Praca Licencjacka Giełda
advertisement
prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Rozdział I Istota rynku kapitałowego 1.1 Pojęcie rynku kapitałowego Rynek kapitałowy jest to miejsce, zetknięcia się podaży i popytu na papiery wartościowe o średnim lub długim terminie wykupu, inaczej rynek ten stanowi ogół transakcji kupna-sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty finansowe o okresie wykupu dłuższym niż rok. Ogólnie rozumie się przez nie określone dokumenty stwierdzające istnienie pewnego prawa własności (akcje) lub potwierdzające powstanie wierzytelności (obligacje). Obrót nimi, jako dobrami szczególnymi, podlega regulacjom ustawowym. Środki uzyskane z emisji tych instrumentów są najczęściej przeznaczone na działalność rozwojową emitenta. Tak, więc rynek kapitałowy jest miejscem mobilizacji wolnych funduszy w okresie średnio- i długoterminowym na cele modernizacyjno-inwestycyjne przedsiębiorstwa. Na rynku tym z jednej strony występują podmioty indywidualne oraz jednostki gospodarcze, które są zainteresowane takim ulokowaniem swoich wolnych środków na okresy dłuższe, aby otrzymać możliwie najwyższą stopę zwrotu. Natomiast z drugiej strony, występują podmioty gospodarcze poszukujące wolnego kapitału do zagospodarowania, dążące do uzyskania takiej stopy zwrotu z poczynionych inwestycji, która przewyższyłaby stopę oprocentowania wkładów oszczędnościowych. Dodatkowo na tym rynku występuje liczna grupa pośredników 1. Przy zawieraniu transakcji na rynku kapitałowym istnieje możliwość wysokiego zysku z poczynionej inwestycji, ale również występuje wysokie ryzyko inwestycyjne. Zespół niezbędnych cech funkcjonalnych określających sprawność, w tym również bezpieczeństwo podejmowanych decyzji inwestycyjnych, powoduje, że rynek kapitałowy jest strukturą o relatywnie wysokim stopniu formalizacji. Schemat 1. prezentuje strukturę rynku. 1 W. Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy, PWN, Warszawa 2001, ss. 86-87. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Schemat 1. Ostre kryteria podziału rynku kapitałowego Źródło: E. Gruszczyńska – Brożbar, Instrumenty rynku kapitałów pienieżnych, Stopień sformalizowania segmentów rynku kapitałowego pozwala wyodrębnić: prywatny rynek kapitałowy, który określany jest często jako rynek nieregulowany, albo rynek. Charakteryzuje go brak wykorzystania środków masowego przekazu przy emisji papierów wartościowych, nie istnieje pośrednictwo domów maklerskich, papiery wartościowe nie są notowane na giełdzie a ich obrót występuje z pominięciem giełdy, rynek pozagiełdowy traktowany jest jako rynek wolny od formalizacji, choć występuje na nim handel papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego. Transakcje prowadzone są przez domy maklerskie, które występują jedynie w formie pośrednika. Koszt obsługi transakcji jest niższy niż na giełdzie papierów wartościowych, prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych giełda papierów wartościowych jest zwana rynkiem handlu urzędowego. Stopień jej formalizacji jest najwyższy w stosunku do wyodrębnionych struktur rynku kapitałowego. Obrót papierami wartościowymi jest dokonywany przy wysokim stopniu bezpieczeństwa i wyłącznie za pośrednictwem domów maklerskich2. 1.1.1 Instrumenty rynku kapitałowego Rynek kapitałowy jest miejscem transakcji instrumenty, których okres zapadalności jest dłuższy od roku. Instrumentami takimi są długoterminowe papiery wartościowe, które zdefiniowane są jako dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe, których realizacja jest możliwa na podstawie okazania lub zwrotu tego dokumentu. Papiery wartościowe na rynku kapitałów pieniężnych klasyfikowane są w wieloraki sposób. Najczęściej stosowane kryterium podziału papierów wartościowych odnosi się do korzyści z posiadania i posługiwania się nimi. Na jego podstawie wyodrębnia się dokumenty o charakterze: rozliczeniowym - ułatwiają one obieg pieniężny, spełniając dodatkowo inne funkcje, np.: czek i weksel, lokacyjnym - które przynoszą dochód w postaci odsetek od zainwestowanego kapitału np.:obligacje, listy zastawne, udziałowym - umożliwiają one współudział w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz pozyskiwanie dochodów z zainwestowanych pieniędzy. Zalicza się do nich przede wszystkim akcje.3 W rozdziale tym skupiono przede wszystkim uwagę na dokumentach o charakterze lokacyjnym i udziałowym, gdyż one są podstawowymi instrumentami rynku długoterminowych kapitałów pieniężnych.. Klasyfikację rozpoczęto od obligacji. Irena Pyka, Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2000, ss. 100-101; 3 E. Gruszczyńska – Brożbar, Giełdowa alokacja kapitałów pieniężnych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, ss. 27-28. 2 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Obligacja jest emitowanym w serii dłużnym papierem wartościowym, w którym emitent, tj. wystawca, potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty odsetek. Obligacja stanowi więc dla jego emitenta źródło kapitału, które może zaciągnąć w formie pożyczki u wielu wierzycieli, na długi okres. Obligacje stanowią dla nabywcy bardzo uproszczoną formę lokowania kapitału obliczoną na stabilny, z góry określony dochód. Emitenci obligacji powinni reprezentować wysoki stopień zaufania pod względem solidnego wywiązania się ze zobowiązań oraz cieszyć się odpowiednią popularnością wśród społeczeństwa, gdyż jest to podstawowy warunek uzyskania tą drogą pożyczek w pożądanej wysokości4. Obligacja w materialnej formie składa się z płaszcza, którym jest właściwy zapis dłużny, arkusza kuponowego, czyli zestawu kuponów odsetkowych oraz arkusza wykupu obligacji. Płaszcz papieru zawiera nazwę obligacji, jej numer, datę emisji i wykupu, określenie jej emitenta, oprocentowanie.. Zestaw kuponów odsetkowych służy do rejestracji wypłacanych odsetek, a arkusz wykupu obligacji stanowi podstawę zwrotu długu, który został zaciągnięty przez emitenta u inwestorów. Każda obligacji, jako instrument rynku kapitałowego ma wartość: nominalną, emisyjną, rynkową, wykupu i bieżącą. Nominalna wartość obligacji jest stałą wielkością, którą ustala emitent. Zobowiązuje się on do zapłaty określonej wcześniej kwoty (wartości nominalnej) posiadaczom obligacji po upływie terminu wykupu. Wartość nominalna określana jest jako al pari. Z kolei wartość emisyjną obligacji stanowi cena, za jaką subskrybent nabywa obligację, inaczej mówiąc jest to cena, sprzedaży obligacji na rynku pierwotnym. Wartość ta może kształtować się na poziomie wartości nominalnej, ale często występują przypadki, gdzie cena emisyjna jest wyższa (aggio) lub niższa (disaggio) od ceny nominalnej. 4 W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2001, ss. 31-32; prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Natomiast rynkowa wartość to cena, po jakiej w danym momencie można nabyć lub sprzedać akcję na rynku wtórnym. Wartość wykupu obligacji oznacza wartość, która jest wypłacana inwestorom w dniu jej wykupu przez emitenta. Powinna ona być równa nominałowi obligacji, choć występują również przypadki, gdy cena jest większa od nominału. Ostatnia ze wskazanych, wartości tj. bieżąca jest aktualną wyceną papieru dokonaną przez inwestora. Klasyfikacja obligacji według podmiotów uprawnionych do emisji obligacji, Państwowe, zwane również skarbowymi. Służą one głównie pokryciu deficytu budżetowego, który powstaje wskutek przewagi wydatków nad przychodami budżetowymi. Polityka taka jest możliwa pod warunkiem zachowania skali deficytu budżetowego w rozsądnych granicach nie wywierając wpływu na wzrost inflacji ani nie powodujących nadmiernie wysokiego długu publicznego. Samorządowe – podmioty samorządów terytorialnych wykorzystują obligacje w celu pozyskiwania środków finansowych umożliwiających wcześniejszą realizację inwestycji infrastrukturalnych ( np.: na budowę i modernizację dróg, unowocześnienie taboru komunikacji miejskiej, modernizację sieci wodociągowej itp.). Dzięki takim inwestycjom możliwy staje się często odpowiedni wzrost w przyszłości dochodów budżetowych jak i wydatków. Przedsiębiorstw – w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo jednym z istotnych źródeł pozyskania przez przedsiębiorstwo kapitałów niezbędnych do prowadzenia i rozwijania działalności jest zaciąganie pożyczek przy pomocy emisji obligacji bezpośrednio na rynku kapitałowym. Dzięki pożyczkom obligacyjnym przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać pożyczki przeznaczone na realizację długofalowych przedsięwzięć rozwojowych stabilizując jednocześnie swoją sytuację finansową. Obligatariusz nie ma, bowiem prawa żądać wcześniejszego wykupu długu, jeżeli emitent wywiązuje się w terminie ze swoich zobowiązań. Instytucji finansowych (banków, instytucji ubezpieczeniowych, towarzystw kredytowych itp.)5. 5 W. Bień, Rynek papierów ... op. cit., ss. 44-53. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Na rynku obligacji występuje ich duża różnorodność. Podstawową klasyfikacja obligacji zaprezentowano na tabeli 1. Tabela 1. Struktura przedmiotowa obligacji Kryterium podziału Rodzaj emitenta Oprocentowanie instrumentu Spłaty obligacji Zasięg emisji Dobrowolność zakupu Okres życia papieru Sposób oznaczenia obligatariusza Propozycja dodatkowych świadczeń Rodzaje obligacji skarb państwa (obligacje skarbowe) banki (obligacje bankowe) jednostki samorządowe i ich związki (obligacje komunalne, municypalne) przedsiębiorstwa (obligacje korporacyjne) inne podmioty obligacje o stałej stopie oprocentowania obligacje o zmiennej stopie procentowej: a) indeksowanej b) rewidowalnej Spłaty ustalane: a) kwotowo b) indeksowane c) wynikowo obligacje wewnętrzne (krajowe) obligacje zewnętrzne (zagraniczne) obligacje a) dobrowolne b) przymusowe obligacje a) krótkoterminowe b) średnioterminowe c) długoterminowe obligacje imienne obligacje na okaziciela obligacje a) premiowe b) loteryjne c) z upustem od wartości nominalnej d) z możliwością odliczeń podatkowych e) przychodowe f) zamienne g) z pierwszeństwem zakupu h) zerokuponowe Źródło: E. Gruszczyńska – Brożbar, Instrumenty rynku kapitałów pienieżnych, prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Klasyfikacja obligacji według kryterium generowania dochodu: Obligacje o stałej stopie procentowej – przez cały cykl żywotności obligacji przynoszą stały dochód ich właścicielom w formie okresowo wypłacanych odsetek Obligacje o zmiennej stopie procentowej – oprocentowanie obligacji jest w każdym okresie odsetkowym inne. Stopa procentowa jest równa określonej