Nie tylko miód. Wartość zapylania upraw w 2015r.
advertisement
Nie tylko miód Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w Polsce w roku 2015 ISBN 978-83-927871-3-6 Spis treści Streszczenie 7 Wstęp 9 Metodologia 11 Charakterystyka polskiego rolnictwa 12 Owoce 13 Warzywa 15 Eksport produktów pochodzenia roślinnego 17 Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w Polsce 18 Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w poszczególnych województwach 2 19 Województwo dolnośląskie 20 Województwo kujawsko-pomorskie 21 Województwo lubelskie 22 Województwo lubuskie 23 Województwo łódzkie 24 Województwo mazowieckie 25 Województwo małopolskie 26 Województwo opolskie 27 Województwo podkarpackie 28 Województwo podlaskie 29 Województwo pomorskie 30 Województwo śląskie 31 Województwo świętokrzyskie 32 Województwo warmińsko-mazurskie 33 Województwo wielkopolskie 34 Województwo zachodniopomorskie 35 Rekomendacje 38 Bibliografia Nie tylko miód 3 Streszczenie Raport Nie tylko miód prezentuje wyliczenia wartości zapylania upraw rolnych w Polsce w roku 2015 dla całego kraju i w ujęciu wojewódzkim. Raport przedstawia także podstawowe informacje o znaczeniu owadów zapylających i rekomendacje dla polityki krajowej i unijnej dotyczące sposobów powstrzymania alarmującego zjawiska osłabienia kondycji i wymierania pszczół. Autorzy raportu, uwzględniając dane Głównego Urzędu Statystycznego i opierając się o aktualną wiedzę na temat wyceny zapylania szacują, że gdyby niemożliwe było zapylanie upraw przez zwierzęta – przede wszystkim owady zapylające, wartość upraw rolnych w Polsce w roku 2015 byłaby niższa o 4,1 mld zł. Zapylanie przez pszczoły i inne zwierzęta jest niezbędne do prawidłowego rozwoju m.in. jabłek, pomidorów, truskawek, wiśni, ogórków, dyni i rzepaku, czyli roślin, których Polska jest ważnym unijnym, a nawet światowym producentem i eksporterem. Niestety populacja owadów zapylających – hodowlanej pszczoły miodnej, ale również dziko żyjących pszczół czy motyli - w wielu miejscach na świecie drastycznie zmniejsza się. Jedną z bezpośrednich przyczyn tego alarmującego zjawiska jest masowe stosowanie syntetycznych pestycydów. Dlatego Greenpeace postuluje m.in. wprowadzenie pełnego, nieograniczonego w czasie zakazu stosowania pestycydów szkodliwych dla owadów zapylających, wspieranie rolnictwa ekologicznego oraz zwiększenie finansowania badań nad populacjami owadów zapylających oraz nowymi, przyjaznymi dla środowiska metodami upraw. 4 Nie tylko miód 5 Zapylanie Zapylanie jest procesem, dzięki któremu pyłek z męskich organów przenoszony jest na kwiaty żeńskie, umożliwiając zapłodnienie, co prowadzi do wytwarzania owoców i nasion. Wstęp PYŁEK SŁUPEK Organ męski rodzaje zapylania (wodopylność) ZOOGAMIA (zapylanie przez zwierzęta) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 35% 90% DZIKICH ROŚLIN ZALEŻNYCH JEST OD ZAPYLANIA PRZEZ ZWIERZĘTA TEGO, CO JEMY JEST BEZPOŚREDNIO ZALEŻNE OD ZAPYLANIA PRZEZ ZWIERZĘTA Około 90% dzikich roślin i aż 1/3 tego, co jemy zależnych jest od zapylania przez zwierzęta, głównie pszczołowate. 6 gruszek, truskawek, pomidorów, ogórków, wpływ na wartość polskiej produkcji rolnej, melonów, moreli, cytrusów, brzoskwiń, dyni, a w konsekwencji – polskiej gospodarki – licznych ziół, gryki i rzepaku – wiele mają owady zapylające (głównie pszczoły). z tych gatunków to rośliny, których Polska jest czołowym producentem i eksporterem. Informacje na temat znaczenia zapylania w Polsce, gdyby niemożliwe było zapylanie przez owady dla ekosystemów są powszechnie upraw przez zwierzęta. Szacunki wykonano znane. Coraz częściej mówi się również o eko- w oparciu o aktualne dane naukowe na te- nomicznym aspekcie zoogamii. W skali całego mat wyceny zapylania oraz dane statystyczne świata wpływ owadów zapylających dotyczące produkcji rolnej w Polsce w ostat- na wartość plonów wyceniana jest na 265 nich latach. Wyniki zostały zaprezentowane miliardów euro rocznie. Do tej pory brakowało dla całego kraju oraz w ujęciu wojewódzkim. podobnych wyliczeń dla polskiego rolnictwa. Spośród 100 gatunków roślin uprawnych, HYDROFILIA (wiatropylność) gospodarki. Niniejszy raport pokazuje, jak istotny spadłaby wartość sprzedaży produktów rolnych PRĘCIKI ANEMOGAMIA do prawidłowego rozwoju m.in. jabłek, wiśni, W raporcie znajdują się wyliczenia, o ile Organ żeński 3 Rolnictwo stanowi bardzo ważną gałąź polskiej Niestety populacja owadów zapylających – które stanowią źródło 90% żywności na świe- hodowlanej