Historia_Mysli_Ekonomicznej

1. Przedmiot historii myśli ekonomicznej.
Historia procesu kształtowania pojęć teorii doktryn i ich wpływ na życie gospodarcze. HME pokazuje też
proces odwrotny – oddziaływanie życia gospodarczego na teorię. Jest dyscypliną w zbiorze nauk
społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej. Przedmiot badań to opis tej przeszłości lub
poszukiwanie w niej pewnych prawidłowości. Przedmiotem dyscypliny naukowej nazywamy program
badawczy, czyli opis życia gospodarczego, poszukiwanie jego prawidłowości i zasad służących praktyce.
2. Życie gospodarcze a proces poznania. Kategorie ekonomiczne, teorie, doktryny i szkoły
ekonomii.
Wkład historii ekon. najlepiej rozumiany będzie, gdy przyporządkujemy go poszczególnym formacjom społ.,
ich procesowi rozwojowemu. W myśl ekon. rozróżnić możemy różne formacje, będzie to m.in. formacja
niewolnicza (rozpatrywana na przykładzie Grecji i Rzymu), feudalna (tu szczególną rolę odgrywa kanonistyka
– wpływ kościoła oraz scholastyka). W okresie rozkładu stosunków feudalnych rozwijała się myśl ekon.
merkantylistów i fizjokratów. W tym czasie postępową warstwą społ. jest burżuazja. Struktury feudalne
przekształcały się stopniowo w struktury kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, powstają nowe szkoły myśli
ekon. Sporo uwagi poświęca się tzw. klasycznej ekonomii burżuazyjnej, która rozwija się w Austrii (Smith,
Ricardo). Bardzo ważny okres w historii myśli ekon. to druga połowa XIX w, mają tu miejsce narodziny
kierunku marksistowskiego i upadek burżuazyjnej myśli ekon. Kierunek marksistowski rozwijał się bardzo
dynamicznie, a w tym czasie Lenin opracował podstawy ekonomii polit. imperium i założył podwaliny ekon.
polit. socjalizmu.
Starożytność – pogarda dla pracy
Średniowiecze – mało interesowało się gospodarką
Chrześcijaństwo – przełamało pogardę dla pracy (praca to obow. wobec Boga, zagadnienia gosp. traktowano
jak zjawiska moralne)
Nowożytne czasy – gosp. zaczęto łączyć z polityką państwa
3. Ogólna charakterystyka myśli ekonomicznej w starożytności.
Starożytna Grecja: Ksenofont – dzieło „Oikonomikos” – to nauka o umiejętnym prowadzeniu własnego
gospodarstwa. Pisze jak należy obchodzić się z niewolnikami. Zwraca też uwagę na korzyści jakie wynikają z
podziału pracy. Potępiał handel z wyjątkiem wielkiego handlu. W „Ekonomice” przedstawiony jest cel
gospodarowania jako osiągnięcie nadwyżki – czyli bogactwa. Arystoteles – uważał że dążenie do
gromadzenia zapasów z produktów ziemi i zwierząt (zapasów rzeczy potrzebnych do życia) jest zgodne z
naturą i na tym polega prawdziwe bogactwo. Natomiast niezgodne z naturą jest gromadzenie pieniądza. Jest
to bogactwo pieniężne – nie zna granic. Pierwsze bogactwo – bardzo naturalne – jest ograniczone przez
potrzeby. Toteż występował ostro przeciw kupcom i lichwiarzom, dążyli do bogactwa pieniężnego. Platon –
uczeń Sokratesa – występuje przeciwko wszelkiemu gromadzeniu pieniądza – potępienie lichwy. Widzi
korzyści jakie daje podział pracy. Pobieranie się to pomnażanie rzeczy martwych – dzieło szatana.
Rzym: Katon – potępia chciwość i zysk (ten kto po śmierci zostawił więcej niż odziedziczył – umiera jak
sławiony obywatel). Uważa za sprawiedliwe bogacenie się przez handel i pracowitość, popiera rozwój gałęzi
eksportu.
4. Poglądy na temat rynku, towaru, wymiany i bogactwa w starożytnej myśli greckiej.
Rynek
- Właściciele śr. prod.- właściciele ziemscy (pełni obywatele)
- Niewolnicy – gł. bezp. wytwórcy, którzy uprawiają ziemię
- Panuje pogarda dla pracy fizycznej
- Rzemieślnicy to też bezp. prod. którzy pracują na utrzymanie klasy rządzącej
- Prod. rolna to podstawa gosp. greckiej
- Siły wytwórcze są słabo rozwinięte
- Kapitał handlowy – silny rozwój handlu morskiego
- Kapitał lichwiarski – podstępny
- Zwraca się uwagę na podział pracy, specjalizacje, skala poziomu pracy zależy od pojemności rynku
(ksenofont)
- Monopol to jeden ze sposobów osiągnięcia wielkich zysków (Arystoteles)
- Od VII w pne „wchodzi” i rozwija swe znaczenie pieniądz metalowy, co powoduje, że gosp. staje się
towarowo-pieniężna, zależna od rynku zagranicznego
- Słabo rozwinięty przem., jak górnictwo metalurgia, przem. ceramiczny, tekstylny jest na wysokim poziomie
- Cel gospodarowania to osiągnięcie nadwyżki czyli bogactwa, które jest podstawą pozycji obywatela nie
będąc jednak celem ostatecznym
- Bogactwo ma granice zakreślone przez potrzeby (Arystoteles)
- Wymiana może być sprawiedliwa np. handel zamienny, drobny handel oraz niesprawiedliwe np. handle
uprawiany dla zysku pieniężnego (Arystoteles)
5. Poglądy na temat pieniądza w starożytnej myśli greckiej.
Arystoteles – jest twórcą nominalizmu pieniężnego
teoria nominalistyczna – wartość pieniądza zależy od umowy społecznej (pieniądz sam w sobie nie
jest celem – jest śr. do nabycia dóbr).
Pieniądz pełni trzy funkcje: 1)miernik wartości, 2)śr. cyrkulacji, 3)tezauryzacja – przechowywanie wartości w
czasie – pieniądz służy jako zabezpieczenie, że możemy za niego nabyć rzeczy w późniejszym terminie
Platon – niechętnie odnosi się do pieniądza kruszcowego bitego z metali szlachetnych. Pieniądz kruszcowy
jest śr. gromadzenia bogactw, szerzy zepsucie i dlatego powinien być zastąpiony przez pieniądz
nieszlachetny.
II. teoria kruszcowa – wartość pieniądza zależy od ilości kruszca, jaki on zawiera (np. 10 monet srebrnych za
1 złotą).
6. Rola państwa w gospodarce w myśli ekonomicznej starożytnej Grecji i Rzymu.
Grecja:
- „polis”, tj. państwo-miasto
- klasa panująca to właściciele ziemi i niewolników, która żyje z pracy niewolników
- praw politycznych pozbawieni są niewolnicy, wolni rzemieślnicy, kupcy
- rolnictwo to podstawa gospodarki
- handel morski też dobrze rozwinięty
- przemysł słabo rozwinięty
- wymiana uważana była za istotną z punktu widzenia gospodarowania przynoszącego zysk
- państwo to dyktatura właścicieli ziemi
- w „polis” ma miejsce walka o własność między obywatelami
- ideologia greckiej arystokracji skierowana była przeciw pracy
- arystokracja wyraża swą pogardę dla (pracy) działalności gospod. kierowanej motywami zarobku
- arystokracja grecka powinna żyć z uprawy ziemi (przez niewolników), poświęcać się zarządzaniu
państwem, obrocie państwa, interesować się filozofią (Arystoteles)
Rzym:
- państwo rzymskie różni się od greckiego „polis” - wielkim państwem scentralizowanym
- podstawą stosunków gosp. jest własność ziemi i niewolników
- klasa panująca dzieli się na: wielkich właścicieli ziemskich, senatorów i jeźdźców – rycerzy (są to 2 grupy)
- obywatele posiadający ziemię korzystali z pełni praw
- rolnictwo to podstawa gospodarki
- rzemiosłem i handlem zajmują się ludzie obcy
- w okresie republiki ma miejsce rozkwit ekon. rolnictwa, rozwija się kapitał handlowy i lichwiarski
- walki społeczne w Rzymie łączą się z posiadaniem ziemi
- wolny obywatel powinien być dostojny, celem jego życia jest służba dla ogółu, za którą można otrzymać
ziemię (Cyceron)
7. Rolnictwa w pracach przedstawicieli starożytnego Rzymu.
Rolnictwo – uważane było za jedyne zajęcie godne wolnego człowieka (pogarda dla rzemiosła). Duży postęp
w uprawie roli, majątki ziemskie oparte na pracy niewolników, na tym tle powstała literatura o rolnictwie –
podręczniki prowadzenia majątków ziemskich i obchodzenie się z niewolnikami.
Katon – „Księga o rolnictwie” – właściciel ziemi powinien mało kupować a dużo sprzedawać, jeżeli po śmierci
zostało mu więcej niż odziedziczył umiera jako sławiony obywatel. Potępia chciwość, popiera bogacenie się
przez ludzi i pracowitość. Największe korzyści dają winnice, uprawa oliwki oraz hodowla bydła – a więc
gałęzie eksportowe. Wobec niewolników zaleca stosowanie różnych metod, w zależności od jakości ich
pracy oraz pory roku. Doradza właściwy wybór lokalizacji majątku w pobliżu bogatych miast, morza, rzeki czy
też uczęszczanej drogi bitej. Należy dbać o nawóz i jego właściwe zastosowanie. Podaje listę niezbędnych
narzędzi i sprzętów w gospod.
Varron – „Zasady nauki o rolnictwie” zaleca się uprawę takiej gałęzi rolnictwa, która zwraca koszty i daje zysk.
Mówi o właściwym zawożeniu, radzi siać łubin dla celów nawozowych. Uważa, że praca niewolników nie
może być wydajna, należy się posługiwać ludźmi wolnymi. Praca niewolnicza – brak realizacji postępu
technicznego, brak właściwego zainteresowania pracą.
Columello – zagadnienie podziału pracy i techniki w rolnictwie. Wykazuje przewagę drobnego rolnictwa nad
wielkim, podkreśla przewagę pracy wolnej nad niewolniczą. Wielkie latyfundia niszczą drobną gospodarkę,
gospodarstwo musi produkować na zbyt. Rady co do obchodzenia się z niewolnikami należy obawiać się
inteligentnych niewolników. Kolant – nowa forma organizacji rolnictwa oparta na drobnej dzierżawie ziemi
(zastępowanie pracy niewolniczej przez kolant).
Cyceron – rolnictwo jest podstawą całego społ., posiadanie ziemi – zajęcie najszlachetniejsze godne
wolnego obywatela.
8. Zasady funkcjonowania idealnego państwa w Rzeczypospolitej Platona.
Platon – państwo nad obywatelami (nad rodzinę stawiał państwo)
Państwo trzy klasowe:
1) warstwa rządząca – archantowie (sędziowie, kapłani). Żony i dzieci klasy rządzącej są wspólne, nie
powinni oni posiadać własnego majątku, zalecane było likwidowanie monogamicznych małżeństw – państwo
czuwa nad prawidłowym doborem ludzi którzy mają mieć dzieci (chodzi o zapewnienie najlepszej klasy
ludzi). Państwo zajmuje się wychowaniem dzieci, po 40 r życia najzdolniejsi i najmądrzejsi wchodzą w skład
elity rządzącej.
2) Klasa wojskowa – każdy żołnierz musiał wychować swojego następcę – koniecznie syn – jeżeli nie miał
własnego musiał go adoptować.
3) Rzemieślnicza – miała świadczyć na rzecz tych dwóch klas.
W „Rzeczpospolitej” Platon opisuje idealny ustrój państwa – wspólnota klasy pracującej, niewolnicy i
rzemieślnicy – pracują na utrzymanie klasy rządzącej. Państwo Platona jest zwartą całością, w której nie
zachodzą żadne zmiany (jest zorganizowane planowo, istnieje regulacja ludności, sposób podziału własności
i funkcji każdej warstwy społ.). Podstawą istnienia państwa są potrzeby społ.
9. Poglądy Tomasza z Akwinu na temat własności wspólnej i prywatnej.
1) własność wspólna – (wspólnota majątkowa) – jest najlepsza, ale tylko dla ludzi wybranych o wysokich
cechach moralnych tzw. stan wyższej doskonałości (klasztor, zakon). Tylko tacy ludzie potrafią o nią dbać – o
czym świadczy stan kościołów.
2) Własność prywatna – jest prawem natury, ustanowieniem boskim, dane jest przeciętnemu śmiertelnikowi
ze względu na jego egoizm i przywary. Własność prywatna zmusza jednostkę do max wysiłku, posiada
charakter społ. – powinni służyć społeczeństwu, człowiek ma obowiązek dzielić się nadwyżką dochodu –
obowiązek dawania jałmużny.
10. Teoria wymiany, ceny sprawiedliwej i pieniądza u Tomasza z Akwinu.
Teoria ceny sprawiedliwej: Cena sprawiedliwa wyraża równość wymiany, całkowita jej ekwiwalentność powinna być równa wartość. Podchodzi on od strony nakładów jako czynników określających wartość
(surowce i materiały oraz nakłady pracy = koszty). Podstawą ceny jest koszt wytworzenia, zysk jest wówczas
wynagrodzeniem za daną pracę i surowce. Powinien być odpowiedni do pozycji społ. producenta. Gdyby
zyski były niższe niż wynikałoby ze stanu, to np. kupiec mający zyski książęce powinien nadal żyć jak kupiec,
a nadwyżkę oddać ubogim.
Teoria wymiany pieniądza: Wymiana powinna opierać się na równości wartości. Nie wolno za dobro otrzymać
więcej niż kosztują zużyte do jego wytworzenia czynniki produkcji. Ponieważ wymiana odbywa się gł. przy
pomocy pieniądza, wartość prod. wymienianego występuje w postaci ceny pieniężnej. Podstawą tej ceny jest
wart. wew.=kosztom produkcji.
Pieniądz jest to dobro, pełni funkcję pośrednika wymiany i miernika wartości.
11. Teorie pieniądza w średniowieczu.
(Tomasz z Akwinu, Kopernik, Cresurius)
Teoria dominalna – wartość pieniądza wyznacza panujący, ile należy wybić i ile kruszca ma zawierać
(monopol panującego). Ustalając wartość pieniądza, pieniądz traktuje jako towar, ma być równowartościowy
w stos. do tego, na co go się wymienia, przy czym wartość pieniądza jako towaru może się różnić od wart.
pieniądza jako pośrednika wymiany i miernika wartości. Istota pieniądza tkwi w jej stałej wartości i małej
zmienności w stos. do innych towarów (dobry pieniądz powinien być stały i niezmienialny). Monety powinny
być bite tylko z metali, kruszec sam ma wartość. W obiegu wew. mogły się znajdować monety o małej
wartości wew. – nie naruszało to niczyich interesów. Natomiast w obrotach w handlu zagr. Wchodziły w grę
tylko monety złote lub srebrne – funkcja pieniądza światowego (moneta stawała się towarem).
Prawo Greshana = Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu.
Funkcje pieniądza: 1)pieniądz jest monetą, która z kolei jest 2)miernikiem wartości 3)śr. cyrkulacji – pośrednik
wymiany 4)śr. tezauryzacji (gromadzenie skarbu) 5)śr. płatniczy – zawieranie transakcji w czasie i przestrzeni
6)pieniądz światowy
12. Poglądy na temat handlu i lichwy w średniowiecznej myśli ekonomicznej.
Właściwy dla średniowiecza miejski układ społeczny ukształtował się w XI-XIII w, głównie na obszarze Włoch
i Europy Północno-Zachodniej. Były to albo odrodzone miasta rzymskie albo nowe ośrodki władzy lub handlu
i usług. Gospodarka i handel miejski przez długi czas zamykały się w ramach potrzeb lokalnych. Wymiana
między oddalonymi rynkami rozwinęła się dopiero później przynosząc odrodzenie gospodarki pieniężnej. W
miastach średniowiecznych zrodziły się dwie ważne instytucje społeczne – cechy i gildie. Cech był lokalną
zawodową organizacją rzemieślników, broniącą własnych interesów przed władzą i zrzeszeniami kupców.
