finanse - Ekonomicznie.pl

FINANSE
WYKŁAD I
DEFINICJA POJĘCIA FINANSE I POJĘĆ POKREWNYCH.
1. Definicja finansów:
a. finanse są to procesy i zjawiska pieniężne,
b. finanse jest to ogół stosunków ekonomicznych związanych z gromadzeniem
i podziałem zasobów pieniężnych,
c. finanse są to zasoby pieniądza służące prowadzeniu działalności
gospodarczej lub innej aktywności,
d. finanse jest to zarządzanie zasobami pieniężnymi w związku z
prowadzeniem działalności gospodarczej lub inną aktywnością,
e. finanse są to zasoby pieniądza pozostające w dyspozycji osoby, organizacji,
państwa.
Źródłosłów: finnare- oznacza wyrok kończący sprawę sądową, nakładający na jedną ze stron
obowiązek świadczenia pieniężnego.
2. Aspekty pojęcia finanse:
a. Dynamiczny - rozumie się te zjawiska ekonomiczne, w których pieniądz
występuje w ruchu (jest tworzony, cyrkuluje, osiada),
b. Przedmiotowy - zawęża się zjawiska finansowe wyłącznie do stosunków
podziału i wymiany.
3. Przedmiot nauki finansów:
a. opis ruchu pieniądza a w szczególności jego tworzenie (kreacja) w systemie
bankowym, jego cyrkulacja (krążenie) między różnymi podmiotami
gospodarczymi oraz jego osiadanie (retencja) w postaci oszczędności
gospodarstw domowych oraz rezerw pieniężnych przedsiębiorstw,
b. analiza związków zachodzących między ruchem pieniądza (czyli sferą
pieniężną gospodarki), oraz zjawiskami gospodarczymi, społecznymi i
politycznymi.
4. Metoda badawcza nauki finansów:
a. obserwacji – przedmiotem obserwacji są zjawiska pieniężne, pośrednio
poprzez ich rachunkowy wyraz – nauka finansów jest nauką empiryczną,
opiera się na obserwacji,
b. analizy – współzależności zachodzące między zjawiskami pieniężnymi a
zjawiskami charakterze niepieniężnym
– finanse są nauką indukcyjną,
c. wnioskowania.-formułowanie reguł i praw
5. Pojęcia pokrewne pojęcia finanse:
a. gospodarka finansowa – ogół działań podejmowanych przez określony
podmiot związanych z przygotowaniem operacji pieniężnych (planowanie
finansowe), realizacją operacji pieniężnych (finanse sensustricto), ewidencją
operacji pieniężnych (rachunkowość finansowa), kontrolą operacji
pieniężnych (analiza finansowa),
1
b. polityka finansowa – jest to wybór zarówno celów oraz sposobów i metod
ich osiągania w ramach prowadzonej gospodarki finansowej. Jest zawsze
konkretna, nie traktuje się jej ogólnie.
TEORIA PIENIĄDZA
1. Definicja pieniądza:
a. Szkoły historycznej-pieniądz jest to udokumentowane przyrzeczenie
wartości o ogólnej ważności, przy czym zakres tej ważności ograniczony jest
kręgiem wspólnoty płatniczej,
b. Szkoły klasycznej-pieniądzem jest wszystko to, co jest powszechnie
akceptowane jako środek regulowania zobowiązań,
c. Szkoły keynesowskiej - pieniądz jest określany przez funkcje, które musi
spełniać.
2. Funkcje pieniądza:
a. podstawowe funkcje pieniądza – funkcje, które stanowią warunki sine quanon instytucji pieniądza,
- miernik wartości – pozwala wyrazić wartość różnych dóbr w
jednoimiennych wielkościach, czyli cenach
- środek cyrkulacji – przekształca bezpośrednią wymianę towaru na
towar w dwa akty, akt kupna i akt sprzedaży,
b. pochodne funkcje pieniądza – funkcje, które wywodzą się z funkcji
podstawowych.
- środek tezauryzacji – służy gromadzeniu i przechowywaniu
wartości,
- środek płatniczy – służy spłacie zobowiązań dłużnych i posiada
gwarancje państwa
3. Cechy pieniądza:

brak kosztów transformacji,

brak dochodu z wartości przechowywanej w formie pieniężnej,

stała wielkość nominalnej wartości przechowywanej w pieniądzu.
4. Teoretyczne koncepcje pieniądza:
a. metalistyczne teorie pieniądza- wywodzą jego istotę z wewnętrznej wartości:
- teorie pieniądza jako towaru- wywodzi jego istotę z wartości
materiału, z którego go wykonano,
- realne teorie pieniądza – wywodzi jego istotę z potrzeby płynności
podmiotów gospodarczych (pieniądzem jest ten aktyw, który
uznawany jest za najbardziej płynny),
b. nominalistyczne teorie pieniądza – wywodzą jego istotę z wartości
abstrakcyjnej, natomiast materiał, z którego wykonany jest pieniądz, zależy
wyłącznie od jego naturalnej lub zadeklarowanej rzadkości,
- konwencyjna teoria pieniądza – wywodzi jego istotę z faktu
zawarcia niepisanej umowy społecznej, przewidującej określone
dobro jako pieniądz,
- funkcjonalna teoria pieniądza – wywodzi jego istotę z faktycznie
wypełnianych funkcji
- państwowa teoria pieniądza – wywodzi jego istotę z państwowego
porządku prawnego (pieniądz jest ustanawiany przez państwo w
2
-
drodze formalno-prawnej, to państwo gwarantuje wypełnianie
funkcji):
o pieniądz walutowy – jest to ten środek płatniczy, w przypadku,
którego państwo w każdej sytuacji gwarantuje wypełnianie
przez niego wszystkich funkcji,
o pieniądz zdawkowy (podrzędny) – jest to ten środek płatniczy,
w którego przypadku państwo dopuszcza sytuacje, kiedy nie
posiada on wszystkich gwarancji,
asygnatowa teoria pieniądza (znaku pieniężnego) – wywodzi jego
istotę z faktu pozostawania przez niego swoistego rodzaju
certyfikatem uprawniającym do udziału w podziale produktu
krajowego brutto.