pszczoły miodnej, ale również dziko cie, aż 71 jest zapylanych przez pszczoły – żyjących pszczół czy motyli - w wielu miejscach wylicza Organizacja Narodów Zjednoczonych na świecie drastycznie zmniejsza się. Niektóre do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and gatunki są zagrożone wyginięciem – dotyczy to Agriculture Organization, FAO). Zapylenie przez choćby ponad połowy z 470 gatunków pszczół zwierzęta – głównie owady zapylające - samotnic żyjących w Polsce. Paradoksalnie do zwiększa plony owoców lub nasion 75% tej sytuacji doprowadza współczesny model rol- głównych upraw światowych (Klein i inni nictwa, które z pracy tych owadów najbardziej 2007). Dobrze zapylony kwiat zawiera więcej korzysta. Jednym z najważniejszych czynników nasion, co oznacza lepszą zdolność kiełko- wpływających negatywnie na pszczoły są bo- wania oraz przede wszystkim większe i lepiej wiem intensywnie stosowane syntetyczne środki ukształtowane owoce. Co więcej – dzię- ochrony roślin. Innym problemem jest brak ki prawidłowemu zapyleniu skraca się czas odpowiedniej bazy pożytkowej i zanikanie pomiędzy kwitnieniem rośliny a zawiąza- naturalnych i półnaturalnych siedlisk dzikich niem się owocu, co zmniejsza ryzyko ataku zapylaczy tam, gdzie krajobraz kształtowany szkodników, chorób, ogranicza negatywny jest przez wielkoobszarwe uprawy przemysłowe. wpływ pogody i przede wszystkim syntetycznych środków ochrony roślin (UNEP 2010). Największy udział w zapylaniu przez zwie- Pszczoły i inne owady zapylające, będące sojusznikami rolnictwa, mogą stać się jego największą ofiarą. Aby tego uniknąć, należy przede rzęta mają pszczoła miodna oraz pszczoły dzi- wszystkim zakazać stosowania najbardziej ko żyjące (Breeze i inni 2011). Zapylanie przez szkodliwych pestycydów i prowadzić politykę pszczołowate jest niezbędne lub bardzo ważne służącą rozwojowi rolnictwa ekologicznego. Nie tylko miód 7 Metodologia Analiza dotycząca wartości zapylania zosta- pozwala na wyliczenie ekonomicznej war- ła wykonana przy wykorzystaniu kalkulatora tości zapylania upraw rolniczych (EVIP). opracowanego przez Organizację Narodów Dla części roślin uprawnych wartość współ- Zjednoczonych do spraw Wyżywienia czynnika jest nieznana lub po prostu zapylanie i Rolnictwa (FAO), we współpracy z francuskim nie odgrywa istotnej roli w ich plonowaniu. instytutem badawczym INRA (Gallai, Vaissière Dla pozostałych przyjęto wartości zgodnie 2009). Narzędzie to, wraz z pełną dokumenta- ze wskazówkami z publikacji Kleina i innych cją, dostępne jest na stronie internetowej: (2007). Przykładowe wartości zestawiono http://www.fao.org/pollination. w Tabeli 1. – im wyższa wartość, tym większy Kalkulator obejmuje wszystkie gatunki wpływ zapylania zwierzęcego na plony. Jednak, roślin uprawnych, przedstawionych zgodnie jak podkreślają twórcy współczynnika, wciąż z nomenklaturą FAOstat (http://faostat.org). brak nam wielu ważnych informacji na temat Wartości dotyczące ich zbiorów oraz cen zapylania, a jego znaczenie może się zmieniać rynkowych zestawiane są w nim ze współ- w zależności od odmiany poszczególnej upra- czynnikiem zależności plonowania od za- wy oraz lokalizacji geograficznej. W raporcie pylania przez owady (Klein i inni 2007), co nie uwzględniono wartości produkcji nasiennej. Nazwa uprawy 0,4 0,9 0,65 0,4 0,9 0,65 0,4 0,9 0,65 0,4 0,9 0,65 0,4 0,9 0,65 0 0,1 0,05 0,1 0,4 0,25 0,1 0,4 0,25 0,4 0,9 0,65 0,4 0,9 0,65 Tabela 1. Wartość współczynnika zależności plonowania od zapylania zwierzęcego dla wybranych upraw, za Klein i inni 2007 8 Nie tylko miód 9 Charakterystyka polskiego rolnictwa Wartości dotyczące zbiorów poszczególnych 2010–2015. Dla szacunków wieloletnich, w przy- roślin uprawnych oraz ich cen rynkowych padkach, kiedy wartości zbiorów lub ceny były na zaczerpnięto z danych Głównego Urzędu względnie stałym poziomie lub wykazywały stałą Statystycznego (GUS 2014, 2015a, 2015b, 2016a, tendencję (na ogół wzrostową), brano pod uwagę 2016b). Za ceny rynkowe przyjęto ceny skupu, ostatnie dostępne dane (w większości przypad- przy czym w przypadku rzepaku były to ceny ków z roku 2015). Jeśli zbiory lub ceny wykazywa- skupu rzepaku przemysłowego. Korzystano ły duże fluktuacje między latami, korzystano z możliwie aktualnych danych, głównie z lat z wartości uśrednionej dla ostatnich kilku lat. W Polsce gospodarstwa rolne w 2015 roku zlokalizowana jest w zachodniej i północnej zajmowały 16,3 mln ha (GUS 2016c), co stanowi części Polski. Szczególnie