFORMACJE
OGÓLNE
Grupy uczestniczące w zajęciach i wykładach mogą również zwiedzić Bibliotekę
Śląską, zapoznać się z bibliotecznym systemem komputerowym, katalogami
tradycyjnymi, obejrzeć aktualnie prezentowaną w holu głównym wystawę,
a także uczestniczyć w następujących pokazach w Pracowni Konserwacji:
• Budowa książki. Części składowe i używane materiały
• Materiały i techniki introligatorskie – zniszczenia i naprawa zbiorów
bibliotecznych
• Konserwacja zabytkowych zbiorów bibliotecznych. Przykładowe techniki i
materiały .
Dział Integracyjno-Biblioterapeutyczny
Dział Integracyjno-Biblioterapeutyczny
Realizuje przedsięwzięcia adresowane do różnych
grup odbiorców dla wyrównywania szans na dostęp
do informacji i integrację kulturalną. Wspólnym
mianownikiem organizowanych spotkań, warsztatów
i zajęć jest przeciwdziałanie wykluczeniu osób
niepełnosprawnych, dzieci i młodzieży, a także
seniorów.
• Konwersatorium Biblioteki Śląskiej – warsztaty
edukacyjne dla seniorów
• Cykl zajęć komputerowych obejmujący podstawy
obsługi komputera, pracę z edytorami tekstów,
korzystanie z zasobów Internetu oraz naukę
języków obcych na platformie e-learningowej
• Cykl warsztatów arteterapeutycznych, w trakcie
których seniorzy tworzą prace korzystając z różnych
technik artystycznych (m.in.: decoupage, ceramika,
malarstwo)
INFORMACJE
OGÓLNE
Dział Integracyjno-Biblioterapeutyczny
Spotkania edukacyjne:
• Nasze Silva Rerum – cykl prelekcji z wykorzystaniem bogatych zbiorów Biblioteki
Śląskiej oraz wiedzy i zainteresowań jej pracowników
• „Europa wczoraj i dziś” – spotkania, podczas których archiwalne materiały
obrazujące najważniejsze zabytki poszczególnych miast Europy porównane
zostają ze stanem obecnym; uczestnicy uczą się korzystania m.in. z zasobów
Google Street View
• „Spotkania ze sztuką” – cykl prelekcji połączony z pokazem przezroczy
Dział Integracyjno-Biblioterapeutyczny
Spotkania terapeutyczne dla podopiecznych warsztatów terapii zajęciowej i domów
pomocy społecznej – są to zajęcia integracyjne z wykorzystaniem form
terapeutycznych (m.in.: biblioterapii, muzykoterapii, arteterapii, dramatoterapii).
Jednym z elementów pracy z uczestnikiem jest gra planszowa wielkoformatowa,
pozwalająca poznać m.in.: geografię Polski, legendy, twórczość Juliana Tuwima,
mity greckie. Proponujemy także zajęcia edukacyjne i prelekcje połączone
z pokazami przezroczy, przybliżające m.in.: zasady savoir-vivre’u, architekturę,
historię i literaturę.
Warsztaty terapeutyczne i lekcje biblioteczne dla dzieci ze szkół podstawowych
i gimnazjów
Zajęcia „Porozmawiajmy o niepełnosprawności” mają na celu uświadomienie
uczniom, z jakimi problemami w codziennym życiu muszą sobie radzić osoby
niepełnosprawne. Służą także przeciwdziałaniu uzależnieniom w środowisku
szkolnym i rodzinnym (Internet, telewizja).
Lekcje biblioteczne przybliżają historię książki oraz uczą korzystania z różnych źródeł
informacji.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Edukacyjno-kulturalna oferta Domu Oświatowego
Biblioteki Śląskiej służy integracji osób w każdym
wieku, reprezentujących rozmaite środowiska.