Natomiast gildie grupowały kupców walcząc o różne przywileje, bezpieczeństwo na trasach i pozyskiwanie
oddalonych rynków. Podstawowym źródłem poznania poglądów wczesnych kanonistów jest „Kodeks prawa
kanonicznego”. Zagadnienia społeczne sprowadzają się do interpretacji roli i znaczenia własności oraz
godności wykonywanych zawodów. Za ideał uważa się własność wspólną a nie doskonałości świadczenia
jałmużny i rezygnacji z pogoni za dobrami doczesnymi. Zawód rolnika i rzemieślnika uznaje się za godny
pochwały, kupca – za moralnie niebezpieczny, lichwiarza – za godny potępienia. Lichwa – forma wyzysku
dłużnika przez wierzyciela polegająca na pobieraniu wygórowanych procentów za pożyczone pieniądze.
13. Bulionizm w Europie zachodniej, teoria bogactwa narodowego i wskazania dla polityki
gospodarczej.
Znaczenie pieniądza kruszcowego (ang. bullion) oznacza złoto lub srebro w sztabkach z którego robiono
monety. Pojawia się ilościowa teoria pieniądza. Obok śr. wymiany pieniądz pełni funkcje miernika wartości
MW W=>MW=>W
P=>K
P - pieniądz K - kapitał Z – zysk
T=>P=>T
P T P
Bodin dostrzega prawidłowości
występujące między zjawiskiem gospodarczym zwiększania się ilości monety w obiegu do wzrostu poziomu
cen tow. Psucie monet nie mogłoby podnieść cen wysoko. Spowodował to napływ złota i srebra z HZ. Tańsze
kruszce wywołały rewolucję cen w Europie. Drożyzna nie jest złem absolutnym stanowi bogactwo kraju.
Mikołaj Kopernik w swojej rozprawie „Sposób bicia monety” używał argumentów ekonomicznych i
politycznych, podkreślał obiektywny związek między deprecjacją monety a ilością zawartego w niej kruszcu.
Bulionizm okazał się szkodliwy dla polityki gospodarczej. Zamykanie granic przed kupcami zagranicznymi i
zakaz wywozu monety z własnego kraju budziły najpierw wątpliwości, a później ostry protest stanu
kupieckiego.
14. Poglądy na temat pieniądza w okresie merkantylizmu w Europie zachodniej.
Merkantylizm (XVI i XVII w.) kierunek myśli ekon. i polit. ekon., gł. zagadnienia to udowodnienie konieczności
uprzemysłowienia, rozwoju gospod. oraz wskazanie śr. tego rozwoju, w tym zakresie działanie państwa
powinno być aktywne. Merkantyliści uważali, że funkcja pieniądza to a) pośrednik w wymianie, b) krążący śr.
wymiany, a nie śr. tezauryzacji, - podkreślano, że złoto i srebro nie powinny być gromadzona i trzymane
bezczynnie, ale powinny nieustannie krążyć, aktywizować procesy gospodarcze, bowiem w przeciwnym
razie jest bezużyteczny. W XVI i XVII w ma miejsce przejście od gosp. naturalnej do towarowej, rośnie
wymiana, prod., obieg oraz popyt na pieniądze, - pieniądz był utożsamiany z bogactwem o tyle kapitał,
pieniądz był czynnikiem produkcji (obok ziemi), ze wzrostem ilości pieniądza wzrasta ilość bogactwa.
15. Przyczyny szczególnego znaczenia handlu zagranicznego w dobie merkantylizmu.
Merkantylistyczna koncepcja zysku uważa, że produkcyjna jest praca w przemyśle prod. na exp. Za
ostateczne źródło bogactwa uważano pracę, lecz tylko w prod. „dla wywozu”. Merkantyliści uważali, że
zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie a płaci zarobki krajowym robotnikom. Bogactwo państwa
pochodzi więc z pracy ludzi, która wymierzona jest na obce rynki. W tym czasie rośnie wymiana, produkcja,
obieg i popyt na pieniądze. Rozwój wymiany międzynarodowej (w zw. z odkryciami geograficznymi i
tworzeniem kolonii) i rozszerzeniem towarowej wymiany wew. to spow. wzmożony popyt na pieniądz. Halles
– handel zagraniczny opiera się na przem., który przynosi pieniądze z zagranicy. Nun – pokazuje zw. między
handlem zagranicznym, wzrostem produkcji wew. i przywozem pieniędzy – śr. zwiększania krajowej prod.
przy ograniczonej wew. konsumpcji, - obieg pieniądza powoduje rozwój handlu. Montchretien – wywóz tow.
za granicę jest drogą mnożenia bogactw. Merkantyliści głosili zasadę powierzania exp. nadwyżek prod.
towarowej jako warunku zwiększenia bogactwa kraju.
16. Interwencjonizm i jego administracyjne instrumenty w realizacji polityki merkantylizmu.
Interwencjonizm państwa – państwo dążące do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego musi
przeprowadzić selekcję wyrobów i ułatwić ich prod. Dlatego pojawia się nadzór państwa nad prod. i jej
jakością. Państwo zakłada fabryki, popiera prywatne przedsięb., sprowadza wykwalifikowanych
pracowników, stara się podnosić technikę, jakość wyr., ułatwia komunikację, likwiduje obszary celne w kraju,
tworzy kampanie handlowe, rozbudowuje flotę. Interwencjonizm jest jedną z idei merkantylizmu, był on
potrzebny dla prywatnej działal. gosp. oraz kształcenia gospodarczych jednostek.
17. T.Mun i J.Child i ich poglądy na temat realizowanej polityki merkantylistycznej w Anglii.
Tomasz Mun – dyrektor Komisji do Handlu z Indiami Wschodnimi. Mówi, że opłacalny jest wywóz kruszyw za
granicę gdyż można za nie nabywać towary niezbędne dla exportu, które zapewniają krajowi jeszcze większy
przypływ kruszyw – śr. przyspieszenia rozwoju gospod. i stosowania dodatkowego bilansu handlowego to
rozwój przem. poprzez politykę protekcjonalizmu celnego, tworzenie manufaktur, budowa i usprawnianie
szlaków komunikacyjnych, rozbudowa infrastruktury gospod., zwiększenie prod. krajowej, - stwarza teorię
bilansu handlowego.
J.Child – uważa, że % trzeba obniżyć dla popierania handlu i utożsamia konkurencję z zagranicą, opowiadał
się za prawnym określeniem stopy %, analizuje prawa ludnościowe wg Childa liczba ludności jest funkcją
podaży miejsc pracy, zależnie od możliwości zatrudnienia ludność jest bardziej lub mniej liczebna.
18. Fizjokratyzm i jego założenia, rola rolnictwa w tworzeniu bogactwa narodowego.
Fizjokratyzm – okres przemysłowy od feudalizmu do kapitalizmu – okres panowania przyrody, rodzi się we
Francji w epoce silnej presji demograficznej, są to rządy klas ludności, zagadnienia produkcji rolnej jej
rozwoju (jest to zagadnienie ekonomii). Powstają duże gospodarstwa kapitalistyczne, rosną potrzeby
pieniężne właścicieli ziemi, rośnie opór chłopów. Fizjokratyzm powstał w latach 50-tych XVIII w, założyciel
Quesnay. Fizjokratyzm wyraża interesy burżuazji rolnej. Źródło wartości dodatkowej sfera produkcji, którą jest
rolnictwo tworzące „czysty produkt” utrzymujący klasę właścicieli , prawo chłopa do dzierżawy i uprawnienia
właścicieli ograniczone były przez wspólnotę wiejską, hamowało to inicjatywę rolnika przedsiębiorcy.
19. Teoria reprodukcji prostej – analiza tablicy ekonomicznej F.Quesnaya.
Reprodukcja – produkcja społeczna ujmowana jako proces ciągły, powtarzający się. Zależności występujące
w procesach reprodukcji rozpatruje się przy zał., że warunki prod. są stałe (tj. bez uwzględniania postępu
technicznego). Reprodukcja prosta – osiągnięcie niezmiennej wielkości prod. przy odnowieniu śr. prod. i siły
roboczej (w danych warunkach technicznych). Przy rozpatrywaniu problemu Quesnay zakładał: 1)stałość
cen, 2)reprod. prostą, 3)abstrachowanie od rynku zew. W przypadku repr. prostej produkt globalny zawiera
tyle śr. ile trzeba na ich odnowienie. Tablica ekon. Quesnaya powstała w dwóch wersjach: pierwsza
przedstawia wydatkowanie dochodu właścicieli ziemskich skierowane na produkty rolne i wyr. przem.,
uruchamia proces prod. i tworzenia produktu czystego. Zakłada, że nakłady rolnictwa „dają” produkt czysty w
stosunku 1:1. Druga pokazuje warunki realne produktu społecznego. Trwałe znaczenie mają założenia takie
jak: proces wymiany między klasami to akt jednoznaczny, pominięcie akumulacji, zał. Reprodukcji prostej,
stałe ceny, pominięcie rynku zew. Ubóstwo powstaje w skutek interwencji państwa, przywilejów, brak
wolności, złe podatki, należy opodatkować produkt czysty. Co jest szkodliwe dla rolnictwa – jest szkodliwe dla
państwa. Biedny rolnik – biedne państwo.
20. Przedstawiciele prekursorów szkoły klasycznej i ich dorobek w teorii ekonomii. W.Petty,
P.Boisquilleberte i B.Franklin.
William Petty – wprowadził nową metodę dociekań ekonomicznych – statystykę, in. arytmetyka polityczna.
Jest to wyrażenie ekonomii za pomocą liczb, wag i miar, korzystając tylko z argumentu rozumu lub
rozważając tylko te przyczyny, które mają swe podstawy w przyrodzie. Mamy tu do czynienia z
wprowadzeniem do badań ekonomicznych metody ilościowej, odwołaniem się do nauk przyrodniczych i
akceptacji więzi przyczynowo – skutkowej w zjawiskach społeczno – gospodarczych. Petty często łączy
analizę statystyczną z opisem organizmu państwa i gospodarki kraju, wykorzystując wiedzę o anatomii
człowieka, strukturze jego ciała i zachodzących w nim procesach. Petty wprowadził teorie bogactwa
narodowego (zerwanie z koncepcją merkantylistów). Rola handlu zagranicznego zostaje ograniczona i
ustępuje miejsca procesowi produkcji. Do procesów prod. wprowadza jeszcze: teorie czynników prod. (praca,
ziemia, kwalifikacje zawodowe), teorie pieniądza, teoria wartości (rozważania nad ceną, rentą i płacą). Pierre
le Pesant de Boisquillebert – (zerwanie z merkantylizmem) uważał, że błędem jest utożsamianie pieniądza z
bogactwem. Pieniądz ma tylko ułatwić handel i pozostawać w ciągłym obiegu. Głosił wyższość produkcji
rolnej nad przemysłową i ostrzegał przed pobudzaniem rozwoju przemysłu kosztem rolnictwa. Dopuszczał w
przypadku rolnictwa interwencję, zwłaszcza w dziedzinie handlu zagranicznego i cen na zboże. Analiza
dynamiki cen zboża wyjaśnia wiele zjawisk związanych z kryzysem i polityką podatkową. Boisquillerte
dowodził, że zakaz eksportu zboża prowadzi w latach wysokiego urodzaju do obniżenia ceny nie
zapewniającego zwrotu nałożonych nakładów. Nawet małe zmiany w cenach zboża wywołują poważne
zmiany w popycie i podaży na rynku wew., rodząc długotrwałe odchylenia od stanu równowagi.
Beniamin Franklin
21. A.Smith i jego ujęcie przedmiotu ekonomii i bogactwa narodowego.
Bogactwo narodu – źródłem tego bogactwa jest praca. Fundusz pracy, tkwiący w danym narodzie czy
społeczeństwie, w zależności od tego, jaka jego część jest użyta produkcyjnie, dostarcza w ciągu roku
pewnej określonej sumy przedmiotów, służących do zaspokajania potrzeb. Ta suma przedmiotów służących
do zaspokojenia potrzeb, przypływająca w ciągu roku do społeczeństwa, stanowi dochód społeczny.
Bogactwo narodu jest więc w tym ujęciu dochodem społecznym. Suma rocznej produkcji dóbr stanowi
przychód czyli dochód brutto społeczny, z którego otrzymuje się dochód (netto) po potrąceniu wartości tego,
co zostało poświęcone do produkcji tych dóbr. W rezultacie rozważań Smitha ekonomika okazuje się nauką
nomotetyczną, bada ona co jest, a nie to co być powinno i stara się ująć związki między zjawiskami w pewne
uogólnienia, stosując generalizację i abstrakcję. Nie jest jednak ona tak ujęta w definicji Smitha. Wg jego
własnych definicji ekonomika ma wskazywać jakimi drogami jednostki i społeczeństwo mogą i winny
powiększać swe bogactwo, jakimi drogami skarb panującego i społeczeństwo mogą powiększać swe
dochody, w tym ujęciu ekonomika byłaby nauką praktyczną, normatywną, mającą wskazywać sposoby
realizacji konkretnych celów.
22. Teorie ceny naturalnej (wartości towaru) w ujęciu A.Smitha.
Ceny bieżące czyli rynkowe są zmienne wskutek wpływu popytu i podaży. Wydaje się jednak Smithowi, że
poza zmiennością cen rynkowych kryje się jakaś obiektywna stała wielkość, nazwana przez niego wartością
naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta wartość
naturalna jest przeciętną wahań cen bieżących, jest ceną przeciętną, ustalającą się w długich okresach
czasu. O wartości naturalnej stanowią koszty produkcji. Ostatecznie koszty produkcji sprowadza się do sumy
wynagrodzeń czynników produkcji: pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób wartość naturalna równa się sumie
płac, renty gruntowej i pożytków czyli zysków z kapitału.
23. Teoria wymiany w ujęciu A.Smitha i jej źródła filozoficzne.
Przyczyną powstania wymiany jest naturalna skłonność ludzka dążenia do korzyści osobistych. Ten sam
instynkt, dążąc do ułatwienia wymiany, wprowadza pośrednika wymiany, czyli pieniądz. Z zagadnieniem
wymiany łączy się wartościowanie z którego wynika problem wartości wymiennej. Wartość wymienna to
stosunek wymienny, który wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Z istoty rzeczy wartość wymienna nie
wyrażona w pieniądzu, czyli stosunek wymienny dwóch towarów, równa się stosunkowi cen tychże towarów.
24. Rola teorii „niewidzialnej ręki rynku” w regulacji procesów gospodarczych.
Sprawia, że społeczność z interesem ogółu działania kupców i przemysłowców są w końcu dobroczynne dla
ogółu. Rynek działa dobroczynnie jeśli panuje tu prawo i sprawiedliwość. Rynek jest dziełem ludzkim, działa
w sposób właściwy, kiedy konkurencja nie jest ograniczona przez umowy, monopol i przywileje. Szk.
klasyczną od fizjokratów różni odmienna filozofia społeczna. Fizjokraci stoją na straży tzw. prawa natury,
społecz. działa wg naturalnego, narzuconego „z góry” porządku. Szk. klasyczna uważa, że nie istnieje
ustalony „z góry” porządek społeczny a prawa są dziełem ludzkim. Źle ocenia (szk. kl.) kupców,
przemysłowców, mówi że konkurencja broni partnera przed wyzyskiem a monopol to wróg dobrej gospod.
25. Homo oeconomicus i interes osobisty, wolność i własność jako podstawy liberalizmu
gospodarczego.