wysokim udziałem 52,4% ogólnej powierzchni kraju. W 2014 roku rzepaku w powierzchni zasiewów wyróżnia się funkcjonowało 1 413 028 gospodarstw rolnych. obszar Dolnego Śląska, a także województwo Dominują gospodarstwa o powierzchni kujawsko-pomorskie. Uprawa rzepaku skon- od 1–10 ha (Tabela 2.) centrowana jest również w zachodniej części Około 77% powierzchni użytków rolnych Wpływ zapylania przez owady zapylające na plony wybranych roślin uprawnych 100% stanowią grunty orne, ok. 21% łąki i pastwiska, nocno-wschodnim Pobrzeżu Gdańskim, sady 2%. Powierzchnia zasiewów w 2015 roku jak również na Pobrzeżu Szczecińskim wyniosła 10,8 mln ha (GUS 2016c). Dominującymi i Pojezierzu Zachodniopomorskim. Bardzo uprawami w strukturze zasiewów na gruntach są wysokim udziałem rzepaku w strukturze za- zboża, które stanowiły 6749,7 tys. ha, tj. 69,9% siewów (ponad 30%) charakteryzują się liczne zasiewów. Kolejne grupy upraw zajmowały gminy województwa zachodniopomorskiego. kolejno 13,2% (rośliny pastewne), 10,6% (prze- W Polsce od wielu lat masowo wzra- mysłowe), 2,7% (ziemniaki), 0,8% (strączko- sta zużycie pestycydów i nawozów sztucz- we jadalne), a wszystkie pozostałe 2,7%. nych. W porównaniu z innymi krajami Unii Wstąpienie Polski do UE i jej polityka 90% Cukinie Dynie Ogórki 80% Pojezierza Warmińsko-Mazurskiego i na pół- Europejskiej w latach 2000–2005 dynamika w zakresie biopaliw i energii odnawialnej sprzedaży pestycydów w Polsce była, za- przyczyniła się do zwiększenia powierzchni raz po Łotwie, najwyższa w Europie i wy- uprawy rzepaku. Udział rzepaku i rzepiku niosła 81%. Trend ten wciąż się utrzymu- w ogólnej strukturze zasiewów w kraju sta- je – w 2013 roku sprzedano o ponad 38% nowił 9% w 2013 r., czyli o 5% w stosunku więcej pestycydów niż w roku 2005. do 2002 r. Ponad 80% powierzchni uprawy Jagody i borówki 70% Powierzchnia użytków rolnych w ha Rok 60% Brzoskwin ie do 1 Morele 2015 50% 2015 40% 30% Ogółem 1 404 933 22905 100,0% 1,6% 1,01 - 1,99 2,00 - 4,99 5,00 - 9,99 253668 453354 322590 18,1% 32,3% 23% 10,00 - 14,99 15,00 - 19,99 20,00 - 49,99 50 ha i więcej 145859 71376 102270 32910 10,4% 5,1% 7,3% 2,3% Tabela 2. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych (źródło: Użytkowanie Gruntów i Powierzchnia Zasiewów w 2015 r, GUS 2016c) Truskawki 20% 10% 10 Nie tylko miód 11 Owoce Warzywa Polska jest ważnym w skali globalnej producentem owoców klimatu umiarkowanego. W 2014 r. sady uprawy drzew owocowych zajmowały powierzchnię 252,5 tys. ha, a krzewów owocowych – 145,7 tys. ha. Wśród krajów Unii Europejskiej w Polsce najwięcej uprawia się jabłek, wiśni, malin, porzeczek i borówki wysokiej. Polska jest również znaczącym producentem truskawek, agrestu i aronii. W latach 2004–2013 zbiory owoców w Polsce stanowiły 5–11% produkcji owoców w Unii Europejskiej. W 2015 r. zbiory owoców wyniosły 4,1 mln ton. Jabłka Wiśnie Polska jest największym w Unii Europejskiej Polska jest największym producentem wiśni i czwartym na świecie producentem jabłek. w Unii Europejskiej. W 2012 r. udział polskich 3,8% produkcji światowej jabłek oraz 26% pro- zbiorów w unijnej produkcji wiśni wyniósł 64%. dukcji Unii Europejskiej pochodzi z Polski. W la- Równocześnie Polska jest trzecim – po Turcji tach 2004–2014 areał uprawy jabłoni w Polsce i Rosji – producentem tych owoców na świe- wahał się od 162 tys. ha do 195 tys. ha. Udział cie (15% w produkcji światowej). Areał uprawy tej uprawy w areale uprawy wszystkich drzew wiśni w 2014 r. to 31 770 ha. W 2014 r. zbiór owocowych w kraju zwiększył się do 70%. tych owoców w Polsce wyniósł 176,5 tys. ton. Najwięcej sadów jabłoniowych znajduje się Największe uprawy wiśni znajdują się w wo- w tzw. zagłębiach sadowniczych województwa jewództwie mazowieckim oraz w wojewódz- mazowieckiego w okolicach Grójca, Warki oraz twach: lubelskim, świętokrzyskim i łódzkim. Truskawki W 2013 r. uprawa truskawek w Polsce prowadzona była w 57 tys. gospodarstw. Plantacje truskawek w 2014 r. zajmowały powierzchnię 52,6 tys. ha, zbiory wyniosły 202,5 tys. ton. Udział produkcji polskich truskawek w zbiorach unijnych i światowych wyniósł – kolejno –15% i 3%. Śliwki Główne warzywa gruntowe uprawiane w Polsce to: kapusta, pomidory, marchew, ogórki, cebula i burak czerwony. W 2014 r. powierzchnia uprawy warzyw wynosiła 172 tys. ha. Uprawy warzyw gruntowych koncentrują się wzdłuż doliny Wisły – od Żuław aż po Kraków. Jest to związane z występowaniem urodzajnych gleb pochodzenia aluwialnego oraz swoistym