Biologia -wymagania na oceny
advertisement
Zakres wymagań z biologii w I klasie Liceum Ogólnokształcącego w Miechowie /poziom rozszerzony/ Zakres wymagań na ocenę dopuszczającą i dostateczną: Dodatkowe wymagania na ocenę dobrą i bardzo dobrą: Różnorodność życia – najprostsze formy 1. Biologia – opowieść o fenomenie życia Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: wymienić cechy istot żywych i czynności życiowe organizmów żywych wymienić specjalistyczne dyscypliny w obrębie nauk przyrodniczych i biologii określić przedmiot badań biologii wyjaśnić dlaczego znajomość matematyki, chemii, fizyki i geografii wyliczyć kolejne poziomy organizacji materii żywej jest niezbędna biologom porównać cechy materii ożywionej i nieożywionej wymienić rodzaje preparatów mikroskopowych ocenić przydatność nauk biologicznych w medycynie charakteryzować obraz mikroskopowy wymienić cechy prawidłowo prowadzonej obserwacji i doświadczenia zaplanować i przeprowadzić obserwację makroskopową i wymienić części optyczne i mechaniczne mikroskopu optycznego mikroskopową, doświadczenie oraz dokumentować ich wyniki obliczyć powiększenie mikroskopu optycznego charakteryzować i porównać systemy sztuczne i naturalne przygotować świeży preparat mikroskopowy wymienić metody badania rozwoju życia na Ziemi korzystać z mikroskopu i zestawu do mikroskopowania oraz dokumentować wyniki obserwacji definiować termin: gatunek biologiczny określić zadania systematyki i taksonomii wymienić we właściwej kolejności główne taksony systematyczne wyjaśnić co jest podstawą współczesnego systemu klasyfikacji organizmów 2. Procaryota – organizmy bezjądrowe Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: wymienić cechy komórki prokariotycznej przeprowadzić obserwację mikroskopową bakterii, wynik obserwacji udokumentować rysunkiem omówić środowiska życia i formy morfologiczne bakterii wytłumaczyć zasadność stosowania olejku immersyjnego w trakcie porównać budowę bakterii cudzo- i samożywnej obserwacji mikroskopowej bakterii analizować czynności życiowe prokariotów zilustrować w postaci zapisu chemicznego przebieg reakcji: określić sposoby odżywiania się i oddychania bakterii fotosyntezy, fermentacji, spalania biologicznego podać przykłady chorób bakteryjnych porównać sposoby oddychania bakterii i ocenić jego znaczenie dla wyszukać w materiałach drukowanych lub multimedialnych nazwy środowiska i gospodarki człowieka jednostek chorobowych wywoływanych przez bakterie i je omówić podział systematyczny prokariotów charakteryzować 3. Wirusy – bezkomórkowe formy życia Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: omówić budowę wirionu porównać cykle rozwojowe wirusów: lityczny i lizogeniczny wymienić główne drogi zakażenia HIV charakteryzować bezkomórkowe czynniki chorobotwórcze: woroidy, priony podać przykłady chorób wirusowych roślin, zwierząt i ludzi analizować różne poglądy na temat pochodzenia wirusów omówić źródła oraz drogi zakażeń wirusowych analizować przebieg infekcji wirusowej uporządkować etapy infekcji wirusowej przedstawić graficznie budowę wirusów 4. Protisty – najprostsze organizmy eukariotyczne Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: omówić środowisko życia i morfologię wybranych przedstawicieli analizować zależności między budową, środowiskiem życia i protistów czynnościami życiowymi protistów wymienić charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do królestwa porównać budowę oraz realizację funkcji życiowych pomiędzy liniami protistów rozwojowymi protistów wymienić podstawowe funkcje życiowe protistów klasyfikować podstawowe gatunki protistów według przynależności systematycznej wyliczyć sposoby odżywiania się protistów analizować cykl rozwojowy zarodźca malarii wyjaśnić główne założenia teorii endosymbiozy planować i prowadzić hodowlę pierwotniaków omówić podstawowy model przemiany pokoleń wyjaśnić, co to jest gamia oraz wymienić rodzaje gamii u protistów podać przykład chorób wywołanych przez pierwotniaki, wymienić źródła oraz drogi zakażeń identyfikować pospolite gatunki należące do protistów charakteryzować główne grupy protistów Elementy botaniki 5. Rośliny zielone – samożywne lądowe tkankowce Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: definiować pojęcia: telom, linia rozwojowa wyjaśnić, w jaki sposób za pomocą teorii telomowej tłumaczy się pochodzenie organów roślinnych wymieniać rodzaje organów roślinnych analizować przebieg ewolucji głównych szczepów roślinnych podać przykłady adaptacji morfologicznej i anatomicznej roślin do życia w warunkach środowiska lądowego analizować warunki panujące na lądzie i porównywać je z warunkami środowiska wodnego 6. Mszaki – rośliny z przewagą gametofitu Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: omówić środowisko i wymagania życiowe mszaków porównać budowę morfologiczną i anatomiczną gametofitu i sporofitu mszaków charakteryzować budowę morfologiczną i anatomiczną mszaków analizować pochodzenie mszaków analizować cykl rozwojowy mszaków narysować schemat cyklu życiowego mchu podać systematykę mszaków 7. Tkanki roślinne Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: zdefiniować termin: tkanka wyjaśnić związek budowy tkanek roślinnych z pełnionymi funkcjami omówić lokalizację, budowę oraz funkcje tkanek roślinnych wykazać podobieństwa funkcjonalne tkanek roślinnych i zwierzęcych (na przykładzie człowieka) rozróżnić pod mikroskopem (na rysunku, schemacie) poszczególne tkanki roślinne klasyfikować tkanki roślinne wg kryterium pochodzenia lub funkcji 8. Paprotniki – zbiorcza grupa życiowa roślin naczyniowych wytwarzających zarodniki Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: wymienić główne linie rozwojowe paprotników wyjaśnić pochodzenie paprotników rozpoznawać pospolite gatunki paprotników porównać budowę sporofitu i gametofitu omówić środowisko i wymagania życiowe paprotników wykazać odrębność paprotników od mszaków charakteryzować budowę morfologiczną i anatomiczną paprotników porównać cykl rozwojowy paprotników jednako- i różnozarodnikowych wyjaśnić przebieg cyklu życiowego paproci jednako i różnozarodnikowych przedstawić graficznie przemianę pokoleń paprotników jednako- i wyjaśnić rolę paprotników w powstawaniu złóż węgla różnozarodnikowych wymienić i rozróżnić pospolite i chronione gatunki paprotników 9. Nasienne – dominująca współcześnie grupa roślin naczyniowych Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: wymienić główne linie rozwojowe nasiennych podać przykłady metamorfoz korzenia, łodygi i liści wymienić rodzaje i omówić funkcje organów roślinnych wyjaśnić pochodzenie nasiennych omówić typy systemów korzeniowych, łodyg, liści i ulistnienia porównać pierwotną i wtórną budowę korzenia rozpoznawać pospolite gatunki nasiennych porównać budowę kwiatów roślin wiatro- i owadopylnych omówić środowisko i wymagania życiowe nasiennych porównać cykl rozwojowy roślin nago- i okrytonasiennych analizować budowę morfologiczną i anatomiczną korzenia, łodygi i liścia wykonać narys kwiatu definiować pojęcia: kwiat, kwiatostan, zapylenie, zapłodnienie, zalążek, porównać przemianę pokoleń paprotników różnozarodnikowych i woreczek zalążkowy, łagiewka pyłkowa, pyłek, bielmo pierwotne i wtórne, roślin nagozalążkowych nasienie, owoc, jednopienność, dwupienność, obupłciowość, podać przykłady gatunków należących do poszczególnych form samozapylenie, zapylenie krzyżowe ekologicznych przedstawić budowę kwiatów roślin nasiennych uzasadnić konieczność prawnej ochrony roślin nasiennych omówić cykl rozwojowy roślin nago- i okrytonasiennych omówić budowę nasienia i sposoby rozprzestrzenienia się roślin nasiennych klasyfikować kwiatostany, owoce i nasiona planować i przeprowadzać badanie siły kiełkowania nasion określić warunki kiełkowania nasion analizować mechanizm powstawania i budowę nasienia i owocu wymienić i omówić wybrane formy ekologiczne roślin nasiennych wymienić i rozróżnić gatunki prawnie chronione oznaczać wg klucza pospolite gatunki roślin nago- i okrytonasiennych 10. Grzyby – cudzożywne, zasadniczo lądowe organizmy beztkankowe Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: omówić specyficzne cechy królestwa grzybów wyliczyć typy królestwa grzybów i je charakteryzować definiować pojęcie: plecha, strzępka, plektenchyma, mikoryza założyć, prowadzić oraz dokumentować hodowlę grzybów pleśniowych opisać środowisko i wymagania życiowe grzybów uzasadnić słuszność wyodrębnienia królestwa grzybów wymienić podstawowe funkcje życiowe grzybów zorganizować i prowadzić badania zanieczyszczenia powietrza z klasyfikować zarodniki użyciem skali porostowej podać przykłady wykorzystania grzybów ocenić biocenotyczne znaczenie porostów jako organizmów wymienić i rozróżnić gatunki grzybów trujących pionirskich wymienić i rozróżnić gatunki grzybów prawnie chronionych wyjaśnić zasady prawidłowego zbioru grzybów analizować rolę grzybów w procesie krążenia materii w przyrodzie omówić środowisko i tryb życia porostów wymienić i rozróżnić gatunki prawnie chronione analizować budowę morfologiczną i anatomiczną porostów Elementy zoologii 11. Zwierzęta – heterotroficzne organizmy tkankowe Uczeń potrafi: wyliczyć typy królestwa zwierząt analizować schemat rozwoju zarodkowego zwierząt wyjaśnić na czym polegają procesy bruzdkowania, gastrulacji i organogenezy określić, z którego listka zarodkowego wykształcają się wybrane tkanki i narządy dobrać przykłady zwierząt ilustrujące główne linie rozwoju ewolucyjnego 12. Gąbki – zwierzęta zasadniczo beztkankowe Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia gąbek wymienić i rozróżnić typy komórek występujących u gąbek analizować budowę morfologiczną i anatomiczną gąbek wyjaśnić dlaczego gąbki zaliczamy do dwuwarstwowców oraz zwierząt beztkankowych określić sposoby rozmnażania się gąbek 13. Tkanki zwierzęce Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: wyjaśnić pochodzenie zwierząt porównać rozwój zarodkowy zwierząt pierwo- i wtóroustych analizować pochodzenie zwierząt wielokomórkowych analizować drzewo rodowe ilustrujące przebieg ewolucyjny zwierząt Uczeń potrafi: porównać zasadnicze typy budowy gąbek ocenić znaczenie gąbek Uczeń potrafi: zdefiniować termin: tkanka wyliczyć typy tkanek zwierzęcych omówić charakterystyczne cechy budowy oraz funkcje tkanek 14. Parzydełkowce – tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe Uczeń potrafi: określić środowisko życia, tryb życia oraz cechy budowy parzydełkowców porównać budowę polipa i meduzy przedstawić sposoby rozmnażania się jamochłonów 15. Płazińce – prymitywne zwierzęta trójwarstwowe Uczeń potrafi: zdefiniować terminy: regeneracja, parenchyma omówić środowisko i tryb życia płazińców omówić budowę morfologiczną i anatomiczną omówić cykle rozwojowe wybranych pasożytów człowieka wskazać na przystosowania płazińców do pasożytniczego trybu życia 16. Nicienie – ewolucyjny tryumf prostoty Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia nicieni omówić budowę morfologiczną i anatomiczną nicieni porównać budowę płazińców i nicieni omówić cykle rozwojowe wybranych form pasożytniczych wyjaśnić podstawowe zasady profilaktyki zakażeń wywołanych przez nicienie określić przystosowania nicieni do pasożytnictwa analizować schematy ilustrujące cykle rozwojowe nicieni pasożytniczych 17. Pierścienice Uczeń potrafi: definiować pojęcia: celoma, matameria homo- i heteronomiczna, cefalizacja określić cechy aromorfotyczne pierścienic omówić i analizować budowę morfologiczną i anatomiczną pierścienic podać przykłady gatunków należących do pierścienic ocenić rolę pierścienic w środowisku 18. Mięczaki Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia mięczaków identyfikować (np. na rycinach, mikrofotografiach) tkanki zwierzęce porównać budowę i funkcje tkanek zwierzęcych Uczeń potrafi: omówić i przedstawić schematycznie cykl rozwojowy chełbi przedstawić podział systematyczny jamochłonów i scharakteryzować poszczególne gromady Uczeń potrafi: podać systematykę płazińców analizować pochodzenie zwierząt trójwarstwowych Uczeń potrafi: omówić cykle życiowe wybranych form pasożytniczych Uczeń potrafi: podać systematykę pierścienic porównać budowę i tryb życia wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek założyć i prowadzić hodowlę dżdżownicy, dokumentować jej przebieg Uczeń potrafi: wyjaśnić dlaczego głowonogi są najbardziej progresywną grupą analizować morfologię, anatomię i fizjologię mięczaków wymienić przykłady gatunków należących do mięczaków mięczaków charakteryzować gromady mięczaków 19. Stawonogi – najliczniejszy szczep zwierząt na Ziemi Uczeń potrafi: wymienić i omówić charakterystyczne cechy stawonogów wymienić przystosowania morfologiczne i anatomiczne do życia w wodzie i na lądzie analizować budowę morfologiczną i anatomiczną przedstawicieli stawonogów wymienić i porównać rodzaje przeobrażenia występujące u owadów porównać rozwój prosty i złożony wymienić i identyfikować gatunki objęte ochroną prawną 20. Szkarłupnie Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia szkarłupni wymienić przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne szkarłupni do życia w wodzie 21. Osłonice i bezczaszkowce Uczeń potrafi: wymienić i omówić charakterystyczne cechy strunowców porównać strunowce z bezkręgowcami omówić środowisko i tryb życia lancetnika uzasadnić, dlaczego lancetnika można uważać za pierwowzór strunowca analizować budowę i fizjologię lancetnika 22. Zasadnicze cechy i systematyka kręgowców Uczeń potrafi: wyjaśnić ewolucyjne zmiany budowy wewnętrznej kręgowców wymienić i omówić charakterystyczne cechy kręgowców omówić środowiska życia i tryb życia kręgowców analizować drzewo rodowe kręgowców 23. Bezżuchwowce i ryby – kręgowce pierwotnie wodne mięczaków porównać plan budowy ślimaków, małży i głowonogów porównać budowę układów i narządów wewnętrznych mięczaków z innymi typami królestwa zwierząt Uczeń potrafi: wymienić progresywne w stosunku do pierścienic cechy stawonogów porównać budowę oraz realizację podstawowych funkcji życiowych pajęczaków, skorupiaków i owadów analizować problemy z jakimi zetkneli się przodkowie stawonogów, opanowując