Smith rozwija koncepcję HO – człowieka ekonomicznego. Wg Smitha w sprawach gospodarczych człowiek
jest egoistą i dąży do max osobistych korzyści. Główny cel działania to korzyść ekonomiczna, dochód
wyrażony w pieniądzu. Większość jednostek wyraża takie działania. Koncepcja Smitha staje się podstawą
teoretycznego systemu liberalizmu gosp., u podstaw tej koncepcji tkwi teoria homo oeconomicus. Kierowanie
się przez większość jednostek zasadą korzyści materialnych nadaje masowy charakter reakcjom ludzi na
określone bodźce. Z masowych działań ludzi rodzą się prawidłowości ekonom. Przesłanką zrodzoną przez te
prawidłowości jest swoboda działania jedn. gosp., a więc wolna konkurencja.
26. Teoria płacy i zysku w teorii podziału u A.Smitha.
Smith zysk uważa za dochód pierwiastkowy, współokreślający wartość tow. Płaca, zysk, renta – to 3 składniki
wartości wymiennej. Płaca robocza jako wynagrodzenie za pracę to tylko część produktu, pozostałą zbiera
zysk i renta. Kapitalista ma taki udział w wartości jaką praca robocza dodaje do surowców. Wg Smitha musi
istnieć pewna stopa płac, która może się obniżyć. Zysk nie jest wynagrodzeniem za pracę, jego wielkość
zależy od wielkości zainwestowanego kapitału. Kapitalista ponosząc nakłady na materiały, surowce, płace –
otrzymuje część produktu. Smith zajmuje się warunkami, które prowadzą do wyrównania się stopy zysku.
Konkurencja wzrasta to zysk obniża się a gdy rośnie popyt na pracę to rosną płace. Tempo akumulacji
kapitału zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji. Im wyższa stopa zysku tym silniejsza skłonność
do akumulacji i powiększania majątku. Obniżenie się stopy zysku może prowadzić do stagnacji.
27. Teoria renty gruntowej. Rodzaje renty i przyczyny jak i źródła jej występowania.
Renta jako dochód właścicieli ziemi (jak i zysk) jest 1)częścią produktu pracy. Wartość produktu tworzy praca.
Renta jako wynagrodzenie za korzystanie z ziemi. 2)częścią składową kosztów produkcji towaru, 3)ceną
monopolu za ziemię, 4)wynagrodzeniem za urodzajność i produkcyjność ziemi. Renta może być
rozpatrywana jako produkt siły natury, za jej źródło uważa się produkcyjność ziemi.
28. Teoria rozwoju gospodarczego A.Smitha.
Smith żyje w okresie manufaktur przed rewolucją przemysłową. Postawa Smitha wobec robotników jest
pozytywna w przeciwieństwie do postawy wobec kupców i właścicieli manufaktur. Uważa, że rozwój roli jest
konieczny, gdyż wytwarza ona produkty będące źródłami utrzymania robotników. Aby rozwijał się przem.
rolny musiał być zdolny do wytworzenia nadwyżki, która pozwoli wyżywić osoby pracujące w innych działach.
Handel miejski i przemysł podnoszą rolnictwo. Wzrost ludności powoduje poprawę położenia rolników,
bowiem rosną ceny płodów rolnych. W produkcie społ. wzrasta, a ceny produktów przem. obniżają się
wskutek postępu gospodarczego. Podstawą wzrostu gosp. jest akumulacja, która inwestowana jest w
produkcję dla osiągnięcia zysku. Akumulacja – siła motoryczna procesu wzrostu. Akumulacja => powoduje
rozwój manufaktur => większa konkurencja => spadek cen => większe płace. Wzrost specjalizacji, podział
pracy, rozszerzenie rynków zbytu, ulepszenie techniczne => postęp. przezwyciężenie stagnacji.
29. Znaczenie „Bogactwa narodów” A.Smitha dla powstania i rozwoju ekonomii politycznej.
W pracy pt. „Bogactwo narodów” Smith formułuje istotę bogactwa: „roczna praca każdego narodu jest
funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu”. Bogactwo narodów
zależy od 2 warunków: 1)stopień produkcyjności pracy, 2)ilość pracy wykonanej przez społeczeństwa.
Sposoby powiększania bogactwa – zwiększenie podziału pracy, który stanowi źródło wzrostu produkcyjności
pracy. Rozszerzenie rynku prowadzi do powiększenia bogactwa kraju. Codzienne zajęcia człowieka
wyrabiają u niego inteligencję, nie zmuszony do wysiłku staje się ciemny i ograniczony. Człowiek, który nie
potrafi w pełni używać swych władz umysłowych jest postacią okaleczoną i zniekształconą. Praca zaopatruje
naród w niezbędne do życie śr. Kapitalizm może rozwiązać postęp techniczny. „Bogactwo narodów” –
porównuje tu postawę gosp. właściciela ziemi z zachowaniem przemysłowca, zajmuje się tu walką z
merkantylizmem, opisuje funkcje Kompanii Wschodnioindyjskiej, krytykuje działalność jej kierowników,
formułuje tu istotę bogactwa, wynalazków, pisze o drogach prowadzących do dobrobytu.
30. Teoria wartości towaru D.Ricardo.
Przy kształtowaniu się wartości wymiennej odróżnia Ricardo duże klasy dóbr: dobra niepomnażalne pracą i
dobra dowolnie pomnażalne pracą. O wartości wymiennej dóbr niepomnażalnych pracą Ricardo mówi
bardzo niewiele, stwierdzając jedynie, że decyduje o niej rzadkość, czyli ograniczona ilość. O wartości dóbr
dowolnie pomnażalnych pracą, Ricardo stawia tezę, że dobra te, posiadając użyteczność, wymieniają się w
stosunku do ilości pracy, potrzebnej do ich wytworzenia. Formułując teorię wartości wymiennej dóbr dowolnie
pomnażalnych pracą, nie tłumaczy on jednak w ogóle wartości wyłącznie pracą. W związku z tym
wprowadza on nawet raz pojęcie wartości wymiennej. Wartość absolutna dobra zależy od wszystkich
czynników produkcji, stąd wartość absolutna jest sumą płac, renty gruntowej i zysków z kapitału. Przedmioty
jednak posiadając tak ujętą wartość absolutną, wymieniają się tylko w stosunku do ilości pracy w nich
zawartej, gdyż wartość wymienna dobra jest wyznaczana przez stosunkową ilość pracy.
31. Teoria płacy, zysku i renty gruntowej w ujęciu D.Ricardo.
Teoria renty gruntowej – poszczególne grunty są różnej urodzajności, natomiast cena produktu rolnego,
uzyskiwanego z danych gruntów jest na rynku przy założeniu wolnej konkurencji jednakowa. Grunty
urodzajne od najgorszego uzyskują dochód w postaci różnicy pomiędzy ceną produktu czyli kosztami
produkcji na najgorszym gruncie, a kosztami produkcji na urodzajniejszym gruncie: jest to tzw. Renta
różniczkowa lub dyferencyjna. Teoria zysków z kapitału – składa się z 2 części 1)dynamiczna teoria zysków z
kapitału – Ricardo stwierdza iż na podstawie faktów historycznych można postawić prawo rozwojowe o
dążeniu stopy % do zera. Ponadto można stwierdzić, że jeśli renta gruntowa stale wzrasta, a płace utrzymują
się na tym samym poziomie, jak wynika z teorii płac, to z dochodu społecznego na zyski z kapitału musi
przypaść coraz mniej, a więc stopa % będzie coraz mniejsza. 2)Statyczna teoria zysków z kapitału – Teoria ta
opiera się na prawie jednolitości stopy %. Prawo to rzekomo stwierdza, że przy założeniu wolnej konkurencji
na rynku panuje jednolita stopa %. Z tego prawa Ricardo wyprowadza wniosek, iż można przyjąć, że w
każdym rodzaju produkcji kwota, wypadająca na wynagrodzenie kapitału przedstawia taki sam stosunek do
wynagrodzenia pracy czyli, że w każdym dobrze mamy połączone z jednostką pracy jednakową ilość
kapitału. Teoria płac – odróżnia on dwa rodzaje płac: płacę nominalną i realną. Płaca nominalna to
wynagrodzenie pracownika pojęte jako pewna kwota pieniędzy. Płaca realna to ogół dóbr i usług jakie
pracownik może za swój zarobek pieniężny nabyć, względnie jakie tytułem swego wynagrodzenia otrzymuje
bezpośrednio. Wysokość płacy realnej Ricardo tłumaczy teorią kosztów utrzymania. Płaca nominalna
sprowadza się do płacy realnej, a ta ostatnia równa fizycznym kosztom utrzymania do ilości pracy.
32. Teoria pieniądza D.Ricardo.
W ujęciu Ricarda ilościowa teoria pieniądza stwierdza, że o ile inne warunki się nie zmienią to poziom cen
jest proporcjonalny do ilości pieniądza i szybkości obiegu, przy czym ta szybkość obiegu jest ujmowana jako
wielkość mało zmienna, raczej stała. Matematyczne ujęcie tej teorii: MV = PT gdzie M. – ilość pieniądza, V –
szybkość obiegu pieniądza, P – ogólny poziom cen, T – volumen transakcji towarowych.
33. Teoria kosztów komparatywnych w ujęciu D.Ricardo.
34. Teoria rozwoju gospodarczego D.Ricardo i przyczyny jej pesymistycznego charakteru.
Jeśli postęp techniczny nie wyprzedzi znacznie wzrostu ludności i jeśli inne czynniki gospodarcze nie będą
przeciwdziałać, to końcem końców ustanie rozwój gospodarki ludzkiej. Brak w gospodarstwie społecznym
harmonii, a przeciwnie istnieje zasadnicza sprzeczność interesów między rentą gruntową a zyskami i płacą.
Ponadto istnieje takaż sprzeczność między interesami zysków, czyli kapitału, a pracy. Fakty te uzasadniają
daleko posunięty pesymizm Ricarda co do przyszłego rozwoju ludzkości.
35. J.L.K.Simonde de Sismondi i jego poglądy na przedmiot ekonomii politycznej. Krytyka nowego
ustroju.
Krytykuje społeczność systemu kapit. Sprzeciwia się tezie, że konsumpcja może zawsze wchłonąć nawet
największą prod. Wzrost konsumpcji w jednym miesiącu może się odbyć kosztem konsumpcji w innym.
Wysokie zyski i niskie płace prowadzą do tego, że kapitał jest reprodukowany, ale mogą nastąpić trudności z
reprodukowaniem pracy. Dochody kapitalistów rosną a klasy robotniczej spadają. Ta nierówność wywiera
ujemny wpływ na proces reprodukcji i prowadzi do rosnącego pauperyzmu klasy robotniczej. Simondi
krytykuje konkurencję. Uważa, że system kapitalistyczny rujnując drobnych robotników i rzemieślników,
zastępując robotnika maszyną, zwęża możliwości realizacji prod. Rząd powinien troszczyć się o korzyści
ogółu. Cel rządzenia nie gromadzenia lecz sprawiedliwe uczestniczenie obywateli w korzyściach.
36. Teoria realizacji i kryzysów nadprodukcji Simonde de Sismondiego.
W gosp. kapit. Ma miejsce sprzeczność między prod. a konsumpcją, która prowadzi do kryzysów ekon.
Nienadążanie konsumpcji za prod. staje się przyczyną kryzysów ekon. Zniżkowa tendencja dochodów
szerokich mas sprawia, że popyt konsumpcji nie rośnie tak jak prod. Staje się on więc czynnikiem
ograniczającym możliwości wzrostu gospod. Zwiększona konsumpcja klasy kapitalistów mogłaby ratować
gospod. od kryzysu. Popyt wyraża się w dochodach nabywców które ze względu na zmianę pracy ludzkiej na
pracę maszyn zwiększa fundusz płac.
37. Wpływ S. de Sismondiego na rozwój myśli ekonomicznej w XIX i XX w.
Zajmował się krytyką istniejącego ustroju opartego na konkurencji, bezplanowości i dążeniu do zysku.
System ekonom. opierał się na zasadach profesjonalności. Rozwój – stopniowy i powolny, przystosowanie do
potrzeb konsumpcyjnych. Simondi opowiada się przeciw gospod. kierowanej zyskiem i opartej na wyzysku
człowieka przez człowieka. Człowiek nie powinien „walczyć” z człowiekiem lecz z przyrodą, powinien
zastosować wynalazki. Simondi uważał, że musi nadejść nowa formacja gospod. i nowy system produkcji nie
oparty na zysku, ale wytwarzający wartości dodatkowe dla zaspokojenia potrzeb ludzkich.
38. Teoria realizacji i kryzysów w poglądach T.R.Malthusa.
Malthus stawia pytanie – jak odbywa się realizacja zysku, jeśli w wymianie kapitalista jest jednocześnie
kupującym i sprzedającym. Kapitaliści muszą więc oszczędzać aby akumulować i inwestować. Zagadnienie
kryzysów – wielkość konsumpcji zależy od popytu efektywnego. Mówi, że powiększanie konsumpcji ma
sens, gdy jest on mały to pojawia się brak zbytu a więc kryzys nadprodukcji z racji niedokonsumpcji.
Przeciwdziałanie to powiększenie konsumpcji. Podkreśla znaczenie użyteczności popytu i podaży. W tym
czasie ma miejsce przewaga rolnictwa. Renta rośnie i spada wraz z wysokością nadwyżki rolnej. W
późniejszym czasie bardziej krytycznie podchodzi do rolnictwa. Zauważa, że klasy najniższe żyją w nędzy.
Wg Malthusa nie ma możliwości zniesienia nędzy mas, gdyż jest ona naturalnym losem ludzkim, a walka z
nią nie może być skuteczna. Rozmiar efektu popytu decyduje o możliwościach produkcji. Malthus uważa, że
jeśli zmniejszą się dochody właścicieli ziemi, to ucierpi całe społeczeństwo, gdyż rola to najbardziej
dochodowa gałąź produkcyjna wytwarzająca nadwyżkę. Akumulacja to warunek wzrostu bogactwa,
konieczne jest też zwiększenie efektywnego popytu, co umożliwić może wzrost dochodów i wydatków
właścicieli ziemi.
39. Teoria dystrybucji J.B.Say’a.
Ekon. polit. Say’a dzieli się na 3 części: teorię produkcji, dystrybucji (podziału) i konsumpcji. Podstawą teorii
prod. i dystryb. jest teoria czynników prod. (praca, kapitał, ziemia). Teoria prod. to podstawa teorii podziału.
Dochody czynników prod. są wynagrodzeniem ich nakładu w procesie prod. Procesy prod. decydują o
otrzymywanych wynagrodzeniach - płacy, procencie, rencie gruntowej i dochodzie przedsiębiorcy. Tak
pojmowana teoria podziału prowadzi do wniosku iż podział dochodu w gospodarce kapit. jest zawsze
sprawiedliwy.
40. Prawo rynków Say’a.
Produkcja sama tworzy sobie rynek zbytu i w zw. Z tym jedynym ograniczeniem procesu wzrostu gospod. (w
gospod. kapit.) jest tempo akumulacji kapitału i powiększenia zdolności wytwórczych gospodarki, które
limituje rozmiary produkcji. Wniosek: rozmiary efektywnego popytu w gosp. kapit. są wyznaczane przez
rozmiary produkcji i wypłacone dochody. Prawo rynku dowodzi, że w kapitaliźmie kryzysy są niemożliwe.
Wyrasta z założenia, że na miejsce produkcji tylko tych dóbr i usług, na które jest zapotrzebowanie
społeczne. Nie ma znaczenia ilość pieniędzy w obiegu lub też ich brak, rynek rozszerza się wraz z prod.
Polityka gospod. nie dopuszcza do nadprodukcji. Alokacja śr. prod. zapewnia harmonię na rynku. Handel
zagraniczny nie powinien być krępowany, import natomiast wpływa na sprzedaż produktów. Teoria zysków –
zysk to udział jaki producent (robotnik) wyciąga z wartości towaru. Teoria renty – renta to szczególna usługa
produkcyjności ziemi.