mikroklimatem. Uprawy warzyw prowadzone są też w sąsiedztwie większych ośrodków miejskich, które są ich rynkami zbytu. W 2012 r. Polska była piątym producentem Najbardziej wyspecjalizowane w produkcji śliwek wśród krajów UE (po Rumunii, Francji, warzyw gruntowych są gospodarstwa rolne Hiszpanii i Włoszech) z 8% udziałem w unijnej w sąsiedztwie Warszawy i Krakowa. W nie- produkcji (17. miejsce w skali światowej pro- których gminach udział warzyw gruntowych dukcji). Areał uprawy śliw w 2014 r. wyniósł w strukturze zasiewów osiąga bardzo wyso- 16,5 tys. ha, zebrano 106,1 tys. ton owoców. kie wartości. Pod Warszawą należą do nich: Ożarów Mazowiecki, Zakroczym, Stare Babice Porzeczki i Raszyn, natomiast pod Krakowem: Igołomia- Tarczyna. Znaczące skupiska sadów występują W produkcji porzeczek Polska zajmuje drugie – również w województwach: lubelskim, łódzkim, zmniejszyła się powierzchnia uprawy ziemniaka po Rosji – miejsce na świecie. Zbiory tych owo- świętokrzyskim i zachodniopomorskim. z 568 tys. ha w 2007 r. do 267,1 tys. ha w 2014 ców stanowią 30% zbiorów światowych oraz W latach 2004–2013 w polskim handlu zagra- r. Ziemniaki uprawiane są przede wszystkim we 70% zbiorów w Unii Europejskiej. W roku 2014 nicznym jabłkami odnotowano dynamiczny wschodniej, południowo-wschodniej i central- powierzchnia upraw porzeczek wyniosła 45,3 wzrost. Eksport jabłek wzrósł w tym czasie pra- nej części kraju. Największe uprawy ziemnia- tys. ha, zebrano 162,6 tys. ton. W strukturze wie 2,8 razy (z 434 tys. ton do 1 230 tys. ton). ków prowadzone są w rejonie Sieradza i Kalisza. produkcji 77% stanowiły porzeczki czarne, Jego wartość zwiększyła się z 90 mln euro a 23% – porzeczki czerwone. Wawrzynowice i Koniusza. W ciągu ostatnich lat do 447 mln euro (tj. prawie pięciokrotnie i stanowiła 40–60% wartości eksportu owoców. Agrest Maliny Polska zajmuje trzecie miejsce na świecie Polska jest największym producentem malin Udział Polski w światowej produkcji tych owo- w Unii Europejskiej oraz drugim producen- ców wynosi 10%, a w produkcji unijnej – 16%. tem tych owoców na świecie (po Rosji). W roku 2014 powierzchnia upraw agrestu wy- W 2014 r. powierzchnia uprawy malin wyno- niosła 2373 ha, zebrano 12,4 tys. ton owoców. w produkcji agrestu (po Niemczech i Rosji). siła 28 272 ha przy produkcji 125,9 tys. ton. 12 Nie tylko miód 13 Eksport produktów pochodzenia roślinnego Eksport produktów rolnych stanowi ważną portu to 588 mln euro. Łącznie w 2014 gałąź gospodarki Polski. W 2014 r. wartość wolumen całego eksportu warzyw i przetwo- eksportu towarów rolno-spożywczych osią- rów warzywnych z Polski wyniósł 1 581 tys. gnęła poziom 21,3 mld euro. W 2014 r. duży ton, a jego wartość – 1,3 mld euro. W 2014 udział w eksporcie przypada na eksport pro- eksport soków owocowych i warzywnych duktów roślinnych, w tym tych, których plon osiągnął poziom 447 tys. ton, których war- zależy od zapylania przez owady. Eksport owo- tość wyniosła 493 mln euro. Krajowy eks- ców świeżych wyniósł 1 334 tys. ton o wartości port tłuszczów roślinnych stanowił ponad 597 mln euro. Dominującą pozycją w eksporcie 2% eksportu rolno-spożywczego. W 2014 r. owoców z Polski są jabłka. W 2014 r. eksport z Polski wyeksportowano 623 tys. ton tłusz- jabłek z Polski wyniósł 1 062 tys. ton, a jego czów roślinnych za 495 mln euro. W war- wartość – 340 mln euro. Eksport przetworów tości eksportu tej grupy towarowej najwięk- owocowych wyniósł 416 tys. ton. Wartość eks- szy był udział (72%) oleju rzepakowego. Rodzaje produktów 2011 2012 2013 2014 Warzywa 3107,3 3630,0 3979,7 3938,4 Owoce i orzechy jadalne 3122,0 4479,4 4845,5 4370,6 Przetwory z warzyw, owoców, orzechów lub innych części roślin 3584,6 4372,9 4625,4 4302,5 595,2 897,9 1787,7 1687,1 Nasiona i owoce oleiste, ziarna, nasiona i owoce różne, rośliny przemysłowe Tabela 3. Tabelaryczne zestawienie wartości eksportu produktów roślinnych (dane w milionach zł) 14 Nie tylko miód 15 m orsk ie els kie pom lub sko- Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w Polsce kujaw o- rskie sk omo iń niop m dolnośląskie od zach ar ie sk ol op elk wi w az ur s kie świę tokrz yskie śląskie Wartość zapylania upraw rolnych w Polsce w Polsce wynosi ponad 1,5 mld zł rocznie; w roku 2015 wynosiła 4,1 mld zł. Jest to kwota rzepaku około 1 mld zł rocznie; a trzech ko- zbliżona do wartości średniej dla ostatnich lat, lejnych upraw ponad 0,25 mld zł rocznie. oszacowanej na 3,9 mld zł. Zostały one wyliczo- pomorskie podlaskie ckie podkarpa