WYKŁAD II
13.03.2005
I WSPÓŁCZESNE FORMY PIENIĄDZA
a) gotówkowy – zmaterializowany pieniądz
b) bezgotówkowy – zapas na rachunku
PIENIĄDZ
I GOTÓWKOWY
1) Banknoty
2) Bilon
II BEZGOTÓWKOWY ( DEPOZYTOWY, WKŁADOWY)
1. Depozyty na rachunku w Banku Centralnym
2. Depozyty na rachunku w Bankach komercyjnych
a) Depozyty płatne na każde żądanie – bank musi wykonać każdą dyspozycje (np.
wypłata gotówki), nie ma terminu wypowiedzenia.
 Depozyty na rachunkach, do których wydawane są karty płatnicze, czeki,
można korzystać z polecenia przelewu (ROR, rachunki bieżące)
 Depozyty, do których nie wydaje się kart, czeków itd. (RO), nie jest środkiem
cyrkulacji.
b) Depozyty krótkoterminowe
 Depozyty z ustalonym terminem pierwotnym nieprzekraczającym 24 miesiące
 Depozyty nie mają ustalonego terminu pierwotnego, termin wypowiedzenia
jest nie dłuższy niż 3 miesiące
c) Depozyty długoterminowe ( wszystkie pozostałe depozyty)
 Depozyty z ustalonym terminem pierwotnym dłuższym niż 24 miesiące
 Depozyty bez ustalonego terminu pierwotnego gdzie termin wypowiedzenia
dłuższy niż 3 miesiące.
Tworzenie pieniądza pierwotnego:
 Depozyty pierwotne – wpłata gotówki
 Depozyty pochodne – kredyty
RÓŻNICE
- Gotówka – prawny środek płatniczy ( nie można odmówić przyjęcia gotówki)
- Pieniądz bezgotówkowy – nie jest prawnym środkiem płatniczym
3
- Bank Centralny – może emitować gotówkę – wyłącznie – CENTRALIZACJA
- Inne banki – może tworzyć pieniądz bezgotówkowy – DECENTRALIZACJA
- Banknot –
- Bilon –
pełnoprawny środek płatniczy
zawsze emitowany przez Banki Centralne
może być ułomnym środkiem płatniczym
prawo do jego wybijania może posiadać inny podmiot niż Bank Centralny.
II AGREGATY PIENIĘŻNE
Są to statystyczne miary ilości pieniądza, które służą BC ustalenia celu i realizacji celu
polityki pieniężnej.
SYMBOL
AGREGATU
MO
M1
NAZWA
Baza
monetarna
(Pieniądz o
najwyższej
sile)
Pieniądz w
ścisłym
znaczeniu
(Pieniądz
transakcyjny)
STRUKTURA
Gotówka oraz saldo
depozytów na rachunku
BC
Gotówka poza kasami
banków ( w danym
momencie w obiegu) +
depozyty płatne na każde
żądanie (z kartą, czekiem)
M2
Pieniądz
potencjalny
M1 + depozyty płatne na
każde żądanie (bez karty)
+ depozyty
krótkoterminowe
M3
Najszerzej
pojęte zasoby
pieniądza
(pieniądz sensu
largo)
M2 + depozyty
długoterminowe
4
INTERPRETACJA
*zarówno gotówka jak i saldo
depozytów na rachunku BC
określają zobowiązania
monetarne BC. Jest to suma
monetarna zobowiązań BC.
*Agregat pieniężny, na który
BC ma istotny wpływ.
*Mierzy ilość pieniądza
zaspokajającego motyw
transakcji jego utrzymania.
* pomiędzy środkiem
cyrkulacji a środkiem
tezauryzacji,
*Ilość pieniądza zaspokajają
dwa motywy jego utrzymania:
- motyw transakcji
- motyw ostrożności
mierzy odłożony w czasie
popyt w gospodarce.
* Wszystkie formy pieniądza
(bez formy, które są
zobowiązaniami pomiędzy BC
a BK)
*Suma monetarnych
zobowiązań systemu
bankowego wobec podmiotów
nie bankowych
*Ilość pieniądza zaspokajają
wszystkie motywy jego
utrzymania:
- motyw transakcji
- motyw ostrożności
- motyw spekulacji
M4
W Anglii
L -płynność
Zasoby
płatności
gospodarki
M3 + papiery wartościowe
wyemitowane przez banki,
które mogą być
przedmiotem obrotu na
rynku wtórnym i
pozostające w posiadaniu
podmiotów nie
bankowych
TRZY ISTOTNE RYNKI
 Londyn
 Nowy Jork
 Tokio
III SYSTEM BANKOWY
I Struktura systemu bankowego
1. Bank Centralny – jądro systemu bankowego
2. Banki inne – peryferia systemu bankowego ( zawiązywane bezpośrednie relacje z
podmiotami nie bankowymi)
a) banki komercyjne
b) banki wyspecjalizowane
c) inne niż banki monetarne instytucje finansowe MIF
( takie podmioty, które w rozumieniu prawa nie są bankiem –ust. O prawie
bankowym – natomiast mają prawo dokonywać czynności bankowych np.