41. Poglądy ekonomiczne Jamesa Milla.
Opracował on przede wszystkim zagadnienie wartości, stawiając je według uproszczonej formuły Ricarda,
tzn. przyjmując, że kapitał jest starą pracą i w ten sposób sprowadzając wartość wymienną do stosunkowej
ilości pracy. Następnie wyciągnął on konsekwencje praktyczne z teorii renty gruntowej Ricarda. Rozwinął on
również nowe myśli oparte na pewnych wypowiedziach Ricarda o teorii płac, stwarzając koncepcję z której
później powstała teoria funduszu płac. Uważa on, że o płacach decyduje stosunek ilości ludności do kapitału,
w związku z tym wszelkie opodatkowanie, które by obciążało dochód z kapitału dla podniesienia płac jest wg
niego bezskuteczne, ponieważ nie powiększa ilości kapitału, a jedynie powiększenie ilości kapitału mogłoby
powiększyć płace.
42. Wkład w metodologię teorii ekonomii J.Milla. Statyka i dynamika. Teoria równowagi
ekonomicznej. Homo oeconomicus.
Teoria równowagi ekonomicznej – Wykład ekonomiki dzieli Mill na 3 księgi: produkcję, dystrybucję i wymianę,
do czego dodaje jeszcze księgę czwartą o wpływie postępu społeczeństwa na produkcję i dystrybucję, oraz
piątą o wpływie państwa. Charakter nomotetyczny i teoretyczny ekonomiki jest utrzymany w całej pełni.
Rozumowanie Milla opiera się na dwu założeniach: 1)homo oeconomicus i 2)wolnej konkurencji. Homo
oeconomicus jest ostatecznym sformułowaniem założenia interesu osobistego Smitha, toteż w nim właśnie
najwyraźniej występują wszystkie wady tego założenia. Główny błąd polega tu na tym, że Mill złączył w jedną
całość zasadę gospodarczości z definicją przedmiotu ekonomiki, wskutek czego podstawą jego metodologii
stała się swoista teoria motywów działania gospodarczego, wyrażająca się w specyficznej psychologii
człowieka gospodarującego, czyli homo oeconomicus, w przeciwstawieniu do psychologii ludzkiej w innych
dziedzinach. Zakłada, że można izolować gospodarczą dziedzinę działania ludzkiego od innych dziedzin jego
postępowania i przypisać każdej z nich odmienny motyw. Człowiek w działaniu gospodarczym zmierza do
osiągnięcia jedynie max bogactwa, poświęcając min środków. Człowiek dąży do bogactwa. Statyka – polega
na tym, że zakłada się iż warunki gospodarowania, czyli czynniki gospodarcze nie zmieniają się gdy
jednocześnie elementy gospodarcze, czyli zjawiska badane mogą podlegać zmianom. Dynamika –
zakładamy zmienność czynników gospodarczych i badamy ich wpływ na elementy gospodarcze. W
dynamice swej Mill bada tylko najogólniej wpływ wzrostu bogactwa (produkcji) i ilości ludności na renty, zyski,
płace, wartości i ceny oraz uzasadnia swój program polityczno- gospodarczy.
43. Socjalizm utopijny w XIX wieku. Kierunki i przedstawiciele.
44. K.Marks – ogólna charakterystyka metody i poglądów ekonomicznych.
45. Rozwój teorii ekonomii w pracach K.Kaustkiego, R.Hilferdinga i R.Luksemburga.
K.Kautsky – w pracy pt. „Rewolucja socjalistyczna” mówi o trudnościach jakie napotyka realizacja naturalnorozdzielczego schematu w warunkach gospodarki socjalistycznej. Trudności kierowania produkcją dadzą się
rozwiązać przez koncentrację prod. w małej liczbie największych zakładów, a wyrównanie dochodów grup
społecznych zmniejszy trudności wynikające z różnorodności struktury popytu. Pokazał, że celem monopoli
w gosp. kapit. jest powiększenie zysku co osiągane jest przez zwyżkę cen i ograniczenie produkcji.
R.Hilferding- w pracy pt. „Kapitał finansowy” wykazuje, że kapitalizm cechuje zniesienie wolnej konkurencji
oraz rozwój kapitału finansowego, a rozwój sp. akcyjnych. Doprowadził do powstania dużych przedsiębiorstw,
które łączyły się w związki monopolistyczne. Opisuje monopolistyczną produkcję, głosi tezę o możliwości
powstania banku (grupa banków), które kontrolowałyby całą produkcję społeczną. Monopole chcą
kontrolować rynki wew. i ograniczać konkurencję przemysłu zagr. Zauważył rozwój kultu siły, poparcie dla
tendencji militarystycznych, ideologii nacjonalizmu. Przewidział powstanie faszystowskich ideologii.
R.Luksemburg – w pracy pt. „Akumulacja kapitału” stwierdza, że w społeczeństwie kapit. nie jest możliwa
realizacja całej wartości dodatkowej, co doprowadza do wniosku, iż nie można też utrzymać na
dotychczasowym poziomie stopy akumulacji, dzieli globalny produkt społeczny na kapitał stały, zmienny i
wartość dodatkową. Imperializm to dążenie krajów rozwiniętych do opanowania słabszych. Stwierdza, że w
systemie kapit. ma miejsce marnotrawstwo produktu społecznego, hamowanie wzrostu płac, ograniczenie
udziału robotników w dochodzie narodowym to czynniki hamujące tempo wzrostu gosp. w systemie kapit.
Polska klasa robotnicza i proletariat rosyjski powinny dążyć do obalenia kapitalizmu. W pracy pt. „Rozwój
przemysłu w Polsce” bada rozwój kapitalizmu w Polsce i stwierdza, że przyczyna rozwoju przemysłu to jego
ekspansja na rynki wschodnie.
46. Problematyka ekonomiczna w pracach przedstawicieli rosyjskiego ruchu socjalistycznego.
W.I. Lenin – postęp techniczny jest opłacalny dla monopolu jeśli umożliwia mu obniżenie kosztów prod.
Umacnianie monopolu stwarza tendencję do hamowania rozwoju gospod. kapit. Imperializm to
monopolistyczne studium kapitalizmu. Teoria Lenina oparta na głębokiej analizie przemian kapitalizmu „dała”
klasie robotniczej orientację w zachodzących przemianach i wytyczyła kierunki walki z systemem
kapitalistycznym.
47. Paradygmat starszej szkoły historycznej i jej przedstawiciele.
Historyczna Szkoła Burżuazyjnej Ekonomii Politycznej (rozwijała się w Niemczech) występowała w postaci
Starszej i Młodszej szkoły Historycznej w pocz. XIX w. Starsza Szkoła Historyczna negowała istnienie praw
ekonom., krytykowała metodę abstrakcji naukowej jako narzędzia analizy ekonom., uważała za siłę
motoryczną rozwój dziejów „ducha narodu”. Uważała za główne zadanie ekonomii opis kształtowania się
urządzeń, instytucji, tradycji związanej z gospodarowaniem, była więc szkołą historii gospodarczej.
Przedstawiciele: Roscher, B.Hildebrand, K.Knies. Rozwój gospodarczy wyjaśniali zmianami zachodzącymi w
psychicznych postawach ludzi i pojawianiem się ducha przedsiębiorczości.
48. Młodsza szkoła historyczna i jej pokrewne kierunki.
Młodsza Szkoła Historyczna uważała, że prześledzeniu historii instytucji społeczno – gospodarczych dojdzie
do sformułowania praw ekonomicznych. W praktyce nie zostało to zrealizowane. Przedstawiciele:
G.Schmouer, G.Schonberg, G.Kwapp.
49. Max Weber i jego dorobek. Typy idealne.
Typ – obiekt lub konstrukcja pojęciowa, spełnia rolę wzorca służącego systematyzacji, podporządkowaniu i
opisowi pewnej rzeczywistości. Typ idealny – konstrukcja pojęciowa złożona z zespołu cech nie będących
uogólnieniem cech danego zjawiska. Odpowiada integracji zjawiska społecznego, uogólnieniem natury
geometrycznej. Idealny typ społeczny może urzeczywistnić się w konkretnym historycznym procesie
gospod., może być skonstruowany na podstawie badań historycznych stosunków gospod., społecznych
norm prawnych i ideologii danej epoki.
50. Kryzys ekonomii klasycznej a powstanie szkół subiektywno – marginalnych. Znaczenie
„rewolucji” Jevonsowskiej.
Przyczyny – rozwój ówczesnych kierunków filozoficznych Neokantylizmu i Empiriokrytycyzmu, które
podkreśliły subiektywny charakter poznania jednostki, nowe ukształtowanie się kapitalizmu, wzrost
przemysłu, który komplikuje racjonalne kierowanie przedsiębiorstwami przemysł. Przedmiotem badania szkół
jest abstrakcyjne pojmowanie zasady działania poszczególnych osób. Przyjmuje się, że ustalone zasady w
spr. gospodarczych są stałe i niezmienne w każdym czasie i miejscu. Kolejną cechą tego kierunku to
zastosowanie metod matematycznych. Przedmiotem analizy jest jednostka gospodarująca, konsument lub
producent kapit. Kierunek subiektywno – marginalny powstaje w drugiej połowie XIX w, rezygnuje on z
badania społecznych stosunków między ludźmi jakie powstaję w procesach gospod. Uważa się, że
przedmiotem badań ekonomii są problemy racjonalnego gospodarowania dobrami rzadkimi. Kierunek ten
narodził się w 3 krajach, jego twórcy to: Karol Menger – Austriak, William Stanicy Jeuons – Anglik i Leon
Walras – Szwajcar. Od tych 3 ekonomistów rozwinęły się 3 szkoły: austriacka (psychologiczna), anglo amerykańska (neoklasyczna) i lozańska (matematyczna lub inaczej równowagi ogólnej).
51. Różnice w założeniach metodologicznych szkoły psychologicznej, matematycznej i
neoklasycznej.
Szkoła psychologiczna (austriacka) – wyróżnia się spośród innych kierunków zagranicznych skrajnym
subiektywizmem przy analizie zjawisk gosp. Teoria ekonom. oparta na metodzie subiektywnego
wartościowania dóbr przez jednostki gospod. Podstawą tej szkoły jest subiektywna teoria wartości: wartość to
użyteczność, która przejawia się w zadowoleniu z powodu zaspokojenia potrzeb. Rozróżnia użyteczność
całkowitą i użyteczność krańcową, które uważane są za wartości mierzalne. Szkoła psychologiczna tworzy
teorię wart. prod. Użyteczność maleje w czasie nabywania tow., ocena użyteczności tow., a nie jego
faktyczna cena. (Wieser, Bohn – Bawerk, Menger).
Szkoła matematyczna (lozańska) – szkoła ta bada warunki równowagi danego systemu gospodarczego,
ujmuje procesy ekonom. od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Wg tej szkoły produkcja jest
swoistą wymianą usług produkcyjnych, a czynnikiem determinującym jest popyt. Cena to proporcja wymiany
dóbr, jej miernikiem może być dowolne dobro. Kapitał to zasób trwałego użytkowania, który przynosi dochód
do kapit. zalicza się też zdolności osobiste (Walras, Pareto).
Szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańska) – w odróżnieniu od szkoły psychologicznej cechują szkołę
neoklasyczną ujęcia elastyczne, które wyrażają się w próbie pogodzenia elementów subiektywnych i
obiektywnych. Teoria ceny tow. jest jako cena równowagi cząstkowej. Powiązania z innymi rynkami
sprowadzane są do efektów substytucyjnych i komplementarnych. Cena dobra określana jest przez
krańcową użyteczność i koszty prod które są sumą wynagrodzeń czynników produkcji. „Procent” to
wynagrodzenie za nieużyteczność czekania właściciela kapitału. Zajmuje się elastycznością popytu i rentą
konsumenta. Określa równowagę przedsięb. Szkoła neoklasyczna jest przeciwna procesowi monopolizacji,
postuluje o równomierny podział doch. narod. Od lat 30-tych wystąpiły tendencje do syntezy szkoły
neoklasycznej ze szkołą matematyczną.
52. Poglądy ekonomiczne K.Mengera: przedmiot ekonomii, teoria wartości, teoria rozliczenia.
Menger to założyciel szkoły psychologicznej, napisał „Zasady nauki ekonomicznej” – były to nauki o
gospodarce narodowej zwanej ekonom. polit. Zawierają się tu ogólne zasady dotyczące gospod. narodowej,
teoria dochodów, zysku, płacy, renty gruntowej, teoria kredytu, zagadnienia związane z produkcją i handlem.
Krytykował współczesną gospodarkę austriacką. Teoria wartości – dobra służą do zaspokajania potrzeb –
zdobywa pewne znaczenie, randze zaspokojenia tej potrzeby nazywamy wartością. Menger twierdził, że
wartość nie stanowi cechy rzeczy, tylko cenę dobra przez człowieka i dlatego nie może istnieć poza
świadomością ludzką. Menger uważał, że zadaniem ekonomii polit. jest formułowanie ogólnych praw, które
mają zastosowanie do wszystkich systemów gospod. Punktem wyjścia ekonomii teoretycznej są psychiczne
właściwości jednostki ludzkiej jako konsumenta, które to własności są powszechne i ponadczasowe. Teoria
rozliczeń – Menger twierdził, że wartość śr. prod. jest następstwem przeniesienia wart. (subiektywnej) dóbr
finalnych tj. śr. konsumpcji. Ten „zabieg” przeniesienia nazywa się też rozliczeniem lub teorią imputacji.
Chodzi tu o przypisanie udziałów poszczególnym czynnikom produkcji.
53. Poglądy ekonomiczne E. von Bohm – Bawerka.
Bawerek to przedstawiciel szkoły psychologicznej, pisze prace skierowane przeciwko Marksistowskiej teorii
wartości, dowodząc sprzeczności między teorią wartości opartą na pracy a marksowską teorią prod. Poglądy
– skrajny subiektywizm przy analizie zjawiska gospod. Teoria ekonom. opiera się na subiektywnym
wartościowaniu dóbr przez jednostki gospod. Wartość uważana za użyteczność przejawia się zadowoleniem
z powodu zaspokojenia potrzeby.
54. Teoria procentu E. von Bohm – Bawerka.
Dowodzi, że istnieje prawo psychologiczne, które polega na wyższym wartościowaniu dóbr teraźniejszych do
dóbr przyszłych. Rezygnacja z natychmiastowego użycia dóbr na cele konsumpcyjne i przeznaczenie ich na
cele produkcyjne wymaga rekompensaty, która stanowi zysk od kapitału ( wg teorii Bawerka – procent).
Bohm – Bawerek w teorii % nawiązuje do teorii wstrzemięźliwości, wg której nabywa się tytuł do zysku przez
wstrzymywanie się od konsumpcji, zysk jest więc wynagrodzeniem za wstrzemięźliwość. Wyjaśnia zysk jako
zjawisko wtórne. % - samodzielne wynagrodzenie kapitału, wynikające z preferencji w czasie lub faktu
ponoszenia ryzyka. Nie można tego odnosić do całości układu gospodarczego. Teoria ceny – cena rynkowa
danego dobra to wyprodukowanie różnych indywidualnych, subiektywnych ocen jego wartości dokonanych
przez nabywców i sprzedawców.
55. Poglądy ekonomiczne F. von Wiesera.
Wieser (1851 – 1926) studiował razem z Bohm-Bawerkiem. Ich systemy teoretyczne są bardzo zbliżone.
Wniósł wiele nowych elementów, równocześnie doprowadzając inne do końca (prawo roszczeń). Wprowadził
termin granicznej (najniższej) użyteczności decydującej o wartości dobra -–"„Grenznutzen”. Inaczej niż Bahm
– B. uważał, że o wartości danego dobra decyduje ograniczona użyteczność, więc wartość zapasów dóbr =
iloczynowi dóbr przez ograniczoną użyteczność. Wartość przedmiotowa wymierna jest tylko stosunkiem
wymiennym dóbr, zaś cena tą wartością wyrażoną w pieniądzu. Rachunek wartości można traktować jako
uproszczony rachunek użyteczności. Wieser sformułował prawo wyrównywania się użyteczności.
