Rola mowy ciała w kreowaniu wizerunku publicznego polityków
advertisement
Olsztyńska Wyższa Szkoła Infor matyki i Zar ządzania im. Prof. T. Kotarbińskiego Studia Podyplomowe Public Relations Marzena Kamińska Rola mowy ciała w kreowaniu wizerunku publicznego polityków na przykładzie Angeli Merkel i Gerharda Schrödera Praca dyplomowa Pod kierunkiem naukowym dr Sebastiana Chachołka Olsztyn 2006 SPIS TREŚCI I WSTĘP 4 II KOMUNIKACJ A INTERPERSONALNA 5 1. DEFINICJA POJĘCIA KOMUNIKACJA 5 2. MODELE KOMUNIKACJI 6 2.1 MODEL WG SHANNON / WEAVER 6 2.2 MODEL WG MC CROSKEY 7 3. BARIERY KOMUNIKACYJNE 3.1 ZAKŁÓCENIA W KOMUNIKACJI WG PAULA WATZLAWICKA III 9 10 4. FUNKCJE KOMUNIKACJI 11 5. RODZAJE KOMUNIKACJI 11 5.1 KOMUNIKACJA WERBALNA 12 5.2 KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 13 KOMUNIKACJ A NIEWERBALNA W ŚWIECIE POLITYKI 14 1. KANAŁY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 14 2. RODZAJE EKSPRESJI NIEWERBALNEJ 15 3. FUNKCJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 17 4. DEMONSTRACJA WŁADZY PRZY POMOCY MOWY CIAŁA 18 4.1 POJĘCIE WŁADZY 18 4.2 FORMY DEMONSTRACJI WŁADZY 19 4.3 SYGNAŁY WŁADZY W MIMICE, GESTYCE, POSTAWIE CIAŁA ORAZ SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ 5. AUTOPREZENTACJA PRZY POMOCY MOWY CIAŁA 20 23 5.1 POJĘCIE AUTOPREZENTACJI 23 5.2 AUTOPREZENTACJA POLITYKÓW 24 5.3 SYGNAŁY AUTOPREZENTACJI W MIMICE, GESTYCE, POSTAWIE CIAŁA ORAZ SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ 26 2 IV KOMUNIKACJ A NIEWERBALNA W POLITYCE NA PRZYKŁADZIE MOWY CIAŁA ANGELI MERKEL ORAZ GERHARDA SCHRÖDERA 1. SYLWETKA ANGELI MERKEL 1.1 29 WIZERUNEK ANGELI MERKEL PRZED I PO WYBORACH NA KANCLERZA 2. SYLWETKA GERHARDA SCHRÖDERA 2.1 29 WIZERUNEK PUBLICZNY GERHARDA SCHRÖDERA 30 33 33 3. ANALIZA PORÓWNAWCZA MOWY CIAŁA ANGELI MERKEL ORAZ GERHARDA SCHRÖDERA 3.1 BEZPOŚREDNIA KONFRONTACJA ­ „ELEFANTENRUNDE” 35 43 V WNIOSKI Z ANALIZY PORÓWNAWCZEJ – ZAKOŃCZENIE 44 VI BIBLIOGRAFIA 46 VII ZAŁĄCZNIKI 47 3 I WSTĘP Nasze życie zdominowane jest przez różnorodne procesy komunikacyjne, zarówno werbalne, jaki i niewerbalne. Jest to fakt o tyle interesujący, gdyż ponad 93% informacji człowiek zdobywa poprzez odbiór wizualny, a jedynie 7% zawdzięcza pozostałym zmysłom. Wydaje się to dość uzasadnione choćby ze względu na naszą ewolucję. Zanim bowiem człowiek wytworzył i wypracował mowę, posługiwał się już gestami i mimiką, aby wyrazić swoje uczucia i nawiązać komunikację z innymi osobnikami swojego gatunku. W XX wieku zagadnienia związane z mową ciała spotkały się z silnym zainteresowaniem w środowiskach naukowców i badaczy. Psychologowie, socjologowie oraz językoznawcy skupili się na takich pojęciach jak kinestyka, gestyka czy proksemika. Także dynamiczny rozwój mediów oraz pojawienie się nowych możliwości przekazywania informacji wywarły ogromny wpływ na zainteresowanie się komunikacją niewerbalną. W związku z niezwykle ważną rolą, jaką odgrywają osoby publiczne, takie jak politycy, warto przyjrzeć się tej specyficznej grupie, która do mowy ciała przywiązuje bardzo dużą wagę. W tym przypadku należy rozważyć język ciała ze szczególnym uwzględnieniem demonstracji władzy oraz autoprezentacji. W mojej pracy zajmę się ogólnie pojęciem komunikacji interpersonalnej, jej formami, modelami, podziałami oraz funkcjami. Następnie przyjrzę się szczegółowo mowie ciała, czyli tzw. komunikacji niewerbalnej. W ostatniej części mojej pracy przedstawię sylwetki dwóch liczących się polityków: byłego kanclerza Niemiec Gerharda Schrödera oraz obecnie urzędującej pani kanclerz Angeli Merkel. Postaram się wykazać, jak wielki wpływ na wizerunek publiczny tych osób ma ich mowa ciała. Celem mojej pracy jest wykazanie, iż sposób zachowania, gesty, mimika oraz postawa ciała są znaczącymi elementami, nie tylko na poziomie zwykłej komunikacji interpersonalnej, ale przede wszystkim wpływają na wizerunek i postrzeganie osób publicznych, a w przypadku polityków stanowią często o demonstracji władzy. 4 II KOMUNIKACJ A INTERPERSONALNA 1. DEFINICJA POJĘCIA „KOMUNIKACJA” Słowo komunikacja wywodzi się z łaciny od słowa communicatio i znaczy tyle, co łączność, wymiana, rozmowa. 1 Komunikowanie się oznacza proces, dzięki któremu jednostka w bezpośrednim kontakcie z inną osobą przekazuje i otrzymuje informacje. W procesie tym można wyodrębnić kilka etapów: ­ inicjacja: bardziej lub mniej świadoma intencja nadawcy (osoby, która wytwarza przekaz) dot. przekazania pewnej treści, ­ kodowanie: tj. przełożenie tych treści na określone zachowania, ­ nadawanie: tj. przekazanie wiadomości za pośrednictwem określonych zachowań, ­ odbiór: tj. percepcja przez narządy zmysłów odbiorcy zachowań nadawcy, ­ odkodowywanie: tj. przełożenie odebranych sygnałów na wiadomość, ­ interpretacja wiadomości: tj. przypisanie jej przez odbiorcę znaczenia w kontekście jego ogólnej wiedzy o świecie. 2 Wśród wielu definicji komunikacji warto zwrócić uwagę na tę wyprowadzoną przez austriackiego naukowca i radykalnego konstruktywistę Paula Watzlawicka, który skonstruował jedną z najwybitniejszych teorii komunikacji. W przytoczonym poniżej cytacie widać jak wielką wagę przywiązywał on bowiem do komunikacji niewerbalnej, co w kontekście niniejszej pracy nabiera istotnego wymiaru. „Nie można się nie zachowywać. Kiedy się zatem zaakceptuje, iż każde zachowanie w sytuacji spotkania dwóch osób ma charakter informacyjny, tzn. jest komunikacją, można z tego wywnioskować, iż jakkolwiek by się nie próbowało, nie można się nie komunikować. Postępowanie czynne czy też bierność, słowa czy też milczenie, wszystko to ma charakter informacyjny. To bowiem oddziałuje na innych, a oni natomiast nie mogą nie zareagować i tym samym biorą udział w procesie komunikacji.” 3 Przekazami w komunikacji interpersonalnej mogą być bowiem nie tylko zachowania werbalne (wypowiedzi), ale także niewerbalne (mimika twarzy, pozycja ciała, postawa, 1 http://www.gielda.traugutt.net/Komunikowanie­sie,pp_2,1.php http://encyklopedia.pwn.pl/36657_1.html 3 Watzlawick Paul, Janet H. Beavin, Don D. Jackson; Menschliche Kommunikation: Formen, Störungen, Paradoxien; Verlag Hans Huber; Bern, 1990, Str. 50 2 5 gesty, odległość między komunikującymi się osobami, jak również wysokość i natężenie głosu czy też śmiech). 4 2. MODELE KOMUNIKACJI Podczas procesu komunikacji mamy zawsze do czynienia z nadawcą oraz odbiorcą informacji. Niezależnie od modelu, którym się posługujemy natrafiamy na poszczególne elementy, które towarzyszą każdej komunikacji. W kolejnych punktach przedstawię i omówię model opracowany przez C. E. Shannona i W. Weavera oraz przez J.C. Mc Croskey. 2.1 MODEL WG SHANNON / WEAVER Jeden w pierwszych modeli komunikacji został opracowany w 1949 roku przez dwóch amerykańskich naukowców Claude’a Elwooda Shannona oraz Warrena Weavera. W modelu tym pojawiają się najważniejsze elementy potrzebne podczas komunikacji społecznej: 5 Model komunikacji wg C.E. Shannona / W. Weavera ŹRÓDŁO NADAWCA information source transmitter ODBIORCA CEL receiver destination Sygnał ŻRÓDŁO ZAKŁÓCEŃ noise source Źródło: Weinlich Alice, Körpersprache von Politikern. Machtdemonstration und Selbstdarstellung. Powyższa grafika przedstawia najprostszy jednokanałowy model, który w zasadzie tak uproszczony nie ma praktycznego zastosowania w procesie komunikacji. Mamy tutaj do czynienia ze źródłem informacji, które wykorzystuje nadawca, a następnie posługując się 4 Ibidem 2, Str. 1 Weinlich Alice; Körpersprache von Politikern. Machtdemonstration und Selbsdarstellung; Uni Press Hochschulschriften Bd. 125; Münster, 2001, Str. 11 5 6 konkretnym sygnałem wysyła przekaz do odbiorcy, osiągając tym samym wyznaczony cel. Na poziomie sygnału może jednak dojść do zakłóceń, które mogą prowadzić do zniekształcenia informacji lub jej błędnego zrozumienia przez odbiorcę. Proces komunikacji jest jednakże o wiele bardziej złożony i często określany jest jako system multikanałowy. 6 Podczas przekazu informacji oraz sygnałów należy bowiem uwzględnić wiele kanałów, takich jak np.: ­ kanał wizualny (kontakt wzrokowy) ­ kanał audytywny (słowo mówione) ­ kanał taktylny (kontakt cielesny) ­ kanał termalny (ciepło, chłód) ­ kanał zapachowy (zapach) ­ kanał dot. naszych preferencji, gustów (smak, gust). 7 Jak widać proces komunikacji nie jest w żadnym wypadku jednoznaczny i bezpośredni, a raczej kompleksowy i skomplikowany. Aby lepiej go zrozumieć warto przyjrzeć się jeszcze innym modelom komunikacji, takim jak np. ten opracowany przez Jamesa C. McCroskey. 