środowisko lądowe charakteryzować strategie rozrodcze stawonogów Uczeń potrafi: wymienić charakterystyczne cechy szkarłupni, odróżniające je od innych grup mających wtórną jamę na przykładzie szkarłupni wyjaśnić, na czym polega ewolucja regresywna Uczeń potrafi: przedstawić stanowisko systematyczne żachwy i lancetnika analizować pochodzenie zwierząt pierwoustych i wtóroustych Uczeń potrafi: podać systematykę kręgowców scharakteryzować czynniki, które zadecydowały o sukcesie ewolucyjnym kręgowców udowodnić progresywny charakter zmian w budowie i biologii kręgowców analizować pochodzenie i tendencje ewolucyjne kręgowców Uczeń potrafi: określić wymagania życiowe ryb wymienić i omówić typowe cechy gromady ryb wyróżnić cechy budowy, które świadczą o przynależności ryb do strunowców oraz kręgowców charakteryzować plan budowy ciała ryb jako wynik adaptacji do życia w środowisku wodnym charakteryzować przystosowania morfologiczne, anatomiczne oraz fizjologiczne ryb do życia w wodzie analizować morfologię, anatomię i fizjologię minoga i ryb wymienić i rozróżnić gatunki ryb prawnie chronionych 24. Płazy – kręgowce dwuśrodowiskowe Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia płazów wyróżnić cechy budowy, które świadczą o przynależności płazów do strunowców i kręgowców porównać budowę morfologiczną i anatomiczną ryb i płazów analizować morfologię, anatomię i fizjologię płazów analizować mechanizm rozrodu i rozwoju płazów udowodnić związek między budową i biologią płazów a zajmowanym środowiskiem życia omówić ekologiczne znaczenie płazów wymienić i rozróżnić gatunki płazów podlegające ochronie prawnej 25. Gady – pierwsze owodniowce Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia gadów współcześnie żyjących wyróżnić cechy budowy, które świadczą o przynależności gadów do strunowców i kręgowców analizować morfologię, anatomię i fizjologię gadów wymienić cechy progresywne gadów analizować mechanizm rozrodu i rozwoju gadów wyjaśnić, dlaczego gady zaliczamy do owodniowców wykazać, że błony płodowe są konieczne dla prawidłowego rozwoju gada udowodnić związek między budową i biologią gadów a zajmowanym środowiskiem życia wymienić i rozróżnić gatunki gadów podlegające ochronie prawnej 26. Ptaki – latający krewni gadów Uczeń potrafi: rysować schematy ilustrujące budowę narządów/układów narządów ryb porównać budowę i biologię ryb chrzęstnoszkieletowych i kostnopromienistych analizować pochodzenie ryb za łożyć i dokumentować hodowlę ryb akwariowych Uczeń potrafi: wyjaśnić na czym polega zjawisko neotenii omówić i porównać budowę morfologiczną kijanki i dorosłej postaci płazów rysować schematy ilustrujące budowę narządów/układów narządów płazów analizować pochodzenie płazów ocenić naukowe znaczenie gatunków Latimeria chalumnae i Seymouria baylorensi omówić filogenezę i podać systematykę płazów Uczeń potrafi: omówić i porównać budowę skóry płaza i gada rysować schematy ilustrujące budowę narządów/układów narządów gadów analizować pochodzenie i tendencje ewolucyjne gadów omówić środowisko i tryb życia gadów mezozoicznych analizować przyczyny i przebieg radiacji adaptatywnej gadów mezozoicznych ustosunkować się do hipotez wyjaśniających przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych charakteryzować wybrane gatunki gadów Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia ptaków rysować schematy ilustrujące budowę narządów/układów narządów ptaków analizować przystosowania morfologiczne i anatomiczne i fizjologiczne do lotu wymienić i omówić mechanizmy, które umożliwiły ptakom osiągnięcie stałocieplności analizować biologię rozrodu i rozwoju ptaków wyjaśnić mechanizm podwójnego oddychania wymienić i omówić czynniki zagrażające ptakom porównać budowę skóry gada i ptaka zaproponować sposoby ochrony ptaków omówić filogenezę i podać systematykę ptaków ocenić biologiczne i gospodarcze znaczenie ptaków 27. Ssaki – sukces złożoności Uczeń potrafi: omówić środowisko i tryb życia stekowców, torbaczy i ssaków łożyskowych wymienić i omówić cechy progresywne ssaków podać systematykę ssaków porównać pokrycie ciała ssaka, budowę szkieletu, serca oraz mechanizm wentylacji z pokryciem ciała, budową szkieletu, serca i wentylacją płuc innych kręgowców analizować morfologię, anatomię i fizjologię stekowców, torbaczy i łożyskowców porównać rozmnażanie i rozwój stekowców, torbaczy i łożyskowców przeprowadzić analizę drzewa rodowego ssaków Uczeń potrafi: rysować schematy ilustrujące budowę narządów/układów narządów ssaków wymienić różnice w budowie układu pokarmowego ssakó roślinożernych i mięsożernych określić przyczyny sukcesu ewolucyjnego ssaków porównać budowę i biologię stekowców i torbaczy dowodzić, że budowa i biologia ssaków jest wyrazem adaptacji do zajmowanego środowiska identyfikować pospolite gatunki ssaków i klasyfikować je wg przynależności systematycznej porównać wybrane rzędy ssaków analizować ekologię i etologię wybranych ssaków Wstęp do ekologii 28. Ekologia – nauka o zależnościach między organizmami i środowiskiem Uczeń potrafi: Uczeń potrafi: definiować pojęcia: populacja, biocenoza, biotop, ekosystem, biosfera, omówić krążenie węgla, azotu, siarki i fosforu w przyrodzie nisza ekologiczna, opór środowiska, rozrodczość, śmiertelność dobierać odpowiednie materiały źródłowe potrzebne do nauki ekologii opisać ogólną strukturę i funkcjonowanie ekosystemu wyjaśnić na czym polega zjawisko synergizmu klasyfikować ekosystemy analizować wykresy ilustrujące rodzaje krzywych przeżywania i wymienić czynniki środowiskowe wzrostu populacji podać treść i interpretować podstawowe prawa ekologiczne: prawo analizować zależność między niszą ekologiczną a zjawiskiem tolerancji i minimum konkurencji rozróżnić abiotyczne i biotyczne czynniki środowiska ocenić rolę zależności międzygatunkowych w przyrodzie i życiu człowieka wyjaśnić, które organizmy należą do gatunków wskaźnikowych zilustrować funkcjonowanie różnych ekosystemów przedstawić w postaci wykresów zakresy tolerancji gatunków eurybiontycznych i stenobiontycznych wymienić i charakteryzować cechy grupowe populacji omówić zjawisko terytorializmu omówić czynniki wpływające na liczebność populacji analizować zmiany liczebności populacji w układzie drapieżnik - ofiara wymienić typy oddziaływań międzypopulacyjnych rozróżnić i omówić rodzaje zależności troficznych w biocenozie omówić przepływ energii i obieg materii w ekosystemie klasyfikować organizmy wg ich przynależności do odpowiedniego poziomu troficznego przedstawić zależności troficzne w biocenozach w postaci łańcuchów i sieci pokarmowych podać przykłady sukcesji pierwotnej i wtórnej wyjaśnić podłoże efektu cieplarnianego i przewidzieć jego konsekwencje omówić rolę organizmów w cyklach biogeochemicznych ocenić wpływ człowieka na przebieg cykli prowadzić samodzielne obserwacje i badania w terenie oraz je dokumentować analizować przyczyny i skutki eutrofizacji, zakwaszenia i zasalania zbiorników wodnych określić przyczyny zróżnicowania państw roślinnych i zwierzęcych Ocenę celującą otrzymuje uczeń biorący udział w konkursach