Makroekonomia
advertisement
Makroekonomia Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów – które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie. EKONOMIA (WG KSENOFONTA) NAUKA BADAJĄCA ZACHOWANIA LUDZI W PROCESACH PRODUKCJI, PODZIAŁU, WYMIANY I KONSUMPCJI EKONOMIA (WG O. LANGE) NAUKA O PRAWACH RZĄDZĄCYCH PRODUKCJĄ I PODZIAŁEM MATERIALNYCH ŚRODKÓW ZASPOKAJANIA POTRZEB LUDZKICH EKONOMIA (WG E.LIPIŃSKIEGO) NAUKA O PRAWACH I PRAWIDŁOWOŚCIACH ORAZ ZALEŻNOŚCIACH MIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI ELEMENTAMI GOSPODARSTWA EKONOMIA (WG A. MARSHALLA) BADANIE RODZAJU LUDZKIEGO W JEGO CODZIENNYM ŻYCIU GOSPODARCZYM; BADA ONA TĘ STRONĘ DZIAŁALNOŚCI INDYWIDUALNEJ I SPOŁECZNEJ, KTÓRA JEST NAJŚCIŚLEJ ZWIĄZANA Z OSIĄGANIEM I UŻYTKOWANIEM RZECZY MATERIALNYCH, NIEZBĘDNYCH DO DOBROBYTU EKONOMIA (WG E.TAYLORA) NAUKA O TYM JAK ROZWIĄZAĆ PROBLEM ALOKACJI RZADKICH ZASOBÓW W CELU OPTYMALNEGO ZASPOKOJENIA KONKURUJĄCYCH ZE SOBĄ POTRZEB DZIAŁY EKONOMII MEGAEKONOMIA, MAKROEKONOMIA, MEZOEKONOMIA, MIKROEKONOMIA. PODZIAŁ EKONOMII: 1. TRADYCYJNA (POZYTYWNA, NORMATYWNA), 2. NOWOCZESNA. 1. EKONOMIA POZYTYWNA: OPISUJE I OBJAŚNIA ZJAWISKA SPOŁECZNO-GOSPODARCZE, USTALA PRZYCZYNY I SKUTKI, NIE FORMUŁUJE SĄDÓW (TZN. NIE OCENIA CZY COŚ JEST DOBRE CZY ZŁE). EKONOMIA NORMATYWNA: WARTOŚCIUJE, POSTULUJE JAK BYĆ POWINNO, ANALIZUJE EFEKTY DZIAŁAŃ EKONOMICZNYCH, OCENIA JE JAKO DOBRE LUB ZŁE, WSKAZUJE JAK POSTEPOWAĆ DLA OSIĄGNIECIA CELU. 2. EKONOMIA DESKRYPTYWNA: KRYTYCZNIE PODCHODZI DO GOSPODAROWANIA OPARTEGO NA PRYMACIE OSIĄGANIA ZYSKÓW, PREFERUJE ZWIĘKSZENIE UDZIAŁU NA RYNKU, UZNANIA RYNKOWEGO KLIENTÓW I KONTRAHENTÓW DLA WŁASNYCH PRODUKTÓW/USŁUG I WZROST WŁASNEGO IMAGU. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE ZJAWISKA I PROCESY GOSPODARCZE, A SZCZEGÓLNIE PRZYCZYNY ICH POWSTAWANIA SĄ NIEPOWTARZALNE ZASADY: 1. ZASADA OBIEKTYWIZMU, 2. ZASADA KOMPLETNOŚCI BADANIA, 3. ZASADA GŁEBOKOŚCI BADANIA, 4. ZASADA PROFESJONALIZMU. 1. ZASADA OBIEKTYWIZMU PRZEDMIOTEM BADANIA MOGĄ BYĆ TYLKO KONKRETNE OBIEKTY I ZJAWISKA, W BADANIACH WYKLUCZA SIĘ JAKĄKOLWIEK IDEOLOGIĘ, DOKTRYNĘ POLITYCZNA I GOSPODARCZĄ. 2. ZASADA KOMPLETNOŚCI BADANIA ZAKŁADA KONIECZNOŚĆ ANALIZY I OPISU WSZYSTKICH ZIDENTYFIKOWANYCH FAKTÓW, KTÓRE MAJĄ WPŁYW NA STAN DANEGO OBIEKTU, W BADANIU NALEŻY WZIĄĆ POD UWAGĘ NIE TYLKO FAKTY EKONOMICZNE, ALE RÓWNIEŻ POZAEKONOMICZNE: KULTUROWE, SOCJOLOGICZNE, PSYCHOLOGICZNE, PRAWNE. 3. ZASADA GŁEBOKOŚCI BADANIA ZAKŁADA WIELOPOZIOMOWY CHARAKTER BADANIA, JEŻELI NP.. OBIEKTEM BADANIA JEST GOSPODARKA NARODOWA DANEGO KRAJU TO OPRÓCZ BADAŃ MAKROEKONOMICZNYCH NALEŻY UWZGLĘDNIĆ WPŁYWY UWARUNKOWAŃ MIKRO-, MEZO- I MEGAEKONOMICZNYCH. 4. ZASADA PROFESJONALIZMU ZAKŁADA WYSOKĄ KOMPETENCJĘ MERYTORYCZNĄ ZESPOŁU BADAWCZEGO, KAŻDY CZŁONEK ZESPOŁU MUSI BYĆ PROFESJONALISTĄ, DOBÓR ZESPOŁU MUSI BYĆ DOSTOSOWANY DO KONKRETNYCH OBIEKTÓW I ZJAWISK. ANALIZA EKONOMICZNA MODEL EKONOMICZNY UPROSZCZONY OBRAZ RZECZYWISTOŚCI, W KTÓRYM POMIJA SIĘ NIEISTOTNE ZMIENNE "CETERIS PARIBUS" MODEL EKONOMICZNY MOŻE WYSTĘPOWAĆ W POSTACI: SŁOWNEJ (OPISOWEJ), TABEL, RÓWNAŃ, WYKRESÓW. MODEL MIKROEKONOMICZNY SPRZEDAŻ ZESTAWÓW MC’DONALDS JEST FUNKCJĄ CENY SZ = f (Cz) SZ = f (Cz, C KFC, D, Z) D- DOCHÓD Z- ZATRUDNIENIE MODEL MAKROEKONOMICZNY PKB = f (C, I, G) C – KONSUMPCJA I – INWESTYCJE G – WYDATKI PAŃSTWA ETAPY BADANIA 1. ETAP I OBSERWACJA ZEBRANIE INFORMACJI O RZECZYWISTOŚCI 2. ETAP II ABSTRAKCJA UOGÓLNIANIE; KONCENTRACJA NA NAJWAŻNIEJSZYCH ELEMENTACH, ZWIĄZKACH; POMIJANIE ELEMENTÓW NIEISTOTNYCH 3. ETAP III STOPNIOWA KONKRETYZACJA PRZEJŚCIE OD UOGÓLNIEŃ DO ROZWAŻAŃ BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWYCH – TYCH KTÓRE ODRZUCONE ZOSTAŁY W ETAPIE II 4. ETAP IV WERYFIKACJA PORÓWNANIE WYNIKÓW Z POPRZEDNICH ETAPÓW Z RZECZYWISTOŚCIĄ SPOSOBY WNIOSKOWANIA INDUKCJA Uogólnienie zdobytej wiedzy w trakcie obserwacji; wykorzystywana w etapie abstrakcji (przechodzenia od obserwacji pojedynczych faktów do opartych na nich uogólnień); może być zawodnym sposobem wnioskowania np. w sytuacji zbyt małej próby badawczej. DEDUKCJA Wyprowadzanie wniosków z przesłanek; wykorzystywana w budowaniu modeli ekonomicznych. Niezawodny sposób wnioskowania. REDUKCJA Uzasadnianie przesłanek na podstawie wynikających z nich wniosków; wykorzystywana przy weryfikacji. Zawodny sposób wnioskowania, bo nie ma pewności co do prawdziwości przesłanek. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE RUCH OKRĘŻNY odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników produkcji między podmiotami gospodarczymi w zamian za dokonywane za nie płatności. PROCES GOSPODAROWANIA NIEUSTANNY PROCES PRODUKCJI I KONSUMPCJI WYRAŻAJĄCY SIĘ W CIĄGŁEJ ZMIANIE CZYNNIKÓW PRODUKCJI NA DOBRA I USŁUGI, KTÓRE SĄ NASTĘPNIE ZUŻYWANE (KONSUMOWANE) PODZIAŁ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH POPYTOWO-PODAŻOWE, EMITUJĄ STRUMIENIE POPYTOWO-PODAŻOWE, DZIĘKI CZEMU ZACHODZI NA RYNKU WYMIANA TOWAROWO-PIENIĘŻNA (NP.GOSPODARSTWA DOMOWE, GOSPODARSTWA ROLNE, PRZEDSIĘBIORSTWA PRODUKCYJNE I USŁUGOWE, GIEŁDY I AUKCJE) ZASILENIOWO-REGULACYJNE. ODDZIAŁUJĄ NA SPRAWNOŚĆ FUNKCJONOWANIA RYNKU I JEGO PRZEJRZYSTOŚĆ, A TAKŻE KONTROLUJĄ I OKREŚLAJĄ NORMY FUNKCJONALNE STOSUNKÓW RYNKOWYCH (NP. BANK CENTRALNY I BANKI KOMERCYJNE, INSTYTUCJE PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE) PODMIOTY GOSPODARCZE 1. GOSPODARSTWA DOMOWE, SAMODZIELNE PODMIOTY RYNKOWE, REPREZENTUJĄCE JEDNO, DWU LUB KILKUOSOBOWĄ RODZINĘ, PEŁNIĄ FUNKCJE: DOSTAWCY CZYNNIKÓW PRODUKCJI I ODBIORCY DÓBR I USŁUG. W POLSCE JEST 12 MILIONÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH 2 MILIONY GOSPODARSTW DOMOWYCH (OKOŁO 5 MILIONÓW OSÓB) ŻYJE W UBÓSTWIE 2. PRZEDSIĘBIORSTWA, PODMIOTY GOSPODARCZE PROWADZĄCE NA WŁASNY RACHUNEK DZIAŁALNOŚĆ PRODUKCYJNĄ LUB USŁUGOWĄ W POLSCE ISTNIEJE: PONAD 10 TYSIĘCY DUŻYCH PRZEDSIĘBIORSTW, 2 MILIONY MSP, 500 TYSIĘCY PRZEDSIEBIORSTW ROLNYCH, FARMERSKICH. 3. RZĄD, NIE PROWADZI DZIAŁALNOŚCI WYTWÓRCZEJ, PEŁNI FUNKCJĘ: REDYSTRYBUCYJNĄ, NAKŁADANIE PODATKÓW I OBCIĄŻEŃ PARAPODATKOWYCH NA PODMIOTY RYNKOWE W CELU FINANSOWANIA FUNKCJI PUBLICZNYCH WYKONYWANYCH PRZEZ PAŃSTWO (OBRONA NARODOWA, ADMINISTRACJA, EDUKACJA, OPIEKA SPOŁECZNA) STABILIZACYJNĄ MA NA CELU ZAPEWNIENIE PRZEZ RZĄD WYSOKIEGO POZIOMU ZATRUDNIENIA, STABILNEGO POZIOMU CEN, RÓWNOWAGI BILANSU PŁATNICZEGO I STAŁEGO WZROSTU GOSPODARCZEGO ALOKACYJNĄ. POLEGA NA DZIAŁALNOŚCI RZĄDU ZMIERZAJĄCEJ DO JAK NAJLEPSZEGO (ZGODNEGO Z ZADANIAMI STOJĄCYMI PRZED PAŃSTWEM) ROZMIESZCZENIA DÓBR I USŁUG W GOSPODARCE 4. ZAGRANICA. Podmiot zewnętrzny, który tworzą firmy zagraniczne; jest wyrazem otwarcia gospodarki na zewnątrz. WPŁYW ZAGRANICY NA RUCH OKRĘŻNY PRZEJAWIA SIĘ W POSTACI SALDA HANDLU ZAGRANICZNEGO Ex<Im saldo handlu zagranicznego jest ujemne Ex>Im saldo handlu zagranicznego jest dodatnie KOSZT ALTERNATYWNY WARTOŚĆ NAJBARDZIEJ PREFEROWANEJ LECZ NIE WYBRANEJ ALTERNATYWY RÓWNOWAGA RYNKOWA VP = MR = MS (równanie zgody) VP - całość wytworzonej produkcji MR – dochody otrzymane przez wszystkie podmioty uczestniczące w procesie produkcji MS – dochody wydane przez społeczeństwo MIERZENIE ROZMIARÓW AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ POMIAR POZIOMU AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ DANEGO KRAJU: PKB PKN PNB PNN POMIAR SIŁY NABYWCZEJ KONSUMENTÓW PRZED I PO OPODATKOWANIU: DN DO YD MIARA TRUDNOŚCI W ZNALEZIENIU PRACY - STOPA BEZROBOCIA MIARA TRWAŁEGO WZROSTU OGÓLNEGO POZIOMU CEN - STOPA INFLACJI PNB (GNP): wielkość produkcji wytworzona przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą PNN: PNN = PNB – amortyzacja PKB (GDP): wielkość produkcji wytworzona przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem PKN: PKN=PKB – AMORTYZACJA PKB W CENACH RYNKOWYCH - mierzy produkcję krajową łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi, W CENACH CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH - mierzy produkcję krajową z pominięciem podatków pośrednich. PKB W UJĘCIU REALNYM wyrażony przy pomocy cen stałych, W UJĘCIU NAMINALNYM liczony w cenach bieżących. deflator PKB deflator PKB nominalny PKB x 100 realny PKB METODY OBLICZANIA PKB: 1. METODA SUMOWANIA WYDATKÓW, PKB = C + Ib + G + N x C – konsumpcja; wydatki gospodarstw domowych I – inwestycje; suma wydatków firm; inwestycje w kapitał stały i w zapasy Ib = Inetto + Iodtworzeniowe Inetto = I brutto - A G – wydatki rządu finansowane z podatków z wyłączeniem zasiłków społecznych i odsetek od długu publicznego NX – eksport netto – różnica pomiędzy eksportem i importem 2. METODA SUMOWANIA DOCHODÓW, ROCZNY POPYT ZAGREGOWANY Y = C + Ib + G + N x Zasady: liczenie towarów wyprodukowanych tylko w danym roku, liczenie tylko raz zakupów towarów wyprodukowanych w tym samym roku, ale wielokrotnie sprzedawanych, liczenie tylko zakupów dóbr finalnych. 