Slajd 1 Co to jest własność? Pojęcie własności możemy rozpatrywać i definiować przez pryzmat różnych dziedzin nauki. Pojęcie własności istnieje w filozofii, ekonomii, socjologii,. Na przykład filozofia definiuje własność jako najpełniejsza władza użytkowania i dysponowania, jaką można mieć nad rzeczami, rozumianymi szeroko, od konkretnych przedmiotów fizycznych, takich jak dom, samochód, meble, do tworów intelektu, takich jak utwór literacki czy wzór matematyczny; Własność w znaczeniu ekonomicznym jest pojmowana zwykle jako każda forma władania majątkiem i oznacza prawne formy władania dobrami o wartości ekonomicznej — zarówno materialnymi (np. nieruchomości), jak i niematerialnymi (np. wynalazkami, utworami). Natomiast my będziemy się koncentrować przede wszystkim na rozumieniu pojęcia własność w kontekście prawa. Jedną z podstawowych zasada ustrojowych, wyrażonych w art. 21 Konstytucji RP, jest zasada ochrony własności. Własność jest jednym z filarów, na których wspiera się cała konstrukcja systemu prawa cywilnego. Mówie to przede wszystkim żeby podkreślić jakie jest znaczenie tego pojęcią, szeroko w systemie prawnym obowiązującym nie tylko w Polsce, ale w większości krajów rozwiniętych. Przy czym, w tym miejscu zastrzec trzeba, że w konstytucjach, zwykle w części regulującej zagadnienie praw i wolności obywateli termin: własność używany jest dla oznaczenia ogółu praw majątkowych. Jest to bardzo szerokie ujęcie terminu własność. W Konstytucji RP termin własność występuje zarówno w części regulującej ustrój gospodarczy (art. 20 i 21), jak i w części normującej wolności i prawa obywateli ( art. 64), a także w art. 165, w którym mowa jest o prawie własności przysługującym jednostkom samorządu terytorialnego. Na podstawie powyższych przepisów można dojść do wniosku, że w Konstytucji RP termin własność występuje w dwóch znaczeniach: jako synonim mienia (art. 20 i 21) oraz jako składnik mienia, czyli jedno z podmiotowych praw majątkowych (art. 64 i 165). Artykuł 21 Konstytucji dotyczy prawnej ochrony własności, jak również uznania prawa jej dziedziczenia. Własność w tym artykule została potraktowana bardzo szeroko, a więc bez rozróżniania kto jest jej podmiotem. Wszelka zatem własność podlega ochronie państwa, zarówno ta, która służy celom produkcyjnym, jak też ta, która ma zaspokajać osobiste potrzeby właściciela i jego rodziny. Także i prawo dziedziczenia zostało potraktowane w sposób bardzo szeroki, bez precyzowania zasad dziedziczenia, którą to problematykę regulują ustawy zwykłe Slajd 2 W polskim systemie prawnym treść prawa własności uregulowana jest przede wszystkim w art.140 k.c., obowiązującym niezmiennie od czasu wejścia w życie Kodeksu cywilnego Własności jest najszerszym, najpełniejszym prawem rzeczowym. Dalsze prawa rzeczowe są już formą pochodną od prawa własności Współcześnie prawo własności jest prawem podmiotowo uniwersalnym. Zasadniczo bowiem może przysługiwać każdej osobie. Występują drobne wyjątki, coraz rzadsze w miarę obecnej reformy stosunków własnościowych. Przykładowo istnieją uzasadnione ograniczenia dotyczące posiadania broni, środków odurzających itp. Obecnie nie ma występujących uprzednio ograniczeń podmiotowych w sferze nabywania własności nieruchomości, zwłaszcza nieruchomości rolnych. Jedyne istniejące ograniczenia zawiera ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (t.j. Dz.U. z 1996 r. Nr 54, poz. 245 ze zm.). Własność jest prawem bezterminowym. Nie spotykamy współcześnie w ustawodawstwie polskim własności podzielonej w czasie. Ze swej natury własność trwa tak długo jak długo istnieje rzecz będąca przedmiotem własności. Wyjątek dotyczy odrębnej własności budynków nabytych lub wzniesionych przez użytkownika wieczystego. Wygasa ona bowiem z upływem czasu z tej jedynie przyczyny, że jest związana z terminowym prawem użytkowania wieczystego (art. 235 § 2 k.c.). Slajd 3 Prawo własności posiada : • stronę pozytywną – pozytywna strona własności obejmuje uprawnienie do: korzystania z rzeczy, rozporządzania rzeczą, posiadania rzeczy. • stronę