Zastrzeżenie: równość wszystkich użyteczności nie istnieje (np. nie można zrównać użyteczności
samochodu i chleba). Przy rozrachunku wartości produktu między czynniki produkcji, praca i ziemia dostają
udział równy ich dochodowi, gdyż nie ponoszą żadnych kosztów. Przychód kapitału, prócz zwrotu kosztów,
mieści w sobie dochód, czyli procent. Jego istnienie tłumaczy jedynie produkcyjność kapitału. Pieniądz
posiada podmiotową wartość wymienną (opartą na użyteczności granicznej), nie ma wartości użytkowej.
Społeczno – gospodarcza subiektywna wartość pieniądza – stosunek przeciętnego poziomu cen do
przeciętnego pokrycia zapotrzebowania. Wieser – przedstawiciel szkoły psychologicznej. Twierdził, że
intensywność potrzeby zmniejsza się w miarę jej zaspokajania, a więc też użyteczność krańcowa dobra
maleje w miarę zwiększania się jego zapasu. W twierdzeniach tych kryje się zasada subiektywistycznej teorii
wartości oraz prawo malejącej użyteczności krańcowej, zwane 1-szym prawem Gossena. Prawo Wiesera – o
wartości dobra produkcyjnego stanowi wartość najmniej użytecznego dobra konsumpcyjnego, które jest przy
jego pomocy wytworzone. Wieser i Lexis wprowadzili tzw. Prawa Gossena – dwie główne teorie użyteczności
krańcowej 1)nasycalność potrzeb, 2)wyrównania użyteczności krańcowej.
56. Teoria kosztów alternatywnych F. von Wiesera.
Zalążkiem teorii kosztów alternatywnych jest myśl Johna Stuarta Milla, który twierdzi, że jeżeli ziemia jest
używana nie do produkcji rolnej a do innych celów, np. do produkcji ogrodniczej, to wtedy renta w wysokości
w jakiej występowałaby przy produkcji rolnej staje się kosztem ogrodnictwa (czyli odmiennego użytku) i
wchodzi do ceny. W zasadzie Teoria kosztów alternatywnych opiera się na rozszerzonym przez klasycyzm
pojęciu renty (które wynika z zagadnienia renty gruntowej). Można powiedzieć, że pełną teorię przedstawił już
w 1889 r Wieser, teoria ta do literatury amerykańskiej weszła za pośrednictwem D.J. Greena (1894) i została
tam rozszerzona przez H.J. Davenporta (1861 – 1931). Wg teorii kosztów alternatywnych właściwymi
kosztami są zawsze najwartościowsze utracone możliwości produkcyjne. Jak mówi Wieser właściwym
kosztem wytworu jest ostatecznie użyteczność, płynąca z innego użytku danego dobra produkcyjnego, którą
trzeba poświęcić, tzn. kosztem użyteczności uzyskiwanej jest użyteczność tracona. Dla robotnika kosztem
jest odpoczynek, a dla przedsiębiorcy kosztami są płace, jakie robotnicy w skutek swej produkcyjności mogą
otrzymać w innych zajęciach. Z punktu widzenia społecznego kosztami mogą być tylko wartości dóbr i pracy
ustalone przez ich dotychczasowe użytki ponieważ tych właśnie użytków wyrzeka się społeczeństwo, jeśli te
dobra skieruje się do nowych procesów produkcyjnych. Nie można tej teorii interpretować tak aby stała się
teorią wyborów, gdyż wtedy traci swój sens: wybór jeżeli nie został jeszcze zrealizowany nie jest kosztem.
Przy koszcie chodzi o utratę jakiejś już istniejącej wartości przez zrealizowanie wyboru. Jeśli dany grunt był
już do tej pory przeznaczony do produkcji lnu, wg czego kształtowała się jego wartość, a obecnie przeznacza
się go do produkcji pszenicy to kosztem produkcji pszenicy będzie między innymi dotychczasowa wartość
gruntu, wynikająca z przeznaczenia go do produkcji lnu. Jeżeli ten grunt można przeznaczyć do produkcji
albo pszenicy albo jęczmienia i decydujemy się na pszenicę to kosztem produkcji pszenicy nie będzie nie
realizowana dotąd możliwość produkcji jęczmienia, lecz wartość gruntu wynikająca z dotychczasowej
faktycznej produkcji lnu. Zaś porównanie wartości rezultatów produkcji jęczmienia i pszenicy na tym gruncie
zadecyduje o wyborze sposobu użytku. Konsekwencje z teorii kosztów alternatywnych: 1)jeżeli jakaś rzecz
może służyć tylko do jednego użytku, to wówczas nie stanowi ona kosztu alternatywnego dla tego użytku,
2)gdy może służyć co najmniej do dwóch użytków, wtedy mniej wartościowy z tych użytków (jeżeli jest bądź
może być zrealizowany) stanowi podstawę do wystąpienia tej rzeczy w charakterze kosztu przy drugim
użytku. Poj. kosztów alternatywnych dostrzegamy także u K. Wieksell’a (kierunek neoklasyczny sensu largo)
w zagadnieniu pracy. Mianowicie uważa on, że kosztem pracy nie jest trud, lecz wypoczynek. Teoria kosztów
alternatywnych stała się panującą teorią kosztów we współczesnej ekonomice hołduje jej także neoklasyczna
szkoła z Cambridge, która stopniowo zaczęła zarzucać klasyczną teorię realnych kosztów. Neoklasycyzm
poj. teorii kosztów altern. Zawdzięcza m.in. Darenportowi i Wieksteedowi.
57. Przedstawiciele i ich dorobek w młodej szkole wiedeńskiej.
Twórcą i założycielem tej szkoły psychologicznej jest Hans Mayer. Jest przede wszystkim twórcą trafnego
określenia gospodarowania. Zjawisko to powstaje wg niego wtedy, gdy mamy do czynienia z wielością celów.
Gdy jest jeden cel to powstaje problem natury technicznej, przy wielu musimy wybrać najodpowiedniejsze
cele w stosunku do ograniczonych środków, z porównywaniem, użytecznością, rachunkiem kosztów, z
koniecznością stosowania zasady o gospodarności. Jednak można dostrzec u Mayera jeden fałszywy
wniosek: uważa on, że produkcja jest problemem technicznym a nie ekonomicznym, ponieważ jedynym
celem producenta jest osiągnięcie max zysku. A to nie jest jedyny cel, bo istnieją różne max zysków
związane z ich trwałością, wielkością i pewnością. Gospodarowanie zawsze związane jest z czasem i polega
na rozkładaniu środków między okresy, zależnie od potrzeb. Tu mamy wprowadzenie do rozumowania
momentu czasu (Mayer zgodnie z Wieserem i przeciwko Bohm-Bawerkowi) stwierdza, że istnieje wśród ludzi
wyższa ocena dóbr teraźniejszych od dóbr przyszłych. Gdyby występowało zmniejszanie wartości dóbr
przyszłych, to musiałoby mu odpowiadać zmniejszanie potrzeb przyszłych. Mayer próbuje uzgodnić teorię
rozliczenia Bohm- Bawerka z teorią Wiesera. Twierdzi on, iż rozkładanie dóbr między okresy gospodarcze
odbywa się wg teorii rozliczenia Wiesera, natomiast rozkładanie ich wew. okresów gospodarczych między
potrzeby – wg teorii B.B. Najkapitalniejszym posunięciem Mayera jest stwierdzenie dotyczące teorii
użyteczności, które mówi, że pomiędzy wszystkimi dobrami istnieje pewna komplementarność, psychiczna
użyteczność. Użyteczność poszczególnego dobra jest to różnica użyteczności posiadanego zapasu różnych
dóbr, powiększonego o dane dane dobro, i użyteczność tego dobra jest zależna od ilości wszystkich innych
dóbr. Mayer przeprowadza także obronę kauzalizmu (przyczynowości – wszystkie zjawiska można wyjaśnić
podając ich przyczynowe związki i współzależności) i wykazuje braki teorii współzależności, pojmowanej jako
teorii ogólnej równowagi. Równania równowagi ogólnej nie mogą objąć momentu czasu i nie mogą zatem
przedstawić i wytłumaczyć procesu dochodzenia do stanu równowagi. Natomiast rozumowanie przyczynowe
operuje czasem i dlatego wyjaśnia po kolei dochodzenia do równowagi. Można mówić o słuszności
rozważań Mayera ale w krytyce równań równowagi ogólnej nie bierze on pod uwagę metody równowag
cząstkowych, która może posługiwać się przyczynowością. Uczniowie Mayera: Hayek i Haberier stopniowo
zbliżają się do kierunku neoklasycznego. Friedrich August von Hayek zajmuje się głównie teorią koniunktur,
stoją na stanowisku monetarnej teorii przeinwestowania. Twierdzi, że w skutek działalności kredytowej
banków stopa % bieżąca staje się niższa od stopy naturalnej. Wywołuje to wzrost cen, który przerzuca
oszczędności do produkcji dóbr dalszego rzędu => wydłużają się procesy produkcyjne, a w danym okresie
wypada więcej kapitału na jednostkę produktu => wzrasta popyt na dobra produkcyjne, a popyt na dobra
pierwszego rzędu wolniej za nim podąża => ceny wzrastają szybciej niż dochód => to wywołuje zjawisko
przymusowych oszczędności tzn. zmniejszania się realnej wartości płac i innych dochodów, co finansuje
wzrost produkcji. Tak przebiega boom koniunkturalny, okresy prod. nie mogą przedłużać się stale, banki nie
są w stanie sfinansować rosnącej wciąż produkcji i następuje kryzys, dalszy wzrost cen dóbr
konsumpcyjnych i spadek cen dóbr produkcyjnych. Rezultatem jest przeinwestowanie w stosunku do
potrzeb. W związku z tym stawia koncepcję neutralnego pieniądza – istotą jej jest postulat, aby tak
kształtować ilość pieniądza żeby nie wpływał on na zjawiska gospodarcze i nie wywoływał swą ilością ani
zwyżki ani zniżki cen. Jest to jednak niemożliwe bo jeśli będzie się zmieniać ilość pieniądza to na skutek
zmian produkcji będą się zmieniać ceny dóbr, co wpłynie na zmianę wartości pieniądza. Jeśli wartość
pieniądza ma być stała to będzie to musiało łączyć się ze zmianami ilości pieniądza zgodnie ze zmianami
produkcji co jest niemożliwe do uzgodnienia. Hayek ponadto jest gorliwym liberałem i przeciwnikiem
gospodarstwa planowego. Drugim uczniem Mayera był Gottfried von Haberier, który zajmuje się
zagadnieniami międzynarodowej wymiany oraz koniunktury. Do nowej szkoły wiedeńskiej można zaliczyć
jednego z ekonomistów młodszej generacji szkoły psychologicznej, a mianowicie Ludwig von Mises.
Zajmował się on z powodzeniem teorią pieniądza stawiając teorię wartości pieniądza, zbliżoną do
dochodowej, opartą na stosunku konsumpcji do kapitalizacji. Stworzył on monetarno - inwestycyjną teorię
koniunktur i twierdził, że funkcjonowanie życia gospodarczego jest spowodowane polityką kredytową
banków. Uważał on, że w razie wolnej konkurencji między bankami mogłyby one stosować zbyt liberalnej
polityki kredytowej. Jest on końcowym liberałem i twierdzi, że gospodarstwo kolektywistyczno – planowe nie
może prawidłowo funkcjonować z powodu braku rynkowych cen dóbr produkcyjnych i niemożliwy jest
prawidłowy rachunek gospodarczy.
58. Poglądy i dorobek A.F. von Hayeka. (pyt 57)
Uważa, że procesy inflacyjne sprzyjają przeinwestowaniu, prowadzą do rozproszenia środków i trudności w
zakończeniu rozpoczętych inwestycji. Zahamowanie inwestycji prowadzi do kryzysu. Jest on reprezentantem
neoliberalizmu w USA. Neoliberalizm to kierunek przeciwny podejmowaniu inwestycji gospodarczych przez
państwo, przywiązuje wagę do analiz historyczno – typologicznych. Uważa termin kapitał i socjalizm za puste
pojęcia, popiera gospodarkę rynkową i centralistyczną. Hayek twierdzi, iż tylko działania mechanizmów
rynkowych i elastyczny system cen może dokonać charakteryzacji działań gospodarczych.
59. Teoria równowagi ogólnej L.Walrasa.
Teoria ta jest odpowiedzią na pytanie jakie zadał Walras: jaka wymiana będzie sprawiedliwa? Taka w
procesie której wartości wymieniane będą sobie równe, tzn. gdy: 1)dobro ma jedną cenę w danej
gospodarce, 2)cena dobra jest równa kosztom jego wytworzenia. Walras utrzymywał, że oba warunki będą
spełnione w przypadku wolnej konkurencji. W tym celu skonstruował model równowagi ogólnej. Uważał on
jednocześnie, że model ten przyczynia się do ustanowienia spokoju społecznego. Założenia: 1)każda z
gospodarujących jednostek max swoją użyteczność, 2)istnieje wolna konkurencja, 3)w gospodarce istnieje
mnogość jednostek gospodarujących, 4)występuje powszechna współzależność zjawisk (proces tworzenia
następuje w wyniku spotkania się na rynku konsumentów i producentów). Przykład rozumowania Walrasa:
co się stanie, gdy dana grupa konsumentów zmieni swoje preferencje? (więcej X). Cena x rośnie => wzrost
zysków producentów robiących x => rośnie popyt na czynniki potrzebna do produkcji x => cena tych
czynników produkcji rośnie => rośnie podaż czynnika potrzebnego do produkcji x. Występuje tu analiza
cząstkowa. Analizujemy zmiany zachodzące w ramach jednego rynku. W systemie proponowanym przez
Walrasa jest porządek, bowiem jest on koordynowany przez system cen (istnieje taki wektor cen, który
umożliwia powstanie równowagi ogólnej). 1)na każdym rynku popyt = podaż, 2)każdy wymieniający musi
osiągnąć max satysfakcji. 1 i 2 muszą być spełnione aby zaistniała równowaga ogólna. Formalne warunki
równowagi: konsument optymalizuje użyteczność, gdy MU1/P1 = MUn/Pn producent optymalizuje
użyteczność, gdy MD1/P1 = MDn/Pn.
60. Poglądy ekonomiczne V.Pareto. Krzywe ofelimiczności.
Przedstawiciel szkoły lozańskiej (pyt. 51), talent matematyczny. Prawo pareta – statystycznie wyeliminowano
tendencje rozkładu dochodu. Ujmuje procesy ekonomiczne od strony ilościowej i funkcjonalnej
współzależności. Zastępuje pojęcie użyteczności konstrukcją nowych obojętności w odniesieniu do
określonego dobra. Krzywe te razem z krzywymi preferencji i ścieżkami cen mają pomóc w znalezieniu ceny
równowagi konsumenta. Rozwinął prawo zmniejszających się przychodów z rolnictwa, uważał że bardziej
intensywne użycia jednostki ziemi powyżej pewnego punktu to przyczyna zmniejszającego się przychodu.
Wprowadził pojęcia preferencji – systemu subiektywnego ocen, które odzwierciedlają potrzeby (gusty)
odczuwane, na podstawie których konsument dokonuje wyboru. Przedstawił rozwiniętą teorię równowagi
gospodarczej (jako przedstawiciel szkoły lozańskiej). Autor „Wykładu ekonomii politycznej” i „Podręcznika
ekonomii politycznej”. W teoriach socjalistycznych i politycznych zbliżył się do włoskiego faszyzmu. Próbuje
tworzyć ekonomię „czystą” tzw. naukę na wzór nauk przyrodniczych, miała to być ekonomia ścisła,
obiektywna, ponadklasowa i powszechna. Zajmował się czynnikami określającymi podaż (tj. kosztami prod.).
61. Szkoła matematyczna w Polsce i jej przedstawiciele.
Władysław Zawadzki (1885-1939) – ekonomista, prof. Uniwersytetu Wileńskiego, SGH. W swej pracy pt.