lubus lskie kie opo łódz kie Zapylanie przez zwierzęta, w tym przede ne przy wykorzystaniu danych statystycznych wszystkim owady zapylające, ma najwyższą dotyczących produkcji rolnej w Polsce. Z uwagi wartość kolejno w województwie mazowiec- na różnice w zbiorach i cenach między latami, kim, lubelskim i łódzkim. We wszystkich tych szczegółowe wartości różnią się w poszczegól- regionach występują duże areały upraw sadow- nych latach. Dane te należy traktować jako sza- niczych, na których plonowanie bardzo duży cunkowe, pozwalające na ocenę skali zjawiska. wpływ ma zapylanie. Jednak wartość ekono- Na ogólną wartość zapylania roślin upraw- miczna zapylania jest bardzo duża również ał m w pozostałych województwach - osiąga ona jabłek (oraz niektórych innych roślin sadowni- co najmniej kilkadziesiąt mln zł rocznie, czych) oraz zapylanie rzepaku. Jeśli chodzi a w większości województw przekracza o produkcję warzywną, zapylanie ma w Polsce 100 mln zł rocznie. Na obszarach o ma- największy wpływ na plonowanie ogórków. łym udziale sadów, uprawą w największym Ekonomiczna wartość zapylania samych jabłek stopniu zależną od zapylania jest rzepak. ie sk kie ec wi zo ol op ma nych w Polsce największy wpływ ma zapylanie Ekonomiczna wartość zapylania w mln zł 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 Wykres 1. Udział poszczególnych województw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w Polsce Po m id or y zk i Po rz ec ki iw Śl Ag re st G ry ka G ru sz ki ki po zi om gó rk i O ki i w sk a Tr u y ic ze re śn ie al in W iśn ie M ak ep Rz Ja bł ka 0 Wykres 2. Uprawy o największej wartości ekonomicznej zapylania w Polsce 16 Nie tylko miód 17 Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w poszczególnych województwach Województwo dolnośląskie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych w roku 2015 w województwie dolnośląskim wyniosła 200 mln zł. Na wartość tą w największym stopniu wpływa zapylanie rzepaku (blisko 150 mln zł rocznie), dla którego województwo dolnośląskie stanowi jeden z najistotniejszych obszarów uprawy w kraju. Udział innych upraw zależnych od zapylania jest stosunkowo niewielki, ale na uwagę zasługuje duża pro- Owoce dukcja gryki, wyróżniająca to województwo Rośliny oleiste na tle reszty kraju (około 10 mln zł rocznie). Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 160 140 120 100 80 60 40 18 or y Po m id zk ec Po rz sz ru G i ki ki iw Śl in y al M io m ip oz sk aw ki Ag re st ki i gó rk O bł ka Ja ka ry G śn re ze ic Tr u traktować jako szacunkowe, pozwalające na ocenę skali problemu. ie ak W z tym szczegółowe wartości będą się różnić w poszczególnych latach. Dane te należy 0 ep różnice w produkcji rolnej oraz cenach produktów rolnych pomiędzy latami. W związku Rz województwach. Podobnie jak w przypadku danych ogólnopolskich, należy mieć na uwadze 20 iśn ie Powyżej przedstawiono szacunkową wartość zapylania upraw rolniczych w poszczególnych Nie tylko miód 19 Województwo kujawsko-pomorskie Województwo lubelskie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych w województwie kujawsko-pomorskim w województwie lubelskim w roku 2015 wynio- w roku 2015 wyniosła 208 mln zł. Podobnie sła 774 mln zł i plasuje to województwo jak w przypadku województwa dolnośląskiego, na drugim miejscu w kraju. Województwo na wartość tę w największym stopniu wpływa lubelskie jest w krajowej czołówce, jeśli chodzi zapylanie rzepaku (125 mln zł rocznie). Udział o produkcję wielu upraw zależnych od za- innych upraw zależnych od zapylania jest nieco pylania: notuje się tu największe zbiory malin większy, ale wciąż stosunkowo niewielki. (wartość ich zapylania to 321 mln zł), truskaOwoce wek (35 mln zł), agrestu (20 mln zł), porze- Owoce Rośliny oleiste czek (około 16 mln zł) oraz gryki (14 mln zł). Rośliny oleiste Warzywa Województwo lubelskie należy też do naj- Warzywa większych producentów upraw sadowniczych, Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Po m id or y ki iw Śl sz ki ru G ry ka G ki Ag re st gó rz ec z Po ip O oz io m ki ak ki in y M ka ry G al i zk ec Po rz Po m id or ki iw Śl y in al M G ru sz ki io m oz ki aw sk Tr u iśn ie ic ip śn re ze Ag re st i gó rk O ie śn C ze re ep Rz W aw 0 Rz ep 0 sk 50 Tr u 20 ni e 100 ze re ś 40 ic 150 ka 60 bł 200 ie 80 Ja 250 W iśn 100 y 300 ki 120 ie 350 ak 140 rk i Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 20 Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie głównie jabłek, gruszek, śliwek, wiśni i