3. METODA SUMOWANIA WARTOŚCI PRODUKCJI-WARTOŚCI DODANEJ. Dochód narodowy suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług RELACJE MIĘDZY PODSTAWOWYMI AGREGATAMI PKB + dochody netto z tyt. własności za granicą = PNB PNB – amortyzacja = PNN PNN – Te = DN DN - składki na ubezp.społ. - nie rozdzielone zyski spółek akcyjnych + odsetki od długów zaciągniętych przez podmioty gospodarcze +TR = DO DO – Td = YD METODA SUMOWANIA DOCHODÓW DN = PNN – Te DN = C + S + T I G Dochód osobisty (DO) suma dochodów uzyskanych przez ludzi DO = YD + Td Td – podatek dochodowy Dochód rozporządzalny (YD) - suma dochodów, jaka pozostaje ludziom po zapłaceniu podatku dochodowego YD = C + Sp YD = Y – NT NT = T – TR Sp – oszczędności osób prywatnych NT – podatki netto Y – dochód narodowy TR – płatności transferowe METODA SUMOWANIA WARTOŚCI PRODUKCJI-WARTOŚCI DODANEJ polega na sumowaniu wartości produkcji dóbr i usług powstałych w różnych gałęziach gospodarki w danym roku METODA WARTOŚCI DODANEJ Wartość dodana różnica pomiędzy wartością produkcji sprzedanej, a wartością dóbr pośrednich, zużytych w ciągu roku do wytworzenia tej produkcji WADY PKB / PNB MOGĄ ZAWIERAĆ W SOBIE NOWO WYTWORZONĄ WARTOŚĆ FINALNĄ W POSTACI ZAPASÓW MATERIAŁOWYCH I TOWAROWYCH ORAZ NIE SPRZEDANEJ PRODUKCJI PRZEDSIĘBIORSTW, CZĘSTO NIEPRZYDATNYCH GOSPODARCZO LUB NIEUŻYTECZNYCH SPOŁECZNIE, TZW. BUBLI, OBEJMUJĄ ZŁO SPOŁECZNO-EKONOMICZNE, NP. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA, „KORKI” ULICZNE, WYPADKI I ICH KOSZTY, ODPADY WRAZ Z KOSZTAMI ICH USUNIĘCIA LUB UTYLIZACJI, OBEJMUJĄ ANTYDOBRA LUB ANTYUSŁUGI Z PUNKTU WIDZENIA SPOŁECZNEGO, NP. PRODUKCJA BRONI, KOSZTY WALKI ZE ZJAWISKAMI PATOLOGICZNYMI, KOSZTY PROWADZENIA WOJEN, NIE OBEJMUJĄ WARTOŚCI PRODUKCJI NA WŁASNE POTRZEBY, NIE OBEJMUJĄ WARTOSCI PRODUKCJI I DOCHODÓW SZAREJ STREFY GOSPODARCZEJ, NIE UWZGLĘDNIAJĄ ZMIAN JAKOŚCI WYTWARZANYCH DÓBR I USŁUG W STOSUNKU DO CEN W DŁUGIM OKRESIE PRZYKŁAD 3-MINUTOWA ROZMOWA TELEFONICZNA USA-EUROPA 1946 ROK – 650$ 1995 ROK – 1,8$ OBEJMUJĄ WARTOŚĆ USŁUG ADMINISTRACYJNYCH, W TYM PRZYROSTY ZATRUDNIENIA W ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ I SAMORZĄDOWEJ, TJ. WZROST BIUROKRACJI, NIE OBEJMUJĄ WIELU ISTOTNYCH ZJAWISK NIEWYMIERNYCH LUB TRUDNO WYMIERNYCH EKONOMICZNIE, MAJĄCYCH WPŁYW NA OCENĘ DOBROBYTU SPOŁECZNEGO. RYNEK PRACY LUDNOŚC W WIEKU AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ – ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ W WIEKU DEZAKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ: • MŁODOCIANI, • NIEZDOLNI DO PRACY, • RENCIŚCI I EMERYCI PRACUJĄCY/ BEZROBOTNI RYNEK PRACY ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ OBEJMUJĄ WSZYSTKICH TYCH, KTÓRZY JAKO PRACOWNICY NAJEMNI WYKONUJĄ JAKIŚ ZAWÓD LUB SĄ ZAREJESTROWANI JAKO CHCĄCY I BĘDĄCY W STANIE PODJĄĆ PRACĘ. OSOBY PRACUJĄCE WYKONUJĄ PRACĘ PRZYNOSZĄCĄ ZAROBEK LUB DOCHÓD ALBO POMAGAJĄ W PROWADZENIU RODZINNEGO GOSPODARSTWA W ROLNICTWIE LUB RODZINNEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ POZA ROLNICTWEM, NIE WYKONUJĄ PRACY (NP. Z POWODU CHOROBY, URLOPU, PRZERWY W DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU) ALE FORMALNIE MAJĄ PRACĘ. OSOBY BEZROBOTNE OSOBY NIEZATRUDNIONE I NIEWYKONUJĄCE INNEJ PRACY ZAROBKOWEJ, ZDOLNE I GOTOWE DO PODJĘCIA ZATRUDNIENIA W PEŁNYM WYMIARZE CZASU PRACY, JEŻELI: UKOŃCZYŁY 18 LAT, KOBIETA NIE UKOŃCZYŁA 60 LAT, A MĘŻCZYZNA 65 LAT. FUNKCJE ZATRUDNIENIA W GOSPODARCE: 1. EKONOMICZNA OKREŚLA WPŁYW ZATRUDNIONYCH NA WZROST PRODUKTU GLOBALNEGO. ILOŚĆ ZATRUDNIONYCH PRZY EFEKTYWNYM ICH WYKORZYSTYWANIU W PROCESACH PRODUKCYJNYCH POMNAŻA DOBROBYT SPOŁECZNY. 2. DOCHODOWA ZATRUDNIENIE STANOWI DLA WIĘKSZOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH PODSTAWOWE ŹRÓDŁO UZYSKIWANYCH DOCHODÓW, NIEZBĘDNYCH DO ZASPOKOJENIA POTRZEB. 