stawce bazowej powiększonej o pewną marżę Obligacje zerokuponowe – są to papiery wartościowe, których charakterystyczną cechą jest brak kuponów odsetkowych, a zysk z oprocentowania wypłacany jest dopiero po wykupie obligacji zerokuponowej przez jej emitenta. Obligacje indeksowane – W ich przypadku odsetki, a czasem również wartość nominalna, są powiększone o pewien indeks, którym najczęściej jest procent wynikający ze stopy inflacji. Klasyfikacja obligacji według praw i przywilejów: Zwykłe – są to obligacje najczęściej spotykane. Charakteryzują się brakiem specjalnych praw i przywilejów z wyjątkiem prawa do otrzymania odsetek i wartości nominalnej w dniu wykupu. Zamienne – nabywca takiej obligacji ma prawo do jej zamiany na akcję emitenta w określonym czasie. Z prawami poboru zwane warrantami – posiadacz takiej obligacji ma prawo w określonym czasie do zakupu akcji spółki według określonego kursu, która wyemitowała obligacja. Warrant można odłączyć od obligacji jako samoistny instrument. W odróżnieniu od obligacji zamiennych, realizacja praw z warrantu nie unieważnia obligacji, która staje się wtedy obligacją zwykłą o stałym oprocentowaniu. Z możliwością przedłużenia pierwotnego terminu wykupu przez emitenta – zastrzega on sobie prawo do zmiany oprocentowania. Z możliwością skrócenia pierwotnego terminu wykupu przez inwestora Premiowe – obligacje takie łączą się z możliwością otrzymania przez obligatariusza premii w drodze losowania w formie zsumowanych odsetek, które, nie będąc wypłacane poszczególnym właścicielom obligacji w okresach odsetkowych, tworzą specjalną pulę pieniężną – tzw. fundusz premiowy. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Klasyfikacja obligacji ze względu na ryzyko ponoszone przez inwestorów: - Zabezpieczone całkowicie - Zabezpieczone częściowo - Nie zabezpieczone Podział obligacji ze względu na formę: - Obligacje imienne – nazwa właściciela jest umieszczona w treści - Obligacje na okaziciela - Obligacje zmaterializowane – występujące we właściwej formie - Obligacje zdematerializowane – aktualnie najczęściej występująca forma obligacji w postaci zapisu komputerowego6. Kolejnym instrumentem rynku długoterminowych kapitałów pieniężnych jest list zastawny. Emitowany przez banki hipoteczne, bądź towarzystwa kredytowe. Niezbędnym warunkiem emisji listu zastawnego jest udzielenie kredytu hipotecznego oraz posiadaną przez kredytobiorcę urządzoną księgę wieczystą nieruchomości. Mechanizm wyemitowania listu zastawnego polega na tym, że pierwszy kredyt bank udziela ze swoich środków obrotowych, a na jego wysokość emituje odpowiednią wartość nominalną listów zastawnych. List zastawny podlega wykupowi według wartości nominalnej. Emitent może wykupić całość walorów w ściśle oznaczonym terminie bądź rozłożyć spłatę w czasie (losowanie). Istnieje także możliwość wykupu dokumentu z wolnej ręki. Opcja taka ma miejsce w przypadku przedterminowej spłaty kredytu, co wymaga zgody banku i uprzednio terminowego wypowiedzenia, a także wycofania z obiegu listów zastawnych na taką samą kwotę.7 Akcja jest kolejnym instrumentem rynku kapitałowego, ale o charakterze udziałowym. Jest ona papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela, w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie dywidendy oraz majątku spółki w przypadku jej Irena Pyka, Rynek pieniężny op. cit., ss. 172-177; W. Przybylska-Kapuścińska, Rynek papierów wartościowych w Polsce – wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, ss. 119-122. 6 7 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych likwidacji. Właściciel akcji (akcjonariusz) nie jest zobowiązany do osobistej pracy na rzecz spółki, a jej prowadzenie może być powierzone osobom spoza kręgu akcjonariuszy. Spółka jest, bowiem odrębnym podmiotem praw i obowiązków. Dysponuje ona własnym majątkiem, którego źródłem są emitowane akcje i tym majątkiem odpowiada za zobowiązania. Natomiast odpowiedzialność akcjonariuszy ogranicza się do kwoty, na jaką opiewają będące jego własnością akcje. Akcja stanowi odpowiednik części kapitału spółki, który jest finansową podstawą jej działalności i materialnej odpowiedzialności za podejmowane zobowiązania. W odróżnieniu od obligacji, która jest formą pożyczki podlegającej zwrotowi w ustalonym terminie, wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w czasie trwania spółki, a po jej likwidacji upoważnia do udziału w majątku spółki, ale dopiero po uprzednim zaspokojeniu wszelkich innych zobowiązań, w tym także ewentualnych zobowiązań z tytułu emisji obligacji. Akcjonariusz może jednak odzyskać ulokowaną w akcje gotówkę przez ich odsprzedaż.8 Podstawowe różnice między akcjami i obligacjami AKCJA OBLIGACJA Stanowi udział w kapitale akcyjnym, jest Jest papierem wartościowym to papier wartościowy odzwierciedlający odzwierciedlającym wierzytelności prawa udziałowe pieniężne Daje akcjonariuszowi także prawa Wywołuje wyłącznie skutki obligacyjne korporacyjne, oprócz praw majątkowych Wysokość dywidendy za akcję zależy od Posiadacz otrzymuje stałe zysku, jaki przeznaczy na ten cel walne oprocentowanie, którego poziom nie zgromadzenie akcjonariuszy zależy od wyniku finansowego spółki Wiąże się bezpośrednio z ryzykiem Bezpośrednio nie podlega ryzyku inwestowania i dlatego może przynieść związanemu z działalnością gospodarczą właścicielowi większe korzyści niż emitenta, jest papierem wartościowym obligacja (wartość dochodowa akcji bardziej bezpiecznym od akcji i tego zależy od wysokości dywidend i zmian powodu z reguły przynosi mniejsze wartości ceny rynkowej akcji) korzyści w porównaniu z akcją Tabela 2. Źródło: A. Kosmowska, Obligacje komunalne, cz. I. Bankowe ABC. „Bank i Kredyt” styczeń – luty 1997. 8 W. Bień, Rynek papierów... op. cit., ss. 113-115. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Akcja jako instrument udziałowy jest kontraktem o charakterze finansowym pomiędzy emitentem (spółką akcyjną) a nabywcą (inwestorem), potwierdzającymi zespół różnych uprawnień ich posiadacza w stosunku do emitenta. Akcjonariusz jako współwłaściciel spółki ma wiele praw inkorporowanych w akcjach: do uczestniczenia w spółce akcyjnej, do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, do udziału w zysku rocznym w postaci dywidendy, do udziału w majątku spółki, poboru akcji nowych emisji. Akcje można również podzielić z punktu widzenia uprawnień ich właścicieli. Wyróżnia się akcje zwykłe, które nie posiadają żadnych specjalnych przywilejów, oraz akcje uprzywilejowane. Posiadacz takiej akcji korzysta z dodatkowych uprawnień. Dotyczą one między innymi prawa głosu na walnym zgromadzeniu w postaci zwiększenia liczby głosów przypadających na jedną akcję (maksymalnie 2 głosy), wyższe dywidendy. Posiada on również prawo otrzymania części majątku w przypadku likwidacji spółki i pierwszeństwa objęcia akcji nowych emisji9. Akcja może przyjąć następujące rodzaje wartości: nominalną, która podawana jest na akcji i stanowi jednostkę kapitału akcyjnego, wynikająca z jego podziału przez ilość akcji, - emisyjną, czyli wartość, za którą subskrybent zakupuje akcje, - bieżącą inaczej rynkową będącą odpowiednikiem ceny, jaką w danym okresie można otrzymać za akcję w przypadku jej sprzedaży10. Akcje, podobnie jak obligacje mogą być emitowane w formie dokumentów imiennych lub na okaziciela. Jednak w odróżnieniu od obligacji od wartości akcji nie jest wypłacane oprocentowanie, gdyż jest ona elementem kapitału ulokowanego w przedsięwzięciu, które daje prawo w zyskach tylko wtedy, gdy przynosi korzyści. Możliwe jest wówczas wydzielenie dywidendy dla akcjonariuszy spółki. Lokowanie 9 10 Irena Pyka, Rynek pieniężny op. cit., ss. 145-147; W. Bień, Rynek papierów op. cit., ss. 155-157; prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych kapitału inwestorów w akcje jest bardziej ryzykowne od ulokowania jego w obligacje, gdyż w przypadku akcji występuje możliwość niepowodzenia inwestycji, przedsięwzięcia lub niekorzystnej koniunktury. W przypadku korzystnego obrotu spraw zysk z akcji jest bardziej korzystny niż z obligacji. 1.1.2. Uczestnicy rynku kapitałowego W celu zrozumienia zarówno uniwersalnych zjawisk, jak i tych typowych dla rynku kapitałowego, należy zastanowić się, dlaczego na giełdzie dochodzi do nierównowagi sił podaży i popytu, które czasem wydają się zachować nawet przeciwnie do zasad ekonomii. Przyczyną tego stanu rzeczy jest przechodzenie akcji pomiędzy tzw. „twardzielami” i „mięczakami”, a wśród nich, pomiędzy rękami inwestorów, „spekulantów i graczy” giełdowych. „Twardziele” to ci, którzy dysponują odpowiednią ilością wolnej gotówki. Posiadają wiedzę i cechują się cierpliwością. Kupują zarówno inwestorzy instytucjonalni (jak np.: fundusze inwestycyjne, banki i towarzystwa ubezpieczeniowe), jak i inwestorzy indywidualni. Podobno najlepsze wyniki na giełdzie osiągają wojskowi, z powodu ich przyzwyczajenia do dyscypliny, co nie oznacza, że cywile nie mogą być lepsi. Mięczaki to z kolei wszyscy ci pozostali. Inwestorzy długoterminowi to ci, którzy bazując na zasadach analizy fundamentalnej nabywają akcje na długie okresy. Wykorzystują oni także w tym celu trendy długoterminowe, trwające od 2 do 4 lat. Spekulanci giełdowi są to doskonali fachowcy, którzy posiadają wiedzę, oraz teorię, kiedy najlepiej kupować, a kiedy sprzedawać. Inwestują raczej na okresy kilkumiesięczne, wykorzystując średnioterminowymi. trendy drugorzędne zwane także W Polsce jednak okresy inwestycji, prowadzonych przez spekulantów są krótsze. Gracze giełdowi są to głównie tzw. mięczaki, chociaż nie tylko. Inwestują na fali, a najmniejsze zakłócenia na rynku mogą spowodować paniczną sprzedaż posiadanych przez nich akcji. Inwestują zazwyczaj na krótko, co w Polsce w 1993 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych roku oznaczało na kilka sesji. Podstawową bazą ich pracy, na giełdach bardziej rozwiniętych są trendy trzeciorzędne zwane krótkoterminowymi11. Schemat 2. Uczestnicy rynku papierów wartościowych Źródło: W. Bień, Rynek papierów wartościowych, por. Vademecum akcjonariusza i inwestora, Maciej Wojewódka, Z. Szczygieł Publishing, Kraków 1994, ss. 76-77; 11 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 1.2 Obrót papierami wartościowymi W Polsce definicje obrotu publicznego określa Ustawa Prawo u publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21 sierpnia 1997 roku. Publicznym obrotem papierami wartościowymi jest, zgodnie z art. 2 ust. 1, proponowanie nabycia lub nabywania emitowanych w serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 300 osób lub nieoznaczonego adresata. Brak spełniania warunków obrotu publicznego klasyfikuje papier wartościowy do rynku prywatnego. Podział polskiego rynku kapitałowego na publiczny i prywatny jest, więc w myśl przepisów prawa zasadniczym kryterium jego klasyfikacji12. Podstawowym warunkiem wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu publicznego jest zgoda Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Emitent w celu uzyskania zgody na emisję papierów wartościowych musi przedłożyć KPWiG wymagane dokumenty i wnioski, i jeżeli wszystko jest zgodne z prawem, a wymagane dokumenty są tego dowodem Komisja wydaje decyzję do 2 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. Według prawa, rynkiem regulowanym nazywamy system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu. Jest on tak zorganizowany, że przy kojarzeniu ofert zbycia i nabycia tych papierów zapewniony jest dostęp do wszelkich informacji rynkowych, oraz równoprawne warunki nabycia i zbycia papierów. Warunki te powinien spełniać zarówno publiczny obrót pierwotny, jak i wtórny. Publicznym obrotem pierwotnym określa się nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych nowej serii, bądź proponowanie ich nabycia przez emitenta bądź subemitenta usługowego. Natomiast publiczny obrót wtórny dotyczy nabywania papierów, bądź proponowania przez osoby inne niż emitent lub subemitent usługowy do nabycia emitowanych w serii papierów wartościowych. 