czereśni. Nie tylko miód 21 Województwo lubuskie Województwo łódzkie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rol- w województwie lubuskim w roku 2015 wy- nych w województwie łódzkim w roku 2015 niosła 83 mln zł. Na sumę tę w największym wyniosła 372 mln zł. Rolnictwo na tym ob- stopniu wpływa zapylanie rzepaku (około szarze jest szczególnie wrażliwe na kwe- 39 mln zł) oraz stosunkowo duży udział stie zapylania, głównie z powodu dużego zapylania owoców (łącznie blisko 34 mln zł). udziału produkcji sadowniczej oraz znacznej powierzchni upraw ogórków. Wartość zapylania ogórków (blisko 44 mln zł) i gruszek Owoce (ponad 18 mln zł rocznie) plasuje wojewódz- Owoce Rośliny oleiste two łódzkie na drugim miejscu w kraju. Rośliny oleiste Warzywa Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 45 40 Ekonomiczna wartość zapylania w mln zł G ry ka y or id m Śl iw ki Po Po rz ec zk i y al in M st re Ag Tr u sk aw ki i zk ie ic Ja b W y id or Ag re st m Po Po rz ec zk i y al in M ki iw Śl ki sz G ru ry ie G re ic ze ka ie śn rk i ka Ja bł O gó iśn W Tr u sk aw ki i po zi Rz om ki ep ak iśn 0 22 ru s 0 G 5 ak 50 ep 10 Rz 100 re śn 15 ze 150 i 20 rk 200 gó 25 O 250 łk a 30 ie 35 Nie tylko miód 23 Województwo małopolskie Województwo mazowieckie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rol- w województwie małopolskim w roku 2015 nych w województwie mazowieckim w roku wyniosła 125 mln zł. Największy udział 2015 wyniosła 1135 mln zł i uplasowała to w tej wartości ma zapylanie upraw sa- województwo na pierwszym miejscu w kraju. downiczych (92 mln zł), wyróżniają- Województwo to jest w krajowej czołówce, cych ten region na tle pozostałych. głównie z uwagi na znaczną powierzchnię upraw sadowniczych; jest liderem w produkcji jabłek, a wartość zapylania tylko jabłek wynosi Owoce 810 mln zł rocznie. Do tego notowane są tutaj Owoce Rośliny oleiste największe zbiory innych owoców: wiśni Rośliny oleiste Warzywa i czereśni (wartość zapylania 115 mln zł), gru- Warzywa szek (blisko 39 mln zł), śliwek (około 14 mln zł). Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 900 800 700 Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 60 600 50 500 40 400 30 300 20 200 10 100 0 24 ki Po rz e cz or y Po m id ka G ry Ag re st iw ki Śl y in al M m oz io aw ki sk Tr u ie iśn W ki ak ip ru s G Rz ep zk i i rk gó re ś ze ic O ni e ka bł Ja ka G ry id or y m Po ki ki ec z Po rz iw id om ip sk aw ki Śl or y ki sz G ru Ag re st k ep a Rz y in al Tr u W iśn ie ic M ze re śn ie i rk gó O Ja bł ka 0 Nie tylko miód 25 Województwo opolskie Województwo podkarpackie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych w województwie opolskim w roku 2015 wynio- w województwie podkarpackim w roku 2015 sła 97 mln zł. Największą część tej sumy stanowi wyniosła 70 mln zł. Największy udział w tej wartość zapylania rzepaku (około 89 mln zł), dla wartości ma zapylanie upraw sadowniczych którego województwo opolskie stanowi jeden (34 mln zł), jednak wartość zapylania warzyw z najistotniejszych obszarów uprawy w kraju. i roślin oleistych jest tylko nieznacznie mniejsza. Owoce Owoce Rośliny oleiste Rośliny oleiste Warzywa Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 100 90 80 70 60 50 25 40 20 30 15 20 10 10 5 y id or ki iw Śl m Po Po rz ec zk i ki sz ru G G ry ka om zi po ki i Tr u sk aw ie iśn W ki Ag re st ie ic ze re śn rk i O gó y in al M łk a Ja b ak ki ze Po r id cz y or y in M al ka G ry ki sz G ru ki iw Śl Ag re st Po m ep Rz aw ki 0 sk Tr u W iśn ie ic ip ze oz i re śn om ki ie i gó rk O ka bł Ja Rz ep ak 0 26 Nie tylko miód 27 Województwo podlaskie Województwo pomorskie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych w województwie podlaskim w roku 2015 w województwie pomorskim w roku 2015 wyniosła 32 mln zł. Wartość ta jest równo- wyniosła 115 mln zł. Na wartość tą w najwięk- miernie rozłożona pomiędzy uprawy sa- szym stopniu wpływa zapylanie rzepaku (około downicze, warzywne i roślin oleistych. 