3. SPOŁECZNA POPRZEZ ZATRUDNIENIE NAWIĄZUJĄ SIĘ I ROZWIJAJĄ SPOŁECZNE WIĘZI MIĘDZY RÓŻNYMI GRUPAMI SPOŁECZNYMI I DOKONUJE SIĘ ROZWÓJ OSOBOWOŚCI LUDZKIEJ MIARY RYNKU PRACY Stopa aktywności zawodowej ODSETEK LUDNOŚCI W WIEKU PRODUKCYJNYM, KTÓRA PODJĘŁA DECYZJĘ O WEJŚCIU W SKŁAD ZASOBU SIŁY ROBOCZEJ Stopa bezrobocia ODSETEK SIŁY ROBOCZEJ, KTÓRA NIE MA PRACY, LECZ JEST ZAREJESTROWANA JAKO CHCĄCA I BĘDĄCA W STANIE PRACOWAĆ STOPA BEZROBOCIA= liczba bezrobotnych(U ) U 100 liczba zatrudnionych( E ) liczba bezrobotnych(U ) L STOPA BEZROBOCIA W POLSCE (W %): 1990 - 6,3 1998 – 10,4 1991 - 11,8 1999 – 11,6 1992 - 13,6 2000 – 11,8 1993 - 16,4 2001 – 15,8 1994 - 16,0 2002 – 20,0 1995 - 14,9 2003 – 20,0 1996 - 13,6 2004 – 19,0 1997 - 10,5 2005 – 17,6 STOPA BEZROBOCIA W WYBRANYCH KRAJACH (LUTY 2006R.): POLSKA – 17,0 CZECHY- 7,7 SŁOWACJA – 15,8 WŁOCHY – 7,7 GRECJA – 9,6 ESTONIA – 5,9 FRANCJA – 9,1 W.BRYTANIA – 4,9 NIEMCY – 8,9 DANIA – 4,4 HISZPANIA – 8,7 IRLANDIA – 4,3 PŁACA Płaca nominalna ilość pieniędzy otrzymywana za wykonywaną pracę Płaca realna =Płaca nominalna (W)/Poziom cen (P) 1. FIRMY ZGŁASZAJĄCE OFERTY PRACY DOTYCZĄCE OKREŚLONEGO POZIOMU PŁAC TWORZĄ POPYT NA PRACĘ (odwrotna zależność między płacą realną, a wielkością zatrudnienia w danym okresie ceteris paribus ) KRZYWA POPYTU NA PRACĘ - INFORMUJE ILU PRACOWNIKÓW FIRMA ZATRUDNI PRZY KAŻDYM POZIOMIE PŁACY REALNEJ W/P PŁACA REALNA LD LD LD2 –WZROST POPYTU NA PRACE LD LD1 –SPADEK POPYTU NA PRACE LD2 LD1 ZATRUDNIENIE L W krótkim okresie popyt na pracę zależy od: popytu na dobra i usługi, wydajności pracy zatrudnionych pracowników. W długim okresie popyt na pracę zależy od: cen czynników wytwórczych, alternatywnych technik wytwarzania. W/P PŁACA REALNA A B –WZROST WIELKOŚCI POPYTU NA PRACE B A –SPADEK WIELKOŚCI POPYTU NA PRACE A B LD L0 L1 ZATRUDNIENIE L Wielkość popytu na pracę zależy od poziomu płacy realnej Przy wyższym poziomie płac, firmy zatrudniać będą mniej pracowników niż przy niższym poziomie płacy realnej 2. PRACOBIORCY ZATRUDNIENI NA DANYCH WARUNKACH PŁACOWYCH TWORZĄ PODAŻ PRACY(stanowi dodatnią zależność między poziomem płac realnych a liczbą pracowników w danym okresie ceteris paribus) KRZYWA PODAŻY NA PRACĘ – INFORMUJE ZA JAKĄ CENĘ OKREŚLONA ILOŚC LUDZI JEST SKŁONNA PODJĄC PRACĘ. W/P PŁACA REALNA LF LF2 – SPADEK PODAŻY PRACY LF LF1 – WZROST PODAŻY PRACY LF2 LF LF1 ZATRUDNIENIE L Podaż pracy zależy od: PRZEPISÓW PRAWA PRACY CZYNNIKÓW EKONOMICZNYCH (NP.PŁAC, PODATKÓW, CEN TOWARÓW I USŁUG) CZYNNIKÓW SOCJOLOGICZNYCH (NP. PREFERENCJE W ZAKRESIE CZASU WOLNEGO I CZASU PRACY) CZYNNIKÓW DEMOGRAFICZNYCH (NP. PRZYROST LUDNOŚCI, LICZBA ZWAIERANYCH MAŁŻEŃSTW, LICZBA ROZWODÓW.) W/P PŁACA REALNA A B – WZROST WIELKOŚCI PODAŻY PRACY B A – SPADEK WIELKOŚCI PODAŻY PRACY LF B A L0 L1 ZATRUDNIENIE L Wielkość podaży pracy zależy od: stawek płac realnych, kosztów alternatywnych czasu wolnego. Równowaga rynkowa WIELKOŚĆ PODAŻY PRACY = WIELKOŚĆ POPYTU NA PRACĘ Płaca równowagi poziom płacy, przy której wszyscy, którzy akceptują daną płacę znaleźli zatrudnienie Ilość równowagi poziom zatrudnienia, do którego będzie zmierzał rynek i na poziomie którego pozostanie, jeżeli w jego otoczeniu nic się nie zmieni. KLASYCZNE UJĘCIE RYNKU PRACY BEZROBOCIE NIE ISTNIEJE W GOSPODARCE WOLNORYNKOWEJ, PODSTAWĄ DO USTALENIA SIĘ PEŁNEGO ZATRUDNIENIA SĄ ZASADY POSTĘPOWANIA PRACODAWCÓW I PRACOBIORCÓW. DECYZJE PRACODOWCÓW DOTYCZĄCE WIELKOŚCI POPYTU NA PRACĘ ZALEŻĄ PRZEDE WSZYSTKIM OD WYSOKOŚCI PŁAC REALNYCH (IM WYŻSZE PŁACE TYM WIELKOŚĆ POPYTU NIŻSZA). DECYZJE PRACOBIORCÓW TEŻ ZALEŻĄ OD WYSOKOSCI PŁAC REALNYCH (IM WYŻSZY POZIOM PŁAC REALNYCH TYM WYŻSZA WIELKOŚĆ PODAŻY). ZMIANY WIELKOŚCI PŁAC REALNYCH ZAPEWNIAJĄ RÓWNOWAGĘ PRZY PEŁNYM ZATRUDNIENIU. W/P PŁACA REALNA W/P1 B A E W/P1 LF LD L0 L1 ZATRUDNIENIE L JEŻELI PŁACE REALNE UKSZTAŁTUJĄ SIĘ NA POZIOMIE W/P1 TO NADWYŻKA WIELKOŚCI PODAŻY PRACY NAD WIELKOŚCIĄ POPYTU NA PRACĘ ORAZ KONKURECNJA MIĘDZY ZATRUDNIONYMI SPOWODOWAŁABY OBNIŻENIE PŁAC REALNYCH I RÓWNOWAGA PRZY PEŁNYM ZATRUDNIENIU ZOSTAŁABY PRZYWRÓCONA. WYSTĘPUJE TENDENCJA DO USTALANIA SIĘ WIELKOSCI PŁAC REALNYCH NA TAKIM POZIOMIE, PRZY KTÓRYM RYNEK PRACY ZNAJDUJE SIĘ W RÓWNOWADZE. ZJAWISKO BEZROBOCIA WYNIKA Z OGRANICZEŃ W SWOBODZIE DZIAŁANIA MECHANIZMÓW RYNKOWYCH NA RYNKU PRACY (NP.. USZTYWNIANIE PŁAC WSKUTEK POSTĘPOWANIA ZWIAZKÓW ZAWODOWYCH OPIERAJĄCYCH SIĘ OBNIŻANIU PŁAC). Teoria naturalnej stopy bezrobocia (M. Friedmana i E. Phelpsa) na rynku pracy istnieje tendencja do ustalania równowagi, ale w stanie równowagi może występować bezrobocie naturalne BEZROBOCIE NATURALNE STAN ODPOWIADAJĄCY RÓWNOWADZE NA RYNKU PRACY, WYNIKAJĄCY Z ISTNIENIA OGRANICZEŃ I NIEDOSKONAŁOŚCI W FUNKCJONOWANIU RYNKU PRACY. BEZROBOCIE FRYKCYJNE + BEZROBOCIE STRUKTURALNE Uzasadnienie neoklasyczne