12 Irena Pyka, Rynek pieniężny op. cit., ss. 108-110; prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 1.2.1. Instytucje obrotu papierami wartościowymi Obrót publiczny jest bardzo ściśle regulowany przez ustawę „O publicznym obrocie papierami wartościowymi”. Ustawa ta określa kryteria jakie należy spełniać, aby zaistnieć na rynku publicznym, oraz charakteryzuje również podmioty odpowiedzialne za obrót publiczny. Instytucjami rynku regulowanego w Polsce zgodnie z wymogami prawa są: Komisja Papierów Wartościowych i Giełd Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Centralna Tabela Ofert – rynek pozagiełdowy działalność maklerska. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) działa nieprzerwanie od 1991r. Pierwotnie funkcjonowała pod nazwą Komisja Papierów Wartościowych. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r., Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, umożliwiła zwiększenie kompetencji KPW o nadzór nad giełdami towarowymi, i zmieniła jej nazwę na Komisję Papierów Wartościowych i Giełd.13 Ustawa z 21 sierpnia mówi, że KPWiG jest centralnym organem administracji rządowej w zakresie publicznego obrotu oraz działalności giełd towarowych, giełdowych izb rozrachunkowych, maklerów giełd towarowych, podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie na rynku towarów giełdowych oraz działalności domów składowych i podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa składowe. Do zadań Komisji należy: sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych, DzU nr 118/1997, poz 754 z późniejszymi zmianami DzU nr 141/1997, poz. 945, DzU nr 107/1998, poz 669 i nr 113/1998, poz. 715. 13 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych oraz ochronę inwestorów, współdziałanie z organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu papierami wartościowymi i obrotu towarami giełdowymi w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych, upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych, przygotowywanie projektów funkcjonowaniem rynku aktów papierów prawnych wartościowych związanych i rynku z towarów giełdowych, podejmowanie innych działań przewidzianych w ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz ustawy o giełdach towarowych14. Drugą z wymienionych instytucji obrotu papierem wartościowym jest Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jako centralna instytucja odpowiedzialna za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Obrót ten wzorowany jest na najlepszych światowych wzorcach, w tym na zasadzie całkowitej dematerializacji papierów wartościowych. Polski centralny depozyt papierów wartościowych powstał w 1991 roku, jako jeden z działów Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. 7 listopada 1994 roku nastąpiło wydzielenie tego działu ze struktur GPW i odtąd Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. funkcjonuje jako samodzielna, niezależna spółka akcyjna, 14 Internet, www.kpwig.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Podstawowe zadania KDPW określa tabela 3. Tabela 3. Zadania KDPW. Zadanie Opis zadania Operacje te są następstwem zawartych na rynku transakcji oraz innych operacji w wyniku, których papiery wartościowe zmieniły właściciela. Począwszy od 1 lipca 1996 r. wszystkie papiery wartościowe i instrumenty finansowe złożone w Przechowywanie papierów Krajowym depozycie występują pod wartościowych dopuszczonych do oznaczeniami kodowymi, które nadawane są publicznego obrotu zgodnie z treścią norm, ogłoszonych przez International Standard Organization (ISO). Depozyt w imieniu emitentów dokonuje następujących operacji: wypłat dywidendy i odsetek z tytułu zdeponowanych papierów Realizacja zobowiązań emitentów wobec wartościowych, realizacji praw poboru, asymilacji serii akcji, konwersji akcji imiennych właścicieli papierów wartościowych. na akcje na okaziciela, obsługi operacji zamiany akcji w związku z łączeniem się spółek, splitów akcji i zamiany obligacji zamiennych na akcje. Nadzór nad zgodnością wielkości emisji Do obowiązków KDPW należy kontrola zgodności sumarycznej liczby papierów papierów wartościowych znajdujących wartościowych zapisanych na rachunkach się w obrocie. uczestników z wielkością emisji Depozyt prowadzi fundusz gwarancyjny utworzony z wpłat swoich uczestników. Celem funduszu jest zapewnienie wykonania rozliczeń Zarządzanie Funduszem Rozliczeniowym w przypadku wystąpienia braku środków pieniężnych niezbędnych do rozliczenia transakcji na rachunku uczestnika W ramach tego systemu Depozyt pełnie dwie Inne zadania bardzo istotne dla bezpieczeństwa uczestników systemu funkcje: 1. System zabezpieczenia Rozliczanie transakcji zawartych na rynku papierów wartościowych. społecznego w Polsce 2. Rozliczanie transakcji terminowych Obsługa wypłat transferowych między OFE w wyniku zmiany członkostwa jednego z uczestników systemu Prowadzenie Funduszu Gwarancyjnego tworzonego z wpłat PTE, Obsługa Systemu Rekompensat. Wprowadzenie Systemu Rekompensat spowodowało, że nawet w przypadku upadłości któregoś z domów maklerskich, jego klienci będą mieli zagwarantowaną wypłatę środków prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych zgromadzonych na rachunku maklerskim, do wysokości określonej w art. 122 Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.15 Źródło: Internet, www. Kpwig.com.pl Kolejną instytucją rynku papierów wartościowych jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. We wrześniu 1989 r. nowy, niekomunistyczny rząd rozpoczął program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym motorem zmian strukturalnych była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego. W przeciwieństwie do doświadczeń innych krajów, gdzie prywatyzacja prowadzona była w ramach istniejącej już struktury instytucji finansowych, w Polsce równocześnie z prywatyzacją - konieczne było stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego. W niecały miesiąc po uchwaleniu przez Sejm Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, dnia 12 kwietnia. 1991 r., Minister Przekształceń Własnościowych i Minister Finansów, reprezentujący Skarb Państwa podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Cztery dni później, 16 kwietnia odbyła się pierwsza sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie została założona przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna. Kapitał akcyjny spółki wynosi 42 ml. Złotych i jest podzielony na 60 tys. akcji imiennych. Jej akcjonariuszami mogą być banki, domy maklerskie, Skarb Państwa, towarzystwa funduszy powierniczych, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na Giełdzie.16 Obrót giełdowy na GPW odbywa się na trzech rynkach: podstawowym, równoległym, wolnym. Rynki te różnicują się ze względu na rodzaje handlowych instrumentów finansowych i zasady obrotu nimi. 15 16 Internet, www.kdpw.com.pl Ibidem prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Notowania zaś prowadzone są w systemie kursu jednolitego, tzw. fixingu gdzie można zawierać transakcje na dowolną liczbę akcji, i w systemie kursu ciągłego. Centralna Tabela Ofert jest spółką akcyjną, która powstała 29 stycznia 1996 roku z inicjatywy domów Maklerskich Związku Banków Polskich. Jest ona odpowiedzialna za organizację i prowadzenie obrotu pozagiełdowego. Do głównych zadań CeTO należą organizowanie regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi oraz innymi instrumentami finansowymi, w tym gromadzenie, przedstawienie i udostępnianie informacji o ofertach i transakcjach zawartych na regulowanym rynku.17 Tabela 4. Cechy rynku regulowanego w Polsce Cechy GPW Cechy CeTO 1 2 1. Rynek scentralizowany – oferta kupna i 1. Rynek zdecentralizowany – kurs papierów sprzedaży są zestawiane zbiorowo w arkuszu wartościowych ustalany jest w drodze zleceń – rynek kierowany zleceniami negocjacji z partnerami – rynek kierowany cenami 2. Na rynku występuje specjalista papieru 2.obsługę papierów wartościowych prowadzi wartościowego wielu specjalistów, a czasami ich w ogóle brak 3. Do obowiązków specjalisty należy: 3. do obowiązków organizatorów rynku w Określenie kursu jednolitego obrocie należy: Równoważenie rynku poprzez stałe podawanie własnych ofert interwencję, kupna i sprzedaży papieru Podtrzymywanie wolumenu wartościowego w wysokości nie płynności i obrotu mniejszej niż obligatoryjnej Dokonywanie alokacji i redukcji jednostki obrotu na żądanie członka CeTO zawieranie transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych we własnym imieniu i na rachunek własny 4. Rynek urzędowy – wynik operacji maklera 4. Rynek kupiecki – rynek operacji, podlega specjalisty musi być zaaprobowany przez uznaniu przez rynek, tj. przez innych GPW kupców, a zakwestionowanie wyniku operacji wymaga postępowania przeciwko uczestnikowi łamiącemu zasady przez CeTO 5. GPW powstała drogą administracyjną – 5. CeTO ma charakter samorządowy – powstała z nakazu powstała z inicjatywy oddalonej przedsiębiorstw maklerskich 17 Internet, www.ceto.