SKOK).
Monetarne- mają prawo tworzyć pieniądz
Nie monetarne – pośredniczą np. Fundusze inwestycyjne, Towarzystwa ubezpieczeniowe)
FUNKCJE SYSTEMU BANKOWEGO:
1. Tworzenie pieniądza gotówkowego jako prawnego środka płatniczego (ostatni środek
regulowania zobowiązań)
2. Tworzenie zdecentralizowanego pieniądza wkładowego jako narzędzia kredytu i
środka regulowania zobowiązań ( nie podlega bezpośrednio kontroli przez BC).
Wyłączność systemie bankowym.(1 i 2)
3. Pośredniczenie pomiędzy posiadaczami i użytkownikami zasobów pieniężnych.
Brak wyłączności (Ubezpieczenia na życie, Fundusze)
FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:
1. Funkcja banku emisyjnego
2. Funkcja banku banków
3. Funkcja banku państwa
4. Funkcja zarządzania rezerwami dewizowymi
Ustawa o NBP 29 sierpień 1997 r. – Dziennik Ustaw 1997 nr 140 poz. 938
Art. 1. Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", jest bankiem centralnym
Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 2. 1. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem
państwowym.
5
Art. 6. Organami NBP są:
1) Prezes NBP;
2) Rada Polityki Pieniężnej;
3) Zarząd NBP.
1. FUNKCJA BANKU EMISYJNEGO
BC nie ustanawia pieniądza, ma jedynie kompetencje prawne i techniczne zmierzające do
wyemitowania pieniądza gotówkowego.
Art. 4. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych
Rzeczypospolitej Polskiej.
Emisja znaków pieniężnych
Art. 31. Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety
opiewające na złote i grosze.
Art. 32. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na
obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 33. 1. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop,
próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych, jak również terminy
wprowadzenia ich do obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia.
2. Prezes NBP może wycofywać z obiegu określone znaki pieniężne. Po upływie terminu
określonego przez Prezesa NBP znaki te przestają być prawnym środkiem płatniczym na
obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie w wyznaczonych przez Prezesa
NBP bankach.
2. FUNKCJA BANKU BANKÓW.
Trzy zadania:
 Prowadzenie rachunków bankowych dla banków komercyjnych ( zadanie,
jakim jest tworzenie centralnego pieniądza rezerwowego)
Art. 38. 1. W celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej NBP
gromadzi rezerwy obowiązkowe banków.
Art. 39. 1. Stopa rezerwy obowiązkowej może być zróżnicowana ze względu na
umowny okres przechowywania środków pieniężnych, rodzaj waluty, a także rodzaj
dokonywanych operacji finansowych stanowiących źródło pozyskania środków.
Art. 39a. Banki pomniejszają kwotę naliczonej rezerwy obowiązkowej o kwotę
stanowiącą równowartość 500.000 euro, obliczoną według kursu średniego ogłaszanego przez
NBP z ostatniego dnia miesiąca stanowiącego podstawę naliczenia rezerwy obowiązkowej, a
w przypadku, gdy w tym dniu nie ogłoszono takiego kursu, według ostatniego kursu
ogłoszonego przed tym dniem.
Art. 40. 1. Zarząd NBP ustala:
1) zasady i tryb naliczania oraz utrzymywania rezerwy obowiązkowej;
2) rodzaje środków pieniężnych, których nie dotyczy obowiązek utrzymywania rezerwy
obowiązkowej;
3) zasady naliczania oprocentowania rezerwy obowiązkowej i przekazywania środków
pieniężnych należnych z tytułu tego oprocentowania.
2. Zarząd NBP może określać wysokość zapasu gotówki w złotych, którego
utrzymywanie w kasach bankowych będzie równoznaczne z utrzymywaniem rezerwy
obowiązkowej w NBP.
3. Do przekazywania środków, o którym mowa w art. 39 ust. 5, stosuje się zasady
dotyczące przekazywania środków pieniężnych z tytułu oprocentowania rezerwy
obowiązkowej ustalone dla banków.
Art. 41. 1. W razie naruszenia obowiązku określonego w art. 40 utrzymywania rezerwy,
6
bank uiszcza na rzecz NBP odsetki od różnicy pomiędzy kwot ą , która podlega
utrzymywaniu na rachunkach, a kwotą faktycznie na tych rachunkach utrzymywaną .
2. Stawkę odsetek, o których mowa w ust. 1, uchwala Zarząd NBP w wysokości nie
większej ni ż dwukrotna wysokość stopy oprocentowania kredytu lombardowego.
3. Zarząd NBP może wyrazić zgodę na nieuiszczanie przez bank odsetek, o których mowa w
ust. 1, gdy bank jest w stanie zawieszenia, likwidacji albo upadłości.
Prowadzenie rachunków bankowych
Art. 51. 1. NBP prowadzi rachunki:
1) banków;
2) budżetu państwa;
3) Bankowego Funduszu Gwarancyjnego;
3a) Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej - dla celów przeprowadzania
rozliczeń, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia, 1995 r. o spółdzielczych
kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, z późn. zm.2));
4) innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP.
 Refinansowanie banków komercyjnych
Kiedy banki nie mają rezerw nie mogą rozpocząć akcji kredytowych wtedy BC udziela BK
kredyty.
- kredyt refinansowy w rachunku
- kredyt refinansowy pod zastaw papierów wartościowych(lombardowy)
- kredyt redyskontowy
Art. 42. 1. NBP może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych w celu
uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.