i olimpiadach z przedmiotu i wiążących się z przedmiotem, przynajmniej na szczeblu ponadszkolnym. Zakres wymagań z biologii w I klasie Liceum Ogólnokształcącego w Miechowie /wszystkie profile poza biologiczno-chemicznym/ Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości. Zakres wymagań na ocenę dopuszczającą i dostateczną: Uczeń: określa charakterystyczne cechy budowy podstawowych tkanek, wyjaśnia, na czym polegają główne funkcje organizmu człowieka, charakteryzuje funkcje poszczególnych narządów i układów narządów oraz określa ich lokalizację w organiźmie, charakteryzuje budowę skóry i określa jej funkcje, wskazuje zagrożenia wynikające z uszkodzeń skóry, wykazuje rolę szkieletu i mięśni w funkcjonowaniu organizmu człowieka, wyjaśnia, na czym polega szkodliwość dopingu, analizuje składniki pokarmu pod kątem zawartości substancji odżywczych i ze względu na ich wartość energetyczną, wskazuje zasadnicze przystosowania organizmu człowieka do trawienia pokarmu, wchłaniania i rozprowadzania substancji odżywczych, odróżnia dietę pełno- i niepełnowartościową; przewiduje konsekwencje diety niepełnowartościowej, wyjaśnia istotę oddychania beztlenowego i tlenowego, przedstawia drogę tlenu i dwutlenku węgla w organiźmie, wskazuje przyczyny schorzeń układu oddechowego i sposoby profilaktyki w tym zakresie, wymienia funkcje układu krwionośnego i krwi w organiźmie, wyjaśnia przyczyny schorzeń układu krążenia, podaje normy podstawowych badań laboratoryjnych krwi, przedstawia mechanizmy obrony organizmu przed infekcją, wykazuje znajomość zagrożeń związanych z HIV, wyjaśnia istotę wydalania, wymienia substancje wydalane przez organizm człowieka, wyjaśnia, co to jest sztuczna nerka, wyjaśnia, co to jest homeostaza, wskazuje podstawowe mechanizmy odpowiedzialne za utrzymywanie homeostazy, wyjaśnia istotę przewodnictwa nerwowego i określa jego rolę w funkcjonowaniu organizmu, rozróżnia odruchy bezwarunkowe i warunkowe, wykazuje rolę narządów zmysłów w funkcjonowaniu organizmu, wykazuje rolę mózgu w funkcjonowaniu organizmu, podaje przykłady roli hormonów w organiźmie człowieka, wyjaśnia istotę i przyczyny cukrzycy, charakteryzuje budowę układu rozrodczego człowieka (męskiego i żeńskiego), analizuje etapy cyklu miesięcznego kobiety ze wskazaniem dni płodnych, wyjaśnia na czym polega zapłodnienie i wskazuje podstawowe zasady antykoncepcji, określa kierunki rozwoju: od zygoty do noworodka, wykazuje zależność między organizmem matki (łożysko, tryb życia matki) a rozwijającym się płodem wyjaśnia, na czym polega poród wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, określa podstawowe zasady ( w tym – konieczność badań profilaktycznych) schorzeń nowotworowych, wskazuje główne czynniki chorób zakaźnych, sposoby zakażeń i zasady profilaktyki, wskazuje główne czynniki wywołujące zatrucia; określa podstawowe zasady profilaktyki i sposoby postępowania w przypadku zatruć. Wymagania na ocenę dobrą i bardzo dobrą: Uczeń: wykazuje zależność między budową i funkcją podstawowych tkanek występujących w organiźmie człowieka, wykazuje (na przykładach) hierarchiczność w budowie organizmu człowieka, wykazuje (na przykładach) zależność między budową i funkcją poszczególnych narządów i układów narządów, uzasadnia konieczność integracji i koordynacji pracy narządów i układów narządów w organiźmie człowieka, wykazuje zależność między budową i różnorodnością funkcji skóry, analizuje budowę szkieletu pod kątem pełnionych funkcji, wyjaśnia, na czym polega skurcz mięśnia poprzecznie prążkowanego, porównuje budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych, charakteryzuje budowę maskulatury człowieka i analizuje czynniki wpływające na jej rozwój, analizuje proces trawienia różnych składników pokarmu, wyjaśnia, na czym polega proces wchłaniania i rozprowadzania substancji odżywczych w organiźmie, wykazuje zależność między budową i funkcją poszczególnych narządów układu pokarmowego, uzasadnia, że sposób odżywiania się ma istotny wpływ na kondycję i zdrowie człowieka, porównuje proces oddychania tlenowego i beztlenowego, analizuje kolejne etapy wymiany gazowej z wykazaniem roli krwi w tym procesie, wyjaśnia, na czym polega automatyzm pracy serca, analizuje wyniki badań układu krwionośnego i krwi; wyjaśnia przyczyny nieprawidłowości w tym zakresie, uzasadnia, że układ krwionośny i krew integrują procesy życiowe człowieka, wykazuje współdziałanie układy krwionośnego i limfatycznego, analizuje schematy swoistej i nieswoistej obrony organizmu, analizuje funkcjonowanie nefronu, analizuje mechanizmy odpowiedzialne za utrzymywanie homeostazy, uzasadnia, że choroba jest skutkiem zaburzenia homeostazy, wykazuje rolę nerki w zachowaniu homeostazy, porównuje przewodzenie impulsu nerwowego przez neuron i synapsę, analizuje funkcjonowanie narządów zmysłów i wykazuje ich współdziałanie, wyjaśnia, co to jest łuk odruchowy i określa jego rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, wyjaśnia, na czym polega proces uczenia się, uzasadnia, że mózg decyduje o wyższych czynnościach psychicznych, stanach emocjonalnych i osobowości człowieka, wyjaśnia zasadę sprzężenia zwrotnego w funkcjonowaniu układu dokrewnego, uzasadnia, że układ dokrewny pełni funkcję kontrolno-integrującą, wykazuje współdziałanie układu nerwowego i dokrewnego, przedstawia przebieg procesu gametogenezy u człowieka z wykazaniem podobieństw i różnic związanych z płcią, przedstawia fizjologię zapłodnienia, analizuje kolejne fazy rozwoju: od zygoty do noworodka, z wykazaniem roli łożyska w życiu płodowym człowieka, wykazuje współczesne możliwości wytwarzania „części zapasowych” organizmu człowieka, wyjaśnia istotę chorób nowotworowych, analizuje zależność między czynnikiem zakaźnym a chorobą, wykazuje różnorodność czynników chorób zakaźnych i możliwości leczenia w tym zakresie, analizuje działanie różnych trucizn na organizm człowieka i przedstawia ich długofalowe skutki. Ocenę celującą otrzymuje uczeń biorący udział w konkursach i olimpiadach z przedmiotu i wiążących się z przedmiotem, przynajmniej na szczeblu ponadszkolnym.Zakres wymagań z biologii w II klasie Liceum Ogólnokształcącego w Miechowie /wszystkie profile poza biologiczno-chemicznym/ Zakres wymagań na ocenę dopuszczającą i dostateczną: Język genów Uczeń: uzasadnia, że podstawowe informacje o organiźmie człowieka są zawarte w DNA, 8 wyjaśnia zależność: gen białko cecha, 9 wykazuje znaczenie poznania pełnego zapisu informacji genetycznej człowieka, 10 wyjaśnia istotę mutacji i ich wpływ na informację genetyczną, Dodatkowe wymagania na ocenę dobrą i bardzo dobrą: Uczeń: 15 przedstawia proces biosyntezy białka, 16 wyjaśnia, jak odczytywano geny człowieka, 17 analizuje mechanizm zachodzenia mutacji oraz przedstawia ich konsekwencje dla funkcjonowania organizmu człowieka, 18 wykazuje (na przykładach) zależność między czynnikiem 11 wskazuje czynniki mutagenne występujące w środowisku życia człowieka; określa podstawowe zasady profilaktyki w tym zakresie, 12 podaje przykłady chorób genetycznych człowieka; określa zasady diagnostyki