Wywiad - Associazione ISES
advertisement
„Europejska sieć dot. badań i kontroli zachorowań na raka szyjki macicy w nowych Państwach Członkowskich AURORA” 2. moduł: Umiejętność komunikowania się dla specjalistów z zakresu medycyny www.aurora-project.eu Niniejsza publikacja powstała w ramach projektu «AURORA» finansowanego przez Unię Europejską jako część programu ochrony zdrowia. INDEKS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Umiejętności skutecznej komunikacji dla specjalistów z zakresu medycyny Komunikacja w kontekście opieki zdrowotnej Relacja pomiędzy lekarzem a pacjentem w kontekście profilaktyki zdrowia Rola lekarza Dylemat "tak...ale" Co należy zrobić? Jak należy się komunikować? Wyjaśnianie prewencyjnego charakteru wymazu z pochwy Zmiana nawyków związanych ze zdrowiem Zmiana niekorzystnych nawyków związanych ze zdrowiem Nastawienie do zmiany w zachowaniach prozdrowotnych Podejście edukacyjne Podejście oparte na straszeniu Dlaczego ludzie się zmieniają? Wywiad Podstawowe zasady Naucz się faktów i myśl jak udzielać odpowiedzi Psychologia zdrowia Podsumowanie Bibliografia Umiejętności skutecznej komunikacji dla specjalistów z zakresu medycyny Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Komunikacja w kontekście opieki zdrowotnej Relacja lekarz-pacjent w kontekście profilaktyki zdrowia Dylemat „Tak, ale…" Zrozumienie i stosowanie się do zaleceń lekarskich w Sposób rozmawiania pacjentem dużej mierze zależy od tego, czy lekarz posiada dobre Zmiana nawyków związanych ze zdrowiem kompetencje efektywnego komunikowania się. Wywiad motywacyjny o Dlaczego ludzie zmieniają się? o Przykład: Dialog lekarz-pacjent Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Relacja lekarz-pacjent w kontekście profilaktyki zdrowia Pierwsza wizyta jest kluczowa dla stworzenia udanej relacji lekarz-pacjent. Brak dobrej relacji może być powodem odmowy wzięcia udziału w badaniach profilaktycznych (np. wymazu z pochwy), niechęci do stosowania się do zaleceń lekarskich, bądź nawet zmiany lekarza Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Komunikacja w usługach medycznych Komunikacja lekarz – pacjent uwzględnia proces werbalny i niewerbalny, z wykorzystaniem którego lekarz uzyskuje i dzieli się informacjami z pacjentem, ustanawiając w ten sposób relację terapeutyczną. Komunikacja może wydawać się czymś prostym. W rzeczywistości, ten rodzaj komunikacji może okazać się wyzwaniem. Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Rolą lekarza jest traktować pacjentów z szacunkiem i uwagą, tak aby zaufanie do niego cały czas się zwiększało. Jest to szczególnie ważne w trakcie kształtowania zachowań prewencyjnych Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Dylemat “Tak, ... ale” W trakcie kształtowania wśród pacjentów zachowań profilaktycznych trzeba nauczyć się rozpoznawać zachowania świadczące o oporze, a w pierwszej kolejności YES …BUT…DILLEMA DYLEMAT „TAK… ALE” Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad DYLEMAT „TAK… ALE…" Pojawia się on wtedy, gdy ludzie jednocześnie chcą zmiany, ale się jej obawiają. Kiedy chcieliby przeprowadzić wymaz pochwy… ale jednocześnie kwestie takie, jak zakłopotanie, brak wiedzy, bariery kulturowe i religijne ich powstrzymują. Wymaz z pochwy….? Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad DYLEMAT „TAK… ALE…" Inaczej mówiąc konflikt niezdecydowania Zapoznanie się z niezdecydowaniem jest kluczowe dla rozwiązania problemu dotyczącego niemożności pójścia na przód a więc Aby mogła zajść zmiana, kluczowe jest poradzenie sobie w pierwszej kolejności z niezdecydowaniem. Zajęcie się myślami odpowiedzialnymi za niezdecydowanie umożliwi danej osobie podejmowanie cennych decyzji pozwalających ruszyć z miejsca Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Co należy zrobić Nawiązać kontakt wzrokowy z