bezrobocia, opiera się na funkcjonowaniu doskonałego rynku pracy, który odznacza się następującymi cechami: pracodawcy oraz pracownicy dążą do maksymalizacji swych korzyści, rynek jest przejrzysty a tym samym pracodawcy i pracownicy mają równy i pełny dostęp do informacji o rynku pracy, warunki pracy i płacy są doskonale elastyczne, co zapewnia równowagę na rynku pracy, występuje nieograniczona mobilność siły roboczej, płaca jest ceną pracy, której wysokość jest ukształtowana przez wzajemne oddziaływanie popytu i podaży pracy. KEYNESOWSKIE UJĘCIE RYNKU PRACY pomimo działania mechanizmów rynkowych, na rynku pracy nie występuje tendencja do zachowania równowagi, gdyż popyt na pracę utrzymuje się na niższym poziomie od jej podaży. Powodem bezrobocia jest niedostateczna wielkość popytu na towary. ZAŁOŻENIE MODELU: WIELKOŚĆ PODAŻY PRACY JEST STAŁA I NIE ZALEŻY OD POZIOMU PŁAC REALNYCH (PIONOWE POŁOŻENIE KRZYWEJ LF), W/P PŁACA REALNA LF A W/P0 E LD L1 L0 ZATRUDNIENIE L PRODUCENCI NIE MAJĄ TRUDNOŚCI ZE SPRZEDAŻĄ TOWARÓW ZGŁASZANA PRZEZ NICH WIELKOŚĆ POPYTU NA PRACĘ JEST UZALEŻNIONA OD POZIOMU PŁAC REALNYCH, JEŻELI WYSOKOŚĆ PŁAC KSZTAŁTUJE SIĘ NA POZIOMIE W/P0 WIELKOŚĆ PODAŻY BĘDZIE WYNOSIŁA LO I BĘDZIE RÓWNA WIELKOSCI POPYTU NA PRACĘ. WIELKOŚĆ POPYTU NA TOWARY JEST NIEWYSTARCZAJĄCA A ZATRUDNIENIE JEST WYMAGANE TYLKO NA POZIOMIE L1, KRZYWA POPYTU NA PRACĘ BĘDZIE PRZEDSTAWIONA JAKO KRZYWA LD ZŁAMANA PIONOWO KU DOŁOWI W PUNKCIE A, NA RYNKU PRACY WYSTĄPI BEZROBOCIE O ROZMIARACH L0-L1, BEZROBOCIE TO WYNIKA Z NIEDOSTATECZNEJ WIELKOSCI POPYTU NA TOWARY, MA CHARAKTER PRZYMUSOWY. PRZYCZYNY BEZROBOCIA NASTĘPSTWA PROCESÓW RESTRUKTURYZACYJNYCH W GOSPODARCE, SZCZEGÓLNIE W PRZEMYŚLE, TRANSPORCIE, HANDLU I ROLNICTWIE. ZJAWISKO „SZOKU MAKROEKONOMICZNEGO” DUŻY PRZYROST OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM, JAKO NASTĘPSTWO WYŻU DEMOGRAFICZNEGO UTRWALENIE SZTYWNOŚCI KODEKSU PRACY Z DUŻYMI UPRAWNIENIAMI DLA PRACOWNIKÓW MAŁA MOBILNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA OSÓB POSZUKUJĄCYCH PRACĘ RODZAJE BEZROBOCIA 1. Bezrobocie frykcyjne (ł. frictio - tarcie), przejściowe JEST REZULTATEM RUCHU ZATRUDNIONYCH NA RYNKU PRACY. 2. Bezrobocie naturalne ODNOSI SIĘ DO OSÓB, KTÓRE PRZY DANYM POZIOMIE PŁAC REALNYCH NIE SĄ ZAINTERESOWANE PODJĘCIEM PRACY. 3. Bezrobocie ukryte (utajone) WYSTĘPUJE, GDY NIE WSZYSCY BEZROBOTNI REJESTRUJĄ SIĘ, PRACUJĄ W NIEPEŁNYM WYMIARZE CZASU PRACY, OKAZJONALNIE (DORYWCZO). 4. Bezrobocie klasyczne WYSTĘPUJE WÓWCZAS, GDY PŁACE UTRZYMUJĄ SIĘ NA WYSOKIM POZIOMIE, NIE RÓWNOWAŻĄC POPYTU NA PRACĘ Z JEJ PODAŻĄ. WYSOKOŚĆ PŁAC JEST UKSZTAŁTOWANA POWYŻEJ RÓWNOWAGI RYNKOWEJ. 5. Bezrobocie strukturalne JEST NASTĘPSTWEM NIEADEKWATNOŚCI STRUKTURY PODAŻY SIŁY ROBOCZEJ I POPYTU NA PRACĘ W DANEJ GOSPODARCE. KWALIFIKACJE PODAŻOWE SĄ NIEDOSTOSOWANE DO KWALIFIKACYJNEGO POŻĄDANIA POPYTOWEGO. 6. Bezrobocie technologiczne JEST ODMIANĄ BEZROBOCIA STRUKTURALNEGO. WYNIKA Z WDRAŻANEGO EWOLUCYJNIE POSTĘPU TECHNICZNEGO, MECHANIZACJI I AUTOMATYZACJI PROCESÓW WYTWÓRCZYCH, KTÓRE MAJĄ CHARAKTER PRACOOSZCZĘDNY. WYSTĘPUJE GDY TEMPO WZROSTU GOSPODARCZEGO JEST NISKIE LUB GDY WYSTĘPUJE NISKA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI NARODOWEJ NA RYNKU ŚWIATOWYM, MIĘDZY INNYMI NA SKUTEK WYSOKICH CEN WYTWARZANYCH PRODUKTÓW OBCIĄŻONYCH DUŻYMI KOSZTAMI PŁACOWYMI. 7. Bezrobocie koniunkturalne, cykliczne, keynesowskie, recesyjne. WYSTĘPUJE W OKRESACH DEKONIUNKTUR, NIEDOSTATECZNEGO POPYTU I SPADKU WIELKOŚCI PRODUKCJI, CO POCIĄGA ZA SOBĄ REDUKCJĘ ZATRUDNIENIA I WYSTĄPIENIE BEZROBOCIA, SZCZEGÓLNIE W ODNIESIENIU DO NISKOKWALIFIKOWANYCH PRACOWNIKÓW. 8. Bezrobocie przymusowe, keynesowskie JEST ODMIANĄ BEZROBOCIA KONIUNKTURALNEGO. OBEJMUJE BEZROBOTNYCH GOTOWYCH PODJĄĆ PRACĘ ZA OFEROWANE NA RYNKU PRACY STAWKI PŁAC I WARUNKI ZATRUDNIENIA, NIE ZNAJDUJĄCYCH JEDNAK PRACY. 9. Bezrobocie sezonowe JEST ODMIANĄ BEZROBOCIA KONIUNKTURALNEGO. JEST EFEKTEM WAHAŃ AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ W RÓŻNYCH PORACH ROKU, SPOWODOWANYCH ZMIANĄ WARUNKÓW KLIMATYCZNYCH. 10. Bezrobocie lokalne JEST SPOWODOWANE SZCZEGÓLNYM NASILENIEM BRAKU WOLNYCH MIEJSC PRACY W PEWNYCH MIEJSCOWOŚCIACH LUB REGIONACH. JEST CZĘSTO ELEMENTEM BEZROBOCIA SEZONOWEGO 11. Bezrobocie z wyboru NOWY RODZAJ BEZROBOCIA, CZĘŚCIOWO WYNIKAJĄCY Z DZIEDZICZENIA BEZROBOCIA PO RODZICACH I PRZYZWYCZAJENIU SIĘ DO STANU ŻYCIA W RODZINIE BEZROBOTNEJ, O NISKIM STANDARDZIE KONSUMPCJI I OGRANICZONYCH POTRZEBACH ORAZ ZADOWALANIU SIĘ UZYSKIWANĄ SKROMNĄ POMOCĄ SOCJALNĄ. 