oraz możliwości zapobiegania ich skutkom, 13 wyjaśnia, co to są organizmy transgeniczne; podaje przykłady; określa zalety i wady takich organizmów, 14 wskazuje na praktyczne zastosowania osiągnięć inżynierii genetycznej. mutagennym a charakterem mutacji, 19 analizuje predyspozycje genetyczne niektórych chorób oraz zasady diagnostyki molekularnej opartej na analizie DNA, 20 charakteryzuje podstawowe metody pracy stosowane w inżynierii genetycznej, 21 wykazuje rolę komputerowej informacji o genach i białkach w rozwoju farmakologii. Różnorodność biologiczna Uczeń: Uczeń: 22 wyjaśnia, co to jest różnorodność biologiczna i wskazuje jej 33 wykazuje różnorodność biologiczną na poziomie przejawy widoczne w otoczeniu człowieka, biocenotycznym, gatunkowym i genetycznym, 23 wyjaśnia rolę doboru naturalnego i sztucznego w procesie 34 uzasadnia, że źródłem różnorodności biologicznej jest ewolucji, ewolucja, 24 przedstawia najważniejsze etapy ewolucji roślin i zwierząt, 35 charakteryzuje etapy ewolucji świata organicznego, 25 wskazuje współczesne zróżnicowanie populacji ludzi; określa zaczynając od ewolucji komórki, przyczyny tego zjawiska, 36 charakteryzuje kolejne etapy ewolucji człowiekowatych, 26 podaje przykłady działań człowieka, które wpływają na 37 uzasadnia, że istotnym warunkiem zachowania obniżanie stanu różnorodności biologicznej; przewiduje skutki różnorodności biologicznej są prawidłowo funkcjonujące takich działań, relacje międzygatunkowe w przyrodzie, 27 charakteryzuje zasady funkcjonowania ekosystemu, 38 wyjaśnia, na czym polega obieg materii i przepływ energii 28 podaje przykłady współcześnie zagrożonych wyginięciem przez ekosystem, gatunków roślin i zwierząt; wskazuje główne przyczyny tego 39 analizuje przyczyny wymierania gatunków w przeszłości i zjawiska, współcześnie, 29 wskazuje formy i metody ochrony przyrody, 40 ocenia wpływ działań człowieka na zachowanie 30 wykazuje różnorodność roślin uprawnych i zwierząt różnorodności biologicznej, hodowlanych, 41 porównuje czynne i bierne formy oraz metody ochrony 31 porównuje wady i zalety rolnictwa tradycyjnego i przyrody, współczesnego, 42 ocenia przydatność różnych form i metod ochrony 32 przedstawia zalety i wady rolnictwa ekologicznego. przyrody ze względu na ich skuteczność, 43 wykazuje różnorodność metod intensyfikacji produkcji rolnej, 44 analizuje zalety i wady alternatywnych perspektyw rozwoju współczesnego rolnictwa. Ocenę celującą otrzymuje uczeń biorący udział w konkursach i olimpiadach z przedmiotu i wiążących się z przedmiotem, przynajmniej na szczeblu ponadszkolnym. Zakres wymagań z biologii w II klasie Liceum Ogólnokształcącego w Miechowie z biologią jako przedmiotem wiodącym. 1. Podstawa programowa kształcenia ogólnego z zakresu biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym – Rozporządzenie MENiS z dnia 6 listopada 2003 r. W sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 2. Wg programu z biologii „Operon” zatwierdzonym przez MENiS. 3. Standardy wymagań egzaminacyjnych – Rozporządzenie MENiS z dnia 10 kwietnia 2003 r zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów. Ocena dopuszczająca. Uczeń: wykonuje świeże preparaty, dokumentuje w postaci rysunku wyniki obserwacji mikroskopowej, wymienia pierwiastki i związki chemiczne budujące komórki, wymienia makro-, mikro- i ultraelementy, omawia biologiczne funkcje białek, klasyfikuje cukry, podaje przykłady oraz ich funkcje, podaje przykłady tłuszczowców w komórce, przedstawia zasadnicze cechy DNA i RNA, podaje lokalizację DNA i RNA na terenie komórki, wymienia organelle komórki prokariotycznej i eukariotycznej, wymienia struktury błoniaste komórki eukariotycznej, wymienia fazy mitozy i mejozy oraz podaje efekty tych podziałów komórki, podaje przykłady reakcji anabolicznych i katabolicznych, wymienia czynniki wpływające na aktywność enzymów, zapisuje ogólne równanie fotosyntezy, podaje efekt fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy, wymienia i klasyfikuje czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy, wymienia i lokalizuje etapy oddychania komórkowego beztlenowego i tlenowego, podaje przykłady fermentacji, wymienia główne składniki chemiczne pokarmu, podaje źródła witamin, wymienia odcinki układu pokarmowego człowieka i omawia ich funkcje, wymienia grupy enzymów trawiennych, wskazuje miejsce syntezy i działania wybranych enzymów przewodu pokarmowego, omawia zasady racjonalnego odżywiania, oblicza wartość kaloryczną posiłków, przedstawia zasady higieny układu pokarmowego, wymienia przykłady narządów wymiany gazowej na lądzie i w wodzie, narządy układu oddechowego człowieka, układu krążenia, elementy morfotyczne krwi, grupy krwi, mechanizmy obronne organizmu, najważniejsze szczepienia ochronne dzieci i młodzieży, narządy układu wydalniczego człowieka, narządy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego, układu ruchu człowieka, elementy narządu wzroku, słuchu i równowagi, elementy układu nerwowego ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego, elementy układu dokrewnego; omawia zasady higieny, choroby i profilaktykę chorób układów: oddechowego, serca i krążenia, krwi, wydalniczego, rozrodczego, szkieletowego, wzroku, słuchu, skóry, nerwowego, dokrewnego; opisuje duży i mały krwioobieg, podaje przykłady alergenów, podaje przykłady chorób roślin, omawia zasady higieny ciąży, omawia cykl życiowy rośliny nasiennej od nasienia do nasienia, podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych, emocji pozytywnych i negatywnych, czynników stresogennych, wymienia i omawia przyczyny chorób cywilizacyjnych i społecznych np. nowotworowych, zakaźnych, uzależnieniowych. Ocena dostateczna. Uczeń: spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz: klasyfikuje metody badawcze, aminokwasy, witaminy, organizmy wg pobieranego pokarmu, stresory roślin, zwierzęta wg rodzaju wydalanego produktu przemian azotowych, stawy, bodźce, odruchy, hormony, czynniki chorobotwórcze, trucizny; wymienia podstawowe metody badań molekularnych komórek, rodzaje wiązań chemicznych, właściwości chemiczne białek, cukrowców i tłuszczowców, barwniki fotosyntetyczne, przystosowania w budowie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego do pełnionej funkcji , przystosowania w budowie narządów wymiany gazowej roślin, zwierząt i człowieka, rodzaje wody w glebie, przystosowania anatomiczne roslin do transportu asymilatów, rodzaje rozmnażania płciowego i bezpłciowego, funkcje łożyska, regulatory wzrostu i rozwoju roślin, główne grupy mięśni, wady i choroby narządu słuchu i równowagi, rodzaje synaps, elementy łuku odruchowego, fazy snu, hormony produkowane przez poszczególne gruczoły dokrewne, wytwory skóry ssaków, etapy rozwoju choroby nowotworowej: podaje przykłady wykorzystania wybranych metod badawczych, skład chemiczny elementarnej błony biologicznej, przykłady organizmów chemoautotroficznych, przykłady przemian tłuszczowców i związków azotowych,skład chemiczny i funkcje osocza, przykłady organizmów rozmnażających się płciowo i bezpłciowo; definiuje