„Teoria produkcji” zmierzał do urealnienia teorii równowagi ekonomicznej przez charakterystykę podłoża
procesu produkcyjnego. Uważał, że wykorzystanie mechanizmu pieniężnego może dać efekty pozytywne
wtedy, gdy stopień niewykorzystania kapitału i pracy jest jednakowy. Był zwolennikiem wolnej gry sił
ekonomicznych. Jego metody pojawiły się w pełni dopiero w latach międzywojennych. Napisał też
„Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej” co jest uważane za samodzielny wkład dorobku szkoły
matematycznej.
62. W.St.Jevons i jego poglądy na temat wartości towaru. Kapitału i płac.
Praca jest działaniem skierowanym na uzyskanie zadowolenia, ale pociąga za sobą przykrość z użycia ciała i
Zadowolenie
Stopieńużytecznościpracy
+
0
-
Płacarealna/ilośćproduktu
Przykrość
Krzywaprzykrościpracy
umysłu. Zależność między pracą i płacą przedstawia wykres.
Pozyskiwanie owoców pracy – produktu i płacy towarzyszy jednocześnie przykrość i zadowolenie,
użyteczność płacy ma tendencję malejącą. Pozyskiwanie coraz większej ilości produktów pracy i coraz
wyższej płacy przynosi coraz mniejsze przyrosty zadowolenia i użyteczności.
63. Metodologiczne założenia szkoły neoklasycznej w pracach Alfreda Marshalla.
Grono uczniów Marshalla nazywane jest sz. Cambridge, gdyż pojęcie sz. neoklasycznej jest bardzo szerokie.
Wydał „Zasady ekonomii” a prace jego odegrały znaczącą rolę w rozwoju angielskiej ekonomii
subiektywistycznej. Zjawiska ekonomii ujmował w sposób subiektywny, nie odcinając się od tradycji
klasycznych starał się połączyć je z nowym, subiektywistycznym punktem widzenia. Związki między
zjawiskiem i wielkościami ekonom. mają charakter zw. funkcjonalnych, np. cena to funkcja popytu, a popyt to
funkcja ceny. Uważa, że wartość i cenę w równym stopniu określają popyt i podaż jak i podaż oraz koszty
produkcji. Prowadził analizę procesów rynkowych przy założeniu konkurencji doskonałej, jest twórcą teorii
wartości ceny, metody równowag cząstkowych, teorii popytu, pojęcie ceny popytu oraz elastyczny popyt,
podaż i renta konsumenta. Wg Marshalla gł. treść ekonomii stanowi stosunek człowieka do rzeczy, a nie
ekonom. stos. Między ludźmi. Zajmował się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, uważał że wywody
muszą być zrozumiałe dla całego społeczeństwa, badał także historię pojęć. Ekonomia to nauka jak ludzie
żyją, w codziennym życiu.
64. Teoria rynku i kategorii z nim związanych w poglądach A.Marshalla.
65. Teoria pieniądza A.Marshalla.
Za pieniądz uważa Marshall pieniądz kruszcowy, banknoty wymienialne i niewymienialne oraz bilety
państwowe, czyli prawne śr. płatnicze (czeki i weksle inne). Popyt na pieniądz kształtuje się w zależności od
siły kupna pieniądza. Wartością pieniądza jest wartość wymienna wykazująca się w ogólnym poziomie cen.
K*R P=M. O<K<1, P – Wartość jednostki pieniądza, R – realny dochód społeczny, M – ilość pieniądza, K –
ułamek realny dochodu społeczeństwa trzymanego w postaci rezerw kasowych.
66. Statyka i dynamika w ujęciu J.B.Clarka.
Spośród przedstawicieli sz. neoklasycznej o statystyce i dynamice mówi Clark. Nauka ekonomii zajmuje się
pozostawianiem i wykorzystaniem bogactw. Spośród jej 3 części: pierwsza zajmuje się bogactwem, druga
dotyczy statystyki społ. –gospod. i mówi co stanie się z bogactwem gdy społeczeństwo jest zorganizowane i
nie ma w nim zmian, trzecia część dotyczy dynamiki społ. – gosp. i mówi o tym co stanie się z bogactwem i
dobrobytem wspólnoty pod wpływem faktu, iż społecz. zmienia się ze względu na formę i sposoby działania.
67. Teoria krańcowej produkcyjności pracy i kapitału w poglądach J.B.Clarka.
Clark zakłada, że posługujemy się kapitałem niezmiennym wartościowo, lecz rzeczowo. Na sumę wartości
kapitału składają się różne dobra zależne od potrzeb technicznych produkcji, wobec zmienności rzeczowego
składu kapitału możliwe jest optymalne dostosowanie niezmiennego wartościowo kapitału do ilości pracy.
Przy powiększaniu ilości pracy ilość ogólna produktu wzrasta, lecz mniej niż proporcjonalnie w stosunku do
przyrostu jednostek pracy, czyli w miarę powiększania ilości robotników spada produkcyjność ich pracy. Ilość
produktu jest wynikiem współdziałania pracy i kapitału, w tym przypadku każda dodatkowa jednostka pracy
pracuje z coraz to mniejszą jednostką kapitału, a więc jest mniej wydajna. Przyrost produktu jest mniejszy niż
przeciętny produkt, przypadający na robotnika. X – ilość robotników, P – ogólny produkt, wyprodukowany
przez całą grupę produkt przeciętny = P/X, P’ – przyrost produktu powstały na skutek zatrudnienia
dodatkowego robotnika – robotnika krańcowego. P’<P/X. Wszyscy robotnicy są równie produkcyjni, jak
robotnik krańcowy – każdy z nich mniej produkuje, bo pracuje z mniejszą ilością kapitału wskutek większej
ilości robotników. Krańcowa produkcyjność wyznacza specyficzną produkcyjność samej pracy i przypisana
jest kapitałowi. Możemy sformułować prawo zmniejszającej się krańcowej produkcyjności pracy występujące
przy powiększaniu ilości pracy przy niezmiennej wielkości kapitału. Jest ono postacią tzw. prawa
zmniejszających się przychodów czyli zmniejszającej się wydajności. Wykres dla powiększania się ilości
pracy przy niezmiennej wartości kapitału. W stanie statycznym (przy zał. Wolnej konkurencji) 1)płaca =
krańcowy produkt, 2)płaca < krańcowy produkt, opłacałoby się przedsiębiorcy zatrudnić nowego pracownika,
aż do punktu 1 gdyż dawałoby mu zysk, 3)płaca > krańcowy produkt, przedsiębiorca ponosiłby straty,
robotnik płacony byłby powyżej swojej produkcyjności (koszty), nadwyżka robotników musiałaby być
zwolniona. Wykres dla niezmiennej ilości pracy, a powiększającym się kapitale. – prawo zmniejszającej się
produkcyjności kapitału, - każda dodatkowa jednostka kapitału daje coraz mniejszy przyrost produktu, krańcowa produkcyjność kapitału wyznacza procent, - w skutek działania wolnej konkurencji oraz idealnej
ruchliwości czynników produkcji przestrzeń residualna EBC z pierwszego wykresu musi być równa AB’C’D’.
Wielkość kapitału i ilości pracy dostosowują się do siebie za pomocą swoich wynagrodzeń. Wartość produktu
= wielkość zatrudnienia i pracy x wynagrodzenie. Daje to max produkcyjności i pełne zatrudnienie każdego
czynnika produkcji.
68. Szkoła neo-klasyczna w Polsce i jej przedstawiciele.
Adam Krzyżanowski, Witold Krzyżanowski, Feliks Młynarski, Edward Lipiński, Stefan Rosiński, Wacław
Fabierkiewicz, Edward Taylor, Witold Trąmpczyński.
69. Teoria pieniądza i stóp procentowych w poglądach Knuta Wicksella.
Wicksell – przedstawiciel szkoły matematycznej i twórca szkoły sztokcholmskiej (przełom XIX i XX w), która
m.in. próbowała dać nowe ujęcie teorii stopy% i teorii ceny, rozwinął teorię dochodową pieniądza.
70. Teoria koniunktury K.Wicksella.
Wisksell wykazał związki pomiędzy ogólnym poziomem cen, a ilością pieniądza (teoria ilościowa). Jednak
potem przekształca ją na teorię dochodową. Popyt na pieniądz to popyt na zapasy kasowe. Głównym
czynnikiem jest tutaj wielkość dochodu. Teoria stopy% wiąże się z teorią pieniądza. Stopa naturalna
(normalna) to taka, którą eliminuje wpływ pieniądza na ceny (% ustala się wtedy bez wpływu pieniądza).
Początkowo określał ją jako stopę dochodowości kapitału rzeczowego, później jako stopę odpowiadającą
ściśle punktowi równowagi między popytem na kapitał pożyczkowy, a podażą funduszu oszczędności.
Wprowadza pojęcie stopy % rynkowej (bieżącej), która powstaje w wyniku podaży i popytu funduszów
pożyczkowych. Stopa ta jest różna od stopy naturalnej, gdyż wielkość tych funduszy waga się na skutek
polityki kredytowej banków. Gdy stopa bieżąca jest równa naturalnej, to jest wtedy neutralna. Zwykle stopa
bieżąca jest różna od naturalnej – gdy bieżąca jest niższa niż naturalna, to jest sytuacja korzystna dla
pożyczkobiorców. Wzrasta zapotrzebowanie na kredyt, przekraczając podaż oszczędności, które są
uzupełnione przez środki wytwarzane przez banki. Inwestycje i ceny rosną. Proces ten przemienia się w
inflację a w końcu w załamanie. Gdy stopa bieżąca jest wyższa od naturalnej, zmniejsza się
zapotrzebowanie na kredyt, część oszczędności nie będzie zużyta, kredyty będą spłacane w części lub w
całości, nastąpi spadek cen, zysków, inwestycji, co doprowadzi do depresji gospodarczej => spadek
dochodów społeczeństwa. To było (falowanie gospodarcze) => ożywienie oznacza wzrost dochodu, a
depresja jego spadek – gospodarka faluje. Stanowi to podstawę teorii koniunktur Wicksella, który uważa, że
rozwój techniki i wzrost ludności są przyczynami falowania gospodarczego. Wicksell twierdzi, że
oszczędności często nie są równe inwestycjom => na tym stwierdzeniu opiera się falowanie życia
gospodarczego i dochodu społecznego. Falowanie dochodu społecznego, stanowiące istotę koniunktury jest
połączone z czasem, odbywa się w określonym czasie. Teoria koniunktur zbliża analizę do rzeczywistości.
71. Teoria koniunktury G.Casela.
Jest on przedstawicielem szkoły szwedzkiej – twórcą teorii parytetu siły nabywczej, stwierdza że wzajemny
stosunek poszczególnych walut ustala się na zasadzie porównania ich siły nabywczej, jaką reprezentuje na
rynku wewnętrznym. Swą teorię przeinwestowania wyłożył w pracy pt. „Teoria społecznej ekonomii”.
Zdaniem Casela postęp gospodarczy przygotowuje ekspansję inwestycyjną, która zaczyna w końcowym
okresie depresji, gdy stopa % jest niska i inwestycje wydają się wysoko rentowne. Wzrost inwestycji
prowadzi do ogólnego ożywienia, które po pewnym czasie zostaje zahamowane przez kryzys nadprodukcji.
Przyczyną kryzysów jest niedostateczny poziom oszczędności. Rozpoczyna się więc kryzys, którego
przyczyn trzeba szukać w zbyt małych społecznych oszczędnościach. Przesłanką ożywienia jest wzrost
nakładów inwestycyjnych, bodźce dla nich stworzą spadek kosztów produkcyjnych, obniża się też płaca
robocza. Bodźce do inwestowania stworzą też postęp tech. Następuje ożywienie inwestycyjnych działań i
gospodarka powtarza cykl koniunkturalny, ale już na wyższym poziomie rozwoju ekonomicznego. Casel
dowodził, że kryzysy wynikają z postępu gosp.
72. Teoria koniunktury Alberta Aftaliona. Teoria akceleracji.
Narzędziem analizy dynamicznej jest tzw. zasada przyspieszenia, nazywana też akceleratorem. Aftalion pisał
m.in. o tym w pracy dotyczącej teorii kryzysów ekonomicznych. Zasada akceleracji zmierza do wykazania, że
zmiana w popycie wywołuje większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne używane do ich produkcji.
Wysokość stopy akceleracji zależy od trwałości urządzeń wytwórczych. Zasada akceleracji działa tylko przy
zmianie tempa wzrostu produkcji dóbr konsumpcyjnych, działa też przy dobrach trwałego spożycia oraz przy
zapasach towarów. Zasada ta wyraża warunki techniczne procesu wzrostu. Jest przedstaw. teorii
psychologicznej kursu walutowego – kurs waluty to wynik indywidualnych cen użyteczności waluty obcej
przez nabywców i sprzedawców. Przyczyny boomu inwestycyjnego widać w nasyceniu rynku
inwestycyjnego.
73. Poglądy ekonomiczne J.A.Schumpetera.
Teorię rozwoju gospodarczego zawarł w pracy pt. „Teoria rozwoju gospodarczego”, a inne prace to: „Cykle
koniunkturalne” i „Kapitalizm, socjalizm i demokracja”. Podstawowe znaczenie przypisuje czynnikom
wewnętrznym tkwiącym w znanym układzie gospodarczym i stającym się przyczynami rozwoju
gospodarczego, czynniki te to innowacje, w gospodarce statystycznej wytworzony produkt ulega podziałowi
między 2 podstawowe czynniki prod. (pracę i ziemię). Zysk powstaje w warunkach dynamiki gospodarczej, a
pogoń za nimi jest przyczyną rozwoju gospodarczego. % to konsekwencja wzrostu gospod., jako
opodatkowanie zysku. Inwestycje stwarzają możliwości dla wzrostu gospodarczego. Uważał, że w
gospodarce kapitalistycznej inwestycje decydują o rozmiarach oszczędności. Kryzys to okres przywracania
równowagi, przy czym każdy cykl realizuje się na wyższym poziomie. Postęp gospodarczy ma tendencje do
depersonalizacji i autonomizacji. Socjalizm wg Schumpetera to system gospod. scentralizowany, w którym
państwo decyduje o rozwoju. Formułuje teorię pokojowej transformacji kapitalizmu. Przyczyną postępu jest
to, że część przedsiębiorców nie jest zadowolona z istniejącego stanu rzeczy i dąży do jego przekształcenia.
Wg Schumpetera konieczne jest dynamiczne ujmowanie procesów gospod. Na stopę % mają wpływ
zjawiska pieniężne. Wydatki inwestycyjne decydują ostatecznie o rozmiarach społ. oszczędności. W
pierwszym okresie ekspansywnego rozwoju istotny jest dla finansowania inwestycji mechanizm
przymusowych oszczędności.
74. Scharakteryzuj dorobek w teorii ekonomii najwybitniejszych przedstawicieli szkoły szwedzkiej w
XX wieku.
Szkoła szwedzka (szkoła sztokholmska) to kierunek ekonom. polit., który powstał na przełomie XIX i XX w.
Twórcą był Wicksell (69,70), pozostali przedstawiciele to: Cassel (71), Frisch, Lindahl, Lundberg, Myrdal,
Ohun. Szkoła szwedzka – odrzuca prawo Say’a, uważa, że może istnieć niezgodność globalnego popytu z
globalną podażą, dała nowe ujęcie teorii stopy % i ceny. Stworzyła pojęcie dynamiki ekonomicznej i
równowagi dynamicznej, a szczegółowo zajmował się tym Lundberg, który także próbował badać zmiany w
systemie ekonomicznym. Lundberg bada wpływ zmian stopy % na inwestycje i oszczędności. Szkoła
szwedzka uzupełnia analizę funkcjonalną analizą przyczynową, teoria handlu ujmuje problem handlu
zagranicznego w ogólnej teorii lokalizacji, wymiana m.narod. jest formą wymiany m.regionalnej. Szkoła ta
zmodyfikowała teorię kosztów komparatywnych, która przybiera formę tzw. nominalnej kombinacji kosztów.