2. NBP przy udzielaniu kredytu refinansowego kieruje się zdolnością banku do spłaty
tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, z zastrzeżeniem, o którym
mowa w ust. 3. 3. NBP może udzielić kredytu refinansowego także bankowi dla realizacji
programu postępowania naprawczego banku.
4. Kredyt refinansowy może być udzielony:
1) do określonej kwoty w rachunku kredytu;
2) pod zastaw papierów wartościowych - do wysokości równej określonej części nominalnej
wartości tych papierów (kredyt lombardowy);
3) w innej formie, określonej przez Zarząd NBP.
5. Umowa o kredyt refinansowy może zostać rozwiązana przez każdą ze stron za
siedmiodniowym terminem jej wypowiedzenia.
6. Jeżeli sytuacja finansowa banku korzystającego z kredytu refinansowego ulega
pogorszeniu w stopniu zagrażającym terminowej spłacie kredytu, albo bank ten nie
przestrzega istotnych postanowień umowy kredytowej, NBP może wypowiedzieć tę umowę i
za żądać wcześniejszej spłaty kredytu, w całości lub w części, w terminie krótszym niż
określony w tej umowie.
7. Do umowy o kredyt refinansowy stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 25
ust. 3, ze zmianami wynikającymi z niniejszej ustawy.
Art. 44. 1. NBP może przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskonta.
2. Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i
redyskonta oraz uchwala zasady i tryb ich dyskonta oraz redyskonta.
 Pozostawanie przez niego kredytodawcą ostatniej instancji.
Art. 43. NBP może udzielać kredytu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu na
uzgodnionych z zarządem tego Funduszu warunkach.
Art. 58. Nie można ogłosić upadłości NBP.
7
3. FUNKCJA BANKU PAŃSTWA
*Świadczenie określonych usług na rzecz instytucji państwowych
1. Prowadzenie rachunków bankowych związanych z wykonaniem
budżetu państwa
CRBP – centralny rachunek budżetu państwa
2. Administrowanie długiem publicznym
Długiem publicznym zarządza Minister Finansów.
Art. 49. NBP może być powierzona obsługa pożyczki państwowej, zaciągniętej w
drodze emisji papierów wartościowych.
Art. 52. 2. NBP wykonuje kontrolę w zakresie ustalonym w przepisach prawa dewizowego.
3. NBP może pełnić funkcje agenta finansowego Rządu w zakresie zawierania i
realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa; NBP nie
odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa w tym zakresie. Szczegółowy tryb postępowania
ustali każdorazowo umowa między NBP i Ministrem Finansów.
3. Finansowanie deficytu budżetowego
W Polsce zgodnie z Konstytucją ustawa budżetowa nie może przewidywać finansowania
deficytu budżetowego w drodze zaciągania zobowiązań w banku centralnym.
*Zadania, w których BC spełnia wyspecjalizowane funkcje państwa
1. Prowadzenie polityki pieniężnej
Art. 13. 1. W skład Rady wchodzą:
1) Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP;
2. Kontrole podaży pieniądza
Art. 38. 1. W celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej NBP
gromadzi rezerwy obowiązkowe banków.
2. Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków
pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych,
środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych, z wyjątkiem papierów
wartościowych zabezpieczonych hipotecznie o okresie wykupu powyżej pięciu lat oraz listów
zastawnych o okresie wykupu powyżej pięciu lat, oraz innych środków przyjętych przez bank
podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a
także środków przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed
dniem wejścia w życie ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy, na co najmniej 2 lata
oraz środków pozyskanych na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont
emerytalnych w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych.
3. Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku zrzeszającym, z którym
są zrzeszone. Bank zrzeszający utrzymuje rezerwę obowiązkową zrzeszonych banków
spółdzielczych na swoim rachunku w Narodowym Banku Polskim w kwocie odpowiadającej
rezerwom obowiązkowym zrzeszonych w nim banków i własnym rezerwom obowiązkowym.
3. Stabilizacje wartości pieniądza krajowego
Art. 3. 1. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to
podstawowego celu NBP.
8
4. FUNKCJA ZARZĄDZANIA REZERWAMI DEWIZOWYMI
Art. 52. 1. NBP realizuje funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej poprzez
gromadzenie rezerw dewizowych, zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz podejmowanie
czynności bankowych i innych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu
dewizowego i płynności płatniczej kraju.
4. NBP może posiadać wartości dewizowe i dokonywać obrotu tymi wartościami we
własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów, jak również
wykonywać czynności obrotu dewizowego w kraju i zagranicą, w tym również w zakresie
udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania
poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą.
WYKŁAD III
20.03.2005
SYSTEM BANKOWY
FUNKCJE BANKÓW KOMERCYJNYCH:
1. Funkcja kredytowa
Wyraża się w tym, że banki komercyjne na zasadzie wyłączności określonej prawnie
udzielają kredytów podmiotom nie bankowym.
Umowa kredytu – umowa regulowana przez ustawę - Prawo Bankowe.
Tworzony jest pieniądz. Jedynie banki komercyjne mogą udzielać kredytu.
Pożyczka – udzielona z już istniejących pieniędzy, zmienia dysponenta. Umowa z
odroczonym terminem płatności.
2. Funkcja pieniężna
Wyraża się tym, że banki komercyjne wspólnie z BC przyczyniają się do kształtowania
podaży pieniądza.
3. Funkcja lokacyjna
Polega na tym, że BK przyjmują pieniądz rezerwowy i udostępniają go jego użytkownikowi.