terminy: metabolizm, reakcje ana- i kataboliczne, ATP, energia aktywacji, holo-, apo- i koenzym, grupa prostetyczna, centrum aktywne, fosforylacja fotosyntetyczna cykliczna i niecykliczna, siła asymilacyjna, hydroliza, trawienie zewnętrzne i wewnętrzne, dietetyka, dieta, dieta pełnowartościowa, niepełnowartościowa, eliminacyjna, dyfuzja, osmoza, pęcznienie, odporność swoista, nieswoista, komórkowa, humoralna, szczepionka, surowica, filtracja, resorpcja, sekrecja, rozmnażanie płciowe, bezpłciowe i wegetatywne, przemiana pokoleń, spermatogeneza, spermiogeneza, oogeneza, ciąża, poród, połóg, bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza, taksje, nastie, tropizmy, bodziec, receptor, efektor, neuron, synapsa, neuromediator, włókno nerwowe, nerw, stres, stresor, stan zdrowia i choroby, choroba zakaźna, nowotwór złośliwy, nowotwór niezłośliwy, przerzuty, trucizna, nawyk, nałóg; omawia biologiczną rolę makro-, mikro i ultralementów, budowę chemiczną i właściwości wody, aminokwasów i białek, cukrowców i tłuszczowców, kwasów nukleinowych, skład chemiczny cytoplazmy, budowę genoforu, budowę i lokalizację rybosomów, wakuol, chloroplastów, mitochondriów, jądra komórkowego, ściany komórkowej, cykl komórkowy, przebieg poszczególnych faz mitozy i mejozy, przebieg cytokinezy, budowę enzymu, budowę chloroplastu, wpływ wybranych czynników na przebieg i intensywność fotosyntezy, przebieg procesu chemosyntezy, przebieg cyklu mocznikowego, budowę anatomiczną serca, anatomię układu wydalniczego człowieka, proces powstawania moczu pierwotnego i wtórnego, budowę kwiatów, proces kiełkowania nasion, funkcje pręcików i czopków, fizjologię zmysłu słuchu i równowagi, budowę narządu węchu, budowę skóry, budowę komórki nerwowej, anatomię mózgu, przebieg reakcji na stres, fizjologię snu, budowę tkanki okrywającej roślin, zasady profilaktyki uzależnień; określa biologiczną rolę ER, AG, lizosomów, funkcje poszczególnych części mózgu; opisuje budowę chemiczną ściany komórkowej, rolę wątroby i trzustki, transport gazów oddechowych, cykl pracy serca, doświadczenia Pawłowa, wyższe czynności nerwowe człowieka, działanie wybranych hormonów,; oblicza liczbę chromosomów w komórkach haploidalnych i diploidalnych; zapisuje symbolami reakcje katalizy enzymatycznej; wyjaśnia na czym polega specyficzność działania enzymów, istotę oddychania zewnętrznego i wewnętrznego, różnicę pomiędzy szczepionką a surowicą, zasadę ujemnego sprzężenia zwrotnego; tłumaczy antagonizm pracy zginaczy i prostowników; uzasadnia konieczność odpoczywania w sposób czynny; dowodzi szkodliwości stosowania dopingu; ustala kierunek przewodzenia impulsu w komórce nerwowej; przewiduje konsekwencje używania środków psychotropowych; proponuje sposoby rozwiązywania problemów alkoholizmu, lekomanii i narkomani. Ocena dobra. Uczeń: spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz: omawia sposób prowadzenia hodowli in vitro, budowę chemiczną ATP, rolę acetylo-CoA w metabolizmie komórki, przyczyny i skutki awitaminoz, zjawiska dyfuzji, osmozy i pęcznienia, budowę przeciwciał, przebieg zakażenia wirusem HIV i rozwój AIDS, transport bliski i daleki asymilatów,, wpływ czynników zewnętrznych na proces kwitnienia, budowę histologiczną kości, budowę tkanki mięśniowej, budowę sarkomeru, mechanizm akomodacji oka, teorię membranową przewodzenia impulsów nerwowych, mechanizm warunkowania, przebieg rozwoju nowotworu złośliwego i niezłośliwego, przebieg zakażenia wirusem HIV; analizuje obrazy mikroskopowe komórek i tkanek, wpływ wybranych czynników na aktywność enzymów, przebieg oddychania beztlenowego, przebieg cyklu Krebsa, transport wodoru i elektronów w łańcuchu oddechowym, związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją poszczególnych narządów układu pokarmowego, mechanizm reakcji hydrolizy, informacje przedstawione w postaci schematów i wykresów, wyniki podstawowych badań morfologicznych i biochemicznych krwi, przebieg reakcji antygen-przeciwciało, mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej, przyczyny występowania wad i schorzeń układu szkieletowego, wpływ hałasu na stan narządu słuchu, fizjologię percepcji bodźców chemicznych, dotykowych , bólowych, wpływ długotrwałego stresu na funkcjonowanie i zdrowie człowieka, konsekwencje zdrowotne nieprawidłowości snu; ocenia znaczenie wody dla żywych organizmów; wymienia aminokwasy egzogenne dla człowieka, fazy porodu, narządy rozwijające się z poszczególnych listków zarodkowych, przykłady roślin dnia krótkiego i długiego, substancje o charakterze neuroprzekaźników; rozróżnia( rysuje, opisuje rysunek, wskazuje na modelu) elementy budowy komórki prokariotycznej, organelle komórki eukariotycznej, komórki w różnych stadiach mitozy i mejozy, gatunki trujących grzybów i roślin; określa funkcję błony komórkowej, cytoplazmy, genoforu, rybosomów; wyjaśnia mechanizm powstawania ścian komórkowych wtórnych, inkrustacji i adkrustacji, mechanizm konfliktu serologicznego, podstawowe zasady transfuzji krwi, zasadę doboru szkieł korekcyjnych przy dalekowzroczności, krótkowzroczności i astygmatyzmie; zapisuje reakcję syntezy i rozpadu ATP, przebieg reakcji hydrolizy; opisuje przebieg fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy, przebieg zapłodnienia, mechanizm odbioru i percepcji bodźców dźwiękowych; oblicz bilans węglowy i wydajność energetyczną fotosyntezy; porównuje przebieg i efekt foto- i chemosyntezy, warunki wymiany gazowej na lądzie i w wodzie, skład chemiczny i ilość moczu pierwotnego i wtórnego, taksje, nastie i tropizmy, rolę układu współczulnego i przywspółczulnego, budowę epidermy i ryzodermy; dokonuje bilansu energetycznego glikolizy; charakteryzuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne do pobierania i transportu wody i soli mineralnych, budowę i funkcje poszczególnych rodzajów krwinek, rozwój zarodkowy i płodowy człowieka, rozwój postnatalny człowieka, zmiany zachodzące w okresie juwenilnym roślin; uzasadnia potrzebę indywidualnego doboru składników diety w zależności od wieku i stanu zdrowia; przedstawia propozycję ćwiczeń usprawniających pracę układu oddechowego; podaje przykłady chorób autoagresyjnych człowieka, czas trwania rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka, przykłady i lokalizację ośrodków korowych; wykazuje związek między metabolizmem a wydalaniem; wyjaśnia, na czym polega zjawisko fotoperiodyzmu roślin; klasyfikuje owoce i nasiona; ustala związek pomiędzy dietą i trybem życia a występowaniem wad i schorzeń układu szkieletowego; tłumaczy mechanizm reakcji alergicznej. Ocena bardzo dobra. Uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz: ocenia naukowe znaczenie hodowli in vitro, biologiczne znaczenie mitozy i mejozy, znaczenie procesu fotosyntezy dla istnienia życia na Ziemi, znaczenie chemosyntezy w ekosystemie, rolę procesów fermentacyjnych w środowisku, znaczenie syntetycznych regulatorów wzrostu, wpływ wysiłku fizycznego na podniesienie ogólnej spraw- ności i wydolności organizmu, biologiczne znaczenie ruchów organizmów, fizjologiczne znaczenie