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 6. Akcjonariusze nie mają prawa do udziału w zyskach 6. akcjonariusze mają prawo do dywidendy z zysku wypracowanego. Źródło: Opracowanie na podstawie I. Pyka: Rynek Kapitałowy, ss. 139-142. Ostatnią ze wskazanych instytucji są Domy maklerskie. Działalność, ich umożliwia inwestorom zawieranie transakcji giełdowych. Biura maklerskie w modelu, który występuje w Polsce są elementem architektury rynku. W Polsce nie można wykupić miejsca na giełdzie i uczestniczyć na rynku samodzielnie. Wszystkie operacje należy dokonywać poprzez pośrednika w postaci maklera, który reprezentuje określony dom maklerski. Makler nie może też grać na giełdzie samodzielnie, jako indywidualny uczestnik obrotu. Jest on wysoce wykwalifikowaną osobą, która posiada licencję wydaną przez KPWiG. Maklerzy są tylko pracownikami przedsiębiorstw maklerskich, dla których ustawodawca przewidział rolę pośredników giełdowych. Przedsiębiorstwo maklerskie jest działalnością koncesjonowaną i wymaga uzyskania zgody KPWiG. Zasadniczo, firmę maklerską może prowadzić tylko spółka akcyjna, której siedziba znajduje się w Polsce. W przyszłości przewiduje się wprowadzenie uregulowań prawnych, które w ramach jednoczenia się Polski z UE zezwalałyby na działalność zagranicznych biur maklerskich w Polsce na zasadzie wzajemności. Reguła „wspólnego paszportu”, polega na tym, że podmiot, który uzyskał pozwolenie na działalność maklerską w kraju UE, może automatycznie działać także w Polsce. Działalnością maklerską nazywamy podejmowanie jakichkolwiek działań, które wiążą się z obrotem papierami wartościowymi. Polski system prawny jest tak skonstruowany w zakresie obrotu, aby wymusić niejako wykonywanie wszystkich czynności przez pośredników posiadających pozwolenie KPWiG. Typowa lista czynności zarezerwowanych dla tych instytucji to: oferowanie papierów wartościowych w obrocie pierwotnym i w pierwszej ofercie publicznej, prowadzenie działań na cudzy rachunek (nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych), tzw. usługi brokerskie, prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego (pełnienie funkcji specjalisty, animatora); zarządzanie na zlecenie cudzym pakietem papierów, działalność doradcza w zakresie obrotu papierami wartościowymi, prowadzenie rachunków papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi, pośredniczenie w procesie zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych, które występują w na zagranicznych rynkach regulowanych.18 1.2.1. Rynek pierwotny Dwoma zasadniczymi segmentami operacyjnymi rynku kapitałowego, dodatkowo ściśle ze sobą sprzężonymi, są: rynek pierwotny i rynek wtórny. Rynek pierwotny jest tą częścią rynku kapitałowego, gdzie dokonuje się sprzedaży nowo wyemitowanych papierów wartościowych przez uprawnione podmioty gospodarcze, chcące powiększyć swe zasoby kapitałowe. Emitenci papierów wartościowych nie mogą traktować uzyskanego poprzez pierwotny rynek wzrostu kapitału jako bezpośredniego powiększenia zysku, bowiem jest to środek służący do finansowania w firmie różnego rodzaju celów rozwojowych, np.: rozbudowy jej potencjału produkcyjnego, zakupu skuteczniejszych programów komputerowych, restrukturyzacji. Wynika stąd, że uzyskane środki można przeznaczyć na działalność produkcyjną, a nie konsumpcyjną. Na rynku pierwotnym możemy wyróżnić emisję papierów wartościowych o charakterze publicznym, lub niepublicznym. Liczba osób, do których jest kierowana emisja jest kryterium, które wyznacza jego charakter. Za emisję publiczną uważa się takie działania, które propozycję nabycia lub nabywania emitowanych w serii papierów wartościowych przedstawiają przy wykorzystaniu środków masowego przekazu. Oznacza to, że oferta zakupu papierów wartościowych jest skierowana do W. Przybylska-Kapuścińska, Rynek papierów wartościowych w Polsce – wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, ss. 286-287; 18 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych nieograniczonej liczny inwestorów, czyli do nieoznaczonego adresata. Za publiczny obrót w Polsce uważa się skierowanie emisji do więcej niż 300 osób. Gdy jest ona skierowana do 300 osób lub mniej wtedy taka oferta przyjmuje charakter niepublicznej. Emisje na rynku pierwotnym mogą być dokonywane wielokrotnie przez tych samych emitentów, a papiery wartościowe muszę mieć formę zdematerializowaną.19 Na rynku pierwotnym można wyodrębnić dwa sposoby emisji papierów wartościowych: - własną, czyli prowadzoną bezpośrednio przez samego emitenta, - obcą, emisja jest dokonywana przez odpowiednie organy na zlecenie emitenta. Emitent papierów wartościowych wystawia je lub wypuszcza we własnym imieniu, prezentując w ten sposób przeważnie zapotrzebowanie na kapitał pożyczkowy lub udziałowy. Może on oferować walory inwestorom samodzielnie, ewentualnie za pośrednictwem biur maklerskich, albo może skorzystać ze współpracy tzw. Subemitentów usługowych i inwestycyjnych, którymi są przeważnie banki i domy maklerskie.20 Subemisja usługowa to umowa podpisywana przez emitenta z konsorcjum finansowym (bank, dom maklerski), na mocy której konsorcjum obejmuje wszystkie akcje emitenta, a następnie sprzedaje je w ofercie publicznej. Opłacalność subemisji usługowej polega na tym, że konsorcjum obejmuje wszystkie akcje spółki po cenie uwzględniającej pewne dyskonto w stosunku do ceny sprzedaży, na przykład 95 zł, a sprzedaje je po cenie odpowiednio wyższej, np. 100 zł. Różnica 5 zł jest rodzajem zapłaty za przeprowadzenie sprzedaży akcji w ofercie publicznej (jest to na ogół około 5% ceny emisyjnej). Subemisja inwestycyjna jest to umowa między emitentem a konsorcjum (do którego może należeć dom maklerski, bank, fundusz inwestycyjny, zakład ubezpieczeń, zagraniczna instytucja finansowa), na mocy której konsorcjum zobowiązuje się kupić akcje emitenta nie sprzedane w ofercie publicznej. 19 20 W. Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy, PWN, Warszawa 2001, ss. 98-99, W. Bień, Rynek papierów... op. cit., s. 194, prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 1.2.3. Rynek wtórny Drugim zasadniczym operacyjnym segmentem rynku kapitałowego jest rynek wtórny. Generalnie można go określić jako rynek transakcji, w których jednak nie bierze udziału emitent. Obrót walorami, który się tam odbywa, następuje tylko między samymi inwestorami. Emitent nie jest zasilany na tym rynku w kapitał i nie może w myśl przepisów prawa odkupić swoich akcji od ich właścicieli (poza pewnymi przypadkami). Na tym rynku poprzez obrót rozumie się sprzedaż praw wyemitowanych wcześniej walorów przez podmioty nie będące ich emitentem. Rynek wtórny stanowi główną domenę działania giełdy i inwestorów. Porównując go z rynkiem pierwotnym można powiedzieć, iż na rynku wtórnym występują takie same podmiotu jak na rynku pierwotnym, ale bez emitenta. Główną przyczyną udziału inwestora na rynku wtórnym jest oczekiwanie uzyskania większej korzyści niż tej, którą przynoszą np.: lokaty bankowe. W gospodarce rynkowej rynek wtórny spełnia trzy zasadnicze funkcje: ułatwia mobilizację kapitału, umożliwia przepływ kapitału od podmiotów posiadających go w nadmiarze do podmiotów, które zgłosiły na niego zapotrzebowanie, dokonuje transformacji kapitału, oznacza to możliwość natychmiastowej zamiany formy ulokowanego kapitału (transformacja wierzytelności finansowej na pieniądz, lub wymiana jednych walorów na inne), dokonuje oceny kapitału. Rynek wtórny dzieli się również na segmenty operacyjne. Ich wyróżnienie następuje w zależności od rodzajów występujących na nim spółek oraz sposobu obrotu papierami wartościowymi. Tymi segmentami są: rynek prywatny (niepubliczny), rynek pozagiełdowy oraz rynek giełdowy. Dwa ostatnie segmenty rynku wtórnego w Polsce są określane mianem rynku regulowanego. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych GPW w Warszawie posługuje się obecnie kilkoma indeksami notowań kursowych wskazanymi w tabeli 5. Tabela 5. Podstawowe indeksy GPW w Warszawie Nazwa indeksu Opis obliczany jest raz dziennie na podstawie kursu jednolitego akcji spółek notowanych na rynku podstawowym. Jest Warszawski Indeks Giełdowy - WIG on indeksem dochodowym, który jest obliczany z uwzględnieniem dochodów z akcji, w tym również z dywidendy oraz prawa poboru akcji. jest on liczony przy przyjęciu wielkości bazowej 1000 punktów i obliczany dla portfela akcji 20 spółek notowanym na rynku podstawowym w systemie kursu jednolitego i w systemie notowań Warszawski Indeks Giełdowy 20 ciągłych o największej kapitalizacji i WIG20 największych obrotach. Jest on indeksem cenowym, obliczanym bez uwzględnienia dochodów z dywidend i praw poboru akcji. został wprowadzony jako indeks w skład, którego wchodzą akcje 40 średnich spółek, wyznaczonych według takich Indeks średnich spółek - MIDWIG samych kryteriów jak w przypadku WIG20. obliczany jest raz dziennie na podstawie kursu jednolitego akcji wszystkich spółek Warszawski Indeks Rynku notowanych na rynku równoległym i Równoległego WIRR podobnie jak WIG, WIRR jest indeksem dochodowym. jest najnowszym indeksem na GPW. Jest to indeks cenowy, do którego wchodzą Indeks Spółek z Segmentu Innowacyjnych Technologii TechWIG akcje spółek spełniające kryterium tego segmentu.21 jest typowym indeksem cenowym będący Indeks Narodowych Funduszy równowartością wartości akcji 14 Inwestycyjnych NIF funduszy inwestycyjnych. 21 Irena Pyka, Rynek... op. cit., ss. 130-139; prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Żródło: Internet, www.gpw.com.pl Na podstawie zleceń złożonych przez inwestorów w systemie kursu jednolitego makler posługując się określonym algorytmem wyznacza kurs dnia, dążący do maksymalizacji obrotu, minimalizacji różnicy pomiędzy popytem a podażą, oraz minimalizacji różnicy pomiędzy kursem wyznaczony, a kursem z poprzedniej sesji. Konstrukcja notowań ciągłych zakłada, że cena nie jest sztywno określona, ale może się w pewnym momencie zmieniać na skutek dysproporcji między popytem a podażą na określone walory. Kurs akcji lub praw z akcji jest określany, co do grosza, a kurs obligacji w procentach. Na GPW mogą zaistnieć dwie sytuacje rynkowe: rynek zrównoważony, czyli taki, na którym można określić kurs jednolity spełniający warunki w paśmie prawnie określonych wahań cenowych, rynek niezrównoważony, na którym nie można ustalić kursu jednolitego spełniającego warunki odchyleń cenowych. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Rozdział II Spółki bankowe na giełdzie II. Struktura przedmiotowa uczestników rynku giełdowego Infrastrukturę ekonomiczną rynku kapitałów pieniężnych stanowią: oszczędności indywidualne gospodarstw domowych, oszczędności zbiorowe towarzystw społecznych i ubezpieczeniowych, funduszy emerytalnych, zyski przedsiębiorstw oraz oszczędności gromadzone przez budżet. Wyżej wymienione podmioty potocznie nazywane są inwestorami, czyli alokującymi22. Schemat 3. E. Gruszczyńska-Brożbar, Instrumenty rynku kapitałów pieniężnych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2003r., s.?. 22 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Uczestnicy rynku papierów wartościowych Źródło: E. Gruszczyńska-Brożbar, Instrumenty rynku... op.cit. s. Inwestor jest to podmiot lokujący swój kapitał w celu osiągnięcia zysku lub dochodu, może to być osoba fizyczna lub osoba prawna. Inwestor bierny to najczęściej osoba, która boi się ryzyka, jej celem jest nabycie papierów wartościowych na długi okres czasu w celu pozyskania dochodu z tytułu odsetek i dywidend. Natomiast inwestor czynny nastawiony jest na szybki, wysoki zysk kapitałowy. Jest on skłonny do ryzyka. Popyt na kapitały zgłaszany jest na rynku przez emitentów, wystawiających, bądź wypuszczających papiery we własnym imieniu. Wyodrębnia się wśród nich: państwo i jednostki samorządu terytorialnego, emitujące rozmaite pożyczki w celu pokrycia swoich potrzeb finansowych, przedsiębiorstwa państwowe, zaciągające pożyczki w postaci akcji, obligacji i innych instrumentów, przedsiębiorstwa prywatne, prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych instytucje o charakterze publicznoprawnym, plasujące walory w celu realizacji inwestycji, banki, fundusze inwestycyjne i inne instytucje finansowe. Między wskazanymi uczestnikami rynku kapitałów pieniężnych istnieje bezpośrednia więź, dzięki posługiwaniu się w zawieranych transakcjach papierem wartościowym. Transakcje te powstają w mechanizmie rynkowym, przy współudziale pośredników finansowych, do których zaliczamy: banki, instytucje lokacyjne, instytucje obrotu papierem wartościowym, w tym giełdy oraz instrumenty finansowe o charakterze lokacyjnym i pożyczkowym, przy czym wymienione instytucje stanowią infrastrukturę organizacyjną dla przetwarzania pieniądza na aktywa płynne i odwrotnie. 23 Pomiędzy przedstawionymi powyżej uczestnikami rynku kapitałów pieniężnych istnieje bezpośrednia więź, dzięki posługiwaniu się papierem wartościowym w zawieranych transakcjach. Podstawowym zadaniem opisywanego mechanizmu jest transformacja wkładów krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych na wierzytelności długoterminowe – np. lokaty udziałowe w przedsiębiorstwach np. akcje, bądź obligacje.24 II.2. Etapy dopuszczenia spółki na giełdę Spółka na etapie rozwoju dochodzi do takiego momentu, w którym wyczerpuje dotychczasowe źródła pozyskania kapitału, i pomimo narastających barier dotyczących możliwości powiększenia zadłużenia, odczuwa potrzebę dalszego finansowania. W przypadku takim spółka może skorzystać z oferty rynku publicznego, który daje możliwość wyjścia z emisją papierów wartościowych adresowaną do nieograniczonego kręgu potencjalnych nabywców. Papiery wartościowe wyemitowane przez te spółki są przedmiotem obrotu na giełdzie. 23 24 E. Gruszczyńska-Brożbar, Instrumenty op. cit., s. ?. E. Gruszczyńska-Brożbar, Instrumenty... op. cit., s. ?. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Przedmiotem obrotu na rynku publicznym mogą być jedynie papiery wartościowe spółek publicznych, czyli takich spółek akcyjnych, których choćby część akcji została dopuszczona do publicznego obrotu przez KPWiG. Spółki chcą uzyskać statut spółki publicznej ze względu na następujące korzyści: większy dostęp do różnych źródeł kapitału poprzez emisję akcji, obligacji, papierów dłużnych, większą wiarygodność, lepsze postrzeganie spółki przez kontrahentów w związku z dużą przejrzystością informacyjną (obowiązkowe sprawozdania finansowe, obowiązkowe komunikaty o ważnych zmianach i decyzjach spółki), większy prestiż, atrakcyjność dla inwestorów wynikającą z większej płynności akcji, możliwość rozwoju poprzez połączenie się z inną spółką lub przejęcie.25 Wymogi wobec spółek akcyjnych, które chcą być dopuszczone przez Radę Giełdy do obrotu giełdowego są następujące: dopuszczenie do publicznego obrotu decyzją KPWiG, brak ograniczenia zbywalności akcji, minimalna wartość akcji, które mają być dopuszczone do obrotu - 4 mln zł, minimalna wartość księgowa spółki - 4 mln zł, udostępnienie informacji koniecznych do oceny emitenta przez inwestorów (prospekt emisyjny oraz raporty bieżące i okresowe), publikacja zbadanego przez audytora sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy obejmujący co najmniej 12 miesięcy. Schemat 4 przedstawia poszczególne etapy, jakie powinna przedsięwziąć spółka, która zamierza wejść na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie. Emitentem akcji notowanych na Giełdzie może być jedynie podmiot będący spółką akcyjną. Nie oznacza to zamknięcia drogi na Giełdę dla przedsiębiorstw 25 Internet, Szkoła giełdowa w internecie, www.sgi.gpw.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych posiadających inną formę prawną. W tym przypadku właściciele firmy muszą przekształcić ją w spółkę akcyjną (możliwość taką mają spółki z o.o. i przedsiębiorstwa państwowe) bądź zawiązać spółkę akcyjną, wnosząc do niej majątek przedsiębiorstwa (wariant ten dotyczy spółek cywilnych, spółdzielni i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą). W dalszej kolejności następuje podjęcie przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy uchwały o publicznej emisji akcji i wprowadzeniu akcji spółki do obrotu publicznego oraz giełdowego. Konsekwencją decyzji o upublicznieniu spółki jest konieczność sporządzenia prospektu emisyjnego, co wymaga nawiązania przez spółkę współpracy z następującymi podmiotami: biegłym rewidentem, który zbada sprawozdania finansowe spółki i przekształci je tak aby sprawozdania z poszczególne lat były porównywalne biurem maklerskim, które będzie pełnić funkcję oferującego akcje spółki w publicznym obrocie. Schemat 4. Etapy wchodzenia spółki na giełdę. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Źródło: Artur Sierant, Jak zostać spółką giełdową, Internet, http://www.gpw.com.pl/gpw/droganagielde prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych W zależności od indywidualnych potrzeb emitenta istnieje także praktyka angażowania doradców prawnych oraz finansowych.26 Kolejny etap stanowi złożenie do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) roboczej wersji prospektu emisyjnego wraz z wnioskiem o dopuszczenie akcji do publicznego obrotu. W toku prac nad złożonym wnioskiem i prospektem KPWiG przekazuje spółce swoje zalecenia, po czym następuje posiedzenie Podkomisji ds. wstępnego rozpatrywania wniosków o dopuszczenie papierów wartościowych do publicznego obrotu. W posiedzeniu tym ze strony Giełdy uczestniczy pracownik Działu Emitentów. Uwagi, które zostaną zgłoszone na posiedzeniu Podkomisji powinny zostać uwzględnione przez emitenta w treści prospektu. Niezwłocznie po uzyskaniu pozytywnej decyzji KPWiG, spółka składa wniosek o dopuszczenie do obrotu giełdowego akcji (oraz ewentualnie praw do akcji nowej emisji PDA). Wniosek ten jest rozpatrywany na najbliższym posiedzeniu Rady Giełdy. Do wniosku należy dołączyć między innymi ostateczną wersję prospektu emisyjnego, uwzględniającą wszystkie zalecenia zgłoszone w toku postępowania przed KPWiG. Następnie przeprowadzana jest publiczna oferta. W okresie pomiędzy przydziałem akcji nowej emisji a ich rejestracją możliwy jest na Giełdzie obrót PDA. Po zakończeniu publicznej oferty, rejestracji akcji nowej emisji przez sąd oraz zdeponowaniu wszystkich akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych SA spółka składa do Zarządu Giełdy wniosek o wprowadzenie akcji do notowań na jednym z trzech rynków giełdowych tj. podstawowym, równoległym bądź wolnym. Zarząd Giełdy określa m.in. rynek notowań akcji spółki i system notowań a także datę sesji giełdowej, na której nastąpi pierwsze notowanie. W realizacji programu upublicznienia spółki pomocna może być lektura Regulaminu Giełdy i kontakt z Firmami Partnerskimi.27 Szczegółowy opis zawartości prospektu emisyjnego zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z 22.12.1998r. D.U. Nr 163/98 poz. 1162. 27 Internet, www.gpw.com.pl. 26 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Według regulaminu giełdy Rada Giełdy może dopuścić akcje do obrotu giełdowego na jednym z wymienionych rynków, jeżeli spełniły one warunki określone w poniższej tabeli : Tabela 6. Warunki dopuszczenia na rynki giełdowe. Rynek Równoległy Podstawowy Wolny Przeznaczony jest dla spółek Przeznaczony jest dla spółek Został utworzony dla spółek dużych: średnich: akcji wartość wartość i giełdowego musi wynosić giełdowego musi wynosić utworzony dla spółek, które co najmniej 40 mln zł, co najmniej 14 mln zł, księgowa wartość wartość co chcą być notowane na GPW, księgowa - ale ze względu na swoją minimum 22 mln zł wielkość lub krótki czasu 500 przynajmniej najmniej akcjonariuszy musi być akcjonariuszy właścicielami właścicielami akcji do obrotu giełdowego 300 funkcjonowania na rynku nie musi być spełniają kryteriów rynku akcji podstawowego i wprowadzanych do obrotu równoległego. giełdowego Spółki z rynków akcje, które mają znaleźć spółka ubiegająca się o równoległego oraz wolnego się w obrocie giełdowym, notowania na tym rynku mogą muszą miała stanowić przynajmniej podstawowego dopuszczonych do obrotu równoległego. Jest to rynek wprowadzanych akcji rynku dopuszczonych do obrotu minimum 65 mln zł nie spełniających warunków 25% zbadane ubiegać publikowane, przeniesienie ustawą, rynek po na się wyższy spełnieniu wszystkich akcji spółki. sprawozdania finansowe za warunków regulaminowych spółka wprowadzana na ostatnie dwa lata obrotowe rynek podstawowy miała publikowane, zbadane ustawą, roczne sprawozdania finansowe za ostatnie 3 lata obrotowe. Źródło Internet, Szkoła giełdowa w internecie, www.sgi.gpw.com.pl o prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Decyzję o dopuszczeniu do obrotu giełdowego akcji spółki podejmuje Rada Giełdy na wniosek Zarządu Giełdy. Procedura dopuszczenia do obrotu giełdowego składa się z następujących głównych etapów: złożenie pisemnego wniosku przez emitenta, Zarząd Giełdy wydaje opinię o spełnieniu poszczególnych kryteriów i warunków dopuszczenia akcji określonych w Regulaminie GPW, Rada Giełdy rozpoznaje wniosek emitenta, decyzja zostaje podjęta nie później, niż w terminie 6 tygodni od dnia złożenia wniosku.28 Wprowadzenie akcji do obrotu giełdowego na GPW może się odbyć zgodnie z jednym z dwóch obowiązujących trybów: zwykłym - gdy Zarząd Giełdy wprowadza akcje do obrotu, na podstawie Uchwały Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, publicznej sprzedaży - dokonywanej przez biuro maklerskie w formie oferty publicznej. W ten sposób można wprowadzić do obrotu akcje, jeżeli przedmiotem oferty jest co najmniej 10% akcji objętych wnioskiem lub akcje o wartości co najmniej: - 6 mln zł na rynku podstawowym, - 3 mln zł na rynku równoległym, - 1 mln zł na rynku wolnym. II.3. Rynek transakcji pakietowych, wyznaczniki funkcjonowania spółek (WIG, WIG-20) Indeks giełdowy jest to miernik zmian cen papierów wartościowych, obejmujący wszystkie papiery wartościowe danego typu lub ich wybraną grupę. Indeksy giełdowe takie jak WIG, WIG-20 czy TECHWIG są podstawowymi 28 Internet, Szkoła giełdowa w internecie, www.sgi.gpw.