2.2 MODEL WG MC CROSKEY W dobie społeczeństwa informacyjnego rozwinęło się wiele różnorodnych modeli komunikacji interpersonalnej. Jeden z ciekawszych zawdzięczamy amerykańskiemu profesorowi Jamesowi C. McCroskey, który od lat zajmuje się problemami związanymi z komunikacją oraz jest autorem wielu prac badawczych dotyczących kontaktów interpersonalnych. W procesie komunikacji wg McCroskey zawsze stykamy się z dwoma osobami, nadawcą oraz odbiorcą. Nadawca formułuje pewną informację, którą chce przekazać partnerowi. Odbiorca po otrzymaniu przekazu musi poddać go dekodowaniu, a następnie w jakiś sposób zareagować. Ta reakcja jest równocześnie konfrontacją z własnymi 6 Delhees Karl­Heinz; Soziale Kommunikation. Psychologische Grundlagen für das Miteinander in der modernen Gesellschaft; Westdeutscher Verlag, Opladen, 1994, Str. 27 7 Ibidem 6, Str. 27 7 doświadczeniami odbiorcy oraz jego nastawieniem do świata. Dostraja on swoją reakcję stosownie do sytuacji, zanim sam przejdzie w rolę nadawcy i prześle zakodowaną informację do partnera. Dokładnie widać ten proces na poniższej grafice: 8 Model komunikacji wg J . C. Mc Croskey : : : : NADAWCA (SENDER) KODOWANIE ODBIORCA (REZIPIENT) REAKCJA BUDOWANIE OPINII, SELEK­ CJA ZACHOWAŃ : : : : BUDOWANIE PRZEKAZ : ODBIORCA : (REZIPIENT) : : DEKODOWANIE : : : REAKCJA : : : DEKODOWANIE OPINII, SELEKCJA NADAWCA (SENDER) ZACHOWAŃ PRZEKAZ KODOWANIE : : : : : : : : Źródło: Weinlich Alice, Körpersprache von Politikern. Machtdemonstration und Selbstdarstellung. Na podstawie powyższej grafiki łatwo zauważyć, iż proces komunikacji interpersonalnej zawsze jest dwustronny i zależy zarówno od odbiorcy jak i nadawcy, gdyż role te nie są stałe. W każdej sytuacji spotkania dwóch osób i próbie nawiązania porozumienia następuje proces kodowania i odkodowywania informacji, a partnerzy na przemian wchodzą w rolę nadawcy lub odbiorcy. 9 8 9 Ibidem 5, Str. 12 Ibidem 8, Str. 12 8 3. BARIERY KOMUNIKACYJNE Bardzo ważnym czynnikiem, który może pojawić się podczas komunikacji interpersonalnej są tzw. bariery komunikacyjne. Tym mianem określa się wszystkie czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi. Można wyodrębnić bariery o dwojakim charakterze: ­ fizycznym oraz ­ psychologicznym. 10 Warto zwrócić uwagę na kilka barier, które najczęściej zakłócają proces komunikacji międzyludzkiej. Jedną z najważniejszych mogą być różnice kulturowe dzielące partnerów komunikacji. W związku z tym, iż przeszłość i wpisane w nią doświadczenia w decydujący sposób wpływają na system poznawczy jednostki, pojawiają się różnice w interpretacji tej samej wypowiedzi przez kilka osób wynikające z faktu, iż każda z nich posiada własny kontekst poznawczy (bagaż doświadczeń), który w sposób nieświadomy wpływa na sposób myślenia. 11 Innym ważnym aspektem, który może prowadzić do zakłóceń jest brak umiejętności decentracji, bowiem pełne zrozumienie rozmówcy możliwe jest tylko wówczas, gdy przyjmie się jego perspektywę i respektuje jego punkt widzenia. Nie można pominąć faktu, iż utrudnienia percepcyjne wpływają na jakość komunikacji. Jeśli jeden z partnerów mówi niezrozumiałym językiem, źle artykułuje wyrazy, czy też się jąka, dochodzi do nieporozumień, a w rezultacie do niepowodzenia w komunikacji. 12 Wśród innych barier warto wymienić takie jak: posługiwanie się stereotypami, zakłócenia zewnętrzne (np. hałas), problemy z koncentracją, nieprawidłową postawę rozmówców czy też złe samopoczucie. Coraz częściej psychologowie oraz naukowcy zajmujący się komunikacją interpersonalną wskazują, iż jedną z barier komunikacyjnych może okazać się odmienna płeć rozmówców. Mózgi kobiet i mężczyzn różnią się od siebie. Mózg, narząd najważniejszy tak dla ludzkich emocji, jak i działań, jest u nich skonstruowany odmiennie. Przetwarza on informacje w 10 http://zdrowie.org.pl/psyche/wyswietl.php?id=199, Str. 1 Ibidem 10, Str. 1 12 Ibidem 10, Str. 1 11 9 różny sposób, co daje w efekcie odmienne postrzeżenia, preferencje i zachowania, a w rezultacie powoduje zakłócenia w komunikacji. 13 Jak trafne są to spostrzeżenia najlepiej ilustruje załączony do pracy film rysunkowy, w którym małżeństwo prowadzi krótki dialog, na podstawie, którego widać, jak daleko jest do porozumienia między mężczyzną, a kobietą. 3.1 ZAKŁOCENIA W KOMUNIKACJI WG PAULA WATZLAWICKA Zakłócenia w komunikacji są jej stałym elementem i nie można ich tak po prostu wykluczyć. Według austriackiego psychoterapeuty Paula Watzlawicka, który przez lata zajmował się komunikacją i problemami z nią związanymi jest oczywiste, iż na płaszczyźnie komunikacji mamy do czynienia z dwoma aspektami: ­ treścią przekazu (zawartością informacyjną) oraz ­ wzajemną relacją partnerów komunikacji (stosunek rozmówców do siebie). 14 Zakłócenia występujące na poziomie treści przekazu są wg Watzlawicka bardzo łatwe do rozwiązania. Odnoszą się one najczęściej do zawartości informacji i dlatego na drodze argumentacji i dyskusji dochodzi relatywnie szybko do porozumienia. Problem komplikuje się dopiero wtedy, gdy powstałe zaburzenia mają tło we wzajemnych relacjach między partnerami rozmowy. Ogromny obszar możliwych interpretacji oraz nieprawidłowe odkodowanie przekazu mogą bardzo łatwo doprowadzić do nieporozumień. Pod wpływem nagromadzenia się wielu małych nieporozumień może dojść wg Watzlawicka do, „pseudokonfliktu”, który przenika wszystkie płaszczyzny komunikacji i jest bardzo trudny do rozwiązania. 15 Idealny proces komunikacji polega na całkowitym zrozumieniu na obu płaszczyznach. Jak podkreśla autor, każde zachowanie jednego z partnerów podczas konfliktu jest równocześnie przyczyną i rezultatem zachowania drugiego partnera. 16 13 Moir Anne, Jessel David; Płeć mózgu; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993, Str. 11 http://www.sw2.euv­frankfurt­o.de/VirtuLearn/hs.sommer00/ling­2/kmodelle2.html, Str. 1 15 Ibidem 14, Str. 1 16 Ibidem 14, Str. 1 14 10 Łatwo z tego wywnioskować, iż jedna sytuacja konfliktowa pociąga za sobą następne i powoduje coraz większe zaburzenia w komunikacji, co w efekcie powoduje tworzenie się stałych barier, których przezwyciężenie staje się niezwykle trudne. 4. FUNKCJE KOMUNIKACJI Komunikacja interpersonalna spełnia wiele różnorodnych funkcji, które próbuje się w różnorodny sposób klasyfikować. Warto wymienić najważniejsze z nich: ­ funkcja informacyjna, związana z przekazywaniem i odbieraniem informacji ­ funkcja instruująca, określająca zadanie do wykonania, adresata wiadomości oraz formę przekazu ­ funkcja kontrolna, podkreślająca kompetencje nadawcy ­ funkcja perswazyjna, związana z wywieraniem wpływu na odbiorcę ­ funkcja motywacyjna, zachęcająca ­ funkcja regulacyjna, podkreślająca odczucia i napięcia emocjonalne ­ funkcja integrująca, określająca właściwe kanały komunikacyjne. 17 5. RODZAJE KOMUNIKACJI Komunikacje można podzielić według różnych kategorii. Uwzględniając związek zachodzący pomiędzy partnerami można mówić o komunikacji bezpośredniej, czy też pośredniej. Uwzględniając inne czynniki, takie jak na przykład formę przekazu, wyróżnia się komunikację ustna, pisemną, wizualną oraz akustyczną. Każdy z podziałów kładzie nacisk na inną cechę i stara się z jej uwzględnieniem usystematyzować pojęcia. W moim podziale skupię się na tym najczęściej przyjmowanym, czyli na rozróżnieniu między komunikacją werbalną oraz niewerbalną. Jest to klasyfikacja najpopularniejsza i najodpowiedniejsza pod kątem tematyki mojej pracy. 17 Siegfried Frey; Die Macht des Bildes. Der Einfluß der nonverbalen Kommunikation auf Kultur und Politik; Verlag Hans Huber, Bern 1999, Str. 22 11 5.1 KOMUNIKACJA WERBALNA W przypadku komunikacji werbalnej nośnikiem informacji jest słowo. Słowo te może być przekazywane w sposób bezpośredni (np. podczas rozmowy) lub też przy pomocy graficznego zapisu słów (np. podczas czytania). Analizując informacje przekazywane przy pomocy kanałów werbalnych należy uwzględnić następujące aspekty: ­ zawartość rzeczową (przekaz informacji) ­ samoujawnienie się nadawcy ­ kontakt, stosunek partnerów komunikacji (ujawnienie się relacji między nadawcą, a odbiorcą) ­ apel (informacje powinny wywrzeć jakiś wpływ na odbiorcę). 18 Na poziomie instytucjonalnym, biorąc pod uwagę kierunek przekazywanych informacji rozróżniamy: ­ KOMUNIKACJĘ PIONOWĄ, która jest zwykle formalna; następuje w górę i w dół wzdłuż linii podporządkowania w organizacji. Celem komunikacji skierowanej w dół jest informowanie, doradzanie, kierowanie i ocena. Z kolei komunikacja skierowana w górę ma na celu przede wszystkim informowanie (składanie sprawozdań, propozycje zmian itd.). Typowe przeszkody w komunikacji pionowej to: różnice pozycji i władzy, pragnienie awansu podwładnego, brak zaufania. ­ KOMUNIKACJĘ POZIOMĄ, która ulepsza koordynację w organizacji i pomaga w rozwiązywaniu problemów. Dodatkową korzyścią jest możliwość nawiązywania kontaktów międzyludzkich, co wpływa na wzrost zadowolenia z pracy. W komunikacji poziomej wiele informacji przepływa poza kanałami formalnymi (nieformalny charakter komunikacji). 19 18 19 http://pflege.klinikum­grosshadern.de/campus/kommun/kommu2/kommun.html, Str. 1 http://www.tf.pl/view.php?art=6906, Str. 1 12 5.2 KOMUNIKACJA NIEWERBALNA Komunikaty niewerbalne uzupełniają, modyfikują i wspomagają komunikaty słowne nadając im większą wyrazistość i czytelność. 