bólu, biologiczne znaczenie czynności odruchowych, skuteczność wybranych programów i działań profilaktycznych; przedstawia mechanizm wiązania peptydowego, wiązań glikozydowych i estrowych, sposoby rozprzestrzeniania się roślin, fizjologiczne podłoże zmęczenia mięśni; charakteryzuje strukturę białek; porównuje budowę chemiczną i przestrzenną DNA i RNA, budowę i funkcje błony komórkowej i błon wewnątrzkomórkowych, budowę komórki prokariotycznej i eukariotycznej, wydajność energetyczną oddychania tlenowego i beztlenowego, mechanizm odporności humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i sztucznej, przewodzenie impulsu w synapsie chemicznej i elektrycznej, przebieg fazy snu paradoksalnego i wolnofalowego, przebieg rozwoju nowotworu niezłośliwego i złośliwego; wyjaśnia zasadę komplementarności zasad azotowych, mechanizm katalizy enzymatycznej na podstawie modelu indukcyjnego dopasowania się, dlaczego tylko białka mogą być enzymami, biologiczny sens spoczynku nasion, mechanizm skurczu mięśnia na podstawie ślizgowej teorii skurczu, czym jest pierwszy i drugi układ sygnałów; analizuje związek pomiędzy budową a funkcją organelli komórkowych, model płynnej mozaiki, rolę ATP w metabolizmie komórki, wykresy ilustrujące wpływ wybranych czynników na przebieg i intensywność fotosyntezy, przebieg beta-oksydacji kwasów tłuszczowych, współzależność procesów metabolicznych, mechanizm kontroli procesów trawiennych, mechanizm transportu bliskiego i dalekiego, bilans wodny roślin, zależność miedzy budową narządów wymiany gazowej a funkcjami, jakie pełnią, mechanizm krzepnięcia krwi, związek pomiędzy środowiskiem życia zwierząt a rodzajem produktów przemian azotowych, wpływ auksyn, giberelin, cytokinin, etylenu i ABA na wzrost i rozwój roślin, fizjologię widzenia, mechanizmy utrzymania stałości środowiska wewnętrznego( poziom cukru, wapnia we krwi), udział skóry w termoregulacji, skutki zdrowotne i społeczne alkoholizmu, nikotynizmu, lekomanii i narkomanii; uzasadnia słuszność stwierdzenia „jeden enzym – jedna reakcja biochemiczna”, że odruch jest podstawą funkcjonowania układu nerwowego; zapisuje równania reakcji chemosyntezy; dokonuje bilansu energetycznego oddychania tlenowego; tłumaczy, na czym polega automatyzm serca; wyjaśnia mechanizm odrzucenia przeszczepu; omawia przyczyny i przebieg wybranych chorób roślin, cykle życiowe wybranych roślin i zwierząt, budowę układów nerwowych zwierząt, mechanizm działania na komórkę docelową hormonów peptydowych i sterydowych, budowę powłoki ciała wybranych grup zwierząt, sposoby leczenia chorób nowotworowych, cykl komórkowy wirusa lizogennego i litycznego; tłumaczy, na czym polega sumowanie bodźców w czasie i przestrzeni oraz wygaszanie bodźców; podaje przykłady świadczące o nadrzędnej roli mózgu w pełnieniu funkcji kontrolnointegracyjnej; analizuje przebieg rozwoju emocjonalnego człowieka; określa biologiczny sens snu; opisuje objawy nadczynności i niedoczynności gruczołów dokrewnych; wykazuje współzależność działania układu hormonalnego i nerwowego w utrzymaniu homeostazy organizmu. Ocena celująca. Uczeń spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą. Bierze udział w konkursach i olimpiadach przyrodniczych – biologiczna, ekologiczna, ochro- ny środowiska - na szczeblu ponadszkolnym ( wojewódzkim, okręgowym, krajowym). Klasa 3 Zakres wymagań na ocenę dopuszczającą i dostateczną: Uczeń potrafi: Ewolucja określić przedmiot badań ewolucjonizmu przedstawić genezę teorii doboru naturalnego Darwina omawia główne założenia syntetycznej teorii ewolucji klasyfikować i rozróżniać dowody ewolucji podać przykłady i omówić pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji definiować pojęcia: dobór naturalny, dryf genetyczny wymienić i scharakteryzować rodzaje doboru naturalnego wyjaśnić, dlaczego populacja nigdy nie znajduje się w stanie równowagi genetycznej określić rolę izolacji w powstawaniu gatunków wymienić i klasyfikować mechanizmy izolacyjne analizować mechanizmy powstawania nowych gatunków określić przyczyny wymierania szczepów definiować pojęcia oraz podać przykłady: makroewolucji, mikroewolucji, konwergencji, dywergencji, radiacji adaptatywnej wymienić i scharakteryzować prawidłowości ewolucji przedstawić historyczne koncepcje powstania życia na Ziemi przedstawić teorię Oparina dotyczącą powstania życia na Ziemi przedstawia współczesną koncepcję biogenezy wyjaśnia pochodzenie pierwszej komórki eukariotycznej wymienić cechy charakterystyczne naczelnych omówić specyficzne człowieka omówić główne etapy antropogenezy Biologia stosowana definiować pojęcie: biotechnologia wymienić i omówić techniki stosowane w biotechnologii określić zalety i zagrożenia stosowania biotechnologii omówić podstawowe typy fermentacji stosowanych na skalę przemysłową podać przykłady zastosowania biotechnologii w rolnictwie analizować korzyści wynikające z wprowadzania genów wpływających na podniesienie walorów użytkowych roślin przewidzieć skutki wprowadzania do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych definiować pojęcia: plazmid, wektor wymienić korzyści obecne i przyszłe płynące z rozwoju genetyki i biotechnologii określić konieczne warunki bezpieczeństwa w zakresie prac inżynierii genetycznej Dodatkowe wymagania na ocenę dobrą i bardzo dobrą: Uczeń potrafi: Ewolucja porównać założenia teorii ewolucji Linneusza i Lamarcka ocenić znaczenie prac Cuviera dla rozwoju myśli ewolucyjnej porównać założenia teorii ewolucji Darwina – Wallace’a z założeniami syntetycznej teorii ewolucji wskazać na współzależność rozwoju genetyki i ewolucjonizmu ocenić i porównać naukową przydatność bezpośrednich i pośrednich dowodów ewolucji przedstawić matematyczny zapis prawa Hardy’ego – Weinberga analizować na podstawie wykresów, porównywać mechanizm działania i efekty doboru stabilizującego, kierunkowego i różnicującego określić przyczyny, dla których populację należy traktować jako podstawową jednostkę ewolucyjną porównywać poszczególne rodzaje izolacji ocenić skuteczność poszczególnych rodzajów izolacji jako barier uniemożliwiających przepływ genów między populacjami analizować i porównać mechanizmy powstawania nowych gatunków w wyniku ewolucji filetycznej i specjacji ocenić znaczenie radiacji adaptatywnej w przebiegu procesów ewolucyjnych analizować przebieg i ocenić naukowe znaczenie doświadczeń Millera analizować przebieg doświadczeń Oparina analizować przebieg ewolucji roślin i zwierząt określić naukowe znaczenie skamieniałości przewodnich analizować i porównać kierunki zmian ewolucyjnych naczelnych, form przedludzkich, praludzkich i ludzkich Biologia stosowana przedstawić swoje zdanie na temat poglądu, że wiek XXI stanie się erą rozwoju biotechnologii analizować i ocenić znaczenie markerów nowotworowych i przeciwciał monoklonalnych w diagnozowaniu chorób człowieka porównać sposoby uzyskiwania niektórych hormonów, antybiotyków i witamin określić cechy dobrego wektora określić funkcję enzymów restrykcyjnych i ligaz przedstawić zasadę tworzenia i łączenia się fragmentów DNA przewidywać