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych miernikami nastrojów i sytuacji giełdowej. Zadaniem indeksu jest przekazanie całokształtu wydarzeń na rynku w postaci jednej wartości. Giełda w Warszawie posiada wiele indeksów, z których najważniejszy jest indeks WIG (Warszawski Indeks Giełdowy), określający sytuacje na wtórnym rynku.29 Schemat 5. Indeksy giełdowe GPW w Warszawie. Żródło: Internet, www.gpw.com.pl WIG jest indeksem dochodowym, który uwzględnia dywidendy oraz prawa poboru. W jego skład wchodzą spółki, których liczba ulega zmianom po korektach kwartalnych. Spółki te są notowane na rynku podstawowym, równoległym lub wolnym Giełdy (nie uczestniczą fundusze inwestycyjne), których łączna wartość rynkowa powinna stanowić 99% kapitalizacji giełdowej. Obliczanie wartości indeksu polega na tym, że przed otwarciem sesji podawana jest na bieżąco tendencja indeksu (jego zmiana procentowa). Po otwarciu sesji (po godz. 10) ogłaszane są kursy otwarcia akcji. Gdy kursy otwarcia pozwolą wycenić co najmniej 65% portfela W. Przybylska-Kapuścińska, Rynek papierów wartościowych w Polsce – wybrane problemy, pr. zb. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, s. 273. 29 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych indeksu, podawana jest pierwsza oficjalna wartość indeksu na sesji - indeks otwarcia. Kolejne wartości podawane są co minutę na podstawie kursów ostatnich transakcji, aż do zakończenia sesji. Po zakończeniu sesji ogłaszany jest kurs zamknięcia indeksu.30 Obserwując zmiany wartości WIG, można bez analizowania zmian kursów akcji poszczególnych spółek oraz wielkości wypłacanych dywidend ocenić poziom stopy zwrotu na rynku notowanych na rynku podstawowym giełdy akcji spółek pod warunkiem posiadania portfela składającego się ze wszystkich spółek notowanych na tym rynku i udziału równego udziałom spółek w indeksie.31 Do końca 1992 roku indeks warszawski WIG należał do grupy indeksów bazowych i był obliczany jako relacja zmiany średnich cen akcji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Ich cechą jest porównywanie bieżących kursów akcji do kursów uznanych za bazowe. Średnia arytmetyczna kursów z trzech pierwszych notowań poszczególnych akcji po wprowadzeniu ich do obrotu giełdowego uznawało się za kurs bazowy. W obliczaniu WIG-u bazowego zmiany cen każdej z akcji spółek notowanych na giełdzie tak samo wpływały na jego wielkość, a zatem indeks nie odzwierciedlał odpowiednio, w stosunku do wielkości spółki, ich udziału w zmianach indeksu. Warszawski Indeks Giełdowy, obliczony według formuły total return, pierwszy raz został ogłoszony w styczniu 1993 roku. Obecny WIG należy do grupy indeksów łańcuchowych. Obliczanie indeksu łańcuchowego polega na porównaniu po danej sesji giełdowej wartości rynkowej spółek notowanych z ich wartością na sesjach poprzednich. Wartość rynkową spółki oblicza się przez pomnożenie liczby akcji wyemitowanych przez daną spółkę z ich aktualną ceną rynkową. Największy wpływ na zmiany indeksu WIG mają spółki, które wyemitowały największą ilość akcji, i ich cena jest wysoka. Indeks taki odzwierciedla procentowe zmiany wartości rynkowej spółek giełdowych. Ta metoda liczenia wartości indeksu opiera się na zasadzie porównania bieżącej kapitalizacji giełdowej w dniu 16 kwietnia 1991 roku, skorygowanej współczynnikiem korygującym. W rezultacie wzrost kapitalizacji 30 Internet, www.gpw.com.pl J. Socha, Rynek, giełda, inwestycje, „Olympus” Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu S.A., Warszawa 1998, s. 193. 31 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych giełdowej o 2 % wartości indeksu jest większa o 2 % w stosunku do jego wartości poprzedniej. Formuła indeksu jest zgodna ze standardami Międzynarodowej Korporacji finansowej (IFC). Na takiej zasadzie konstruowana jest wartość większości indeksów na innych giełdach.32 Wartość Warszawskiego Indeksu Giełdowego [WIG(T)] oblicza się na sesji t według następującego wzoru: WIG (t ) K (t ) M (t ) 1000, gdzie: M (0) M(t) – aktualna wartość rynkowa spółek giełdowych, kapitalizacja rzeczywista dla sesji t, M(0) – wartość giełdowa spółek w dniu 16.04.1991, kapitalizacja bazowa, K(t) – łańcuchowy współczynnik korygujący dla sesji t. Na pierwszej sesji giełdowej w dniu 16 kwietnia 1991 roku wartość indeksu wynosiła 1000, a wartość współczynnika korygującego wynosiła 1. Wartość indeksu obliczana jest na zakończenie każdej sesji giełdowej z dokładnością do 0,1 pkt. Współczynnik korygujący k(t) oblicza się następująco: K (t ) K (t 1) Mz (t ) M (t ) , gdzie: Mz(t) – zmodyfikowana wartość kapitalizacji giełdowej dla sesji t. K(t-1) - Współczynnik K(t) obliczany jest z dokładnością do ósmego miejsca po przecinku. Drugim najważniejszym indeksem GPW jest Warszawski Indeks Giełdowy dwudziestu największych spółek – WIG-20. Jest to indeks cenowy, który nie 32 J. Socha, Rynek, giełda...op. cit., s. 193. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych uwzględnia dochodów z tytułu dywidendy, praw poboru, z wyjątkiem emisji znacząco odbiegającej od kursu giełdowego. W skład WIG-20 wchodzi 20 największych spółek notowanych na rynku podstawowym (nie uczestniczą fundusze inwestycyjne). Jeśli spółka jest notowana na kilka sposobów (na przykład na fixingu i notowaniach ciągłych), na potrzeby indeksu spółki przyjmuje się wyniki podstawowej linii notowań, a jeśli nie można jej wskazać, to w takim wypadku wskazuje się tę linie, na której rejestruje się największą wartość obrotów. Indeks WIG-20 można obliczy w dwojaki sposób. Dla fixingu jego wartość jest ustalana jednorazowo, po wyznaczeniu kursów – podobnie jak w przypadku indeksu WIG. Dla notowań ciągłych jego wartość jest aktualizowana co 1 minutę.33 Podstawowa formuła obliczania indeksu WIG20 prezentuje się następująco: WIG 20(T ) M 20(T ) x1000, gdzie: M 20(0)W (t ) M20(t) – kapitalizacja portfela indeksu na sesji t, M20(0) – kapitalizacja portfela w dniu bazowym, W(t) – współczynnik porównywalności indeksu na sesji t. Subindeksy sektorowe indeksu WIG, (w tym indeks WIG-banki) opierają się na metodologii indeksu WIG i uwzględniają dochody z tytułu dywidend i praw poboru. Wielkości pakietów akcji spółek wchodzących w skład portfela subindeksu sektorowego są identyczne jak w indeksie WIG. Wartość otwarcia indeksu podawana jest o godzinie 11.30 na podstawie kursów jednolitych i kursów otwarcia, o ile pozwalają one wycenić co najmniej 35% bieżącej kapitalizacji portfela indeksu Wartość zamknięcia indeksu obliczana jest po zakończeniu sesji i jest wartością dnia indeksu. 33 W. Przybylska-Kapuścińska, Rynek papierów... op. cit., s. 276. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Oprócz dwóch powyżej wymienionych indeksów istnieją jeszcze cztery indeksy. Jednym z nich jest indeks TechWIG który, opisuje stan koniunktury spółek należących do Segmentu Innowacyjnych Technologii. Jest to indeks cenowy. Kolejny to MIDWIG. Indeks ten opisuje stan koniunktury 40 średnich spółek giełdowych z rynku podstawowego. Jest to indeks cenowy. WIRR - opisuje stan koniunktury małych spółek giełdowych - bez względu na rynek, na którym są notowane. Jest to indeks dochodowy. Ostatni z nich to NIF, który opisuje stan koniunktury wszystkich spółek NFI. Jest to indeks cenowy. Wykres 1. Wartość rynkowa pakietu akcji spółek WIG, WIG20 i WIG banki. 45 000 000 000 40 000 000 000 35 000 000 000 30 000 000 000 25 000 000 000 Wartość rynkowa pakietu akcji w PLN 20 000 000 000 15 000 000 000 10 000 000 000 5 000 000 000 0 Banki WIG WIG 20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych giełdowych. Obecnie w indeksie WIG dwudziestu największych spółek jest aż pięć banków, w tym „PeKaO” bank, który posiada największy, bo aż 12,38% udział w portfelu WIG20, i ponad 22% udział w obrotach wszystkich akcji na sesji. Dla porównania można podać, że drugą największą spółką w indeksie dwudziestu największych spółek jest „T.P.” S.A., która posiada 12,09% udział w portfelu a jej udział w obrotach akcjami na sesji wynosi 10,78%. Ostatnią spółką prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych obecną w tej chwili w indeksie WIG 20 jest „Comarch”, której udział w portfelu wynosi 0,75%, a dział w obrotach akcjami na sesji 0,26%. Podsumowując można dodać, że wartość rynkowa pakietu akcji w PLN indeksu WIG 20 wynosi 361 541 PLN, a wartość banków, które znajdują się na tym indeksie wynosi 130 752 PLN, udział w portfelu akcji 20 największych spółek samych banków jest równy 36,18%. Opisywane indeksy publikują: Ceduła Giełdy Warszawskiej, PAP, Reuters, Bloomberg, Telerate, Bridge, Teletekst (TVP1, TVP2 i Telewizja Polonia) oraz Internet (www.gpw.com.pl) II.4. Polskie banki na giełdzie Obecnie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie występuje 9 banków. Wśród tych banków, które zostaną przedstawione w opracowaniu znajduje się 5 banków, tj.: PeKaO, BPHPBK, Bank Zachodni WBK, Millennium Bank, ING Bank Śląski Banki te należą do 20 największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Wszystkie spółki zakwalifikowane do danego sektora (w przypadku instytucji bankowych do sektora WIG banki) uczestniczą w indeksie WIG.34 Tabela 7 przedstawia wszystkie obecnie notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych banki. Największy z nich (bank PeKaO S.A.) jest jednocześnie w tej chwili największą spółka na giełdzie. Jego wartość rynkowa pakietu akcji jest obecnie większa od takich gigantów jak Telekomunikacja Polska czy Orlen. Największy pakiet (363 224 000) akcji posiada bank Millennium, ale jednocześnie cena jego akcji jest najniższa i wynosi 2,65 zł. 34 Internet, www.gpw.