20 Rodzaj ten jest znacznie starszy niż słowo i swe początki bierze w prehistorii. Jednakże prawdziwy rozkwit mowy ciała przypada na okres Antyku, kiedy to w starożytnej Grecji i Rzymie rozwijała się retoryka i sztuka prezentacji. Bezsłowne komunikaty ze względu na ich ewolucyjne pochodzenie można podzielić na: ­ sygnały wrodzone, stanowiące część dziedzictwa biologicznego ­ sygnały wyuczone, należące do dziedzictwa kulturowego. 21 To jak dobrym partnerem komunikacji jesteśmy, zależy od obu tych czynników. Bardzo ważny jest tutaj proces uczenia, w którym na podstawie zdobywanych informacji oraz własnych doświadczeń odkrywamy, które z naszych zachowań służą, a które zakłócają komunikację z innymi osobami. Antropolog Albert Mehrabian odkrył, że w procesie komunikacji interpersonalnej jedynie 7% informacji przekazują słowa, 38% ­ brzmienie głosu i aż 55% ­ zachowania niewerbalne. Podobne wyniki uzyskał amerykański psycholog Ray Birdwhistell. Jego badania dowodzą, że w konwersacjach bezpośrednich 35% informacji pochodzi ze słów, 65% z ekspresji niewerbalnej. 22 Badania te potwierdzają fakt, iż mówiąc posługujemy się słowami, jednakże porozumiewając się używamy całego naszego ciała. Na podstawie powyższych danych nie dziwi również fakt, iż 99% opinii o partnerze rozmowy powstaje w ciągu pierwszych 9 sekund kontaktu z nim. W kolejnym rozdziale mojej pracy zajmę się szczegółowo komunikacją niewerbalną, jej podziałami, rodzajami ekspresji oraz funkcjami. 20 Jamrożek Bożena, Sobczak Joanna; Komunikacja interpersonalna ; eMPi 2 , Poznań 2000, Str. 25 http://www.csipb.pl/czytelnia/komunikacja_niewerb.html, Str. 1 22 Ibidem 20, Str. 1 21 13 III KOMUNIKACJ A NIEWERBALNA W ŚWIECIE POLITYKI 1. KANAŁY EKSPRESJI NIEWERBALNEJ Jak już wcześniej zostało wspomniane komunikacja niewerbalna jest jednym z najważniejszych rodzajów komunikacji. Jest to ten rodzaj, w którym największe znaczenie mają fenomeny pozajęzykowe, niezależnie od tego, czy nadawca i odbiorca posługują się tym samym kodem i intencjami. 23 Wyodrębnione zostało 5 kanałów ekspresji niewerbalnej ściśle związanych z naszymi zmysłami: ­ kanał wizualny (wzrokowy), ­ kanał audytywny (słuchowy), ­ kanał gustatywny (smakowy), ­ kanał olfaktoryczny (zapachowy), ­ kanał taktylny (dotykowy). 24 Najważniejszym organem dostarczającym nam informacji podczas komunikacji niewerbalnej jest oko, co wskazuje na najważniejszą rolę kanału wizualnego. To właśnie oko dostarcza nam informacji na temat mimiki, gestyki, pozycji ciała czy też wzorów ruchów, bliskości oraz odległości, wielkości źrenic rozmówcy, symptomów wegetatywnych czy innych. 25 Dzięki kanałowi słuchowemu doświadczamy awerbalnych elementów komunikacji językowej, takich jak ton czy barwa głosu. Także smak, np. podczas pocałunku może spełniać rolę komunikacji niewerbalnej. Nasz nos natomiast odbiera bodźce zapachowe, które wysyła do nas partner rozmowy. Kanał taktylny jest przyporządkowany zmysłowi dotyku, temperatury i poczucia bólu. 26 23 Harald G. Wallbott; Nonverbale Kommunikation: Forschungsberichte zum Interaktionsverhalten; Weinheim: Beltz, 1984, Str. 22 24 http://www.oj.h­da.de/projekte/ws0304/kursbuch/NonverbaleKommunikation/definition.htm, Str. 1 25 Ibidem 24, Str. 1 26 Ibidem 24, Str. 1 14 2. RODZAJE EKSPRESJI NIEWERBALNEJ Na ekspresję niewerbalną składają się następujące elementy: 1. mimika 2. gestyka 3. kinezjetyka 4. proksemika oraz 5. parajęzyk. 1. Mimika twarzy stanowi źródło informacji na temat stanów emocjonalnych i postaw, takich jak sympatia czy wrogość. Naukowcy stwierdzili, że istnieje sześć głównych rodzajów mimiki odpowiadających następującym emocjom: szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew, pogarda. 27 Pośród dwudziestu mięśni twarzy, aż siedemnaście odpowiada za naszą mimikę. Mimika jest czymś wrodzonym, na co nie mamy wpływu, a często odkrywa skrywane przez rozmówcę emocję i odsłania prawdę. 28 Wyraz naszej twarzy ma ogromne znaczenie podczas całego procesu komunikacji i często od niego zależy, czy nasza komunikacja zakończy się sukcesem, czy też nie. 2. Gestyka to element uzupełniający język, jest wyrażana za pomocą dłoni oraz ramion. Przy pomocy dłoni „podmalowujemy” i komentujemy wypowiedziane słowa. Gestyka stanowi często o naszej pewności siebie oraz uzewnętrznia naszą osobowość. Naukowcy potwierdzili, iż osoby cierpiące na nadpobudliwość zazwyczaj nadużywają gestykulacji, natomiast u osób pogrążonych w depresji gestyka praktycznie nie występuje. 29 3. Kinezjetyka skupia się na ruchach ciała, które obserwuje się podczas komunikacji. Pojęcie to jest stosunkowo młode i zostało wyprowadzone i opisane przez antropologa Raya Birdwhistella. 30 Kinezjetyka analizuje postawy oraz ruchy ciała, 27 Ibidem 20, Str. 26 http://egonet.de/ego/299/art2.htm, Str. 1 29 Ibidem 28, Str. 1 30 http://www.mediamanual.at/mediamanual/workshop/kommunikation/bedeutung/kinesik01.php, Str. 1 28 15 jak również wygląd zewnętrzny. Jest pojęciem szerszym niż mimika oraz gestyka i zawiera w sobie analizę obu tych elementów. 4. Proksemika zajmuje się wzajemnym wpływem relacji przestrzennych między osobami oraz między osobami, a otoczeniem na relacje psychologiczne oraz komunikację interpersonalną. Proksemika dostarcza informacji o partnerach interakcji na podstawie przestrzennej odległości miedzy nimi, sposobu strukturyzowania i wykorzystania mikroprzestrzeni. Zachowania proksemiczne pozostają pod wpływem dwóch sprzecznych potrzeb: afiliacji i prywatności. 31 Jednym z najważniejszych pojęć w proksemice jest pojęcie stref dystansu komunikacyjnego. Wyróżnia się 4 takie strefy: intymną, osobistą, społeczną oraz publiczną. W zależności od rodzaju relacji między osobami wchodzącymi w proces komunikacji poruszamy się w poszczególnych strefach, i tak np. do naszej strefy intymnej mają dostęp jedynie osoby, z którymi czujemy się związani uczuciowo (rodzice, dzieci, małżonkowie), podczas gdy w strefie publicznej odległość między partnerami wynosi już prawie 4 metry i zazwyczaj występuje więcej niż dwóch partnerów komunikacji. 32 5. Parajęzyk zajmuje się analizą głosu, jego wysokością, natężeniem, tempem mówienia, oraz innymi zakłóceniami płynności mowy. Podkreślają one znaczenie przesyłanych komunikatów oraz nasz stosunek do tego, co i o czym mówimy. Należą do nich między innymi: intonacja i barwa głosu, tempo i rytm mówienia, sposób akcentowania naszych odczuć i emocji. Komunikaty te podkreślają nasze intencje i są skutecznym narzędziem oddziaływania. 33 Ekspresja niewerbalna poszczególnych osób różni się, gdyż każdy z nas posługuje się inną gestyką i mimiką oraz parajęzykiem. Także płeć i uwarunkowania fizyczne znajdują odzwierciedlenie w naszej mowie ciała, a co za tym idzie na podstawie ekspresji niewerbalnej budujemy swój wizerunek i wpływamy na to jak postrzegają nas inni. 31 http://www.mediweb.pl/psyche/ wyswietl_vad.php?id=199, Str. 1 Thiel E.; Mowa ciała zdradzi więcej niż tysiąc słów; (wyd. IV); Wydawnictwo Astrum, Wrocław, 1998 33 Ibidem 20, Str. 29 32 16 3. FUNKCJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ Komunikaty niewerbalne spełniają szereg następujących funkcji; ­ służą przekazywaniu znaczeń; są to wyuczone i znane w danym środowisku ruchowe znaki stosowane najczęściej tam, gdzie niemożliwe jest posługiwanie się językiem lub też pojawia się chęć zwiększenia siły ekspresji komunikatu; ­ ilustrują to, co się mówi; towarzyszą rozmowie podkreślając i akcentując treści, pełnią rolę wizualnej interpretacji wypowiedzi. Rozszerzają treść wypowiedzi, ułatwiają precyzowanie niejasnych myśli i wyobrażenie omawianego obiektu; ­ regulują przebieg rozmowy i stosunki między rozmówcami; regulatorami są ruchy rąk, mimika, postawa ciała, sposób patrzenia itp. ­ służą przekazywaniu uczuć; wyrażanie emocji angażuje bardzo wiele aktów werbalnych: intonację głosu, mimikę, rodzaj spojrzeń, zasłanianie oczu, gestykulację, zabarwienie skóry; ­ pozwalają dostosować się do aktualnej sytuacji; jako adaptatorów używamy niekiedy różnych przedmiotów, stąd też obserwować można u niektórych osób bawienie się ołówkiem, rysowanie po kartce, łamanie zapałek, wkładanie i zdejmowanie okularów, zwijanie papieru. 34 Powyżej przytoczona klasyfikacja funkcji komunikacji niewerbalnej jest tylko jedną z wielu cytowanych w literaturze. Jednakże wszystkie podziały są do siebie stosunkowo zbliżone. Dla porównania inna klasyfikacja, która wyróżnia następujące funkcje: ­ informacyjną – jest źródłem informacji o partnerze w procesie komunikacji; ­ wspierania przekazów słownych – przybiera różne formy, np. powtarzanie, zaprzeczanie, uzupełnianie, zastępowanie i akcentowanie sygnałów werbalnych; ­ wyrażania postaw i emocji – uzewnętrznia nasze wewnętrzne nastawienie do partnera (sympatia – wrogość); ­ definiowania relacji ­ określanie bilansu kontroli, poziomu zażyłości i poufałości pomiędzy rozmówcami; ­ kształtowania wrażenia – przyjmowanie najlepszych strategii w kreowaniu wizerunku. 