Bada zagadnienia wzrostu gospodarczego. Myrdal uważany jest za propagatora socjotechniki (inżynieria
społeczna), która jest nauką która na podstawie m.in. ocen społecznych proponuje środki do osiągnięcia
zamierzonych celów społecznych. Myrdal uważał za konieczne przyspieszenie rozwoju krajów ekonomicznie
mniej zaawansowanych. M.in. Ohlin stworzył rozwiniętą koncepcję czynników produkcji, zgodnie z którą
różnice w kosztach komparatywnych powstają na skutek różnych cen czynników produkcji, które to
kształtowały się pod wpływem rzadkości lub obfitości ich majątków kraju (regionie). Ohlin uważał, że różnice
w cenach czynników produkcji (w różnych krajach/ regionie) zależy od podaży i popytu. Ohlin uważał też, że
nie ma swobody w przemieszczaniu się między krajami/ regionami, czynników produkcji, jest tylko swobodne
przemieszczanie się towarów, natomiast w obrocie kraju/ regionu ma miejsce swobodne przemieszczanie się
zarówno towarów jak i czynników produkcji.
75. Teoria niedoskonałej konkurencji w teorii ekonomii.
Konkurencja to walka przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów oraz
przy zaopatrywaniu w śr. produkcji i siłę roboczą. Konkurencja występuje wszędzie tam gdzie istnieje
prywatna własność oraz gospodarka towarowa. Konkurencja doskonała (czysta) – konkurencja między
przedsiębiorstwami sprowadza się do ulepszania metod produkcji, co znajduje naśladowców i w przypadku
wzrostu stopy zysku ponad normalny poziom (dla danej gałęzi) powoduje napływ nowych przedsiębiorców.
Konkurencja niedoskonała (monopolistyczna) – ma miejsce gdy przedsiębiorstwa mają swobodę
manipulowania ceną i korzysta z niej wyznaczając taką cenę, która pozwoli na osiągnięcie maksymalnego
zysku.
76. Krytyka szkoły neoklasycznej dokonana przez J.M.Keynesa.
Dochodzenie do równowagi wymaga wystąpienia wahań cyklicznych, których wyrazem są zmiany dochodu
narodowego. Osiągnięty tak stan równowagi będzie nietrwały, gdyż przestaną działać mechanizmy
prowadzące do równowagi, którym jest równowaga oszczędności inwestycji. Przy danym poziomie dochodu
nie ma w modelu Keynesa mechanizmów wyrównujących wielkość oszczędności i inwestycji. Tym właśnie
różnią się model Keynesa od modelu neoklasycznego, w którym mechanizm stopy % miał zapewnić
wyrównanie się oszczędności i inwestycji przy danym poziomie dochodu narodowego.
77. Znaczenie teorii krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania w
systemie poglądów ekonomicznych J.M.Keynesa.
Krańcowa Skłonność do Konsumpcji (KSK) to stosunek przyrostu konsumpcji (DC) do przyrostu dochodu
(DY). Gdy wzrasta dochód narodowy – rośnie konsumpcja, a KSK maleje. Wielkość konsumpcji jest funkcją
dochodu narodowego. Krańcowa Skłonność do Oszczędności (KSO) to stosunek przyrostu oszczędności
(DS) do przyrostu dochodu (DY). Im więcej ludzie oszczędzają tym bardziej przyrost produkcji (DW)
zmniejsza się i wzrasta stopa bezrobocia. Wielkość dochodu, która nie zostanie wydana będzie
zaoszczędzona. Wg Keynesa powiększenie oszczędności przy danym stanie wywołuje zmniejszenie
pobudek do inwestowania i spadek dochodu KSK i KSO wzajemnie się uzupełniają. Y=C+S, C+S+1, Y=P+I,
KSK=DC, KSO=DS, Y – doch. narodowy, C – konsumpcja, S – oszczędności, DY – przyrost doch.
narodowego, DC – przyrost konsumpcji, DS – przyrost oszczędności, I – inwestycje.
78. Teoria pieniądza w poglądach J.M.Keynesa. (pyt 79)
79. Preferencja płynności i znaczenie stóp procentowych u J.M.Keynesa.
Preferencja płynności to skłonność do przechowywania rezerw pieniężnych (przez daną jednostkę gospod.)
w formie płynnej. Zależy ona od przyczyn natury technicznej jak i przyczyn psychologicznych. Inwestowanie
oznacza rezygnację z płynności, a rezygnacja ta musi być wynagrodzona opłatą %. Na rozmiar preferencji
płynności wpływa ilość pieniędzy w obiegu (więcej pieniędzy – tym stopa % mniejsza). Główna cecha polityki
bankowej to dążenie do powiększenia ilości pieniądza w obiegu. Keynes mówi, że ilość pieniądza to czynnik,
który razem z preferencją płynności wyznacza stopę %.
80. Inwestycje w systemie J.M.Keynesa. Teoria mnożnika inwestycyjnego.
Społeczeństwo może wydać na inwestycja mniej lub więcej niż zdecydowało się zaoszczędzić. Wg Keynesa
wielkość inwestycji nie jest określona wielkością oszczędności. Wahania w wielkości inwestycji to przyczyna
zmian w wielkości dochodu narodowego. Wnioski Keynesa: im większe inwestycje, tym większy popyt, a
także dochód narodowy, rolę zwiększenia popytu mogą spełnić inwestycje produkcyjne jak i nieprodukcyjne
(tj. szkoły, mieszkania, drogi, mosty), inwestycje to też przyrost zapasów i rezerw w gospodarce, inwestycje
nie mogą zaniknąć, gdyż pewne ich rozmiary są konieczne aby nie dopuścić do dekapitalizacji gospodarki,
wzrost inwestycji przywraca równowagę. Dla Keynesa inwestycje to czynnik tworzący popyt i w ten sposób
oddziaływały na poziom dochodu narodowego. W warunkach depresji gospodarczej konieczna jest
ingerencja państwa zmierzająca do regulowania rozmiarów inwestycji. W związku z tym państwo powinno
podjąć program inwestycji publicznych – efekt to zwiększenie zatrudnienia i popytu konsumpcyjnego. Teoria
mnożnika inwestycji wyjaśnia związki między inwestycjami a dochodem narodowym (Y). Wielkość Y zależy
od krańcowej skłonności do konsumpcji (DC/DY).Teoria ta pomaga w badaniach nad dynamiką gospodarczą.
Równanie: DY=kDI, gdzie K to mnożnik zwiększający dochód narodowy. Ponieważ k=DY/DI, to k=DY/DYDC, to k=1/a (bez zapisów wszystkich przekształceń). M służy Keynesowi do badania zmian w inwestycji i do
ich oddziaływania na kształtowanie się dochodu narodowego i zatrudnienia.
81. Teoria zatrudnienia w poglądach ekonomicznych J.M.Keynesa.
Keynes sformułował nowe argumenty przemawiające za protekcjonizmem (było to w latach wielkiego
kryzysu) z punktu widzenia teorii zatrudnienia: gdy utrzymuje się długotrwale, niepełne zatrudnienie i niepełne
wykorzystanie aparatu wytwórczego z braku popytu to kraj powinien dążyć do popierania eksportu i
ograniczenia importu.
82. System ekonomiczny J.M.Keynesa jako teoretyczne uzasadnienie interwencjonizmu państwa we
współczesnej gospodarce.
Keynes interesuje się stanem ogólnej stagnacji, w którą wszedł kapitalizm i w związku z tym chce wykryć
przyczyny i wskazać śr. zaradcze. Teoria Keynesa to teoria, która pokazuje państwu metody integracji w
stosunki gospod. Analiza gospodarki przeprowadzona przez Keynesa doprowadza do wniosku, iż
współczynnik kapitalizacji nie zapewni pełnego wykorzystania czynników gospod., wysuwając program
gospodarczy, w którym odrzuca dogmat, iż państwo nie powinno ingerować w stos. gosp. Środki
proponowane przez Keynesa dzieli się na pośrednie i bezpośrednie, zależnie od stopnia angażowania się
państwa w działalność gospod. metoda por. to obniżenie stopy %, a także zwiększenie opodatkowania
wysokich dochodów z równoczesnym zwiększeniem świadczeń na rzecz niżej uposażonych. Keynes wie, że
w warunkach depresji gospod. metody por. mogą nie wystarczać. W związku z tym konieczna jest
bezpośrednia ingerencja państwa, która zmierzać będzie do regulowania rozmiarów inwestycji.
Najważniejsze to podjęcie przez państwo (w okresie depresji) programu inwestycji publicznych (np. budowa
dróg, szkół). Ocena: Keynes opiera się za zał., że państwo kapitalistyczne zdolne jest do prowadzenia
bezstronnej polityki antydepresyjnej w której działa w interesie społ. jako całości (m.in. ograniczając
najwyższe dochody, podwyższając niskie) należy do wielkich mitów ekonomii burżuazyjnej. Powiązania
klasowe nowoczesnego państwa są tak istotne, że musiano działać przede wszystkim w interesie klasy
kapitalistów.
83. Poglądy społeczno-ekonomiczne Torsteina Veblena.
Instytucjonalizm stanowi zapoczątkowany przez Veblena kierunek w ekon. polit., który rozwinął się w USA w
latach 20 XX w i w którym kładziono nacisk na badania instytucjonalnych ram działalności gospodarczej.
Główne dzieła: „Teoria klasy próżnującej”, „Teoria działalności przedsiębiorczej”, „Instynkt dobrej roboty”.
Veblen krytykował kapitalizm, badał procesy ekonomiczne zachodzące w ówczesnym okresie w USA, m.in.
rozwój wielkich przedsiębiorczości, monopole, krachy giełdowe, kryzysy ekonomiczne. Interesowała go
społeczna strona przemian. Krytykował w ekon. polit. neoklasycyzm przesłanek filozoficznych i
metodologicznych w ekonomii burżuazyjnej. Krytykuje hedonizm – zasady postępowania „homo
oeconomicus”. Veblen był pod wpływem teorii ewolucji Darwina, za podstawę wyboru konsumenta uważał
tradycję, zwyczaje, naśladownictwo. Veblen uważał, że w postępowaniu ludzi występują pewne reguły –
instytucje, które definiuje jako zespoły zwyczajów, nawyków myślenia oraz sposobów i metod działania
istniejących przez długotrwałą praktykę i powszechne uznanie w danej grupie społecznej. Całokształt
cywilizacji ujmuje jako system instytucji, podstawowa cecha współczesnej cywilizacji to jej pieniężny
charakter, kapitał to „kultura pieniężna”, zwraca uwagę na przeciwieństwa między „światem przemysłu” i
„światem interesu”, które są sprzecznością pomiędzy technologią i instytucjami. Przyczyna: w tych sferach
występują inne motywy, cele, normy postępowania, ukazuje klasę kapitalistów – właścicieli jako klasę
próżnującą. Veblen odrzuca model wolnej konkurencji i krytykuje motyw zysku, teoria rozwiniętego
kapitalizmu.
84. Instytucjonalizm i jego założenia, teorie poznawcze, przedstawiciele.
Instytucjonalizm – powstał w USA jako w pewnym stopniu relacja przeciw przesadnemu hołdowi przez
amerykańską, przeważnie neoklasyczną ekonomikę subtelnym rozważaniom psychologicznym o motywach
działania człowieka, używanym za podstawę badań teoretycznych oraz przeciw zaniedbaniu przez nią
studium warunków społecznych gospodarowania, tak właśnie silnie i szybko zmieniających się w owym
czasie w tym kraju. Zapoczątkował go Thornstein Veblen, profesor ekonomiki na University of Chicago,
później na Standford University of Missouri, a wreszcie na New School for Social Research w New York.
Krytykując współczesny stan ekonomiki żądał on by nauka ta nie ograniczała się do analizy normalnych
wypadków i „taksonomicznego punktu widzenia”, polegającego na rozpatrywaniu wyłącznie wymierzalnych
motywów działania w formie ich zewnętrznych skutków jak klasycy ani do samego opisu zjawisk, jak
historycy, lecz by dawała genetyczny rozbiór gospodarczego życiowego procesu w całej jego pełni.
Najwybitniejszym przedstawicielem instytucjonalizmu amerykańskiego jest Wesley Clair Mitchell w New York.
Zajmuje on ostrożne i umiarkowane stanowisko wskazuje, że próby oderwania się ekonomiki od psychologii
nie prowadzą do celu gdyż opierają się na mylnym sądzie, iż jedyny punkt styczny ekonomiki z psychologią
leży w zagadnieniu motywów działania ludzkiego. Zbliżony w pewnej mierze do instytucjonalistów był
Francois Simiarid profesor Conservatoire National des Arts et Metiers i Ecole Pratique des Hautes Etudes
przy Sorbonie w Paryżu. Odnosząc się krytycznie tak do ekonomicznego rozumowania, opartego na dedukcji
czy na metodzie matematycznej jak i do zastępowania go historycznym opisem, propagował on własną
metodę wzorowaną na eksperymentalnych naukach przyrodniczych, którą nazwał metodą pozytywną.
85. Neoinstytucjonalizm. Przedstawiciele i problematyka.
Ojcami teorii byli: Veblen, Commons, Mitchel, J.M.Clark. Clarence Edwin Ayres kultura jest „zorganizowanym
układem ludzkich zachowań”, w którym występują 2 obszary – instytucjonalny i technologiczny. Świat
gospodarczy znajduje się ciągle pod presją 2 sił: różnych instyt. np. legendy, zwyczaje, hierarchia społ., które
stawiają opór i opóźniają przystosowanie się układu do bodźców generowanych przez technikę. Gospodarka
przemysłowa bazuje na technologii, nauce i proliferacji narzędzi pracy. Pomiędzy gosp. cenową a
przemysłową występuje sprzeczność bo gosp. cenowa często hamuje rozwój gosp. przemysłowej. Te
zachowania tłumaczy teoria wart. społecznej. Karl Palanyi – przedstawił rozpad cywilizacji XIX w, która
opierała się na 4 instytucjach: równowadze sił, złotym standardzie, samoregulującym się rynku i liberalnym
państwie. Wojna totalna, kryzys lat 30-tych i nowa wojna przyniosły praktycznie likwidację tej cywilizacji.
Cywilizacja ta upadła bo jej gospodarka opiera się na własnym interesie i działa wbrew interesom społ.
Geoffrey M. Hodgson – wprowadził 4 działy: koncepcja wymiany, instytucji rynku, przedsiębiorstwa i kwestii
oczekiwań. Wymiana to zjawisko rozumie jako transfer praw własności Wprowadził on pojęcie „kontrakt
zanieczyszczany” jako realnie występujących umów, podlegających wpływom środowiska kulturowego.
86. Współczesne teorie pieniężne koniunktury.
87. Psychologiczne teorie koniunktury.
88. Od teorii koniunktur do teorii wzrostu gospodarczego.
89. Model wzrostu R.F.Harroda.
Punktem wyjścia tego modelu jest keynesowskie równanie J=S ale uwzględniające założenie, że w długim
okresie zrealizowane inwestycje są równe faktycznym oszczędnościom Jex post = Sex post oznaczając
przez G stopę wzrostu dochodu narodowego, przez C krańcowy wsp. kapitałowy a przez S stopę
oszczędności otrzymuje się podstawowe równanie modelu: Gw*Cr=S. Spełnienie tego warunku oznacza, że
stopa zwrotu zapewni wykorzystanie dostępnych zdolności produkcyjnych i zrównoważy oszczędności z
inwestycjami, ale nie zagwarantuje jeszcze osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Dlatego Harrod wprowadził
następny czynnik: naturalną stopę wzrostu Gn, który uwzględnia przyrost naturalny ludności i postęp
techniczny. Zatem idealnym stan byłby gdyby faktyczna stopa wzrostu G równa była stopie gwarantowanej i
naturalnej G=Gw=Gn Za pomocą tego modelu wzrostu można wytłumaczyć przebieg cyklu gosp. Chodzi o to
że faktyczna stopa zwrotu oscyluje wokół stopy gwarantowanej i nie osiąga pułapu wyznaczonego przez
naturalną stopę wzrostu. Przyczyny kryzysu Harrod upatruje w niedostatecznej elastyczności gospodarki,
długotrwałej stabilności współczynnika kapitałowego oraz skłonności do nadmiernego oszczędzania.