4. Funkcja pośrednictwa
BK na zasadzie prawnej wyłączności prowadzi rachunki bankowe, które służą do
dokonywania operacji bezgotówkowych.
Obowiązek posiadania rachunków bankowych przez przedsiębiorstwa.
1-4 w skali systemu bankowego, 5-6 w skali systemu gospodarczego
5. Funkcja transformacji terminów
Banki komercyjne są skłonne przyjmować depozyty na względnie krótkie terminy i
równocześnie udzielać kredytów na względnie długie terminy.
6. Funkcja transformacji ryzyka
Banki przyjmując depozyty od różnych podmiotów o względnie wysokiej awersji do ryzyka
udzielają równocześnie kredytów na finansowanie przedsięwzięć o względnie wysokim
ryzyku, ale żaden z deponentów nie ponosi bezpośrednio ryzyka związanego z
niewypłacalnością któregokolwiek z kredytobiorców.
9
KRYTERIA SPECJALIZACJI BANKU
Dominujące współcześnie
1. Kryterium operacyjne
2. Kryterium funkcjonalne
Ad1)
Banki możemy podzielić:
a) banki kredytów krótkoterminowych
b) banki kredytów długoterminowych
Banki hipoteczne – specjalistyczny bank, banki te zabezpieczają, finansują poprzez emisję
papierów wartościowych (tzw. listy zastawne) – nie w oparciu o posiadane rezerwy.
Zależne od obrotów nieruchomości – w Polsce nie ma banków hipotecznych
Ad2)
Banki dzielimy:
a) banki finansujące działalność bieżącą
b) banki finansujące działalność inwestycyjną
Inwestycje (w mln EURO lub USD) np. na budowę autostrad, nowe technologie, telefonie
komórkowe nowej generacji, modernizacje sieci kolejowej.
Banki inwestycyjne na potrzeby klienta tworzą konsorcja bankowe (pule ubezpieczeniowobankowe)
Montaż finansowy – pojęcie z bankowości inwestycyjnej. W Polsce nie istnieją typowe banki
inwestycyjne, banki zagraniczne przejmują tą funkcję.
Mają mniejsze znaczenie
3. Kryterium branżowe
4. Kryterium terytorialne
Ad3)
Kredyty tylko dla określonego sektora gospodarczego (danej branż). Banki rezygnują z tego,
ponieważ wiązałyby się z koniunkturą danej branży.
Ad4)
Ekspansja terytorialna nie wymaga tworzenia nowych oddziałów bankowych.
MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA WKŁADOWEGO
I Deterministyczny model kreacji pieniądza wkładowego (walory dydaktyczne)
Założenia:
1) Zmiana rezerw
2) Banki nie utrzymują nadwyżek rezerw
3) Popyt na kredyty jest nieograniczony
4) Nie występuje wyciek gotówki (hamuje wzrost podaży pieniądza)
∆R
(Zmiany poziomu
rezerw)
SYSTEM
BANKOWY
r=10% (poziom wypłacalności rezerw – założenie)
10
∆D
(pieniądz depozytowy)
Bank I Generacji
R1 1 000,00
1 000,00 D1
(rezerwa banku) (zobowiązania banku
wobec podmiotu)
C2 900,00
900,00 D2
R3
Bank II Generacji
90,00
0,00 D4
Bank I generacji
R1 100,00 0,00 D2
Bank II Generacji
R3 900,00
900,00 D3
C4 810,00
810,00 D4
Bank III Generacji
R5 810,00 810,00 D4
C6 729,00 729,00 D6
II Mnożnik kreacji pieniądza wkładowego
MKPW =
∆D
∆R
* Przyrost podaży pieniądza wkładowego do przyrostu rezerw
∆D = MKPW * ∆R
8 000
8,0
1 000
MKPW informuje o ile jednostek pieniężnych wzrośnie podaż pieniądza wkładowego, jeżeli
rezerwy wzrosną o jednostkę pieniężną.
D   Di  Di – depozyt w banku i-tej generacji.
i
i Di
1 1 000,00 - depozyt pierwotny
2
900,00 - depozyty pochodne –
3
810,00 konsekwencja udzielenia
4
729,00 kredytu, dodatkowy pieniądz
.
.
tworzony w systemie bankowym.
.
.
.
.
.
.
∑ <+∞
S
Oo
1 q
ΔD 
ΔR
ΔR
ΔR


1  q 1  (1  r) r
Dn+1 = Cn = Dn – Rn = Dn – Dn * r
Nie występuje
wyciek
gotówki
Zasada
równowagi
bilansowej
Nie ma
nadwyżek
rezerw
Dn 1  Dn (1  r)
11
q
Dn  1
 1 r
Dn
MKPW 
∆R
1 000 zł
1
r
- r=10%
MKPW = 10
∆D
10 000 zł
r=5%
MKPW = 20
∆D przerost depozytu
20 000 zł
r= 1%
MKPW=100
∆D
100 000 zł
3,5% - rezerwa w bankach w Polsce.
MNOŻNIK BAZY MONETARNEJ
Uchyla wszystkie 4 założenia.
I) Istota mnożnika bazy monetarnej
Jest definiowany jako relacja podaży pieniądza transakcyjnego do bazy monetarnej.
mb 
220mln zł
M1
M1
M2
100mln zł
 m b  M0 ← kształtuje BC
m b  2,2
12
II) Agregatowy mnożnik bazy monetarnej.