35 34 35 Ibidem 20, Str. 30 Ibidem 31, Str. 1 17 4. DEMONSTRACJA WŁADZY PRZY POMOCY MOWY CIAŁA Ze względu na ogromną rolę mowy ciała w relacjach między partnerami w procesie komunikacji, Nancy Henley zajęła się mową ciała z zupełnie nowego punktu widzenia. Wzięła ona pod uwagę rolę komunikacji niewerbalnej w budowaniu władzy, statusu, dominacji oraz przewagi. 36 Ta specyficzna rola mowy ciała jest szczególnie interesująca, gdy przyjrzeć się zachowaniom i postawom polityków oraz innych osób znajdujących się w sferze publicznej. 4.1 POJĘCIE WŁADZY Zastanawiając się nad wpływem mowy ciała na kreowanie wizerunku dominacji i demonstracji władzy należy najpierw przyjrzeć się samemu pojęciu władzy, skąd pochodzi i co właściwie oznacza. Od XVII wieku wyraz władza jest używany w znaczeniu, w którym rozumiemy je dzisiaj, jako panowanie, rządzenie. W języku staropolskim w XV i XVI wieku pojęcie włodza oznaczało posiadłość, majętność, majątek. 37 Władza to w szerokim znaczeniu stosunek społeczny między dwiema jednostkami lub dwiema grupami społecznymi, polegający na tym, że jedna ze stron może w sposób trwały i uprawniony zmuszać stronę drugą do określonego postępowania i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowania; tak pojęte stosunki władzy występują w każdej grupie społecznej, w której ktoś wydaje polecenia, a ktoś inny je wykonuje. Władza może się opierać na dobrowolnej akceptacji mającej źródło w uznaniu jej autorytetu i prawowitości bądź w przymusie społecznym, a nawet przemocy fizycznej. 38 Władzę możemy rozumieć jako ogólne pojęcie skupiające w sobie takie elementy jak dominacja (cecha jednostki o silnej osobowości, która dąży do wywierania wpływu na innych), status (nadrzędna pozycja społeczna względem innych poprzez zarobki, 36 Henley Nancy; Körperstrategien. Geschlecht, Macht und nonverbale Kommunikation; Fischer Taschenbuch Verlag; Frankfurt am Main 1988, Str. 14 37 Boryś Wiesław; Słownik Etymologiczny Języka Polskiego; Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, Str. 723 38 http://encyklopedia.pwn.pl/81068_1.html, Str. 1 18 wykształcenie, rasę itd.), przewaga, autorytet (uznanie, prestiż oparte na cenionych w danym społeczeństwie wartościach). Powyżej przytoczone pojęcia pomagają lepiej zdefiniować i zrozumieć znaczenie władzy i jej funkcje. Nancy Henley stwierdza biorąc pod uwagę konsekwencje wypływające z dominacji oraz serwilizmu: „ Ci, którzy chcą panować nad innymi ludźmi, wykazują względem sobie równych, takie same zachowania jak osoby nadrzędne względem innych stojących niżej w hierarchii władzy.” 39 Dokładnie taka postawa wyraża się często w mowie ciała, ponieważ zachowania werbalne dążące do zdobycia dominacji byłyby zbyt widoczne. Sięgnięcie po środki ekspresji niewerbalnej ułatwiają zdobycie władzy i przewagi nad innymi jednostkami. Osoby, które aktywnie sprawują władzę nad innymi często posługują się różnorodnymi metodami ekspresji, aby osiągnąć zamierzone rezultaty w relacjach interpersonalnych. 4.2 FORMY DEMONSTRACJI WŁADZY Władza ukazuje się w mowie ciała na wiele różnych sposobów. Do stałych elementów należą: zachowanie równowagi oraz opanowania, pokazanie jak najmniej emocji, spokojne odpieranie zarzutów, ignorowanie tych, którzy próbują zburzyć nasz autorytet. 40 W celu lepszego zrozumienia problemu i poznania sposobów ekspresji niewerbalnej najlepiej przyjrzeć się poszczególnym elementom mimiki, gestyki oraz postawy ciała, które najwyraźniej pokazują, w jaki sposób politycy demonstrują swoją władzę i nadrzędność nad innymi. W poniższym rozdziale przyjrzymy się konkretnym elementom mowy ciała, które wskazują na pozycję społeczną osoby, która z nich korzysta. Zanim jednak przejdziemy do konkretnych postaw i zachowań warto przyjrzeć się tabeli, którą zestawiła Nancy Henley. Poniższa tabela najlepiej ilustruje, jakie niewerbalne sygnały najczęściej i najlepiej stanowią o władzy, przewadze i przywilejach w stosunku do osób stojących w hierarchii 39 40 Ibidem 36, Str. 226 Ibidem 36, Str. 126 19 społecznej na równi, w stosunku do osób wyżej bądź niżej postawionych, jak również w kontaktach między mężczyznami, a kobietami: 41 Pr zemowa Osoby o tym samym statusie społecznym Osoby o różnym statusie Mężczyźni kontra społecznym kobiety Osoby zaufane Osoby obce Przełożeni Podwładni Mężczyźni Kobiety zaufana formalna zaufana uprzejma zaufana? uprzejma? rozluźniona informujące „wlepianie” wzroku, ignorancja spięta ostrożne odwracanie wzroku, wizualna uwaga uśmiech rozluźniona informujące „wlepianie” wzroku, ignorancja spięta ostrożne odwracanie wzroku, uwaga wizualna uśmiech rozluźniona spięta Postawa Zachowanie informujące ostrożne nawiązanie unikanie Kontakt wzrokowy Wyraz twar zy Wyrażanie uczuć Dotyk uśmiech? pokazanie uczuć dotyk Pr zestr zeń bliskość osobista długi Czas Kompetencje nie pokazanie kompetencji brak uśmiechu? ukrywanie uczuć brak dotyku brak uśmiechu ukrywanie uczuć dotyk (opcja) dystans bliskość (opcja) krótki długi pokazanie pokazanie kompetencji kompetencji brak uśmiechu pokazanie ukrywanie uczuć uczuć brak dotyku dotyk dystans bliskość krótki długi nie pokazanie pokazanie kompetencji kompetencji pokazanie uczuć brak dotyku dystans krótki nie pokazanie kompetencji Nancy Hanley przedstawiła w powyższej tabeli zachowania specyficzne dla poszczególnych typów komunikacji. Na podstawie przeprowadzonych przez nią badań i obserwacji zauważyła swoistą powtarzalność zachowań w zależności od tego, w jakim związku znajdują się osoby, które znalazły się w sytuacji komunikacji interpersonalnej. 4.3 SYGNAŁY WŁADZY W MIMICE, GESTYCE, POSTAWIE CIAŁA ORAZ SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ Przy pomocy gestów, mimiki, postawy ciała oraz sposobu poruszania się kreuje się swój wizerunek i wykazuje stosunek do partnera komunikacji. Przyjrzyjmy się poszczególnym elementom i ich roli w kreowaniu wizerunku władzy. 41 Ibidem 36, Str. 260 20 KONTAKT WZROKOWY: jest jednym z najsilniejszych sygnałów, który wskazuje na stosunek do rozmówcy. Już sam sposób ułożenia brwi może wywrzeć wpływ na rozmówcę i spowodować jego zawstydzenie. 42 Osoba posiadająca władzę spogląda na osobę podporządkowaną w sposób konsekwentny i stanowczy, ta natomiast opuszcza od czasu do czasu wzrok, dając do zrozumienia respekt względem swojego rozmówcy. Osoba uporczywie wpatrująca się w drugą daje tej do zrozumienia, że ma absolutną przewagę i wg niektórych badaczy następuje tzw. „odczłowieczenie” partnera komunikacji. Jest on potraktowany jak obiekt muzealny, bądź zwierzę w ZOO. 43 Innym sposobem na pokazanie przewagi nad rozmówcą jest intensywnie demonstrowana ignorancja, czyli brak nawiązania jakiegokolwiek kontaktu wzrokowego. Tym samym daje się partnerowi do zrozumienia, że nie jest on wart, bo poświęcić mu swoją uwagę. 44 Także w przypadku komunikacji w grupie zauważa się, iż osoby częściej obdarzane przez innych spojrzeniami, są postrzegane z większym autorytetem i posiadają przewagę nad innymi członkami grupy. 45 MIMIKA ORAZ GESTYKA: podczas komunikacji osób darzących się sympatią i posiadających podobny status zauważa się, iż ich gestyka oraz mimika jest bardzo do siebie zbliżona, wręcz symetryczna. Podczas gdy w przypadku kontaktu między osobą dążącą do dominacji, a osobą podporządkowaną występuje duża niesymetryczność zachowań. Ogromne znaczenie ma w tym przypadku również uśmiech, który może być przez osobę dominującą użyty w sposób przemyślany i ułaskawiający względem partnera podporządkowanego. 46 POSTAWA: zazwyczaj osoby pewne siebie i przekonane o tym, że mają władzę nad innymi uczestnikami komunikacji przyjmują wyprostowaną postawę ciała. 47 Zauważa się także, iż osoby władcze zagarniają więcej przestrzeni dla siebie. Warto zauważyć, iż osoby 42 Mummendey Hans­Dieter; Psychologie der Selbstdarstellung; Hogrefe Verlag; Göttingen, 1995, Str. 201 Fast Julius; Versteckte Signale. Körpersprache im Beruf; Econ Verlag, Düsseldorf, 1992, Str. 139 44 Molcho Samy; Körpersprache; Goldmann Verlag; München, 1996, Str. 132ff 45 Ibidem 44, Str. 132ff 46 Ibidem 42, Str. 203 47 Ibidem 42, Str. 201 43 21 chcące zademonstrować swoją władzę stoją mocno wyprostowane (ażeby sprawiać wrażenie wyższych) na rozstawionych lekko nogach i stopach stojących twardo na ziemi. 48 UBIÓR: za pomocą określonych ubiorów bardzo szybko można zademonstrować swój status i władzę. W ciemnym, dobrze skrojonym i drogim garniturze, czy w eleganckim, ekskluzywnym kostiumie zostaje się odebranym przez innych jako osoba wysoko postawiona, często także jako posiadająca wysokie kompetencje. Gdy ta sama osoba pojawia się w ubraniu codziennym, w którym chodzi po domu lub pracuje w ogródku jej status zostaje poddany w wątpliwość. 