90. Model wzrostu Domara.
Założenia dla owego modelu to: konieczną przesłanką realizacja wzrostu zrównoważonego w gospodarce
kapitalistycznej jest ingerencja państwa w stosunki gospodarcze – teza o niewystępowaniu w gosp.
opóźnień. Przyrost inwestycji prowadzi do wzrostu dochodu i przeciętna i krańcowa skłonność do
oszczędności są sobie równe i są wielkością stałą. Współczynnik kapitałochłonności jest także wielkością
stałą a inwestycje to wielkość netto. DY/Y=DP/P gdzie Y – dochód narodowy zależny od wydatków
konsumpcyjnych i inwestycyjnych społeczeństwa. DY – przyrost dochodu narodowego, P – zdolność
produkcyjna gosp., DP – przyrost zdolności prod. gosp.
91. Model wzrostu W.W.Rostowa.
Rostow napisał monografię stadia wzrostu gospodarczego: manifest niekomunistyczny. Miało to być
świadome wyzwanie dla marksowskiego materializmu historycznego. Rostow wyróżnił 5 stadiów wzrostu:
gospodarka tradycyjna (słabe rolnictwo, prosta reprodukcja); tworzenie warunków do „pchnięcia”- handel,
przemysł, technologia, struktura instytucjonalna; gospodarka zrywu, której detonatorem mogą być odkrycia i
rewolucja; gospodarka dojrzała (dominacja przemysłu ciężkiego); gospodarka masowej konsumpcji.
92. Ekonomia dobrobytu i jej założenia metodologiczno-teoretyczne.
Ekonomia dobrobytu powstaje na gruncie ekonomii marginalnej. Początków tej koncepcji można doszukiwać
się w teorii S. Simondiego, który podkreślił, że przedmiotem ekonomii powinien być dobrobyt społeczny i że
osiągnięcie go wymaga realizacji określonej polityki gospodarczej przez państwo. Narzędziem analizy
ekonomii dobrobytu była teoria renty konsumenta (Marshalla) – przyrosty renty są mniejsze przy wysokich
dochodach niż przy niskich. Twórcą teorii ekonomii dobrobytu jest Pigou, który opisał w pracy pt. „Ekonomia
dobrobytu”. Krytykuje on dotychczasowe kierunki rozwoju ekonomii burżuazji, uważa że zwiększenie
dobrobytu społecznego zależy od dynamiki wzrostu „dywidendy narodowej” (dochód narodowy). Jest za
równoczesnym podziałem dochodu narodowego, istotne znaczenie dla dobrobytu ma zapewnienie stałości
dochodu. Druga faza rozwoju ekonomii dobrobytu nazywana jest Nową ekonomią dobrobytu. Jej główni
przedstawiciele to: Bergson, Hicks, Kaldor, Lerner, Little. Poruszane zagadnienia: problem optimum
dobrobytu, które powinno spełniać 2 warunki:1)zapewniać alokację czynników produkcji, 2)zapewniać podział
dochodu narodowego, gwarantujący optymalizację dobrobytu. Nowa ekonomia dobrobytu postuluje o
kontrolę przez państwo lub inne formy interwencji, które zapewnią stan optimum produkcji. Jeden z
postulatów ekonomii dobrobytu to żądanie powrotu zasad konkurencji doskonałej, która pomoże w
zwiększaniu dobrobytu społecznego. Właściwy podział dochodu narodowego, stabilizacja gospodarki jako
przesłanka dobrobytu, rozwój struktur monopolistycznych prowadzi do deformacji rynku. Silną stroną
Ekonomii dobrobytu jest to, że nie dostrzega prawie wcale problemów gospodarczych. Jest koncepcją
statyczną.
93. Poglądy społeczno-ekomomiczne J.K.Galbraitha. Teoria społeczeństwa przemysłowego.
Główne prace: „Amerykański kapitalizm”, „Społeczeństwo obfitości”, „Nowe społeczeństwo przemysłowe”, w
których próbuje przedstawić kierunek ewolucji gospodarki amerykańskiej, wskazać jej mocne i słabe strony
oraz nakreślić program pozytywny. Poglądy: we współczesnym kapitalizmie konkurencja została „zastąpiona”
przez „siły równoważące”, którymi są zrzeszenia nabywców i sprzedawców przeciwdziałające nadużywaniu
władzy gospodarczej. Galbraith analizuje niedostatki amerykańskiego kapitału- głównie nawyki myślowe i
„mądrości konwencjonalne” społeczeństwa. Pokazuje, że ze wzrostem produkcji nie idzie powszechny
dobrobyt, ani właściwe kierunki konsumpcji. W następstwie rozwoju nowoczesnej technologii wytwarza się
struktura systemu przemysłowego. Polega to na tym, że powstają wielkie korporacje, dobrze zorganizowane,
które kontrolują gospodarkę uprzemysłowionych krajów. Są one wytworem nowoczesnej technologii. W
korporacjach tych – „korporacje dojrzałe” decyzje podejmują zespoły specjalistów. Galbraith jest
zwolennikiem poglądu, iż kierownictwo działalności gospodarczej przechodzi w ręce tzw. „technostruktur”
korporacji (grupy menadżerskie). Rozwój planowania w korporacjach łączy się z ograniczeniem nad nimi
władzy rynku. Korporacje ustalają ceny, które kształtują stosunki rynkowe. Celem korporacji nie będzie
maksymalizacja zysku, lecz eksploatacja produkcji i rozwój. Stabilność gospodarki, do której dąży państwo
ułatwia procesy planowania w korporacji.
94. Neoliberalizm w ujęciu monetarystów.
95. Teoria popytu na pieniądz w ujęciu M.Friedmana.
Friedman mówi, iż stabilność wskaźnika szybkości obiegu pieniądza jest wysoka. Twierdzi, że popyt na
pieniądz w długim okresie jest wysoce stabilny i może być obliczony na podstawie ograniczonej liczby
zmiennych występujących w funkcji popytu na pieniądz. Bada wpływ różnic między popytem a podażą
pieniądza na cykl gospodarczy. Popyt na pieniądz należy traktować jak popyt na każdy inny aktywny.... popyt
ten określają m.in. czynniki takie jak: bogactwo i preferencje, gusty właścicieli. Funkcja popytu na pieniądz
została wzbogacona (przez Friedmana) o wprowadzenie zmiany – „oczekiwana stopa inflacji”.
96. Polityka monetarna i mechanizm transmisji w ujęciu M.Friedmana.
Mechanizm transmisyjny – układ przynoszący zmiany w nominalnych i realnych bilansach pieniądza na
decyzje o wydatkach. Zmiany w podaży pieniądza zmieniają strukturę portfela aktywów posiadanych przez
podmioty gospodarcze. W portfelu występują walory pieniężne i niepieniężne, a wśród pieniężnych głównie
gotowizna. Jeżeli w pewnym momencie podaż pieniądza będzie wyższa od pożądanej przez jednostki
gospodarujące to pozyskane pieniądze będą wydawane na pozyskanie dodatkowych walorów. Zdaniem
Monetarystów te wzmożone zakupy „rozładują się” ostatecznie we wzroście cen i mogą pobudzić zjawiska
inflacyjne. Friedman dowodzi, że między szczytowymi punktami zmian w podaży pieniądza a późniejszymi
szczytami aktywności gospodarczej upływa 12-18 miesięcy. Podobnie bodziec w postaci dodatkowej podaży
pieniądza przynosi wzrost dochodu nominalnego po 6 miesiącach.
97. Debata nad polityką fiskalną, efekt wypychania – neokeynesiści contra monetaryści.
Efekt wypychania – teoria neoklasyków: przedstawicielem neoklasyków był Friedman. Rozpatrywał on
działanie tego efektu po wyizolowaniu czystego bodźca fiskalnego, nie związanego z ekspansją monetarną,
a więc kiedy następuje zmiana poziom wydatków budżetowych lub obciążeń podatkowych bez zmian ilości
pieniądza w obiegu. Bodziec fiskalny może zadziałać negatywnie w ten sposób, że zahamuje lub nawet
obniży poziom inwestycji prywatnych – właśnie „wypychając” je z procesów gospodarki narodowej. Tylko w
wyraźnie ograniczonych warunkach, zwłaszcza w okresie kryzysu lub depresji, czysta polityka fiskalna może
dać pozytywne rezultaty, ale nie tylko w krótkim czasie. Negatywne skutki dotyczą zastąpienia niektórych
składników wydatków prywatnych państwowymi, zmian w stopie procentowej, obniżenia poziomu zaufania
sektora prywatnego i poważnych przesunięć w sektorze bogactwa społecznego (np. nacjonalizacja pewnych
gałęzi przemysłu, wydatki rządowe finansuje się sprzedając obligacje – prowadzi to do szybkiego wzrostu
stopy procentowej i zniechęca kapitał prywatny do inwestowania. Monetaryści – nieskuteczność polityki
fiskalnej rozpatrują w aspekcie gospodarki zamkniętej i otwartej. Problem polityki fiskalnej w gospod.
zamkniętej tj. bez uwzględnienia wpływu handlu zagranicznego, trzeba uwzględnić realną więź między
polityką pieniężną a fiskalną. Wiadomo, że finansowanie sektora państwowego z deficytu wpływa na podaż
pieniądza „podwyższonej efektywności” w sektorze prywatnym. Monetaryści doszli do wniosku, że
długookresowa równowaga w skalu makroekonomicznej wymaga równowagi zasobów pieniądza i
równowagi strumieni pieniężnych, a stąd wynika potrzeba zbilansowania budżetu państwa. W gospodarce
otwartej równowagę zasobów i strumieni pieniężnych trzeba uzupełnić o strumień bilansu płatniczego.
Monetaryści nawołują więc do redukcji wydatków rządowych w imię szybkiej dynamiki wzrostu dochodu
narodowego w długim okresie.
98. Bezrobocie i inflacja – interpretacja w ramach sporów wokół krzywej Philipsa.
Krzywa Philipsa jest jednym z narzędzi badawczych zjawisk inflacji. Krzywa Philipsa jest ilustracją
prawidłowości leżącej u podstaw polityki interwencji – konieczności wyboru między wysoką inflacją i niskim
bezrobociem i odwrotnie. Wzrostowi płac towarzyszy spadek bezrobocia. Pragnieniem rządu obniżanie
bezrobocia do zera stanie na przeszkodzie kształtowaniu krzywej Philipsa, pokazujący że w takiej sytuacji
stopa płac rośnie gwałtownie i w nieskończoność. Analiza krzywej Philipsa doprowadziła do twierdzenia, że w
gospodarce kapitalistycznej istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której nie należy utożsamiać z
bezrobociem.
99. Naturalna stopa bezrobocia w teorii M.Friedmana.
Koncepcja powstała w 1968 r. Brak trwałego sprzężenia inflacji z bezrobociem, brak wymienialności
tłumaczył Friedman istnieniem naturalnego bezrobocia, którego poziom wyznaczają warunki panujące na
rynku pracy, niezależnie od tempa inflacji. Władze gospodarcze nie znają „naturalnej” stopy bezrobocia, a
nawet gdyby ją znały, nie miałyby podstaw do precyzyjnej polityki. Polityka rządu przyspieszy inflację, jeśli
będzie on dążył do niższej od „naturalnej” stopy bezrobocia lub deflację, jeśli będzie dążył do wyższej stopy
bezrobocia. Friedman nie wyklucza krótkookresowej wymiany bezrobocia..... inflacja i postępującego z nią
odchylenia faktycznego bezrobocia od stopy naturalnej. Tłumaczył to niedoskonałością przewidywań
dotyczących kształtowania się cen i niepewnością co do realnych dochodów. Ten szum =>przejściowy
spadek bezrobocia. Gdy przewidywania pracowników urealnią się wtedy wycofują usługi świadczone za
niższą płacę realną i negocjują podwyższenie jej. Bezrobocie rośnie do poprzedniego poziomu =>wzrost
płacy realnej. W czasie przejściowym rośnie inflacja. Najlepiej zostawić te procesy ich własnemu biegowi –
prowadzić politykę pieniężną stałego wzrostu, a wtedy gospodarka sama dojdzie do naturalnej stopy
bezrobocia. Taka równowaga może być osiągnięta przy każdej stopie inflacji (również 0), natomiast zmiana
tempa wzrostu podaży pieniądza początkowo daje wzrost produktu narodowego, by potem spowodować
wzrost cen. Teoria naturalnej stopy bezrobocia opiera się na założeniu długookresowej neutralności
pieniądza wobec rozmiarów zatrudnienia =>system gospodarczy jest dychotomiczny. Frykcje i usztywnienia
mogą zakłócić hipotetyczny długofalowy stan równowagi przy pełnym zatrudnieniu. Bezrobocie to
konsekwencja blokowania płac co do ich wysokości, jak i co do mechanizmów dostosowawczych płac
(długookresowe). Gospodarka wolnorynkowa nie zakłócana przez polityków gospodarczych (pieniężnych)
dąży do równowagi na poziomie faktycznie pełnego wykorzystania czynników produkcji i gwarantuje
społecznie akceptowalny poziom naturalnego bezrobocia (prawo Saya). Procesy przystosowawcze
zaczynają się od strony zmian cen dóbr, a nie wielkości realnych. Państwo opiekuńcze hamuje energię
społeczną. Rząd nie musi wtrącać się do wszystkiego aby gospodarka nie była w niebezpieczeństwie. Kilka
ingerencji wystarczy (np. subwencje dla przedsiębiorstw). Friedman to zwolennik Smith’owskiej „niewidzialnej
ręki” cel ekonomiczny może powstać w wyniku działalności gospodarczej jednostek dążących do dobra
własnego. Wg Friedmana monetaryzm lepiej interpretuje rzeczywistość niż Keynsizm, bo ujawnia, że stały
wzrost cen jest zawsze zjawiskiem monetarnym, jest rezultatem szybszego wzrostu masy pieniężnej niż
produkcji dóbr materialnych i usług. Wg Friedmana od 20 do 30 lat wzrostu cen ma źródło w tym, że rządy
drukują pieniądze, aby pokryć zwiększone wydatki państwa. Jest to posunięcie bardziej popularne niż nowe
podatki, ale napędzające inflację.
100. Teoria racjonalnych oczekiwań (przewidywań).
101. Amerykańska ekonomia podaży. Krzywa Laffera. Reganoekomomika.
Idea profesora Laffera opiera się na założeniu, że wiele krajów o rozbudowanej administracji państwowej i
wysokich podatkach stosuje obecnie stawki opodatkowania przewyższające t (pewien poziom). Jeśli tak jest
to obniżenie podatków byłoby cudowną kuracją. Redukując podatki państwo zgromadziłoby więcej
dochodów. Dzięki zmniejszeniu rozmiarów zakłócenia wywołanego podatkami i znacznemu zwiększaniu
ilości oferowanej pracy obniżka stawek podatkowych zostałaby z nadwyżką skompensowana dzięki
wzrostowi zatrudnienia i dochodów do których byłyby stosowne nowe stawki opodatkowania. W związku z
krzywą nasuwa się pytanie czy stawki opodatkowania w krajach zachodnich rzeczywiście przekroczyłyby
poziom t. Zdaniem ekonomistów, w wielu krajach nie osiągnięto tego poziomu. Obniżenie stawek podatku
może zlikwidować część strat związanych z opodatkowaniem, jednak państwo może się liczyć z
prawdopodobnym spadkiem wpływów podatkowych w rezultacie takiej polityki. Jeżeli rząd chce obniżyć
stawki podatkowe bez zwiększenia długu państwowego to konieczne jest zmniejszenie wydatków
budżetowych.