83 mln zł). Udział innych upraw zależnych od zapylania jest stosunkowo niewielki, ale na uwagę zasługuje duża produkcja gryki, wyróżniającato województwo na tle reszty kraju (około 9 mln zł). Owoce Owoce Rośliny oleiste Rośliny oleiste Warzywa Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 90 80 or y id Po m iw ki Śl ru s G Ag re st zk i i ec zk y Po rz in M al ie ie iśn W sk aw ki ic ip ze oz i re om śn ki i gó rk O ep Rz iw Śl y or id m ec zk Po rz sz ru G Po Tr u ie iśn W Tr u sk aw ki ic ip ze oz i re śn om ie i gó rk O M G bł Ja ep Rz 28 ka 0 bł 0 Ja 10 ka 2 ry 20 G 4 ki 30 i 6 Ag re st 40 ki 8 ki 50 al in y 10 ry ka 60 ka 12 ak 70 ak Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 14 Nie tylko miód 29 Województwo śląskie Województwo świętokrzyskie Szacunkowa wartość zapylania upraw rol- Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych nych w województwie śląskim w roku 2015 w województwie świętokrzyskim w roku 2015 wyniosła 39 mln zł. Około połowy tej war- wyniosła 274 mln zł. Rolnictwo na tym obsza- tości stanowi zapylanie rzepaku (około 22 rze jest szczególnie wrażliwe na kwestie zapy- mln zł); dość duży jest też udział zapyla- lania, głównie z uwagi na duży udział produkcji nia owoców (łącznie około 12 mln zł). sadowniczej oraz znaczną powierzchnię upraw ogórków. Wartość zapylania jabłek (około 166 mln zł), wiśni i czereśni (około 27 mln zł), Owoce śliwek (około 4 mln zł) oraz ogórków (około Owoce Rośliny oleiste 32 mln zł) należy do najwyższych w kraju. Rośliny oleiste Warzywa Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Po m id or y zk i ec Po rz iw ki Śl ki sz G ru ka ry G W iśn ie Ag re st in al re ś ze ic ip ki aw M ni e ka m oz io Ja bł ki i gó rk O sk Tr u ak ep id Po m Po Śl iw ru sz k G ry G ze r M ie eś n bł Ja ic ip ki aw sk Tr u W iśn ie oz io m rk i gó O ep Rz 30 Rz 0 or y 0 rz ec zk i 5 ki 5 i 10 ka 10 Ag re st 15 al in y 15 ka 20 ki 20 ak 25 y Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 25 Nie tylko miód 31 Województwo warmińsko-mazurskie Województwo wielkopolskie Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych Szacunkowa wartość zapylania upraw rolnych w województwie warmińsko-mazurskim w województwie wielkopolskim w roku 2015 w roku 2015 wyniosła 106 mln zł. Na sumę wyniosła 230 mln zł. Na sumę tę w najwięk- tę w największym stopniu wpływa zapylanie szym stopniu wpływa zapylanie rzepaku (około rzepaku (około 72 mln zł) oraz stosunkowo 141 mln zł), dla którego województwo wiel- duży udział zapylania owoców (około 25 mln zł). kopolskie stanowi jeden z najistotniejszych obszarów uprawy w kraju. Udział innych upraw zależnych od zapylania jest stosunkowo nieOwoce wielki, ale na uwagę zasługuje duża produkcja Owoce Rośliny oleiste wiśni i czereśni, wyróżniająca to województwo Rośliny oleiste Warzywa na tle reszty kraju (około 40 mln zł rocznie). Warzywa Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 160 Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln 80 140 70 120 60 100 50 80 40 60 30 40 20 20 10 Po rz ec zk i ka G ry y in al M or m id Po ru Tr u sk aw ki G io oz y ki sz ki m ki iw i rk gó Śl ip ze W iśn ie ic O re bł ka Ja ak ep Rz id or y ki iw Śl Po m Po rz ec zk i ki sz G ru Ag re st i gó rk re ze ic ie iśn W O ie śn ka bł Ja y in al M ry ip G oz i ka ki om ak ep Rz aw ki Tr us k 32 śn ie 0 0 Nie tylko miód 33 Rekomendacje Województwo zachodniopomorskie Jak pokazują zaprezentowane dane, praca Szacunkowa wartość zapylania upraw rol- owadów zapylających ma kolosalne znaczenie nych w województwie zachodniopomor- dla rolnictwa. Jednocześnie to przemysłowe, skim w roku 2015 wyniosła 213 mln zł. wielkoobszarowe rolnictwo w dużym stopniu Znaczna cześć tej sumy dotyczy zapylania odpowiada za spadek liczebności pszczół. Jedną rzepaku (około 128 mln zł), którego jed- z najważniejszych bezpośrednich przyczyn tego ne z największych zbiorów notowane są alarmującego zjawiska jest stosowanie toksycz- w województwie zachodniopomorskim. przeprowadzenie szeregu pilnych działań: takich praktyk rolniczych, które pozwolą zmniejszyć uzależnienie od syntetycznych 1 zawierających szkodliwe dla pszczół neonikotynoidy (do końca 2016 roku obowiązuje w UE zakaz stosowania trzech najczęściej stosowanych neonikotynoidów) oraz fipronil, a także rozszerzenie zakazu na inne toksyczne substancje, które nadal są dopuszczone do użytku w UE, takie jak: chloropiryfos, cypermetryna oraz deltametryna. 