49 W dzisiejszych czasach innym wskaźnikiem prestiżu jest również to jakiej marki są ubrania noszone przez partnera. Osoba mająca na sobie firmowe, drogie ubrania, jest zdecydowanie inaczej postrzegana niż ktoś, kto ma na sobie „targowe” ciuchy. DOTYK: przez wielu autorów nie uwzględniany jako element budowania wizerunku władzy, został jednak szczegółowo rozwinięty przez Nancy Henley. U demonstrujących władzę kontakt dotykowy jest ściśle zależny od sytuacji interakcji społecznej. Zauważa się jednak, iż to zawsze osoba, która w jakiś sposób czuję pozycję zwierzchnią wchodzi w kontakt dotykowy z partnerem. To zazwyczaj szef, osoba starsza i bardziej doświadczona jako pierwsza swoim dotykiem chce dotykiem pokazać partnerowi, że coś źle zrobił, bądź też chwali go klepiąc po plecach lub wykonując inny gest. W przypadku mężczyzn i kobiet również mężczyzna pierwszy wychodzi z inicjatywą dotyku kobiety, choćby wtedy, gdy bierze jej dłoń by pocałować na przywitanie. 50 Wśród sygnałów dotykowych charakterystycznych dla osób dysponujących władzą nad partnerami zalicza się: ­ mocny uścisk dłoni, ­ delikatne poklepanie po policzku lub brodzie, ­ uszczypnięcie w policzek, ­ poklepanie po ramieniu lub plecach, ­ mocny uchwyt przedramienia lub ramienia, 48 Ibidem 8, Str. 82 Ibidem 8, Str. 83 50 Ibidem 36, Str. 169ff 49 22 ­ przytrzymanie obu ramion połączone z bezpośrednim kontaktem wzrokowym, ­ dotknięcie kolana lub uda. 51 5. AUTOPREZENTACJA PRZY POMOCY MOWY CIAŁA „My politycy nie gramy żadnych ról, jednakże umiejętność zaprezentowania się, jest niezwykle konieczna w dobie demokracji medialnej” – tak najlepiej streścił sedno sprawy Gerhard Schröder w jednej ze swoich wypowiedzi w 1995 roku. Pojęcie autoprezentacji jest ostatnio bardzo modne, a w Internecie i czasopismach różnego rodzaju mnożą się jej definicje i rady jak wybrać najlepszy wizerunek. Warto przyjrzeć się więc jak bardzo autoprezentacja zależy od naszej mowy ciała i co to oznacza dla polityków. 5.1 POJĘCIE AUTOPREZENTACJI Mówiąc krótko autoprezentacja to świadome kierowanie wrażeniem, jakie wywieramy na innych, czyli próba pokazywanie się takim, jakim chcę, żeby mnie inni widzieli. 52 Człowiek od wieków chce wywierać na innych odpowiednie wrażenie. Wykorzystuje do tego liczne techniki autoprezentacji. W sferze prywatnej najczęściej robi to nieświadomie, natomiast, aby skutecznie oddziaływać w życiu publicznym i zawodowym, ludzie uczestniczą w różnych szkoleniach i warsztatach, sięgają po mądre książki, które uczą, jak zmanipulować odbiorcę i osiągnąć zamierzony cel. 53 Wybranie najlepszego wizerunku nie jest łatwe, dlatego w procesie autoprezentacji należy wziąć pod uwagę następujące rzeczy: ­ jakie cechy są najbardziej pożądane (bycie miłym i kompetentnym); ­ jakie są potrzeby i oczekiwania konkretnej osoby, partnera komunikacji (wyborcy, zwierzchnika, pracodawcy, pracownika); ­ co wynika z roli, jaką zamierza się pełnić, co ludzie oczekują od osoby pełniącej daną rolę (inne cechy pożądane są od przyszłej sekretarki, inne od polityka); 51 Ibidem 44, Str. 200ff http://www.pk.edu.pl/kariery/poradniki/inzynier/5­2_autoprezentacja.htm, Str. 1 53 http://www.opoka.org.pl/biblioteka/X/XB/autoprezentacja1.html, Str. 1 52 23 ­ jakie normy kulturowe posiada partner komunikacji, jakie wyznaje wartości (złamanie norm kulturowych jest prawie zawsze postrzegane negatywnie). 54 „ Typowym jest, dla zachowań komunikacyjnych człowieka, że chce on wyeksponować w stosunku do innych swoje pozytywne cechy, a ukryć negatywne, ażeby w ten sposób zostać zaakceptowanym i lubianym. Czasami próbujemy nawet pokazać się z mniej atrakcyjnej strony, aby nie wzbudzać w innych zazdrości, a zostać polubionym.” 55 Słowa te obrazują na ile jesteśmy w stanie sami kreować swój wizerunek, by móc manipulować tym, jak widzą nas inni. Psycholodzy podkreślają, iż autoprezentacja jest wyrazem naszej osobistej koncepcji samego siebie. Na podstawie indywidualnych obserwacji i doświadczeń staramy się stworzyć taki wizerunek siebie, który nam wydaje się najbardziej odpowiedni. Z doświadczenia bowiem wiemy, jakie osoby są najbardziej lubiane i respektowane. 5.2 AUTOPREZENTACJA POLITYKÓW W zawodzie polityka autoprezentacja nabiera niezwykle ważnego charakteru. To, w jaki sposób się „sprzedamy” ma niepodważalny wpływ na to jak odbierze nas publika, czyli potencjalni wyborcy. Największym zagrożeniem jest rozdźwięk między wizerunkiem w życiu prywatnym i zawodowym. Trudność polega na tym, by zachować swoją tożsamość i nie dopuścić do powstania dwóch osobowości. Mimo tego, iż można kreować swój wizerunek, nie należy zatracić siebie i wejść w rolę, która tak naprawdę jest nam zupełnie obca. W takie sytuacji bowiem bardzo łatwo o zatracenie wiarygodności i podważenie swojego autorytetu. 56 Politycy często stają przed wyborem pokazania siebie w najlepszym możliwym świetle, bądź też mniej idealnie, ale za to bardziej ludzko i wiarygodnie. Zadanie to jest o tyle trudne, że w dzisiejszych czasach polityk staje się również gwiazdą telewizyjną, a na podważenie jego wizerunku czyhają dziennikarze i zazdrośni konkurenci. Może to 54 Ibidem 52, Str. 1 Ibidem 6, Str. 53 56 Ibidem 8, Str. 100 55 24 wyjaśniać fakt, iż prawie wszyscy wysoko postawieni politycy korzystają z usług profesjonalistów, którzy pomagają im w budowaniu własnego wizerunku publicznego. 57 Na podstawie wielu analiz empirycznych Astrid Schütz wyróżniła następujące formy autoprezentacji: ­ autoprezentacja ofensywna, ­ autoprezentacja defensywna oraz ­ autoprezentacja asertywna. 58 AUTOPREZENTACJA OFENSYWNA: metoda ta posługuje się technikami, przy pomocy, których osoba prezentowana jest bardzo dowartościowana, a opinie innych dewaluują się. Zachowania osoby prezentującej się charakteryzują się dominacją oraz pewnością siebie. Często jednak ten sposób prezentacji spotyka się z odrzuceniem przez publikę, ze względu na wrażenie agresywności i przewartościowania własnej osoby. Z takiego rodzaju autoprezentacji korzystają najczęściej osoby przekonane o ogromie własnej władzy i bardzo wysokiej samoocenie. 59 AUTOPREZENTACJA DEFENSYWNA: metoda ta opiera się głównie na reakcjach na zaistniałą sytuację. W dobie ciągłych skandali politycznych obserwuje się narastającą ilość osób charakteryzujących się tego typu wizerunkiem. Najpierw polityk odrzuca zarzuty skierowane w jego stronę, jednakże, gdy stają się one coraz bardziej oczywiste zaczyna się tłumaczyć i dementować informacje, które go oczerniają. Inną techniką, która często jest stosowana w tym typie prezentacji jest odwracanie uwagi od siebie, kładąc nacisk na niedociągnięcia i niedopatrzenia innych. Podsumowując można stwierdzić, iż taki typ prezentacji jest charakterystyczny dla osób, które nie potrafią ponosić konsekwencji za błędy, a winą za to, co miało miejsce obarczają współpracowników, bądź sytuację. 60 AUTOPREZENTACJA ASERTYWNA: metoda ta jest najbardziej pożądana i skutkuje zbudowaniem najlepszego możliwego wizerunku. Polityk jest jednak zmuszony 57 58 Ibidem 8, Str. 100 Schütz Astrid; Ich bin der Beste! Offensive, assertive und defensive Selbstdarstellung in der Politik; W: Mit Leib und Seele. Psychologie im Bamberg. Forschungsforum. Berichte aus der Otto­Friedrich­Universität Bamberg; FFB, Heft 6, 1994,Str. 5 59 60 Ibidem 58, Str. 117 Ibidem 58, Str. 118f 25 posługiwać się szczerością i postępować zgodnie z normami etycznymi oraz własną moralnością. Do najczęstszych technik należy tutaj utożsamianie się przez osoby u władzy z obywatelami i dbałość o uczciwość oraz sprawiedliwość, jak również prezentowanie siebie samego jako zwykłego obywatela. Ten typ autoprezentacji skutkuje najczęściej sympatią publiki i równocześnie zrozumieniem dla drobnych błędów i niedopatrzeń. Aby zdobyć zaufanie innych ważne jest również, aby odkryć nieco własnego życia prywatnego i nawiązać bezpośredni kontakt z innymi ludźmi. Postawa asertywna zbudowana jest na prawdzie i szczerości, a nie perfekcyjnej grze aktorskiej i dlatego też wzbudza najwięcej zaufania oraz podziwu. 61 5.3 SYGNAŁY AUTOPREZENTACJI W MIMICE, GESTYCE, POSTAWIE CIAŁA ORAZ SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ Jak łatwo wywnioskować politycy starają się „sprzedać” swój jak najlepszy obraz i zostać jak najlepiej odebranymi przez publikę i swoich wyborców. Jednakże ich obraz samych siebie tylko wtedy okaże się sukcesem, gdy zostanie zaakceptowany i postrzeżony jako wiarygodny. Wszystko byłoby proste, gdyby nie fakt, iż każdy odbiera pewne zachowania inaczej i nikt nie jest w stanie wykreować wizerunku, który zaakceptują wszyscy bez wyjątku. Postępowanie, które u jednych wzbudza sympatię i zaufanie, może być odebrane przez innych jako nieszczere i agresywne. Należy tu wziąć także pod uwagę stereotypy, które powstają na zasadzie implikacyjnej: „piękni ludzie są mądrzy i inteligentni”, „grubi ludzie są mili i uprzejmi”. 62 Najważniejszym elementem mówiącym o tym, czy polityk jest szczery, czy też kreuje tylko postać wyidealizowaną, którą chciałby być, nie jest to, co obiecuje, podkreśla i dementuje, lecz to co mówi jego ciało. 