negatywną - możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa Negatywna strona prawa własności: wyłączność uprawnień właściciela, inni są negatywnie zobowiązani do biernego zachowania się, powstrzymania się od naruszeń cudzego prawa własności Slajd 4 Korzystanie z rzeczy Uprawnienie właściciela do korzystania z rzeczy wyraźnie jest wskazane w normie art. 140 k.c., zgodnie z którym właściciel może korzystać z rzeczy, w szczególności może pobierać pożytki oraz inne dochody z rzeczy. Ustawodawca nie definiuje pojęcia korzystania z rzeczy, a jedynie wymienia i to w sposób jedynie przykładowy różne postaci korzystania z rzeczy. W zakres prawa do korzystania z rzeczy można zaliczyć uprawnienie do: 1. używania rzeczy (Chodzi o takie korzystanie z rzeczy, które nie polega na czerpaniu pożytków (ani innych dochodów), np. można tu wskazywać korzystanie z nieruchomości rolnej poprzez prowadzenie produkcji roślinnej) 2. pobierania pożytków, (Chodzi zarówno o pobieranie pożytków naturalnych, jak też pożytków cywilnych rzeczy. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody oraz inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (art. 53 § 1 k.c.). Pobieranie pożytków naturalnych odbywa się przez zawłaszczenie jej płodów oraz odłączenie innych części składowych, o ile stanowią pożytki naturalne. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (art. 53 § 2 k.c.). 3. pobierania innych dochodów z rzeczy (np. dochodów pobranych w wyniku nastąpienia zdarzeń nadzwyczajnych, losowych, jak chociażby zagospodarowanie drzew stanowiących wiatrołomy, czy też odłowienie ryb z wysychającego stawu, 4. przyrostu (właściciel nabywa własność przedmiotów, które zostają z rzeczą połączone, stając się jej częścią składową lub które rzecz produkuje. Przykładowo przyrost stanowią naturalne płody rzeczy, dopóki są połączone z rzeczą, przyrost właściciela gruntu stanowią również wzniesione budynki, nawet gdy wzniesione są przez inne osoby). 5. Zużycia, 6. przetworzenia rzeczy. Pożytki rzeczy dzielą się na pożytki naturalne i pożytki cywilne. Pożytkami naturalnymi są płody rzeczy( owoce, plony rolne, przychówek zwierząt) oraz inne odłączone od niej części składowe (kamienie, żwir, piasek, glina). Chodzi tu przeważnie o pożytki gruntu; wyjątek stanowią pożytki zwierząt hodowlanych. Płody oraz inne części składowe są pożytkami rzeczy z chwilą ich odłączenia, pod warunkiem że według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego. Klasycznym przykładem jest czynsz pobierany w ramach stosunku najmu lub dzierżawy. Slajd 5 Rozporządzanie rzeczą Uprawnienie do rozporządzania rzeczą jest drugim wśród wymienionych wyraźnie w art. 140 k.c. uprawnień właściciela. Uprawnienie do rozporządzania rzeczą oznacza możliwość dokonywania czynności prawnych dotyczących rzeczy i umożliwia właścicielowi realizację w sensie ekonomicznym wartości wymiennej rzeczy. Ustawodawca nie definiuje pojęcia rozporządzanie. Czynnością prawną rozporządzenia - albo krótko, rozporządzeniem - jest taka czynność prawna, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego. Uprawnienie właściciela do rozporządzania rzeczą obejmuje zatem uprawnienie do przeniesienia prawa własności, jego obciążenia i zniesienia prawa. Najdalej idącą postacią rozporządzenia jest wyzbycie się własności. Przede wszystkim poprzez czynność przeniesienia własności, a także czynność rozrządzenia testamentowego mortis causa. W wyniku sukcesji singularnej (przeniesienia własności) lub uniwersalnej (dziedziczenia) przechodzi na nabywcę prawo własności w kształcie przysługującym poprzednikowi. Formę rozporządzenia stanowią także czynności prawne, których celem i bezpośrednim skutkiem jest zniesienie (unicestwienie) prawa majątkowego, także prawa własności, takie jak np. porzucenie rzeczy ruchomej (zgodnie z art. 180 k.c. właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci). Za rozporządzenie zmierzające do zniesienia prawa własności można uznać dokonane przez właściciela zniszczenie rzeczy. Wygasa tu prawo własności, ostatecznie, w