Celem wszystkich realizowanych warsztatów,
spotkań i zajęć jest zaangażowanie w działania
edukacyjne, społeczne, artystyczne i kulturalne,
które łączą literaturę, sztuki wizualne,
architekturę, film, muzykę, design i fotografię.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Antykwariat sztuki – cykl wykładów organizowany przez Studenckie Koło Naukowe
Historyków Sztuki (Uniwersytet Śląski), przy wsparciu i współpracy merytorycznej
Biblioteki Śląskiej. Projekt powstał w wyniku współpracy studentów kilku
kierunków studiów stykających się ze sobą w jednym punkcie, jakim jest dzieło
sztuki. Celem działań edukacyjnych jest zintegrowanie środowisk zawodowo
powiązanych z zagadnieniami sztuki: prawników, kryminologów, ekonomistów
i historyków sztuki. Ukazują one dzieło sztuki nie tylko jako obiekt opisu
i klasyfikacji stylowej, lecz też jako przedmiot podlegający określonym procedurom
prawnym, posiadający materialną wartość oraz będący elementem dziedzictwa
kultury. To miejsce spotkań zainteresowanych grup: praktyków, teoretyków oraz
pasjonatów-amatorów.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Czytanie Sztuki – warsztaty dla dzieci i młodzieży poświęcone literaturze pięknej
w połączeniu z innymi dziedzinami sztuki, m.in. fotografią, sztukami wizualnymi,
filmem i animacją, muzyką i dizajnem. Spotkania rozwijają kreatywność
i ekspresję uczestników oraz postawę twórczą edukatorów i nauczycieli, często
przyjmują formę akcji w przestrzeni miasta, happeningów i działań
interdyscyplinarnych. Istotnym kontekstem spotkań są aktualne wystawy
prezentowane w Galerii Intymnej.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Dźwiękomalowanie – cykl muzycznych
prezentacji dla dzieci poświęconych
literaturze pięknej i muzyce klasycznej,
organizowanych we współpracy
z Instytucją Promocji i Upowszechniania
Muzyki Silesia.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Filmoczytanie – warsztaty filmowe z Grzegorzem P. Kowalskim dla młodzieży
poświęcone literaturze i animacji poklatkowej (oferta dotyczy roku szkolnego
2014/2015). Uczestnicy dowiedzą się, jak wygląda warsztat pracy animatora, poznają
typy animacji, popracują nad scenariuszami i tworzeniem storyboardu,
a przede wszystkim zaznajomią się z podstawowymi metodami pracy animacyjnej
z wykorzystaniem różnych materiałów. W końcu stworzą wspólnie film animowany
nawiązujący do Gabinetu Alfreda Szklarskiego w Bibliotece Śląskiej. Sylwetka pisarza
oraz seria powieści o przygodach Tomka Wilmowskiego będą punktem wyjścia do
pracy filmowej. Warsztaty zakończy premiera filmu.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Piękny Świat – warsztaty dla dzieci poświęcone literaturze i ekologii. Spotkania mają
formę miniwykładów, połączonych z działaniami twórczymi, rozwijającymi poczucie
odpowiedzialności za przestrzeń, w której żyjemy. Przedsięwzięcie realizowane we
współpracy z Ośrodkiem Działań Ekologicznych „Źródła” oraz innymi organizacjami
pozarządowymi zajmującymi się ekologią.
Poezja Tu i Teraz oraz Sztuka Wewnętrzna to dwa autorskie projekty Domu
Oświatowego Biblioteki Śląskiej, adresowane do młodzieży gimnazjów i liceów
z aglomeracji śląsko-zagłębiowskiej. Warsztaty prowadzą uznani artyści, krytycy sztuki,
kuratorzy z całej Polski. Projekty rozpoczęte (2012–2014) we współpracy
z Instytucją Kultury Katowice – Miasto Ogrodów (Ambasada Młodych), obecnie
realizowane samodzielnie.
Poezja Tu i Teraz – celem projektu jest zachęcenie uczestników, poprzez czynny udział
w spotkaniach, do poznawania poezji i wskazanie jej związków z innymi dziedzinami
sztuki: malarstwem, muzyką, fotografią.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Udział w projekcie Sztuka Wewnętrzna jest okazją
do zetknięcia się z różnymi odsłonami sztuki
współczesnej. Interaktywne zajęcia służą nie tylko
propagowaniu idei współczesnego pojmowania
sztuki, ale są punktem wyjścia do działań, m.in.:
eksperymentów malarskich, happeningów,
instalacji i akcji artystycznych w przestrzeni
publicznej itp.
Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Teatroczytanie – warsztaty teatralne z Darią Sobik dla młodzieży (oferta dotyczy
roku szkolnego 2014/2015). Spotkania mają na celu zapoznanie się z szeroko
rozumianą materią teatru. Obejmują dynamiczną i energetyczną pracę poprzez
ruch, zabawę i improwizację, które rozbudzają wyobraźnię i kreatywność.
Elementem zajęć jest nie tylko nauka swobodnego poruszania się na scenie
i praca nad głosem, ale również zdolność słuchania i reagowania na partnerów,
budowanie zaufania w grupie oraz nabywanie otwartej postawy i pewności.
Uczestnicy warsztatów wykonują zadania aktorskie indywidualnie, w parach
i w grupie, co ma swój finał w przygotowaniu i prezentacji tematycznych etiud
teatralnych na każdych zajęciach.
Instytut Badań Regionalnych
Wysoce wyspecjalizowaną częścią Biblioteki Śląskiej jest Instytut Badań
Regionalnych Biblioteki Śląskiej, którego celem jest przygotowanie Podręcznika
edukacji regionalnej (prace kończymy w czerwcu przyszłego roku) oraz
Encyklopedii Województwa śląskiego. Wokół tych dwóch przedsięwzięć
koncentrują się zespoły badaczy, pasjonatów, lokalnych miłośników przeszłości.
Weryfikują te prace znawcy przedmiotu z uczelni województwa śląskiego.
Podobną rolę pełnią zespoły dokumentujące architektoniczną przeszłość
województwa, skupione wokół Biblioteki, gromadzące materiały biblioteczne
i organizujące jubileusz najbardziej zasłużonych.
W działaniach integrujących pokolenia ludzi, twórców z różnych środowisk,
zawodowców i amatorów preferujemy aktywność, zawsze kończącą się
publikacją, wystawą, spotkaniem, wzbogaceniem zasobów Śląskiej Biblioteki
Cyfrowej.
Najbliższe wydarzenia
Z najbliższych zamierzeń współtworzonych przez Bibliotekę Śląską zapraszam na
„Katowickie Prezentacje Biblioteczne” pod patronatem „Guliwera. Kwartalnika
o książce dla dziecka”, Ogólnopolski Kongres Dydaktyki Polonistycznej oraz
Śląskie Targi Książki.
Główny problem, jaki stoi przed bibliotekami, to pytanie:
− Czy każda biblioteka musi prowadzić tak rozległe działania?
Wiele, bardzo wiele bibliotek jest do tego przygotowanych dzięki
Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. Za co szczerze
i serdecznie – DZIĘKUJĘ.
Ale odpowiem: NIE.
Wynika to z wielu uwarunkowań:
− organizacyjnych
− lokalowych
− osobowych
− środowiskowych
Do czego zatem zmierzamy realizując model edukacji dopełniającej?
Jakie są jej granice?
Czy przenikalność dziedzin jest zagrożeniem, czy wspomożeniem
zabiegów edukacyjnych w bibliotece?
Dyskusje o książkach w teatrze i teatr w bibliotece
W moim odczuciu we wszystkich poczynaniach musi dominować
książka; szerzej materiały biblioteczne w wersji elektronicznej lub
klasycznej.
Zatracenie dominanty na rzecz fajerwerków, „iwentów” zbliża nas
do domów kultury.
Przerost form edukacyjnych zbliża natomiast biblioteki publiczne
do bibliotek pedagogicznych lub szkolnych.
Wciąż też pamiętamy o możliwości (groźbie?) łączenia bibliotek
publicznych z innymi instytucjami.
PS. Gdy kończyłem pisać tekst zdałem sobie sprawę, że tytuł
należałoby zmodyfikować:
„Przestrzeń już zagospodarowywana” z epitetem: heroicznie.
Dziękuję Państwu za uwagę
Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z archiwum Biblioteki Śląskiej
oraz serwisu pixabay.com