61 62 Ibidem 58, Str. 120 Ibidem 8, Str. 105 26 „Mowa ciała nie kłamie”, jak stwierdził jeden ze znanych profesorów politologii Walther Keim. 63 Poleca on w kontakcie z politykami zwracać raczej uwagę na ich zachowanie, a nie na to, co przekazują w słowach. W momencie, gdy wychodzi na jaw, iż ich słowa mówią co innego, niż postawa i mimika, można śmiało stwierdzić rozdźwięk pomiędzy prawdą, a tym, co próbują nam wmówić. 64 Dużo trudniej bowiem zapanować nad ciałem niż nad językiem. Warto przytoczyć w tym miejscu kilka sygnałów w gestyce, mimice czy postawie ciała, które zdradzają prawdziwe intencje osoby, która dokonuje autoprezentacji: 65 ­ trzymanie głowy prosto ­ pokazuje pewność siebie ­ ilustrowanie słów mimiką oraz gestyką ­ potwierdzenie przekonania o prawdziwości własnych słów ­ częsty uśmiech ­ daje wrażenie sympatyczności, otwartości oraz poczucia humoru ­ kontakt wzrokowy ­ pokazuje zainteresowanie partnerem rozmowy oraz jej przedmiotem ­ uśmiech + kontakt wzrokowy ­ daje wrażenie pewności siebie, szczerości, osoba wydaje się być godna zaufania ­ marszczenie czoła ­ zwątpienie w to, co się samemu mówi ­ ściąganie brwi + kontakt wzrokowy ­ pokazuje złość, gniew (ważna również wielkość źrenic) ­ spokojny głos ­ emanuje rozwagą oraz opanowaniem 63 Ibidem 8, Str. 106 Ibidem 58, Str. 122 65 Ibidem 8, Str. 107 ­ 109 64 27 ­ płynne mówienie, stawianie sobie ­ kontrola nad przebiegiem rozmowy, samemu pytań zapobieganie przerwaniu przemowy pytaniami, wątpliwościami ­ kiwanie głową ­ negacja zarzutów, pokazanie zwątpienia, chwalenie ­ żywe poruszanie głową ­ pokazanie zdenerwowania ­ żywa gestyka +zamaszyste ruchy ciała ­ pokazuje postępowanie zaangażowane, dynamiczne, gotowość do działania ­ odprężona, opanowana postawa ­ sygnalizuje opanowanie oraz pewność siebie ­ postawa nachylona do przodu ­ pokazuje zainteresowanie tematem ­ postawa odchylona do tyłu ­ pokazuje brak zainteresowania tematem ­ dotyk dłonią ­ w „bezpiecznym” obszarze: ramion, przedramienia, dłoni ma wzbudzić zaufanie, pokazać szczere emocje ­ unikanie gestów, mało mimiki ­ demonstracja braku zainteresowania ­ częste zdejmowanie i zakładanie okularów ­ odrzucenie argumentacji partnera ­ nerwowe, niespokojne ruchy ­ukazują niepewność ­ bawienie się elementami ubioru lub biżuterii ­ wykazuje zdenerwowanie, frustracje, 28 (np. pierścionkiem, łańcuszkiem) czasem brak uwagi nad tym, co mówi rozmówca IV KOMUNIKACJ A NIEWERBALNA W POLITYCE NA PRZYKŁADZIE MOWY CIAŁA ANGELI MERKEL ORAZ GERHARDA SCHRÖDERA 1. SYLWETKA ANGELI MERKEL Angela Merkel urodziła się 17 lipca 1954 roku w Hamburgu. Swoje dzieciństwo spędziła w Templinie w Brandenburgii, gdzie ukończyła szkołę, by następnie podjąć studia w Lipsku. Po ukończeniu fizyki na tamtejszym uniwersytecie przeniosła się do Berlina, aby pracować w Centralnym Instytucie Chemii Fizycznej Akademii Nauk. W latach dziewięćdziesiątych zafascynowana przemianami demokratycznymi w Niemczech została korespondentem prasowym, a następnie rzecznikiem prasowym rządu. W sierpniu 1990 roku wstąpiła do partii CDU (Christlich Demokratische Union Deutschlands – Unia Chrześcijańsko – Demokratyczna), a od 1991 roku zasiadała w Bundestagu. 66 W 1994 roku została ministrem do spraw kobiet i młodzieży w rządzie Helmuta Kohla. Pełniła również funkcje ministra środowiska, ochrony zasobów mineralnych i bezpieczeństwa jądrowego. W 2005 została wybrana na pierwszą w historii kanclerz Niemiec i stoi obecnie na czele tzw. „Wielkiej koalicji” złożonej z deputowanych CDU/CSU oraz SPD. 67 66 67 http://www.angela­merkel.de/index.php?mode=werdegang, Str. 1 http://ludzie.wprost.pl/sylwetka/?O=79365, Str. 1 29 Angela Merkel jest postrzegana jako kobieta silna, inteligentna, która spełnia się nie tylko w polityce, ale również w życiu rodzinnym, a do tego osiąga sukcesy naukowe i jest specjalistą w swojej dziedzinie. Merkel jest porównywana często do byłej premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher (obie są uznawane za silne kobiety­politycy) i z tego powodu nazywana jest Żelazną Dziewczynką (Kanclerz Kohl zwykł mawiać o Merkel w formie das Mädchen ­ dziewczynka) lub po prostu Angie (przydomek nadała jej niemiecka prasa). 68 1.1 WIZERUNEK PUBLICZNY ANGELI MERKEL PRZED I PO WYBORACH NA KANCLERZA Angela Merkel jak wynika z jej krótkiej biografii już w 1990 roku stała się postacią publiczną. Jednak jej droga budowania wizerunku trwa nieprzerwanie do dziś. Specjaliści mówią, iż wraz z objęciem urzędu kanclerza Niemiec „rozkwitła” i wypiękniała. Jej sposób mówienia, poruszania się oraz mimika twarzy uległy niesamowitemu polepszeniu. Aby móc dostrzec różnicę warto przyjrzeć się poniższym zdjęciom zrobionym w dłuższych odstępach czasowych. 13 wrzesień 1991 San Francisco 7 wrzesień 1997 Rugia 68 http://pl.wikipedia.org/wiki/Angela_Merkel, St. 1 30 20 październik 2000 Goslar 3 lipiec 2003 Berlin 13 czerwiec 2005 Berlin 8 luty 2006 Berlin 31 Przyglądając się powyższym zdjęciom widać wyraźną zmianę w wizerunku Angeli Merkel. Poczynając od sposobu ubierania się, uczesania czy makijażu, aż po częstotliwość uśmiechu i gestykę. Wielu dziennikarzy i obserwatorów świata polityki mówi o Angeli Merkel, iż przeobraziła się z kopciuszka w prawdziwą damę. 69 Zanim została wybrana panią kanclerz wyglądała najczęściej na zmęczoną, wręcz wyczerpaną i niemal zawsze źle uczesaną. Koledzy z partii oraz dziennikarze kpili sobie z niej i jej wizerunku. Jednakże wszelkie wskazówki oraz uwagi, iż powinna coś zmienić natrafiały na jej zdecydowaną dezaprobatę oraz oburzenie. Dopiero fakt, iż została wybrana kanclerzem i objęła najważniejsze stanowisko w państwie niemieckim spowodowało nagłą metamorfozę – jej uśmiech stał się promienny, w jej oczach zabłysnęło matczyne ciepło, a jej ubiór zaczął świadczyć o dyskretnej elegancji. Jednym z najważniejszych elementów jej wizerunku jest jednak uśmiech i mimika. Ze zbuntowanej i bezkompromisowej pani polityk, musiała zostać pogodną, zdolną do kompromisu, ale mimo wszystko stanowczą panią kanclerz. Rola, którą zaczęła pełnić i wpisanie się w kręgi europejskich elit postawiło przed nią spore wyzwanie. Przemiana Angeli Merkel musiała jednak zacząć się dużo wcześniej, gdyż polityk, który dopiero 3 tygodnie przed wyborami zmienia swój wizerunek staje się niewiarygodny i nie wzbudza zaufania wyborców. W przypadku pani kanclerz najważniejszym wydała się zmiana uczesania i makijażu. „Nowa twarz” wpłynęła równocześnie na jej psychikę i spowodowała większą pewność siebie oraz inny stosunek do ludzi. Interesujące w tym wszystkim jest, iż Angela Merkel nie przyznaje się, że za jej nowym wizerunkiem stoją znane osobistości ze świata mody i urody. Mimika i gestyka pani kanclerz jest raczej skromna, co powoduje jednak wrażenie opanowania i rozwagę przy podejmowaniu decyzji. Mimo, iż Angela Merkel potrzebowała więcej czasu niż inni, by zdobyć sobie sympatię mediów, obecnie należy ona do najlepiej wykreowanych polityków w Niemczech. 69 http://www.stern.de/politik/deutschland/:Extra­Die­100­Tage­Kanzlerin­Merkel/541816.html?eid=549015, Str. 1 32 2. SYLWETKA GERHARDA SCHRÖDERA Gerhard Schröder urodził się 7 kwietnia 1944 roku w Mossenbergu. Ukończył prawo na Uniwersytecie w Getyndze i przez kilka lat pracował jako adwokat. W 1973 roku wstąpił do partii ÖTV (Gewerkschaft Öffentliche Dienste). 70 Od 1963 roku członek SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands – Socjaldemokratyczna Partia Niemiec). Od 1983 do 1993 sprawował urząd przewodniczącego SPD w okręgu Hannover, od 1986 obecny w zarządzie krajowym partii. Od 1994 do 1998 roku przewodniczący partii SPD w Dolnej Saksonii. Następnie objął stanowisko przewodniczącego SPD na całe Niemcy oraz został wybrany kanclerzem Niemiec. Stanowisko to sprawował do listopada 2005 roku. 71 Obecnie został powołany przez Gazprom na przewodniczącego Rady Dyrektorów rosyjsko­ niemieckiego konsorcjum North European Gas Pipeline Company (NEGPC) budującego Gazociąg Północny. Gerhard Schröder był dotychczas cztery razy żonaty, a obecnie żyje z Doris Köpf i adoptowaną córką Viktorią. Praktycznie całe swoje życie był osobą publiczną i widać bardzo wyraźnie jak się przez te wszystkie lata zmieniał. Schröder był określany w pierwszych latach swojego rządzenia jako Medienkanzler (kanclerz mediów), ze względu na jego idealną prezencję i częste kontakty z dziennikarzami. Po wielu zmianach w rządzie i spadku poparcia dla jego partii przyjął postawę autorytarną, a jego styl polityki opierał się sile władzy urzędu kanclerskiego. Obecnie nazywany Gazpromkanzler (kanclerz Gazpromu) i zasypywany krytyką ze strony mediów. 