12. Bezrobocie dobrowolne BEZROBOCIE NATURALNE ORAZ BEZROBOCIE Z WYBORU SKUTKI BEZROBOCIA 1. EKONOMICZNE, Ekonomiczne skutki bezrobocia przejawiają się w: Zmniejszeniu wielkości produkcji i dochodu narodowego przez pozostawienie pracowników w dezaktywacji zawodowej, Nie uzyskanych korzyściach (dochodach) z tytułu pozostawania w bezczynności obiektów, maszyn i urządzeń z nieobsadzonymi stanowiskami pracy. Wyposażenie pozostające w bezczynnościach emituje koszty amortyzacji, dozoru i konserwacji, Obniżonym popycie na środki konsumpcji, co nie skłania do inwestowania i przyczynia się do zjawisk recesyjnych wywołujących lawinę negatywnych następstw ekonomicznych. Wzroście wydatków budżetowych na finansowanie zasiłków i świadczeń dla bezrobotnych 2. SPOŁECZNE, PRZEJAWIAJĄ SIĘ W KREACJI UBÓSTWA MATERIALNEGO I KULTUROWO – CYWILIZACYJNEGO BEZROBOTNYCH, W TYM M.IN.: SPADKU STANDARDU ŻYCIA. 3. POLITYCZNE. PRZEJAWIAJĄ SIĘ W NARASTAJĄCEJ FRUSTRACJI BEZROBOTNYCH I ICH RODZIN. DOCHODZI DO MASOWYCH STRAJKÓW, WANDALIZACJI ZACHOWAŃ, WYSTĄPIEŃ ANTYPAŃSTWOWYCH PRZECIWKO PORZĄDKOWI SPOŁECZNEMU, POLITYCZNEMU I GOSPODARCZEMU, ŁĄCZNIE Z PRÓBAMI OBALENIA ISTNIEJĄCEJ WŁADZY. PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY PIENIĄDZ POWSZECHNIE AKCEPTOWANY TOWAR, ZA POMOCĄ KTÓREGO DOKONUJEMY PŁATNOŚCI ZA DOSTARCZONE DOBRA I WYWIĄZUJEMY SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ. GOSPODARKA TOWAROWA(BARTEROWA) WYMIANA TOWAR ZA TOWAR PIENIĄDZ KRUSZCOWY POCZĄTKOWO MIAŁ FORMĘ SZTAB, PÓŹNIEJ MONET SREBRO, BRĄZ, MIEDŹ, ZŁOTO SYSTEMY PIENIĘŻNE BIMETALIZM - ŚRODKIEM PŁATNICZYM BYŁO ZŁOTO I SREBRO MONOMETALIZM - ŚRODKIEM PŁATNICZYM BYŁO ZŁOTO FUNKCJE PIENIĄDZA: 1. FUNKCJE PIERWOTNE: funkcja jednostki wartości (PIENIĄDZ PEŁNI FUNKCJĘ STANDARDOWEJ JEDNOSTKI MIARY ZA POMOCĄ KTÓREJ WYRAŻONE SĄ CENY, PŁACE, KURSY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH). funkcja środka wymiany (WYMAGA ABY PIENIĄDZ BYŁ POWSZECHNIE AKCEPTOWANY. WYSTĘPUJE PRZY TRANSAKCJACH KUPNA I SPRZEDAŻY). 2. FUNKCJE WTÓRNE: funkcja jednostki odroczonych płatności (DOTYCZY NP. SYTUACJI KORZYSTANIA Z KREDYTU. SUMA, KTÓRĄ MAMY ZWRÓCIĆ PO KILKU LATACH JEST OBLICZONA W OKREŚLONYCH JEDNOSTKACH PIENIĘŻNYCH). funkcja tezauryzacji (WYKORZYSTANIE PIENIĄDZA DO ZAKUPÓW W PRZYSZŁOŚCI. W POSTACI GOTÓWKOWEJ PIENIĄDZ NIE JEST OPROCENTOWANY CO SPRAWIA, ŻE WARTOŚĆ REALNA PIENIĘDZY W CZASIE OBNIŻA SIĘ WRAZ ZE STOPĄ INFLACJI). RODZAJE PIENIĄDZA: 1. PIENIĄDZ SYMBOLICZNY ŚRODEK PŁATNICZY, KTÓREGO WARTOŚĆ (LUB SIŁA NABYWCZA) PRZEWYŻSZA KOSZT JEGO WYTWORZENIA 2. PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY (żyrowy, bankowy) ŚRODEK WYMIANY, KTÓREGO PODSTAWĄ JEST WIERZYTELNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA PRYWATNEGO LUB OSOBY FIZYCZNEJ 3. PIENIĄDZ SENSU STRICTO GOTÓWKA I WKŁADY NA ŻĄDANIE 4. PIENIĄDZ SENSU LARGO WKŁADY TERMINOWE, BONY SKARBOWE, OBLIGACJE I. POPYT NA PIENIĄDZ L M P L – popyt na pieniądz M – podaż pieniądza w ujęciu nominalnym P – poziom cen. DETERMINANTY POPYTU NA PIENIĄDZ 1. Motyw transakcyjny (wynika z braku synchronizacji dochodów i wydatków w czasie) a) M P T V wynik przekształceń równania I. Fishera M x V = P x T V- szybkość obiegu pieniądza, T – ilość towarów biorąca udział w transakcjach b) M tc Yr P 2r równanie W. Baumola i J. Tobina tc – techniczny koszt transformacji Yr – produkt krajowy/narodowy brutto w ujęciu realnym PRZYCZYNY ZMIAN WELKOŚCI POPYTU NA PIENIĄDZ WG S. GOLDFELDA: ZMIANA REALNEGO DOCHODU OSOBISTEGO.WYŻSZE DOCHODY OZNACZAJĄ WYŻSZE ZAKUPY A ZATEM WZRASTA POPYT NA PIENIĄDZ W UJĘCIU REALNYM. ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ. WZROST STÓP PROCENTOWYCH ZWIĘKSZA KOSZT ALTERNATYWNY UTRZYMANIA PIENIADZA I OGRANICZA POPYT NA PIENIĄDZ. ZMIANY POZIOMU CEN. WZROST POZIOMU CEN ZWIĘKSZA POPYT NA NOMINALNE ZASOBY PIENIĄDZA. ZMIANY TECHNICZNEGO KOSZTU TRANSFORMACJI. JEŻELI WZROŚNIE TECHNICZNY KOSZT TRANSFORMACJI, TO OBLIGACJE RZADZIEJ BĘDĄ ZAMIENIANE NA GOTÓWKĘ. 