2 120 Przyjęcie narodowych planów ochrony owa- 100 ności biologicznej terenów rolnych. Finansowanie badań, rozwoju i wdrażania go czasowo zakazu stosowania pestycydów 140 uprawnych oraz zwiększenie różnorod- powyższe pod uwagę, Greenpeace postuluje Wprowadzenie całkowitego i nieograniczone- Ekonomiczna wartość zapylania w mln pln naturalnych siedlisk wokół terenów 4 Rośliny oleiste Udział poszczególnych grup upraw w całkowitej wartości zapylania upraw rolniczych w województwie Zwiększenie ochrony naturalnych i pół- nych pestycydów (Greenpeace 2013). Biorąc Owoce Warzywa 3 środków ochrony roślin. Polska z jednej strony jest unijnym, a nawet światowym liderem w uprawie wielu gatunków owoców zależnych od pracy zapylaczy. Z drugiej strony polskie rolnictwo ekologiczne ma duży potencjał rozwoju, dzięki dużej liczbie małych gospodarstw, dużym zasobom siły roboczej na wsi, zróżnicowaniu warunków przyrodniczych, wysokiej naturalności krajobrazu na obszarach wiejskich. Dlatego nasz kraj ma szansę odgrywać wiodącą w UE rolę w zakresie przedstawionych powyżej rekomendacji. Argumentem za taką polityką powinien stać się również zestaw danych ekonomicznych przedstawionych w naszym raporcie. dów zapylających, a w konsekwencji wspieranie i promocja praktyk rolniczych mających 80 korzystny wpływ na proces zapylania realizo60 wany w ramach systemów rolnych, np. rotacji upraw (płodozmianu), ustanawiania obszarów 40 proekologicznych na poziomie indywidualnych gospodarstw, wspieranie ekologicznych 20 metod upraw. Plany te powinny również uwzględniać systematyczne badania nad m id or y ki Po sz ru G Ag re st i zk iw ki ec rz Po ip ki sk aw Śl ki oz eś ze r ic Tr u ie iśn W 34 io m ni e ka G ry i gó rk O y M al in ka bł Ja Rz ep ak 0 stanem populacji owadów oraz metodami zwiększenia zróżnicowanej bazy pożytkowej. Nie tylko miód 35 Bibliografia 36 Ekonomiczna wartość zapylania jabłoni przez zwierzęta to 1,5 mld zł rocznie. Najwięcej w województwie mazowieckim - 810 mln zł Bibliografia Breeze, T.D., Bailey, A.P., Balcombe, K.G., &Potts, S.G. (2011). Pollination services in the UK: how important are honeybees? Agriculture, Ecosystems and Environment 142: 137-143. Gallai, N. & Vaissière, B.E. 2009. Guidelines for the economic valuation of pollination services Greenpeace to międzynarodowa organizacja pozarządowa, działająca na rzecz ochrony at a national scale. Rome, FAO środowiska naturalnego. Organizacja koncentruje swoje działania na najbardziej istotnych, Guidelines for the economic valuation of pollination services at a national scale Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome 2009 Handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi w 2014 r. z uwzględnieniem eksportu głównych grup towarowych, Agencja Rynku Rolnego, Warszawa 2015 zarówno globalnych jak i lokalnych, zagrożeniach dla bioróżnorodności i środowiska. Biura Greenpeace znajdują się w ponad 50 krajach świata. Aby zachować swoją niezależność, Greenpeace nie przyjmuje dotacji od rządów, partii politycznych i korporacji. Działania Greenpeace finansowane są dzięki wsparciu indywidualnych darczyńców. W Polsce Greenpeace działa od 2004 roku z siedzibą główną w Warszawie. http://faostat.org http://www.fao.org/pollination Klein, A. M., Vaissiere, B. E., Cane, J. H., Steffan-Dewenter, I., Cunningham, S. A., Kremen, C., & Tscharntke, T. (2007). Importance of pollinators in changing landscapes for world crops. Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 274(1608), 303-313. Koltowski, Z. (2007). Znaczenie pszczoły miodnej w zapylaniu roślin entomofilnych. Pszczelarz Polski, 4, 11-14. Majewski, J. (2011). Wartość zapylania upraw w województwie mazowieckim; próba szacunku. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego, 11(1). Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2013 r., GUS, Warszawa, 2014 Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2014 r., GUS, Warszawa 2015 Opracowanie przygotowane przez Pracownię Przyrodniczą na zlecenie Fundacji Greenpeace Polska Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2015 r., GUS, Warszawa 2016 Roczni Statystyczny Rolnictwa 2014, GUS, Warszawa 2015 Rolnictwo w 2014 r., GUS, Warszawa, 2015 Autorzy: Marek Jobda, Rafał Rzepkowski Redakcja i korekta: Magdalena Kędzierska-Zaporowska Skład: Agata Środa Rynek owoców w Polsce w 2014 , Agencja Rynku Rolnego, Warszawa 2014 Skup i ceny Produktów rolnych w 2014 r., GUS, Warszawa 2015 Skup produktów rolnych w 2015 r. - dane wstępne, GUS, Warszawa 2016 Zdjęcie na okładce: Robby Schulze(CC BY 2.0) Zdjęcia: str. 2, 8, 14 - Peter Catons Mac str. 4 - Ed Lonnee Spadek populacji pszczół. Przegląd czynników zagrażających owadom zapylającym i rolnictwu str. 12 - Tomas Halasz w Europie, Greenpeace 2013 str. 16 - Axel Kirchhof Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów w 2015 r., GUS, Warszawa 2016 str. 18 - Fred Dott str. 36 - Bente Stachowske Lipiec 2016 38 Fundacja Greenpeace Polska Altowa 4 02-386 Warszawa greenpeace.pl ISBN 978-83-927871-3-6 Wydrukowano na papierze ekologicznym