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych PeKaO, BPHPBK, Millennium, INGBSK, Handlowy oraz Kredytbank to banki uniwersalne, nastawione na obsługę klientów uniwersalnych, małych i średnich przedsiębiorstw oraz podmiotów sektora publicznego. Tabela 7. Banki na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie dane z dnia 21.Maj.2003r. Udział w Kurs Wartość Dzienna Udział Wpływ obrotach akcji Pakiet rynkowa zmiana w na akcjami Lp Akcje na akcji pakietu kursu portfelu indeks* na sesji sesji (PLN) (%) (%) (%) (%) (PLN) 1 PEKAO 84,50 41 932 000 3 543 254 000 - 0,3 32,71 - 0,10 4,63 2 BPHPBK 241,00 11 304 000 2 724 264 000 2,5 25,15 0,63 1,14 3 BZWBK 59,90 18 912 000 1 132 828 800 - 0,5 10,46 - 0,05 1,87 4 MILLENNIUM 2,67 363 224 000 969 808 080 - 0,4 8,95 - 0,04 0,54 5 INGBSK 285,00 2 783 000 793 155 000 0 7,32 --0,09 6 BRE 77,50 9 812 000 760 430 000 0,4 7,02 0,03 0,56 7 HANDLOWY 49,60 10 714 000 531 414 400 - 0,6 4,91 - 0,03 0,03 8 KREDYTB 10,30 31 613 000 325 613 900 0,5 3,01 0,02 0,95 9 BOS 47,00 1 129 000 53 063 000 - 1,9 0,49 - 0,01 0,00 10 833 831 ------100 --RAZEM 9,81 180 Źródło: WWW.GPW.COM.PL Bank Zachodni WBK z kolei jest bankiem uniwersalnym, zajmującym się kompleksową obsługą firm państwowych i prywatnych, samorządów lokalnych oraz klientów indywidualnych. Działalność banku jest ukierunkowana przede wszystkim na zachodnią, północną i południową część Polski oraz na najważniejsze centra gospodarcze kraju. Aktywny jest także na rynku międzynarodowym. Poza tradycyjną dystrybucją produktów bankowych dynamicznie rozwija usługi w zakresie bankowości elektronicznej.35 35 Internet, www.parkiet.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych BOS jest bankiem uniwersalnym, specjalizującym się w finansowej obsłudze przedsięwzięć służących ochronie środowiska. Świadczy pełną obsługę dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. BRE specjalizuje się w kompleksowej obsłudze przedsiębiorstw. Dzięki bliskiej współpracy ze spółkami Grupy BRE Banku zapewnia dostęp do szerokiej oferty usług finansowych. Specjalizuje się w obsłudze transakcji związanych z eksportem i handlem zagranicznym. Za pośrednictwem MultiBanku oraz mBanku jest także obecny na rynku usług dla klientów indywidualnych. II.4.1. Bank jako instytucja zaufania publicznego Banki określane są w prawie wspólnotowym jako instytucje kredytowe i jako takie przeciwstawiane instytucjom ubezpieczeniowym i inwestycyjnym. Zgodnie z art. 1, Pierwszej Dyrektywy Bankowej, instytucja kredytowa to przedsiębiorstwo, którego działalność stanowi przyjmowanie depozytów lub innych środków od ludności podlegających zwrotowi i udzielanie kredytów na własny rachunek36. Definicja banku w polskim prawie bankowym jest inna i zawiera ją art. 2, Prawa bankowego, który stwierdza, że bank jest osobą prawną, utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Jednym z wyróżników banku, w stosunku do innych podmiotów gospodarczych, jest to, że ma on charakter instytucji zaufania publicznego. Instytucja ta ma wyłączność na wykonywanie niektórych czynności bankowych związanych z tworzeniem pieniądza. Charakter ten sprawia, że banki w gospodarce rynkowej podlegają, począwszy od tworzenia, a na likwidacji kończąc, licencjonowaniu i nadzorowi, znacznie bardziej ścisłemu i rygorystycznemu niż inne podmioty gospodarcze.37 Elementy konstytuujące zaufanie publiczne przedstawia tabela 8. 36 A.Kawulski, op. Cit., s.8. J.Szambelańczyk, Podstawy prawne działalności banku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1998, s. 23. 37 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Ludzie skłonni są deponować środki w banku, ponieważ mają do niego zaufanie. W rzeczywistości żaden bank nie jest w stanie i nie posiada wystarczającej ilości gotówki w przypadku masowych wypłat depozytowych. Niezbędnym elementem polityki każdego banku jest kreowanie poczucia bezpieczeństwa dla deponentów poprzez odpowiednią akcję informacyjną, tworzenie dobrego wizerunku oraz inne działania nie tylko ze strony banków, ale także innych instytucji. Do ochrony działalności bankowej przed destabilizacją z reguły włącza się państwo, oferując różnorodne instytucjonalne rozwiązania. Tabela 8. Konstytuanty zaufania publicznego do banków – linie obrony przed destabilizacją systemu bankowego. -licencjonowanie działalności bankowej, 1. Ramy instytucjonalne -ograniczenie możliwości łączenia działalności bankowej i inwestycyjnej, -określenie prawne rodzajów czynności bankowych, -minimalny poziom kapitału, 2. Regulacje i nadzór -wymagana płynność, -badanie sprawozdań finansowych, -udzielenie kredytu, 3. Metody ochrony przed -zakup części aktywów banku przez rząd, upadłością -połączenie banków wspierane przez rząd, -pożyczki ze strony systemu ochrony depozytów, 4.Upadłość banku (gdy nie spowoduje to kryzysu w całym sektorze bankowym) 5. Polityka „zbyt duży, aby upadł” -ubezpieczenie depozytów, -transakcje zakupu całego lub części banku, gdy jest to mniej kosztowne od likwidacji. -nacjonalizacja -transakcje zakupu przez państwo zagrożonego banku, Źródło: M. Roth, Too big to fail and the stability of the Banking System:Same insights from foreign countries, Busiess Economics 1994, s. 48. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Istotą działalności banku jest przyjmowanie pieniędzy klientów, które podlegają zwrotowi, oraz udzielanie kredytów na własny rachunek. W Polsce zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej wydaje Komisja Nadzoru Bankowego, a uzyskanie takiego zezwolenia wymaga spełnienia określonych kryteriów. Kryteria te dotyczą minimum kapitału własnego banku, posiadanie odpowiedniego pomieszczenia, które jest odpowiednio przystosowane do przechowywania przedmiotów wartościowych i pieniędzy, oraz obsadzenie kierowniczych stanowisk przez osoby kompetentne. W trosce o bezpieczeństwo wkładów lokowanych przez społeczeństwo w bankach, władze państw wprowadzają nadzór nad działalnością banków. Nadzór taki może sprawować bank centralny lub odrębny urząd państwowy. W Polsce taki nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego, której przewodniczy prezes Narodowego Banku Polskiego. Do zadań Komisji należy określenie zasad działania banków, zapewniających gromadzonych przez klientów w bankach. bezpieczeństwo środków pieniężnych prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Rozdział III Funkcjonowanie banku na giełdzie. III.1.Porównanie funkcjonowania spółek bankowych a innych spółek giełdowych. Poza głównym Warszawskim Indeksem Giełdowym istnieją także indeksy dla poszczególnych branż. Wartość pakietów akcji (kurs akcji x pakiet akcji) jest zróżnicowana w tych branżach. Dominującą wartość pakietu reprezentują spółki bankowe, co obrazuje poniższa tabela. Tabela 9. Wartość pakietów akcji poszczególnych sektorów w dniu 31.12.1998r. Nazwa indeksu Wartość pakietu akcji WIG banki 9 799 574 250 zł WIG budownictwo 1 969 103 250 zł WIG informatyka 6 083 544 200 zł WIG spożywczy 2 593 886 400 zł WIG telekomunikacja 6 083 544 200 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych giełdowych. Tabela 9 pokazuje, iż WIG banki od samego początku posiadał największy pakiet akcji w porównaniu do innych indeksów. WIG banki od początku notowań na giełdzie zwiększał swoje udziały w jej obrotach, które kolejno wynosiły w mln. zł., prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych w roku 2000: 1 435,5 w roku 2001: 11 892,3 w 2002: 14 837,2. Podobna sytuacja występuje w przypadku procentowego udziału banków w obrotach giełdy, gdzie wskaźnik ten począwszy od roku 2000 rósł od wartości 6,7%, a pod koniec 2002 roku wynosił 11,5%. Żaden z wyżej wymienionych indeksów sektorowych nie może być porównywany do indeksu WIG banki, za wyjątkiem indeksu telekomunikacyjnego, którego procentowy udział w obrotach giełdy utrzymuje się na poziomie podobnym do indeksu banków. Co ciekawe WIG banki w porównaniu do innych indeksów, nawet do indeksu WIG, jako jedyny odnotował obroty w roku 2002 większe niż w 2001. Wykres 2. Obroty poszczególnych indeksów WIG w latach 2000-2003. 7E+10 Obroty w PLN 6E+10 5E+10 2000r. 4E+10 2001r. 3E+10 2002r. 2E+10 2003r. 1E+10 0 Nazwa indeksu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych giełdowych. Jak wynika z powyższego wykresu indeks WIG banki wraz z WIG telekomunikacja odgrywają znaczącą rolę w obrotach WIG. Od roku 2002 żaden z indeksów branżowych nie posiada większych obrotów od indeksu WIG banki, nawet w roku 2003 indeks ten utrzymuje cały czas wyższe obroty od pozostałych. Jego prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych udział w ogólnych obrotach WIG oscyluje na granicy 35%. Z powyższych danych wywnioskować można, że banki na GPW w Warszawie lepiej funkcjonują w porównaniu do spółek z innego sektora, co jest podkreślane przez wysokie obroty i procentowy udział w ogólnych obrotach giełdy. III.3. Charakterystyka banku PeKaO S.A. Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna z siedzibą Centrali w Warszawie – jeden z najstarszych polskich banków - jest bankiem zorganizowanym w formie spółki akcyjnej działającej na podstawie obowiązujących przepisów prawa, w szczególności ustawy Prawo bankowe oraz przepisów Kodeksu spółek handlowych i postanowień Statutu Banku. Bank Pekao SA stanowi część grupy kapitałowej UniCredito Italiano S.p.A. Jest jednostką dominującą oraz znaczącym inwestorem dla jednostek podporządkowanych i powiązanych z nimi, będących w posiadaniu Banku. Bank Pekao SA jest uniwersalnym bankiem komercyjnym oferującym szeroki zakres usług bankowych świadczonych na rzecz klientów indywidualnych oraz instytucjonalnych, prowadzącym operacje zarówno w złotych, jak i w walutach obcych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą poprzez sieć krajowych jednostek oraz oddziałów zagranicznych w Paryżu oraz w Nowym Jorku. Ponadto, Bank aktywnie uczestniczy w obrocie na krajowym i zagranicznych rynkach finansowych. Jest ponadto największym pod względem funduszy własnych bankiem w Polsce, zajmującym wiodącą pozycję na rynku usług bankowych i skupiającym wokół siebie instytucje finansowe działające na rynku zarządzania aktywami, funduszy emerytalnych, maklerskim, leasingu i faktoringu. W 2002 r. bank rozwijał swoje usługi finansowe, dążąc do umacniania swojej pozycji na rynku bankowości detalicznej i korporacyjnej. Bank doskonali ofertę nowoczesnych usług z uwzględnieniem potrzeb różnych grup klientów i w tym celu dokonał zmian w organizacji sprzedaży produktów i usług. Mają one na celu zwiększenie konkurencyjności oferty i dostępności usług oraz kształtowanie nowej prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych kultury sprzedaży, skoncentrowanej na potrzebach klientów. 