2.1 WIZERUNEK PUBLICZNY GERHARDA SCHRÖDERA Nie bez przyczyny Gerhard Schröder nazywany jest „Medienkanzler” – kanclerzem mediów. Zanim zasiadł na najważniejszym stanowisku w państwie, już zdążył zostać 70 71 http://ludzie.wprost.pl/sylwetka/?O=32159, Str. 1 http://www.bundestag.de/mdb/bio/S/schroge0.html, Str. 1 33 ulubieńcem kamer oraz dziennikarzy. Często pisze się o nim w prasie jako o mistrzu samoprezentacji, a w jednym z artykułów „Die Welt” pokuszono się nawet o nazwanie go mistrzem improwizacji i udawania. 72 W latach 80, kiedy to Schröder obejmował pierwsze publiczne stanowiska widać już było jak wielką uwagę przykłada on do swojej gestyki i mimiki. Jednakże w jego zachowaniu często było jeszcze widać młodzieńcze nieokrzesanie i nieopanowanie emocji. Z czasem jednak dopracował swoją mowę ciała do perfekcji i stał się wzorem do naśladowania dla innych. To nie nikt inny jak on powiedział, że aby zdobyć wysokie stanowisko potrzeba tylko przychylności prasy i telewizji. Najważniejszym chyba elementem jego wizerunku był spokój (dlatego nazywany był” kanclerzem spokojnej ręki”) oraz specyficzny język ­ wyszukiwanie nowych określeń, budowanie nowych zwrotów i wprowadzanie do języka codziennego wymyślonych przez niego sformułowań. Charakterystyczne dla niego jest również, iż w dwojaki sposób występuje podczas przemówień – w okularach lub bez. Taki mały element, a jednak oznacza bardzo wiele. Wtedy, gdy korzysta z okularów musi posługiwać się notatkami i czytać. Jednakże w wielu wystąpieniach w Bundestagu nie korzystał z okularów, co dawało mu większą możliwość kontaktu wzrokowego z publiką i lepszą kontrolę nad własną mimiką oraz gestyką, a dla słuchaczy oznaczało niejednokrotnie długie i stanowcze przemówienie. Podczas jego pierwszej kadencji zwykło się o nim mówić „Genosse der Bosse” („towarzysz przywódca”), gdyż Schröder chętnie korzystał ze swoich przywilejów bycia „szefem państwa”. Pokazywał się często nie tylko w audycjach politycznych, ale także rozrywkowych, miał nienagannie dobrane garnitury od najdroższych kreatorów mody i szczycił się znajomością najdroższych cygar świata. Jego prezencja była tak doskonała, iż w roku 2000 otrzymał on w Baden­Baden „Medienpreis” (nagrodę medialną) dla wybitnej jednostki życia publicznego, którą co roku przyznają dziennikarze czołowych niemieckich gazet, audycji radiowych i telewizyjnych. 72 http://www.welt.de/data/2005/09/17/776723.html, Str. 1 34 W 2005 roku nastąpił przełom w zachowaniu Gerharda Schrödera. Co prawda podczas całej kampanii wyborczej mimo często niesprzyjających dla niego prognoz starał się trzymać fason to jego nerwy wisiały na włosku. Od momentu audycji telewizyjnej w „TV­Duell” zaczęło się pasmo niepowodzeń, a także stopniowego pogarszania wizerunku publicznego. Po wybraniu na kanclerza Angeli Merkel Schröder zniknął na jakiś czas ze sceny publicznej, by z impetem oświadczyć światu, iż wcale nie odchodzi daleko od polityki. Korzystając ze swoich dobrych układów z Kremlem został jednym z akcjonariuszy tzw. Gazociągu Północnego, a 30 marca 2006 został jednomyślnie wybrany na przewodniczącego komitetu akcjonariuszy spółki North European Gas Pipeline Company. Kontrowersja tego projektu i roli, jaką gra w nim były niemiecki kanclerz spowodowała, iż media nie zostawiły na nim suchej nitki. Z „króla mediów” został wyklętym sprzymierzeńcem Rosjan, a po nienagannym wizerunku zostało tylko wspomnienie. 3. ANALIZA PORÓWNAWCZA MOWY CIAŁA ANGELI MERKEL ORAZ GERHARDA SCHRÖDERA Niemieckie czasopismo STERN zamieściło na swoich stronach internetowych analizę porównawczą mowy ciała Angeli Merkel oraz Gerharda Schrödera. Zdjęcia przedstawiające tych dwóch polityków pochodzą z sierpnia oraz września 2005 kiedy to walczyli oni o fotel kanclerza Niemiec. Mowa ciała, a tym samym budowany przez nich wizerunek został oceniony przez czytelników pisma. Poniżej prezentuję zdjęcia przedstawiające Merkel i Schrödera, które zostały poddane ocenie czytelników oraz grafikę, która przedstawia jak rozłożyły się głosy. Zaskakujące jest, iż, pomimo, że to Angela Merkel została wybrana kanclerzem, to jej wizerunek budowany na podstawie mowy ciała jest zdecydowanie gorszy niż Gerharda Schrödera. Na wszystkich 18 zdjęciach został on zdecydowanym zwycięzcą. Można jednak zaobserwować, iż Merkel z biegiem czasu poprawiła swój wizerunek, natomiast Schröder 35 po mocnych skokach oceny pozostał na tym samym poziomie. Mimo wszystko jego przewaga jest znaczna i potwierdza fakt, dlaczego nazywany był „Medienkanzler”, a więc kanclerzem medialnym. Jego mowa ciała i wizerunek publiczny przez wiele lat pozostawał niezachwiany. bar dzo dobr ze bar dzo źle Gerhard Schröder Angela Merkel Poniżej prezentuję osiemnaście par zdjęć, na których Merkel i Schröder uchwyceni są w podobnych pozach. Grafika powyżej pokazuje jak zostały ocenione poszczególne fotografie. 19.08.2005 Gerhard Schröder podczas wizyty w Havelberg Angela Merkel podczas jednego ze spotkań Wyborczych w Zingst 36 20.08.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania z papieżem Benedyktem XVI Angela Merkel podczas spotkania z papieżem Benedyktem XVI 22.08.2005 Gerhard Schröder podczas wizyty w hali budowy statków. Angela Merkel podczas spotkania wyborczego we Flensburgu. 24.08.2005 Gerhard Schröder w audycji „Wahlarena” w programie NDR. Angela Merkel podczas spotkania wyborczego w Bremen. 37 29.08.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania wyborczego. Angela Merkel podczas spotkania wyborczego. 1.09.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania partii SPD. Angela Merkel podczas konferencji prasowej. 4.09.2005 Gerhard Schröder podczas programu TV­Duell. Angela Merkel podczas programu TV­Duell. 38 5.09.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania wyborczego w Heidelbergu. Angela Merkel podczas konferencji prasowej W Berlinie. 7.09.2005 Gerhard Schröder podczas ostatniego posiedzenia Bundestagu. Angela Merkel podczas ostatniego Posiedzenia Bundestagu. 8.09.2005 Gerhard Schröder podczas jednego ze spotkań wyborczych. Angela Merkel podczas otwarcia Oktoberfest. 39 9.09.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania z rosyjskim prezydentem W. Putinem. Angela Merkel podczas spotkania z rosyjskim prezydentem W. Putinem. 10.09.2005 Gerhard Schröder podczas jednego ze spotkań wyborczych. Angela Merkel podczas jednego ze spotkań wyborczych. 12.09.2005 Gerhard Schröder podczas jednego ze spotkań wyborczych. Angela Merkel podczas jednego ze spotkań wyborczych. 40 13.09.2005 Gerhard Schröder podczas spotkania wyborczego w Münster. Angela Merkel podczas spotkania wyborczego W Hamburgu. 14.09.2005 Gerhard Schröder w Poczdamie. Angela Merkel w Stralsund. 15.09.2005 Gerhard Schröder w Hamburgu. Angela Merkel we Freiburgu. 41 16.09.2005 Gerhard Schröder w Bremen. Angela Merkel we Frankfurcie. 18.09.2005 Gerhard Schröder z małżonką podczas oddawania głosu. Angela Merkel z mężem podczas oddawania głosu. Na podstawie przedstawionych zdjęć można szczegółowo przyjrzeć się obu postaciom. Interesującym jest fakt, iż mimo że wykonywały one te same gesty, to zostaly one zupełnie inaczej odebrane przez potencjalnych wyborców. To najlepszy dowód na to, że te same gesty wykonywane przez różne osoby mogą mieć zupełnie inne znaczenie i nabierać innego wyrazu. Widać wyraźnie, iż zdjęcia pochodzące z okresu między 8 a 16 września, na których widnieje Angela Merkel zostały bardzo słabo ocenione przez publikę, natomiast zdjęcia z tego samego okresu przedstawiające Gerharda Schrödera zostały ocenione bardzo wysoko. 42 3.1 BEZPOŚREDNIA KONFRONTACJA – „ELEFANTENRUNDE” „Elefantenrunde” (inaczej zwana „Berliner Runde” – „Rundą Berlińską”)to niemiecka audycja telewizyjna produkowana we współpracy ARD oraz ZDF, która emitowana jest zawsze w wieczór wyborczy. Celem audycji jest zebranie najważniejszych polityków w państwie (przewodniczących partii zasiadających w Bundestagu) oraz bezpośrednia konfrontacja ze wstępnymi wynikami wyborów. 