2. Motyw przezorności (polega na tym, że decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na wypadek pojawienia się w przyszłości nieprzewidzianych wydatków) M=kxPxy (równanie A. Marshalla i A. Pigou - szkoła Cambridge) k – wskaźnik zapotrzebowania na pieniądz: y – realny dochód narodowy k 1 V Y – nominalny dochód narodowy Y = P x y 3. Motyw portfelowy (pieniądz jako aktyw łatwo zbywalny i stosunkowo bezpieczny warto posiadać obok innych aktywów) 4. Spekulacyjny popyt na pieniądz (oparty jest na dążeniu do posiadania pieniądza w sytuacji przewidywanych spadków cen innych aktywów i przyszłych zysków) Popyt na pieniądza z tytułu wszystkich motywów (wg Keynesa) M = M1 + M2 = L1 (Y) + L2 (r) M1 – popyt na pieniądz z motywu transakcyjnego, przezornościowego i portfelowego, M2 – popyt na pieniądz spekulacyjny II. PODAŻ PIENIĄDZA SYSTEM BANKOWY: BANK CENTRALNY podmiot rynkowy decydujący o wielkości podaży pieniądza FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO: 1. Bank banków udziela pożyczki innym bankom i prowadzi ich rachunki. 2. Emituje banknoty (bije monety, drukuje banknoty, emituje i skupuje obligacje skarbowe). 3. Obsługuje skarb państwa (zarządza długiem państwa, przechowuje jego wkłady, prowadzi rachunki rządowe i przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą). 4. jest centrum walutowym kraju – decyduje o zasobach złota i walut zagranicznych. 5. Wykonuje czynności administracyjne. BANKI KOMERCYJNE instytucje działające dla zysku, które prowadzą: a) operacje bierne, b) operacje czynne. AGREGATY PIENIĘŻNE M0 – baza monetarna (ilość pieniądza banku centralnego) składa się z: rezerw minimalnych wg aktualnej lub minimalnej stopy rezerw (wkłady obowiązkowe banków komercyjnych w BC), rezerw nadwyżkowych (wkłady dobrowolne banków komercyjnych w BC), obiegu pieniądza gotówkowego (zasoby gotówkowe banków komercyjnych, firm, gosp. dom. instytucji publicznych). M0 = baza monetarna = pieniądz wielkiej mocy= ilość pieniądza w obiegu bankowym i pozabankowym M0 = Dg + Cu lub M0 = Re + Cu Re- rezerwy obowiązkowe, Dg – depozyt gotówkowy, Cu – gotówka w obiegu pozabankowym. M1 = M0 + wkłady a’vista M1 = M0 + Db lub M1 = D + Cu D –depozyty, Db – depozyty bezgotówkowe. M2 = M1 + wkłady terminowe M3 = M2 + wkłady oszczędnościowe terminowe M4 = M3 + inne papiery wartościowe KREACJA PIENIĄDZA 1. BANKI KOMERCYJNE re Re D re – stopa rezerw obowiązkowych Re – rezerwy gotówkowe banku komercyjnego D – wkłady na żądanie Rezerwy nadwyżkowe = 1 – re Poziom zmiany podaży całego systemu bankowego (mnożnik kreacji pieniądza) qb 1 re 2. CAŁY SYSTEM GOSPODARCZY mnożnik bazy monetarnej mm M 1 cu 1 M 0 cu re M1 – podaż pieniądza cu M0 – baza monetarna cu – współczynnik popytu na gotówkę Cu D RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĘŻNYM M LB BS P D L - wielkość popytu na realne zasoby pieniądza Bd- wielkość popytu na papiery wartościowe w ujęciu realnym Bs- realna podaż papierów wartościowych, M – ilość pieniądza w obiegu INFLACJA INFLACJA - trwały wzrost przeciętnego lub ogólnego poziomu cen DEFLACJA - spadek ogólnego poziomu cen w określonym czasie BEZPOŚREDNIE MARY ZMIAN OGÓLNEGO POZIOMU CEN CPI - Indeks cen konsumpcyjnych- koszt nabycia określonego „koszyka” dóbr PPI - Indeks cen produkcyjnych-zmiany cen hurtowych podstawowych surowców i dóbr zaopatrzeniowych. POŚREDNIE MARY ZMIAN OGÓLNEGO POZIOMU CEN deflatorPKB nominalnyPKB 100 realnyPKB STOPA INFLACJI P P π 1 0 100 P 0 P1- poziom cen w okresie badanym P0 – poziom cen w okresie bazowym TEMPO WZROSTU PŁAC w w 0 q 1 w w 0 w1- poziom płacy nominalnej w okresie badanym w0-poziom płacy nominalnej w okresie bazowym KLASYFIKACJI INFLACJI 1. Podział według tempa inflacji: inflacja pełzająca - roczny wzrost cen jest jednocyfrowy, poniżej 10%. inflacja krocząca (stąpająca, biegnąca) - przejawia tendencje do wymykania się spod kontroli i ma przyspieszone tempo. Roczny wzrost cen mieści się w przedziale od 5 do 10%. Jest więc odmianą inflacji pełzającej z górnym jej poziomem procentowym, a faktycznie najniższym dwucyfrowym (10%), inflacja galopująca mieści się w przedziale od 10 do 15% miesięcznie a w skali roku od kilkunastu do prawie 200%. Jest już niekontrolowana, megainflacja przejawia się wzrostami miesięcznymi cen w przedziale 15-50% przez kilka kolejnych miesięcy, rzadziej przez kilkanaście miesięcy. W stosunku rocznym stopa inflacji może przekroczyć 600%. Jest już całkowicie niekontrolowana, gwałtownie obniża standard życia większości ludności, hiperinflacja przekracza 50% stopę miesięczną a w skali roku może osiągać poziomy astronomiczne, kilku lub kilkunastu tysięcy procent. Zwana jest również inflacją histeryczną lub szalejącą. Jest całkowicie niekontrolowana i żywiołowa. Charakteryzuje się dużą ekspansją emisji pieniędzy i wysokim wzrostem prędkości obiegu pieniądza. 