Zagregowany bilans ludności
GL
CL
Zagregowany bilans banków komercyjnych
Bilans BC
RO
GBK
Pp
CBK
GL
MO
M1
DBK
DL
DL
RN
GBK
Dr
CL
DT
CBK
DBK
Netto DBK – per saldo
środków na rachunku w BC
LEGENDA
G – gotówka cała wyemitowana przez bank
GL – gotówka poza systemem bankowym
GBK – gotówka znajdująca się w kasach banków
DL - depozyty płatne na każde żądanie
DT - depozyty terminowe
DBK – środki na rachunkach w BC
DBK netto – per saldo środków na rachunku w BC
CL - kredyty udzielane ludności
CBK – kredyty zaciągnięte w BC
Rp – rezerwa pożyczona
Ro – rezerwa obowiązkowa
RN – rezerwa nadobowiązkowa
ro – stopa rezerw obowiązkowych ustalana arbitralnie przez BC
mb 
G L  DL
G L  DL
G L  DL


netto
G  D BK
G L  G BK  D BK   C bk
GL  Ro  R N  R p
R o  ro  D L  D T 
mb 
G L  DL
G L  ro  D L  ro  D r  R N  R p
III Wskaźnikowy mnożnik bazy monetarnej
mb 
g 1
g  ro  ro  t  n  p
13
Wskaźnik
g
Nazwa
Wskaźnik
gotówkowy
Struktura
t
Wskaźnik depozytów
terminowych
t
Dr
DL
n
Wskaźnik rezerw
nadobowiązkowych
n
RN
DL
p
Wskaźnik rezerw
pożyczonych
p
Rp
G
g L
DL
DL
Czynniki kształtujące wskaźnik
Interpretacja
*wyraża nam pieniądz
transakcyjny
*wskaźnik ten informuje
jaka jest struktura ze
względu na formę pieniądza
transakcyjnego
pozostającego
w dyspozycji
podmiotów nie bankowych.
*współczynnik skłonności
do tezauryzacji pieniądza w
obiegu
*wskaźnik informuje, w
jakim stopniu pieniądz
bezgotówkowy spełnia
funkcję środka tezauryzacji i
cyrkulacji
*wskaźnik ten informuje, w
jaki jest stopień
wypłacalności banków
komercyjnych. Wartość
wskaźnika zbliża się do zera
banki są skłonne wówczas
do utrzymania rezerwy na
minimalnym, wymagalnym
przez BC poziomie
*wskaźnik informuje, jaki
jest stopień refinansowania
akcji kredytowej BK przez
BC
14
1. stopa procentowa (wzrost skłoni podmioty nie bankowe
do korzystania z gotówki) – wskaźnik się zmniejszy
2. dochód narodowy (przy wzroście będzie zwiększało się
korzystanie z pieniądza bezgotówkowego) – wskaźnik się zmniejszy
3. zaufanie do systemu bankowego (dostępność produktów bankowych)
4. wysokość opłat i prowizji bankowych
1. stopa procentowa – jest wynagrodzeniem za podejmowane ryzyko. W przypadku, kiedy
stopy % są niskie zmniejsza się skłonność do podejmowania ryzyka w związku z tym
preferowane są bardziej bezpieczne formy inwestowania w szczególności lokaty bankowe.
Można, więc przyjąć, że wzrost ryzyka przyczyni się do zmniejszenia wskaźnika
depozytów terminowych.
2.dochód narodowy – w aspekcie makroekonomicznym wraz ze wzrostem dochodu
narodowego maleje krańcowa skłonność do konsumpcji. W konsekwencji wzrost
depozytów terminowych, (który jest wyrazem oszczędności) będzie szybszy niż wzrost
depozytów płatnych na każde żądanie (tych środków pieniężnych, które służą konsumpcji),
co jest równoznaczne ze wzrostem wskaźnika.
3. stopa oprocentowania lokat bankowych – wzrost oprocentowania lokat bankowych
ceteris paribus wpłynie na wzrost wskaźnika.
1. stopa procentowa – z punktu widzenia banku utrzymującego nadwyżki rezerw stopa
procentowa stanowi koszt utraconych korzyści. W związku, z czym jeżeli będzie wzrastała
banki będą skłonne przeznaczyć nadwyżki rezerw na sfinansowanie akcji kredytowych. W
konsekwencji wskaźnik spadnie.
2. wahania depozytów – z punktu widzenia banku wysoka amplituda wahań depozytów
oznacza, iż wzrost rezerw ma charakter przejściowy w związku, z czym banki nie
wykorzystują tych rezerw do sfinansowania akcji kredytowych. Potraktują je jako
przejściową nadwyżkę rezerw. W związku z tym jeżeli amplituda wahań jest niewielka
wskaźnik rezerw nadobowiązkowych będzie niższy.
1. stopa procentowa w gospodarce – stopa procentowa jako wynagrodzenie banku rosnąc
zwiększy skłonność BK do zaciągania kredytu w BC według znanej i stałej stopy
procentowej
2. stopa procentowa BC
3. stopa procentowa rynku międzybankowego (hurtowy rynek pieniężny, handel rezerwami
08.05.2005
WYKŁAD IV
REZERWY
BANKÓW
Banki o
niedoborze
rezerw
PODAŻ
POPYT
BANK CENTRALNY
(wyznacza stopę –
CEILING RATE)
Stopa procentowa
rezerw
międzybankowych
WIBOR
Banki z
nadwyżką
rezerw
BANK CENTRALNY
(wyznacza stopę depozytową
FLOOR RATE)
USTROJOWA I PROCESOWA POLITYKA PIENIĘŻNA
I USTROJOWA POLITYKA PIENIĘŻNA
WŁADZA
USTAWODAWCZA
USTAWY
KONSTYTUCJA
WŁADZA
WYKONAWCZA
BANK CENTRALNY
USTROJOWA POLITYKA
Podmiot bierny
Podmiot czynny
PROCESOWA POLITYKA
Ustrojowa polityka pieniężna zwana również systemową polityką pieniężną kształtuje
systematycznie i w długofalowej perspektywie prawne warunki działania BC oraz określa
zakres jego autonomii w stosunku do władzy ustawodawczej i wykonawczej (warunkowo).