18 września 2005 spotkali się w studiu: urzędujący kanclerz Gerhard Schröder, kandydatka na kanclerza Angela Merkel, Guido Westerwelle (FDP), Edmund Stoiber (CSU), minister spraw zagranicznych Joschka Fischer (Bündnis 90/ die Grünen) oraz Lothar Bisky (Linkspartai PDS). Jeden z wybitnych specjalistów ds. zachowania oraz mowy ciała Günter Hübner przeanalizował pokrótce „Elefantenrunde” i doszedł do wielu ciekawych wniosków (Analiza programu oraz jego fragmenty w załączniku). Należałoby zacząć od tego, iż audycja ta przypominała raczej cyrk, w którym górę wzięły emocje – tzw. dżunglę emocjonalną. Angela Merkel była zawiedziona brakiem jednoznacznej przewagi dla jej partii i trudnościami stojącymi przed nowym rządem, natomiast Gerhard Schröder nie zaakceptował swojej porażki. Jego rozczarowanie przekładało się na jego zachowanie i stosunek do innych rozmówców. Kompromitacja Gerharda Schrödera zaczęła się już na samym początku, gdy moderatorzy zadali pierwsze pytanie Angeli Merkel, a nie jemu. Günter Hübner mówi tutaj, że w zachowaniu kanclerza wzięły gorę męskie hormony, odpowiedzialne za instynkt walki, zachowywał się on bowiem jak tonący, próbujący przekonać wszystkich, że jest mistrzem pływackim. W przeciwieństwie do Schrödera Angela Merkel siedziała bardzo spokojnie, niczym najgrzeczniejsza dziewczynka w klasie. Jej reakcje były bardzo przemyślane i rozważne, a wręcz zbyt poprawne. Także jej stosunek do otoczenia i przestrzeni wokół niej, nie pokazywał silnej kobiety przekonanej o swojej nieograniczonej władzy, jak to próbował zrobić odchodzący kanclerz Schröder. Takie skrajne postawy, jak podkreśla Günter Hübner wynikają również z dwóch skrajnie różnych życiorysów tych dwóch polityków – on 43 człowiek ludu, z maturą zdaną dopiero po długiej karierze szkolnej, ona intelektualistka, pani naukowiec z błyskawiczną karierą. Całkowite przeciwieństwa. W „Elefantenrunde” zetknęliśmy się z dwoma politykami przekonanymi, że to do nich należy władza, tyle, że o ile dla Angeli Merkel stało się to początkiem rozkwitu i kariery jako pani kanclerz, o tyle dla Gerharda Schrödera było to raczej początkiem końca i pierwszym krokiem do zburzenia wypracowanego przez wiele lat wizerunku. V WNIOSKI Z ANALIZY PORÓWNAWCZEJ ­ ZAKOŃCZENIE Na podstawie powyższej analizy starałam się zaprezentować dwie różne osoby o odmiennym wizerunku, które znalazły się na tym samym państwowym stanowisku. Angela Merkel, raczej mało charyzmatyczna i stonowana pani naukowiec oraz Gerhard Schröder, człowiek mediów i bujna osobowość. Różni ich niemal wszystko, łączy pełniony przez oboje urząd. Gerhard Schröder przez siedem lat zasiadał na stanowisku kanclerza Niemiec i przez ten czas konsekwentnie budował swój nienaganny wizerunek oraz dbał o przychylność ze strony swoich wyborców i całego społeczeństwa. Jego mowa ciała była niezwykle dopracowana, a mimika i gestyka zazwyczaj precyzyjnie dobrane do sytuacji. Dopiero w obliczu porażki i konieczności przekazania władzy w inne ręce obserwujemy, jak bardzo załamał się jego wizerunek. W programie nadawanym w wieczór wyborczy tzw. „Elefantenrunde”, gdy jasne stało się, że musi on ustąpić Angeli Merkel nie wytrzymały mu nerwy. W polityku o nienagannym image, który zawsze starannie dobierał słowa i opinie nastąpiło niespodziewane załamanie, emocje wzięły górę, a on sam naraził się na krytykę – nie tylko dziennikarzy i specjalistów, ale również sporej części społeczeństwa. Wydarzenia późniejsze, a przede wszystkim zamieszanie związane z koncernem Gazprom jeszcze bardziej pogrążyły wizerunek Schrödera i wydaje się i używane często w stosunku do niego określenie „Medienkanzler” przeszło już do historii. Angela Merkel w przeciwieństwie do odchodzącego kanclerza może mówić o wielkim sukcesie w zakresie jej wizerunku.. Z niepozornej, niezbyt gustownie ubranej i o słabej prezencji pani polityk stanęła na czele dużego, silnego państwa i przeobraziła się niczym 44 poczwarka w motyla. Pani kanclerz nauczyła się jak swoją mimiką, gestyką, a nawet ubiorem może wpływać na sytuacje i obecnie uznawana jest za jedną z najbardziej eleganckich i lepiej prezentujących się dam polityki. Jej skromność i zagubienie nie są już w ogóle widoczne, zaś na pierwszy plan wysuwa się zdecydowanie i stanowczość. W przypadku Angeli Merkel zdaje się, że kluczem do sukcesu była zmiana fryzury i sposobu ubierania się – to dodało jej pewności siebie, co z kolei pozwoliło na lepsze panowanie nad swoim ciałem i jego reakcjami. Obecnie pani kanclerz nie ma łatwego zadania politycznego, ale pielęgnowany przez nią wizerunek może być znaczącym sprzymierzeńcem w walce politycznej. Na podstawie analizy tych dwóch skrajnych osobowości nasuwają się wnioski, iż pełnione stanowisko zobowiązuje i zazwyczaj osoby je pełniące muszą spełniać określone wymagania. Mimo zupełnie różnych biografii oraz poglądów politycznych, funkcja, którą pełnili obydwoje zobowiązała ich do podobnych postaw i reakcji. Używane przez nich gesty i sposoby zachowań stały się bardzo podobne, co widać chociażby na zdjęciach zebranych przez STERN. Być może używali ich oni w nieco innych sytuacjach życiowych, jednak ich wydźwięk był taki sam. Warto zdać sobie sprawę, iż politycy mają ogromną siłę manipulowania społeczeństwem, co często też wykorzystują. O dziwo większą siłę ma mowa ciała – gestyka, mimika, wygląd zewnętrzny oraz sposób poruszania się, niż same słowa. Jakże bowiem często nie wsłuchujemy się w to, co dokładnie mają nam do powiedzenia politycy, ale raczej oceniamy ich ogólną prezencję, stosunek do innych oraz wygląd. Nad wizerunkiem poszczególnych polityków trudzą się przeróżni specjaliści. Niemalże każdy szczegół musi być perfekcyjnie dopracowany, po to by wyborcy dostrzegali to, co chce się, aby dostrzeżonym zostało. Otwiera to szerokie możliwości dla dużego grona osób, specjalistów od wizerunku, aby wkroczyć w kręgi polityki, bo jak się wydaje dzisiaj od tego czy ktoś zrobi karierę polityczną zależy nie tyle to, co ma nam do powiedzenia, a raczej, w jaki sposób to sprzeda, z czego już wiele lat wcześniej zdawali sobie sprawę politycy amerykańscy, ale i Gerhard Schröder, a czego dopiero musiała się nauczyć Angela Merkel. 45 VI BIBLIOGRAFIA 1. Boryś Wiesław; Słownik Etymologiczny Języka Polskiego; Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005 2. Delhees Karl­Heinz; Soziale Kommunikation. Psychologische Grundlagen für das Miteinander in der modernen Gesellschaft; Westdeutscher Verlag, Opladen 1994 3. Fast Julius; Versteckte Signale. Körpersprache im Beruf; Econ Verlag, Düsseldorf 1992 4. Henley Nancy; Körperstrategien. Geschlecht, Macht und nonverbale Kommunikation; Fischer Taschenbuch Verlag; Frankfurt am Main 1988 5. Jamrożek Bożena, Sobczak Joanna; Komunikacja interpersonalna ; eMPi 2 , Poznań 2000 6. Moir Anne, Jessel David; Płeć mózgu; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993 7. Molcho Samy; Körpersprache; Goldmann Verlag; München 1996 8. Mummendey Hans­Dieter; Psychologie der Selbstdarstellung; Hogrefe Verlag; Göttingen 1995 9. Schütz Astrid; Ich bin der Beste! Offensive, assertive und defensive Selbstdarstellung in der Politik; W: Mit Leib und Seele. Psychologie im Bamberg. Forschungsforum. Berichte aus der Otto­Friedrich­Universität Bamberg; FFB, Heft 6, Bamberg 1994 10. Siegfried Frey; Die Macht des Bildes. Der Einfluß der nonverbalen Kommunikation auf Kultur und Politik; Verlag Hans Huber, Bern 1999 11. Thiel Erhard; Mowa ciała zdradzi więcej niż tysiąc słów; (wyd. IV); Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1998 12. Wallbott G. Harald; Nonverbale Kommunikation: Forschungsberichte zum Interaktionsverhalten; Weinheim: Beltz 1984 13. Watzlawick Paul, Janet H. Beavin, Don D. Jackson; Menschliche Kommunikation: Formen, Störungen, Paradoxien; Verlag Hans Huber; Bern 1990 14. Weinlich Alice; Körpersprache von Politikern. Machtdemonstration und Selbsdarstellung; Uni Press Hochschulschriften Bd. 125; Münster 2001 46 STRONY INTERNETOWE 1. http://www.gielda.traugutt.net/Komunikowanie­sie,pp_2,1.php 2. http://encyklopedia.pwn.pl 3. http://zdrowie.org.pl/psyche/wyswietl.php?id=199 4. http://www.sw2.euv­frankfurt­o.de/VirtuLearn/hs.sommer00/ling­2/kmodelle2.html 5. http://pflege.klinikum­grosshadern.de/campus/kommun/kommu2/kommun.html 6. http://www.tf.pl/view.php?art=6906 7. http://www.csipb.pl/czytelnia/komunikacja_niewerb.html 8. http://www.oj.h­ da.de/projekte/ws0304/kursbuch/NonverbaleKommunikation/definition.htm 9. http://egonet.de/ego/299/art2.htm 10. http://www.mediamanual.at/mediamanual/workshop/kommunikation/bedeutung/kin esik01.php 11. http://www.mediweb.pl/psyche/ wyswietl_vad.php?id=199 12. http://www.pk.edu.pl/kariery/poradniki/inzynier/5­2_autoprezentacja.htm 13. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/X/XB/autoprezentacja1.html 14. http://www.angela­merkel.de/index.php?mode=werdegang 15. http://ludzie.wprost.pl/sylwetka 16. http://pl.wikipedia.org/wiki/Angela_Merkel 17. http://www.stern.de/politik/deutschland/:Extra­Die­100­Tage­Kanzlerin­ Merkel/541816.html?eid=549015 18. http://www.bundestag.de/mdb/bio/S/schroge0.html 19. http://www.welt.de/data/2005/09/17/776723.html VII ZAŁĄCZNIKI 1. Film rysunkowy dot. barier komunikacyjnych 2. Dialog do filmu dot. barier komunikacyjnych 47 3. tvduell2005 – „Elefantenrunde” – fragmenty wraz z analizą Güntera Hübnera 48 Polecamy darmowe prace mgr z ubezpieczeń - serwis z pracami dyplomowymi całkowicie za darmo Polecamy darmowe analizy i prace mgr - analizy finansowe, ekonomiczne Polecamy darmowe prace mgr z pedagogiki - rodzina, wychowanie dziecka, socjalizacja Polecamy darmowe prace mgr z bankowości - banki komercyjne, banki centralne Polecamy darmowe prace mgr z ekonomii - makroekonomia, mikroekonomia Polecamy darmowe prace mgr z zarządzania zasobami ludzkimi - rekrutacja, selekcja, motywowanie pracowników... Darmowe prace mgr z pedagogiki - jak wyżej Darmowe prace mgr z reklamy - marketing, promocja