2. Podział według czynników powodujących inflację: A. inflacja egzogeniczna: inflacja importowa - na rynku międzynarodowym ceny dóbr rosną i są przenoszone do kraju importera, który drożej płaci za dobra. Wzrastają tym samym ceny krajowe, inflacja eksportowa - wzrasta popyt na produkty krajowe za granicą, dzięki czemu można je eksportować w większych ilościach oraz po wyższych cenach, producenci podnoszą ceny krajowe do poziomów uzyskiwanych w eksporcie. inflacja endogeniczna - przyczyną może być niewłaściwa struktura produkcji krajowej, zmowa monopolistyczna prowadząca do wzrostu cen, nieurodzaj powodujący wzrost cen produktów rolnych, kataklizm, wywołujący zniszczenia w majątku narodowym. PRZYCZYNY INFLACJI: 1. Inflacja popytowa (inflacja nabywców) - jej przyczyną jest ciągły wzrost globalnego popytu, wyprzedzający wzrost możliwości podażowych gospodarki. Równowagę pomiędzy popytem a niezadowalającą podażą przywraca wzrost cen: inflacja budżetowa jest spowodowana nadmiernymi wydatkami budżetowymi na pomoc publiczną i świadczenia socjalne. Powstający deficyt budżetowy jest pokrywany dodatkową emisją pustego pieniądza lub papierów wartościowych (obligacji), sprzedawanych na rynku krajowym i międzynarodowym bez stosownego pokrycia w produkcji dóbr i usług, inflacja kredytowa jest powodowana przez bank centralny, w przypadku utrzymywania stóp procentowych na zbyt niskim poziomie. Powoduje to nadmierne kredytowanie popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego w stosunku do możliwości podażowych gospodarki narodowej, nierównowagę popytowopodażową i równoważący wzrost cen. 2. Inflacja podażowa (kosztowa) - przyczyną jest wzrost kosztów produkcji. Koszty produkcji mogą rosnąć na skutek wyższego wzrostu płac od wzrostu wydajności pracy, wprowadzania kosztotwórczych technologii proekologicznych, wzrostu kosztów pozyskiwania zasobów naturalnych, wzrostu kosztów podatkowych i parapodatkowych. SKUTKI INFLACJI Inflacja wywołuje iluzję pieniężną. Inflacja zniekształca informacyjną funkcję cen. Inflacja wywołuje spadek popytu na pieniądze i ucieczkę od pieniędzy (powstaje koszt zdzieranych zelówek). Inflacja powoduje wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej, tzw. kosztów zmienianych jadłospisów. Inflacja, szczególnie gdy jej poziom jest wyższy niż za granicą pogarsza terms of trade. Inflacja powoduje nieprawidłową redystrybucję dochodów. Inflacja powoduje utratę przez rząd zaufania społecznego. Zadanie 1 z 2010-12-17 Zakładamy, że w danej gospodarce działa n – banków komercyjnych. Do banku 1 – go wpłacono gotówkę w wysokości 2 tyś.j.p. jako wkład na żądanie. Stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10% a środki pieniężne z udzielonych kredytów są lokowane w kolejnych bankach. a.) uzupełnij podaną tabelę ukazującą mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. b.) Ile pieniądza wykreuję 30 banków. c.) Ile pieniądza wykreuję cały system bankowy. Banki Rezerwy Depozyty ( j.p ) Kredyty ( j.p ) obowiązkowe ( j.p ) (Re) Bank 1 2000 1800 200 a) Bank 2 1800 1620 180 b) Bank 3 1620 1458 162 c) Bank 4 1458 1312,2 145,8 d) Bank 5 1312,2 1180,98 131,22 a) Re = re * D Re = 0,1 * 2000 = 200 b) Re = re * D Re = 0,1 * 1800 = 180 c) Re = re * D Re = 0,1 * 1620 = 162 d) Re = re * D Re = 0,1 * 1458 = 145,8 B.) 1 – (1 – re)n/ re * D ( depozyt początkowy ) = 1 – (1-0,1)30/0,1 * 2000 = 17*152,205 C.) qb = 1/re = 1/10 = 10 10 * 2000 = 20000 20000 – 2000 = 18000 Zadanie 2 Załóżmy, że transakcyjny popytna pieniądz wynosi 10% nominalnego PKB, podaż pieniądza jest równa 500 mld.zł. a popyt spekulacyjny podany jest w tabeli. Jeżeli nPKB jest równy 4000 mld.zł. to ile wyniesie stopa procentowa równoważące rynek pieniężny. Stopa procentowa ( % ) Popyt spekulacyjny (mld zł) 10 50 9 100 8 150 7 200 6 250 5 300 4 350 3 400 Popyt transakcyjny = 10% * 4000 = 400 mld.zł Podaż pieniądza = 500 mld.zł Popyt transakcyjny + popyt spekulacyjny = Podaż 400 + popyt spekulacyjny = 500 – 400 = 100 mld.zł Odpowiedź: Stopa procentowa równoważąca rynek wynosi 9%.