Władza ustawodawcza uchwalając ustawy oddziałuje na BC, określa zakres jego kompetencji.
BC – jest niezależny od rządu, od parlamentu.
CELE Ustrojowej Polityki Pieniężnej
1. Cel główny (dominuje)
Określany jako stabilizacja wartości pieniądza krajowego.
2. Cel finalny (końcowy)
Określany jako wystarczające finansowanie wzrostu gospodarczego.
3. Cel długofalowy
Określany jako ustalenie tempa ekspansji pieniądza
15
II PROCESOWA POLITYKA PIENIĘŻNA
Polega na podejmowaniu przez BC (podmiot czynny) operacyjnych działań polegających na
oddziaływaniu na decyzję BK (podmiot bierny) w granicach określonych przez ustrojową
politykę pieniężną zmierzających do neutralizacji zakłóceń w gospodarce pieniężnej kraju.
Zakłócenia gospodarki pieniężnej mogą mieć swoje źródła
1. W sferze realnej
2. W sferze pieniężnej
Ad1) Czynniki, które powodują zakłócenia w sferze realnej:
a) egzogeniczne – procesy niezależne od czyjejkolwiek woli, klęski żywiołowe,
katastrofy naturalne)
b) instytucjonalne – najważniejsze, stopień monopolizacji na rynku (presja inflacyjna)
c) polityczne – polityka fiskalna rządu
d) behawioralne – nawyki konsumpcyjne i oszczędnościowe
Ad2) Czynniki, które powodują zakłócenie e sferze pieniężnej
a) operacje kasowe fundacji publicznych
b) nieprzewidziana akcja kredytowa BK
c) napływ i odpływ kapitału zagranicznego – najważniejszy czynnik w dzisiejszej
gospodarce globalnej.
INSTRUMENTY Procesowej Polityki Pieniężnej
1.
a)
b)
c)
Instrumenty kontroli ogólnej (zwane rynkowymi)
polityka rezerw obowiązkowych
polityka stóp procentowych
operacje otwartego rynku
2.
a)
b)
c)
Instrumenty kontroli selektywnej (zwane instrumentami administracyjnymi)
polityka kontyngentów kredytowych
polityka kontroli stóp procentowych
polityka selektywnych wskaźników rezerw obowiązkowych
3. Instrumenty nieformalne
a) oddziaływanie przez perswazję
MECHANIZM TRANSMISJI POLITYKI PIENIĘŻNEJ
*W jaki sposób BC może uzyskać jakieś zamierzone przez siebie efekty.
16
BANK
CENTRALNY
INSTRUMENTY
Procesowej polit.
pieniężnej
BANKI KOMERCYJNE
Zmiana poziomu
i/lub struktury
rezerw
-
Stopa
procentowa
+
Popyt
na
pieniąd
z
Podaż
pieniądza
+
Zmiana warunków
kredytowania
Zmiana ilości
pieniądza
Efekt cenowy – zmiana stopy procentowej
Ekspansywna polityka pieniądza (schemat ○)
Easy money – polityka łatwego, taniego pieniądz.
Restrykcyjna polityka pieniądza (schemat )
Dear money – polityka drogiego, trudnego pieniądza.
WYKŁAD V
29.05.2005
POLITYKA REZERW OBOWIĄZKOWYCH
Rezerwa obowiązkowa to odsetek bilansowych zwrotnych zobowiązań Banków
Komercyjnych wobec podmiotów niebankowych, który jest odprowadzany i utrzymywany na
rachunku w BC.
BK
RO
= SRO x PNRO
BC
RO – rezerwy obowiązkowe
SRO – stopa rezerw obowiązkowych
PNRO – podstawa naliczeniowa rezerw obowiązkowych
17
-
Podstawa naliczeniowa rezerw obowiązkowych – stosuje się dwojakiego rodzaju
wyłączenia:
1) WYŁĄCZENIA PRZEDMIOTOWE
Polegają na tym, iż przy kalkulacji rezerwy obowiązkowej nie uwzględnia się zobowiązań
Banków Komercyjnych wobec podmiotów niebankowych o charakterze niemonetarnym (np.
wypłaty pracowników).
2) WYŁĄCZENIA PODMIOTOWE
Polega na tym, że przy obliczaniu rezerwy obowiązkowej nie uwzględnia się monetarnych
zobowiązań wobec innych banków (np. depozyty od innego banku komercyjnego, kredyt
zaciągnięty BK od BC).
W Polsce Zarząd NBP określa zasady naliczania i odprowadzania rezerwy obowiązkowej.
Rezerwa obowiązkowa jest naliczona od średniomiesięcznego stanu depozytów.
Stopę rezerw obowiązkowych ustala Rada Polityki Pieniężnej, (ale nie ma pełnej swobody)
w granicach stóp ustalonych w ustawie o NBP.
Maksymalna stopa rezerwy obowiązkowej wynosi:
 30% w przypadku wkładów na każde żądanie
 20% w przypadku wkładów terminowych
Rada Polityki Pieniężnej może różnicować stopę rezerwy obowiązkowej dla wkładów
złotowych oraz walutowych.