możliwe kierunki rozwoju biotechnologii analizować postanowienia i regulacje prawne w Polsce i na świecie związane z rozwojem inżynierii genetycznej Genetyka Ocena dopuszczająca Uczeń: 45 podaje skład chemiczny nukleozydów, nukleotydów, rodzaje wiązań w DNA i RNA, 46 wymienia zasadnicze cechy budowy DNA i RNA, 47 definiuje pojęcia: replikon, replikacja, transkrypcja, oczko i widełki replikacyjne, translacja, solenoid, domena, chromatyna, chromatyda, chromosom, 48 wymienia kolejne poziomy organizacji DNA w komórce eukariotycznej, 49 wymienia czynniki replikacji, 50 definiuje pojęcia: genom, haploidalność, diploidalność, autosomy, chromosomy płci, 51 definiuje pojęcie genu, 52 wymienia cechy kodu genetycznego, 53 wymienia fazy cyklu komórkowego, mitozy i mejozy, 54 definiuje pojęcia: biwalent, tetrada, chromosom homologiczny, crossing-over, sporofit, gametofit, diplont, haplont, 55 rozróżnia rodzaje cykli życiowych organizmów, 56 definiuje pojęcia:allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność, geny niesprzężone, geny sprzężone, geny dopełniające się, allele wielokrotne, epistatyczne, hipostatyczne, kumulatywne, mutacja, transformacja nowotworowa, ł) podaje treść I i II prawa Mendla, 57 wymienia elementy tworzące operon laktozowy, 58 wymienia rodzaje mutacji i czynniki mutagenne, 59 definiuje pojęcie konfliktu serologicznego, 60 wymienia techniki stosowane w inżynierii genetycznej, 61 podaje przykłady zastosowania genetyki w medycynie, 62 wymienia dziedziny życia(nauki), w których dostrzega wpływ genetyki. Ocena dostateczna Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, a ponadto: a) charakteryzuje rodzaje wiązań w DNA i RNA, b) definiuje pojęcie – fragmenty Okazaki, c) wyjaśnia semikonserwatywność replikacji, d) wyjaśnia ,dlaczego na jednej nici replikacja odbywa się w sposób ciągły a na drugiej w nieciągły, e) charakteryzuje kolejne poziomy organizacji DNNA w komórce eukariotycznej, f) oblicza haploidalną i diploidalną liczbę chromosomów w jądrze komórkowym, g) omawia cechy kodu genetycznego, h) opisuje przebieg cyklu komórkowego, i) omawia fazy cyklu komórkowego, rozpoznaje na preparatach mikroskopowych( zdjęciach, schematach) poszczególne fazy mitozy i mejozy, przedstawia przemianę pokoleń wybranych organizmów, przedstawia historię i przebieg prac Mendla, omawia założenia chromosomowej teorii dziedziczności, wyjaśnia, na czym polega i kiedy występuje sprzężenie genów wyjaśnia zjawiska: dominacji niezupełnej , epistazy, hipostazy, opisuje przebieg transkrypcji i translacji, wymienia systemy kontrolne działania genów w komórce eukariotycznej, podaje przykłady cech fizycznych warunkowanych jedno- i wielogenowo, s) wyjaśnia na czym polega terapia genowa i klonowanie organizmów. Ocena dobra. Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą i dostateczną, a ponadto: tłumaczy, dlaczego replikon jest podstawową jednostką replikacji, opisuje mechanizmy reperujące błędy powstałe podczas replikacji, charakteryzuje priony i wyjaśnia etiologię BSE i choroby Creutzfelda-Jacoba, wyjaśnia znaczenie krzyżówki testowej dla ustalenia genotypów, wyjaśnia, na czym polega mapowanie genów, podaje współczesną interpretację II prawa Mendla, opisuje i ilustruje model operonu tryptofanowego, przedstawia ogólny mechanizm transformacji nowotworowej, podaje przykłady przyszłego, prawdopodobnego wykorzystania zdobyczy genetyki w nauce, hodowli i przemyśle, porównuje budowę chemiczną nukleozydów i nukleotydów, analizuje cechy modelu budowy DNA opracowanego przez Watsona i Cricka, analizuje mechanizm replikacji, przyczyny błędów podczas replikacji, rysuje schemat budowy morfologicznej chromosomu, porównuje budowę chromosomu bakteryjnego i eukariotycznego, organizację i wielkość genomów wirusów, komórek prokariotycznych i eukariotycznych, wielkość genomu człowieka z wielkością genomów innych organizmów, analizuje zmiany w rozumieniu pojęcia gen, posługuje się tabelą kodu genetycznego, j) k) l) m) n) o) p) q) r) porównuje rozumienie pojęcia gen jako jednostki strukturalnej, informacyjnej i dziedzicznej, określa rodzaj komórek ulegających podziałom mitotycznym i mejotycznym oraz analizuje przebieg kolejnych faz tych podziałów, określa skutki biologiczne podziału mitotycznego i mejotycznego, analizuje i porównuje cykl życiowy haplonta i diplonta, ustala w zadaniach rodzaje gamet, genotypy i fenotypy organizmów rodzicielskich i potomnych, analizuje mechanizm niezależnego dziedziczenia jednej oraz dwóch cech, mechanizm krzyżówki testowej, mechanizm determinacji i dziedziczenia płci, działanie genów kumulatywnych, model operonu laktozowego, mechanizm powstawania mutacji genowych i genomowych przedstawia w postaci krzyżówki genetycznej mechanizm dziedziczenia grup krwi, czynnika Rh, płci i chorób sprzężonych z płcią, rozwiązuje różne rodzaje zadań genetycznych. Ocena bardzo dobra. Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, dostateczną, dobrą, a ponadto: a) analizuje na podstawie schematu przebieg i efekt doświadczenia Meselsona i Stahla oraz interpretuje jego wyniki, b) ocenia znaczenie semikonserwatywności i ogromne wierności replikacji, c) analizuje rolę telomerów w procesie apoptozy komórek, d) analizuje i ocenia rolę histonów w pakowaniu DNA, e) analizuje związek pomiędzy wielkością genomu a jego pojemnością informacyjną, f) ocenia rolę mutacji genów i ich rekombinacji w ewolucji organizmów, g) porównuje przebieg, efekt oraz znaczenie mitozy i mejozy, h) ocenia znaczenie zjawiska crossing-over w ewolucji organizmów, i) analizuje wpływ różnych czynników na przebieg cyklu komórkowego i podziałów komórkowych( promienie X, leki np. taldomid), j) analizuje proces namnażania się organizmów, k) określa miejsce podziału mejotycznego w cyklach życiowych organizmów, l) ocenia rolę crossing-over w procesie dziedziczenia cech, m) n) o) p) q) r) s) t) u) v) w) x) y) ocenia znaczenie mapowania genów dla rozwoju genetyki medycyny, rozwiązuje różne rodzaje zdań genetycznych, ilustruje graficznie mechanizm transkrypcji i translacji, ocenia znaczenie transkrypcji i translacji na poziomie pojedynczej komórki i całego organizmu, analizuje związek pomiędzy budową genów a procesami obróbki posttranskrypcyjnej, analizuje mechanizm translacji białek wirusowych, określa poziomy regulacji metabolizmu komórkowego, ocenia znaczenie wielopoziomowości regulacji metabolizmu komórkowego, ocenia efekty genotypowe, fenotypowe i populacyjne poszczególnych rodzajów mutacji, ocenia znaczenie sprawnego działania systemów naprawczych DNA, znaczenie możliwości sekwencjonowania genomów, wpływ rozwoju współczesnej genetyki na rozwój innych nauk, analizuje mechanizm działania niektórych systemów naprawczych DNA, określa swoje stanowisko wobec problemu klonowania ludzi, przewiduje, jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie. Ocena celująca. Uczeń spełnia wymagania na wszystkie powyższe oceny, a ponadto osiąga sukcesy w olimpiadach: biologicznej, ekologicznej i ochrony środowiska lub konkursach przyrodniczych na szczeblach ponadszkolnych.