38 Głównymi celami banku są: stały wzrost wartości Banku, poprzez wzrost sprzedaży produktów i usług generujących dochody, przy jednoczesnej ścisłej kontroli kosztów, umacnianie wiodącej pozycji w sektorze finansowym w Polsce. Realizację tych celów wspierają działania w zakresie: zmian w strukturze organizacyjnej i sposobach zarządzania, polityki zatrudnienia, rozwoju nowoczesnych kanałów dystrybucji, wdrożenia nowego systemu informatycznego, monitorowania jakości portfela kredytowego. Akcjonariusze Banku Pekao SA posiadali na dzień 31 grudnia 2002 r. bezpośrednio lub pośrednio poprzez podmioty zależne co najmniej 5% ogólnej liczby głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy: Tabela 10. Akcjonariusze Banku PeKaO S.A. Nazwa Akcjonariusza UniCredito Italiano S.p.A. EBOiR Liczba akcji Udział w kapitale akcyjnym i ogólnej i głosów na WZA liczbie głosów na WZA 31 grudnia 2002 r. 31 grudnia 2002 r. 88 121 725 53,17% 10 985 803 6,63% Żródło: Prospekt emisyjny banku PeKaO S.A. str. 10. Uwaga: Zgodnie z § 11 Statutu Banku Pekao SA każda akcja Banku daje prawo do jednego głosu. 38 Bank PeKaO S.A., Informacje podstawowe, www.pekao.com.pl prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Tabela 11. Akcje Banku posiadane przez członków Zarządu Banku na 31.12.2002 r. Imię i nazwisko Liczba Rodzaj akcji Wartość nominalna w zł akcji Sabina Olton 1 680 zwykłe na okaziciela 1 680 Igor Chalupec 928 zwykłe na okaziciela 928 Cezary Smorszczewski 231 zwykłe na okaziciela 231 Razem 2 839 2 839 Żródło: Prospekt emisyjny banku PeKaO S.A. str. 10. Łączna liczba i wartość nominalna wszystkich akcji banku oraz akcji i udziałów w jednostkach powiązanych, będących w posiadaniu osób zarządzających i nadzorujących (władz banku) w 2002 r. nie zmieniła się w stosunku do końca roku 2001. Według stanu na 31 grudnia 2002 r. członkowie Zarządu banku posiadali 2 839 akcji banku. Członkowie Rady Nadzorczej Banku nie posiadali akcji banku. III.2. Notowania PeKaO S.A. na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w 2002 roku. Akcje banku PeKaO S.A. zostały dopuszczone do publicznego obrotu za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w maju 1998 roku. Pod koniec czerwca Bank Pekao S.A. - Grupa Pekao S.A. zadebiutował na Giełdzie Papierów prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Wartościowych w Warszawie. We wrześniu 1998 r. doradca prywatyzacyjny Ministerstwa Skarbu Państwa skierował zaproszenie do składania ofert zakupu strategicznego pakietu akcji Banku Pekao S.A. - Grupa Pekao S.A. do wybranych grup inwestorów.39 W październiku i listopadzie 2000 roku przeprowadzono podwyższenie kapitału akcyjnego banku w drodze emisji akcji zwykłych na okaziciela serii C i D. Oferta została skierowana do inwestorów zagranicznych. Wartość emisji wynosiła około 1 mld zł. Część akcji została objęta w formie GDS-ów (Globalne Kwity Depozytowe), które w dniu 3 listopada 2000 roku zadebiutowały ceną 11,80 USD na giełdzie w Londynie. Równocześnie Skarb Państwa sprzedał w ofercie publicznej skierowanej do inwestorów krajowych 4,79% akcji Pekao SA.40 Bank zadebiutował na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w czerwcu 1998 roku, kurs akcji wynosił wówczas 55 złotych. Absolutne minimum zanotowano 9.10.1998 roku, kiedy to kurs akcji wyniósł 31 złotych, natomiast Wykres 3. Wahania kursu akcji banku PeKaO S.A. w latach 1998 – 2003. Źródło: Internet, Archiwum kursów akcji, www.pekao.com.pl absolutne maksimum w notowaniach banku wystąpiło w dniu 17.05.2002 i wyniosło 39 40 Prospekt emisyjny banku PeKaO S.A. Ibidem prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 115 złotych. Powyższy wykres pozwala stwierdzić, że na przełomie lat 1998 – 2003 przeważała tendencja wzrostowa w kształtowaniu się kursu akcji. Największe zmiany (korzystne) w notowaniach PeKaO S.A. miały miejsce na przełomie lat 2001 – 2002. Zanotowane wówczas maksimum nie charakteryzowało się niestety względnie stałą tendencją, już kolejne notowania przyniosły spadek kursu rzędu 40 złotych. Przebieg notowań kursów akcji banku w 2002 roku przedstawia poniższa tabela i wykres. Tabela 12. Notowania akcji PeKaO S.A. w roku 2002. 2002.12.31 94.20 94.20 95.00 Kurs zamknię cia. 94.50 2002.11.29 98.40 97.40 98.50 97.40 -1.02 80011 2002.10.31 99.00 95.30 99.20 96.20 -3.02 379240 2002.09.30 84.90 83.20 86.20 84.30 -1.98 155901 2002.08.30 87.10 87.10 88.20 88.10 +1.26 76121 2002.07.31 79.90 79.50 83.50 82.60 +3.25 310572 2002.06.28 93.60 92.50 95.00 93.20 -0.32 138320 2002.05.31 113.00 109.50 113.00 110.50 -2.21 133540 2002.04.30 110.00 109.50 111.00 110.00 -1.35 44043 2002.03.28 104.50 103.50 105.00 103.50 0.00 83350 2002.02.28 105.50 102.50 106.00 104.00 -2.80 86769 2002.01.31 101.00 101.00 105.00 104.50 0.00 202940 2002.01.31 101.00 101.00 105.00 104.50 -- 202940 Data Kurs Kurs otwarcia min. Kurs max. Zmiana [%] Wolumen [szt] 0.00 303019 Żródło:Internet,http://www.money.pl/gieldy/archiwum/spolki Wykres 4. Notowania akcji PeKaO S.A. w roku 2002. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Źródło: Dane zawarte w tabeli nr 12. Tabela 12 i wykres 4 pokazują, że kurs akcji banku PeKaO S.A. w roku 2002 charakteryzował się dużą zmiennością. Swoje maksimum – 115zł.osiągnął w dniu 17 maja, natomiast minimum zanotowano 8 sierpnia – 72,40zł. W pierwszym półroczu kurs akcji wykazywał tendencję rosnącą. Zahamowanie tej pozytywnej dla banku sytuacji nastąpiło na przełomie maja a czerwca i trwało aż do połowy sierpnia. Kolejne miesiące przyniosły powolny wzrost. Do końca roku kurs utrzymywał lekką tendencję wzrostową i wahał się w granicach 95zł. Aktualnie (czerwiec 2003) kurs akcji banku oscyluje na granicy 100 złotych. III.3. Kształtowanie się wskaźników: WIG i WIG banki. Tabela 13. Kształtowanie się wskaźnika WIG w roku 2002. Data Otwarcia Min Max Zamknięcia. Zmiana [%] 2002.12.31 14359.23 14328.23 14391.44 14366.65 -0.16 2002.11.29 14837.64 14662.91 14838.19 14662.91 -1.15 2002.10.31 14029.80 14011.80 14159.50 14093.20 0.36 2002.09.30 12830.70 12747.20 12850.00 12797.30 -1.45 2002.08.30 13331.10 13302.80 13433.80 13433.80 1.23 2002.07.31 12826.20 12796.40 13091.30 12907.60 0.82 2002.06.28 14476.40 14167.00 14507.80 14192.90 -1.75 2002.05.31 15678.30 15593.60 15683.60 15643.00 -0.46 prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 2002.04.30 15153.70 15046.00 15188.10 15122.10 -0.64 2002.03.28 15085.10 15021.00 15101.40 15026.40 -0.19 2002.02.28 15305.40 15122.30 15300.60 15278.60 -0.51 2002.01.31 15861.20 15860.80 16062.80 16062.80 1.99 Źródło: Internet, www.gpw.com.pl Wykres 5. Kształtowanie się wskaźnika WIG w roku 2002. Źródło: Internet, www.money.pl Powyższa tabela i wykres pozwalają stwierdzić, że sytuacja na polskim rynku kapitałowym jest stabilna – główny indeks warszawskiej giełdy waha się minimalnie. Poziom notowań nie zadowala jednak inwestorów, ponieważ WIG w ciągu ostatnich miesięcy stracił około 5%. Tabela 14 i wykres 6 obrazują kształtowanie się wskaźnika istotnego dla branży bankowej tj. WIG banki. Stwierdzić można, iż wykazywał on dość znaczne wahania. Na początku roku 2002 indeks WIG banki był stabilny, w końcu marca prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych zaczął się powolny wzrost, który w maju ukształtował wskaźnik na poziomie 26 664,60zł. Wartość zanotowana pod koniec maja była najwyższą w całym 2002 roku. W kolejnych miesiącach obserwowany był znaczny spadek wartości indeksu WIG banki do poziomu 20 539,31 zł. Początek sierpnia i kolejne miesiące przyniosły powolny wzrost wskaźnika, jednak do końca roku nie powrócił on do poziomu z maja 2002 roku. Jego wartość ukształtowała się na poziomie zbliżonym do początkowych miesięcy roku. Tabela 14. Kształtowanie się wskaźnika WIG banki w roku 2002. Data Kurs otwarcia Kurs min. Kurs max. Kurs zamknięcia. 2002.12.31 24 442,80 23 490,17 25 038,41 24 091,01 2002.11.29 23 776,65 22 614,28 24 607,32 24 458,44 2002.10.31 21 268,31 21 236,55 24 044,87 23 562,93 2002.09.30 21 915,44 20 877,59 22 082,02 21 391,60 2002.08.30 20 596,23 19 893,82 22 465,17 22 023,49 2002.07.31 23 191,99 19 973,60 23 440,86 20 539,31 2002.06.28 26 466,44 22 899,14 26 959,42 23 301,70 2002.05.31 25 794,64 25 392,66 26 789,20 26 664,60 2002.04.30 24 354,17 24 207,38 26 254,26 25 865,55 2002.03.28 23 710,14 23 570,18 25 037,76 24 370,80 2002.02.28 24 406,68 22 921,47 24 406,68 23 967,83 2002.01.31 20 425,36 20 425,36 24 669,04 24 444,87 Źródło: Internet, www.gpw.com.pl Wykres 6. Kształtowanie się wskaźnika WIG banki w roku 2002. prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych Źródło: Internet, www.biznes.interia.pl III.4. Relacje pomiędzy wskaźnikami WIG, WIG banki a notowaniami PeKaO S.A. w 2002 roku. Tabela 15. Notowania indeksów WIG, WIG banki i PeKaO S.A. w roku 2002. KURS ZAMKNIĘCIA ZMIANA Data 2002-01-31 2002-02-28 2002-03-28 2002-04-30 2002-05-31 2002-06-28 2002-07-31 2002-08-30 2002-09-30 2002-10-31 2002-11-29 2002-12-31 PEKAO 104,50 104,00 103,50 110,00 110,50 93,20 82,60 88,10 84,30 96,20 97,40 94,50 WIG 16 062,80 15 278,60 15 026,40 15 122,10 15 643,00 14 192,90 12 907,60 13 433,80 12 797,30 14 093,20 14 662,91 14 366,65 WIG BANKI 24 444,87 23 967,83 24 370,80 25 865,55 26 664,60 23 301,70 20 539,31 22 023,49 21 391,60 23 562,93 24 458,44 24 091,01 PEKAO - - - 0,50 0,50 6,50 0,50 17,30 10,60 5,50 3,80 11,90 1,20 2,90 WIG - - - WIG BANKI 784,20 252,20 95,70 520,90 1 450,10 1 285,30 526,20 636,50 1 295,90 569,71 296,26 - 477,04 402,97 1 494,75 799,05 3 362,90 2 762,39 1 484,18 631,89 2 171,33 895,51 367,43 Źródło: Internet, www.gpw.com.pl Wykres 7. Zmiany w notowaniach: WIG, WIG banki i PeKaO S.A. w roku 2002 [%] prace dyplomowe dotyczące giełdy papierów wartościowych 15% 10% 5% pekao 0% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 -5% 12 wig wig banki -10% -15% -20% Źródło: Internet, www.gpw.com.pl Tabela 15 i wykres 7 pozwalają na stwierdzenie, że przebieg rozpatrywanych notowań był podobny we wszystkich przypadkach. Najwyraźniej wahania uwidocznione są w przypadku notowań banku PeKaO S.A.. Na przełomie miesięcy czerwiec – lipiec wystąpiła największa zmiana w stosunku do miesiąca bazowego (styczeń), która wyniosła ponad 16,50%. Kolejne miesiące niemalże systematycznie zaznaczały na przemian wzrost i spadek. Podobne tendencje, ale o mniejszej amplitudzie wahań wykazywały indeksy WIG i WIG banki.