związku z unicestwienia przedmiotu własności. Posiadanie rzeczy Do podstawowych uprawnień właściciela zalicza się także uprawnienie do posiadania rzeczy Wprawdzie nie uwypuklono dosadniej tego uprawnienia w art. 140 k.c., jednak kodeks posługuje się otwartą, elastyczną formułą uprawnień objętych treścią prawa własności. Wydaje się kwestią bezsporną iż posiadanie jest naturalną cechą prawa własności. Slajd 6 Treść prawa własności w ujęciu negatywnym Negatywna strona własności stanowi odzwierciedlenie bezwzględnego charakteru własności. „Negacja" odzwierciedla wykluczenie ingerencji osób trzecich. Właściciel może korzystać z rzeczy i rozporządzać rzeczą z „wyłączeniem" innych osób. Zatem każdy jest zobowiązany negatywnie do biernego zachowania się, a mianowicie do poszanowania cudzego prawa własności, do powstrzymywania się od działań naruszających cudze prawo własności. W stosunku własności występuje z jednej strony właściciel uprawniony czynnie do posiadania, korzystania z rzeczy i rozporządzania rzeczą, a z drugiej strony ogół innych osób zobowiązanych biernie do poszanowania cudzego prawa własności. Natomiast w razie dokonanego już naruszenia cudzego prawa własności właścicielowi przysługuje określone roszczenie (windykacyjne bądź negatoryjne) adresowane już do wskazanej osoby Slajd 7 Granice prawa własności Prawo własności jest względnie pełnym, lecz nie jest prawem nieograniczonym. granice prawa własności stanowią je sprzężone ze sobą trzy „wyznaczniki", a mianowicie: 1. przepisy ustawy, 2. zasady współżycia społecznego, 3. społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności. Przepisy ustawy Granice prawa własności zakreślają przede wszystkim przepisy ustaw. Chodzi tu o wszelkie ustawy, zarówno ze sfery prawa cywilnego, jak też innych gałęzi prawa, w tym głównie prawa administracyjnego. Ograniczenia najczęściej dotyczą nieruchomości, rzadziej rzeczy ruchomych. Podyktowane są różnorodnymi względami natury społecznej lub gospodarczej. Przeplatają się więc często z klauzulą społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa Np. liczne przepisy prawa sąsiedzkiego. Przez prawo sąsiedzkie rozumie się zespół tych przepisów prawa cywilnego, które regulują problematykę treści i wykonywania własności nieruchomości w stosunkach sąsiedzkich. Zadaniem prawa sąsiedzkiego jest zapobieganie konfliktom rodzącym się na tle sąsiedztwa nieruchomości. Ustawodawca usiłuje też metodą „złotego środka" godzić sprzeczne - w ich indywidualistycznym wymiarze - interesy poszczególnych właścicieli. Przepisy prawa sąsiedzkiego nakładają więc na sąsiadów we wzajemnym interesie szereg obowiązków i ograniczeń. Slajd 8 Nabycie prawa własności Od strony stosowanego mechanizmu można mówić o: umowie przeniesienia własności, nabyciu własności ex lege, z mocy orzeczenia sądowego lub z mocy innych zdarzeń prawnych Slajd 9 Oprócz powyższego podziału wyróżnia się następujące sposoby nabycia własności: 1. nabycie pochodne (następca prawny nabywa własność od poprzednika prawnego. Z nabyciem pochodnym mamy do czynienia w razie a. przeniesienia własności (sukcesja syngularna) i b. dziedziczenia (sukcesja uniwersalna). 2. Nabycie pierwotne (nabywca nie wywodzi swojego prawa od innej osoby) c. - zasiedzenie; d. - wywłaszczenie; e. - nacjonalizacja; f. - objęcie w posiadanie samoistne rzeczy niczyjej. Slajd 10 Przeniesienia własności Termin „przeniesienie własności" oznacza w terminologii prawa cywilnego przejście własności na podstawie umowy. Osobę przenoszącą własność nazywamy zbywcą, a osobę na którą przechodzi własność nazywamy nabywcą. Organizacji obrotu służą różnorodne umowy zobowiązujące do przeniesienia własności, np. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, dożywocia, dostawy, kontraktacji. Na przeniesienie własność (w drodze umowy) składają się dwie czynności: a). z mocy, której zbywca zobowiązuje się przenieść własność (czynność prawna zobowiązująca, czyli umowna); b). na mocy której dochodzi do przeniesienia własności (umowa rozporządzająca ponieważ przenosi własność). Można wskazać kilka ogólnych zasad dotyczących przeniesienia własności: a) umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rodzi podwójny skutek, tzn. zobowiązuje zbywcę do przeniesienia własności i równocześnie własność tę przenosi; b) umowa o przeniesienie własności jest umową konsensualną, tzn. własność przechodzi na mocy samej umowy, co do zasady nie są potrzebne elementy realne, np. wydanie rzeczy; c) umowa o przeniesienie własności jest umową kauzalną, czyli przyczynową, tzn. że ważność przeniesienia własności zależy od ważności zobowiązania do przeniesienia własności Slajd 11 Zasiedzenie - to jedna z form nabycia własności pierwotnego, jest to nabycie na skutek upływu czasu. Przemilczenie jest to nabycie również na skutek upływu czasu. Polega na nabyciu prawa własności na skutek: a) niewykonywania przez właściciela swego prawa, b) przez czas w ustawie określony. Zasiedzenie należy do szerszego kręgu instytucji „dawności" (przedawnienie, prekluzja, zasiedzenie, przemilczenie). W każdym przypadku tego rodzaju instytucji chodzi o przyjmowane przez ustawodawcę ujemne następstwa (różnorodne) upływu oznaczonego terminu na skutek zaniedbań osób uprawnionych. Wśród nich stosownie do art. 172 k.c. zasiedzenie polega na nabyciu prawa własności nieruchomości jak i rzeczy ruchomej, przez nieuprawnionego posiadacza, wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w ciągu oznaczonego w ustawie czasu. Podstawową funkcją zasiedzenia jest eliminacja długotrwałej rozbieżności między faktycznym wykonywaniem uprawnień właścicielskich a formalnoprawnym stanem własności, co przyczynia się do ustabilizowania i uporządkowania stosunków społecznych pod względem prawnym. Przemilczenie (Przemilczenie następuje wyjątkowo, tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. Kodeks cywilny taki sposób nabycia własności przewiduje, co do rzeczy znalezionych. Własność rzeczy nabywa bądź znalazca, bądź Skarb Państwa, jeśli właściciel rzeczy nie zgłasza się po nią w wyznaczonym terminie (art. art. 187 i 189 k.c.).) Zgodnie z art. 187 k.c. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów Slajd 12 Zrzeczenie się – właściciel może wyzbyć się nieruchomości przez to, że jej się zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. art.179kc. Właścicielem staje się Skarb Państwa. Zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej następuje przez: porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności. Rzecz ruchoma, której właściciel się zrzekł staje się rzeczą niczyją Slajd 13 Połączenie, przetworzenie, pomieszanie (art.191-193kc) Inne sposoby nabycia rzeczy ruchomej: połączenie rzeczy ruchomej z nieruchomością, przetworzenie czyli wytworzenie nowej rzeczy z cudzych materiałów połączenie, pomieszanie rzeczy ruchomych Wywłaszczenie Dopuszczalność wywłaszczenia nieruchomości, jako wyjątek od konstytucyjnej zasady ochrony własności, przewiduje art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, iż wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem odpowiadającym wartości wywłaszczonej nieruchomości lub wartości odebranego prawa. Zasady wywłaszczenia precyzuje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603). Slajd 14 Współwłasność – własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. Rodzaje współwłasności: - współwłasność łączna (bezudziałowa), kilku osobom przysługuje własność w częściach, żaden z współwłaścicieli nie może sprzedać swej części (wspólność majątkowa małżeńska, Spółka Cywilna), nie może też żądać zniesienia jej - współwłasność w częściach ułamkowych – każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział, który może zbyć lub żądać zniesienia Slajd 15 Zniesienie współposiadania – to likwidacja stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli. Sposoby zniesienia współwłasności: (art. 210 i następne kc) - przez podział rzeczy wspólnej (tzw. podział fizyczny) - przez przyznanie tej rzeczy jednemu (lub niektórym) ze współwłaścicieli - przez sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny)