3,5% - obecnie stopa rezerw obowiązkowych
0,5%-1,5% inne kraje
Efekt ilościowy – dotyczy zmian podaży pieniądza
Efekt cenowy – warunki kredytowe
SYTUACJA WYJŚCIOWA
ro = 10%
Bank A R 100 1 000 D
C 900
Bank B +
R 80 800 D
RN 20
C 700
BC
180
100 A
80 B
M
1 800
(podaż pieniądza)
18
1
BC podejmuje decyzję o podwyższenie ro = 12,5%
BK będą nastawione na:
 utrzymanie podaży pieniądza
 nie będzie ograniczenia akcji kredytowej.
Bank A
R 125 1 000 D
C 900
25 CBC
R 100
C 700
Bank B
800 D
BC
CK 25 225
125 A
100 B
M
1 800
Efekt:
Ilościowy –
Cenowy + ( R) -polityka restrykcyjna
*warunki kredytowania będą gorsze
2
BC podejmuje decyzję o podwyższenie ro = 12,5%
BK będą nastawione na:
 utrzymanie struktury rezerw
Bank A
R 100 800 D
C 700
Bank B
R 80
640 D
RN 20
C 540
BC
180
100 A
80 B
M
1 440
Efekt:
Ilościowy + ( R) charakter polityki restrykcyjnej
Cenowy *ilość pieniądza się zmniejszy
3
BC podejmuje decyzję o obniżeniu ro = 8 %
BK będą nastawione na:
 utrzymanie podaży pieniądza
19
Bank A
R 80 1000 D
RN 20
C 900
BC
144
80 A
64 B
Bank B
R 64
800 D
RN 36
C 700
M
1 800
Efekt:
Ilościowy Cenowy + ( E) charakter polityki ekspansywnej
4
BC podejmuje decyzję o obniżeniu ro = 8 %
BK będą nastawione na:
 utrzymanie struktury rezerw
Bank A
R 100
1250 D
C 1150
R 80
RN 20
C 900
Bank B
1000 D
BC
180
100A
80 B
M
2 250
Efekt:
Ilościowy + ( E) charakter polityki ekspansywnej
Cenowy –
Podsumowanie – WNIOSKI
1) Polityka rezerw obowiązkowych może wywołać efekt ilościowy, czyli zwiększyć lub
zmniejszyć podaż pieniądza (scenariusz 2 i 4) oraz efekt cenowy, czyli polepszyć lub
pogorszyć warunki kredytowania (scenariusz 1 i 3).
2) Wzrost stopy rezerw obowiązkowych może wywołać spadek ilości pieniądza
(scenariusz 2) jak również pogorszenie warunków kredytowania (scenariusz 1) w
jednym i drugim przypadku polityka ma znamiona restrykcyjnej.
3) Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych może wywołać wzrost ilości pieniądza
(scenariusz 4) oraz polepszenie warunków kredytowania (scenariusz 3). W obydwu
przypadkach polityka ma znamiona ekspansywnej.
4) Bankami bardziej wrażliwymi na polityki rezerw obowiązkowych są banki o
niedoborze rezerw.
20
POLITYKA STÓP PROCENTOWYCH
Wyraża się w oddziaływaniu przez BC na poziom i rozmiary wahań stopy procentowej rynku
międzybankowego.
CEILING RATE
STOPA KREDYTU REFINANSOWEGO 8%
STOPA KREDYTU LOMBARDOWEGO 7%
STOPA REDYSKONTOWA 6%
STOPA DEPOZYTOWA NBP 4%
FLOOR RATE
Kredyt redyskontowy – zabezpieczeniem tego kredytu jest WEKSEL.
Kredyt lombardowy – zabezpieczeniem tego kredytu są PAPIERY WARTOŚCIOWE
(bony, obligacje skarbowe).
Kredyt refinansowy – tylko wiarygodność banku.
WIGOR O/N
WIGOR T/N - mogą przebić CEILING RATE.
WIGOR 1W
Podsumowanie – WNIOSKI
Decyzja BC o obniżeniu stóp procentowych zwiększy prawdopodobieństwo obniżenia
kosztów kredytów udzielanych podmiotom niebankowym, czyli taka decyzja ma znamiona
polityki ekspansywnej.
Decyzja o wzroście stóp procentowych zwiększy prawdopodobieństwo wzrostu kosztów
kredytów zaciąganych przez podmioty niebankowe (charakter polityki restrykcyjnej).
OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Operacje otartego rynku są to inicjowane przez BC transakcje zawierane z BK, polegające na:
1) bezwarunkowym zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych
2) warunkowym zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych
3) warunkowym zakupie lub sprzedaży dewiz
*SWAP WALUTOWY
Operacje otwartego rynku mają charakter:
a) warunkowy
b) bezwarunkowy
Ada)
Warunkowy charakter otwartego rynku polega na tym, że w dniu zawierania transakcji BC
ustala termin i cenę, po której zawarta zostanie transakcja odwrotna.
Przedmiotem tych transakcji są papiery wartościowe emitowane przez BC.
21
Adb)
Bezwarunkowy charakter otwartego rynku polega na tym, że BC kupuje bez dodatkowych
warunków.
Przedmiotem operacji otwartego rynku są skarbowe papiery wartościowe
NBP emituje papiery wartościowe – BON PIENIĘŻNY
WNIOSKI
Jeżeli BC w ramach operacji otwartego rynku sprzedaje papiery wartościowe to
konsekwencją będzie zmniejszenie rezerw BK (charakter polityki restrykcyjnej).
Jeżeli BC kupuje papiery wartościowe to zwiększają się rezerwy BK (charakter polityki
ekspansywnej).
22