pacjentem, uścisnąć z nim dłoń i przedstawić się Zadbać o to, by pacjent poczuł się swobodnie i zbudować nić porozumienia Unikać krytykującego języka i zachowania Nie należy stać Ośmielić pacjenta Pozwolić, by pacjent opowiedział swoją historię Używać otwartych pytań Zbudować relację partnerską – zachęci to pacjenta do ponownej wizyty w celu przeprowadzenia testu kontrolnego Nie zakładać, że ludzie znają się na medycynie – wyjaśniać - używać przykładów Być świadomym przesyłanych przez siebie Poznać pochodzenie pacjenta (bariery religijne lub kulturowe) sygnałów niewerbalnych – nie okazywać irytacji, dezaprobaty, niecierpliwości Zachęcić do zadawania pytań Zwracać uwagę na sygnały zarówno werbalne, jak i niewerbalne Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Chciałabym przeprowadzić wymaz pochwy…. ale wstydzę się.. Nawyki dot. zdrowia Wywiad W jaki sposób należy mówić? Nie należy się wstydzić, codziennie odwiedza mnie wiele pacjentek! Kobiety, w szczególności należące do marginalizowanych grup, takich jak imigranci, mogą zmagać się z barierami kulturowymi i religijnymi związanymi z przeprowadzeniem badania przez lekarza mężczyznę Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia ;) Rozumiem pani odczucia – porozmawiajmy jednak o tym czym jest wymaz pochwy – w jaki sposób będzie on korzystny dla pani zdrowia Czy wolałaby pani, żeby badanie przeprowadziła pielęgniarka? Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie „Ponieważ jest to dobre dla pani zdrowia” lub „ponieważ pozwoli to pani uniknąć raka” Wiele kobiet boi się nawet słyszeć słowo „rak". Wiele kobiet, w szczególności z krajów rozwiniętych, uważa, że dopóki czują się dobrze, to nic złego się w ich organizmie nie dzieje. Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Wyjaśnianie prewencyjnego charakteru wymazu pochwy KLIKNIJ TUTAJ KLIKNIJ TUTAJ Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wyjaśnianie prewencyjnego charakteru wymazu pochwy Niektóre choroby rozwijają się przez bardzo długi czas – jeśli dba się o siebie często przeprowadzając badania, można w przyszłości oszczędzić pieniądze i zapobiec problemom wstecz Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wyjaśnianie prewencyjnego charakteru wymazu pochwy Zapobiega zmianom przedrakowym na długo przed tym, zanim staną się one nowotworem wstecz Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Boję się raka… Nie chcę wiedzieć czy jestem chora Rozumiem, że się pani boi, ale nie jest to tak straszne, jakby się mogło wydawać Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Użyć prostych, ale precyzyjnych informacji dotyczących prewencyjnego charakteru wymazu pochwy Nie należy zakładać, terminologię medyczną że wszystkie kobiety rozumieją Należy dodawać otuchy i być wyrozumiałym, niezależnie od tego jak proste pytania pacjent może zadawać Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wielu lekarzy nie zapewnia Many doctors don’t provide adequate dostatecznych informacji na cancer temat and raka information about cervical szyjki i nie kładzie nacisku na don’t macicy emphasize the preventive prewencyjny charakter badania characteristics of the test Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nie chcę dowiedzieć się, że mam HPV, mój parter będzie na mnie zły, będę mieć problemy Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wielu lekarzy na tym etapie unika wtrącania się, pozwalając na to, by pojawiały się błędne przekonania HPV w dużej mierze nie jest rozumiany lub jest błędnie odbierany, ponieważ wiąże się z seksem, jako głównym sposobem przekazywania tego wirusa Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Podsumowanie Wywiad Wyjaśnić czym jest wirus; Poinformować, że większość kobiet; zarażonych jest Opowiedzieć, że przez wiele lat wirus nie wywołuje żadnych objawów; Powiadomić, że wiele kobiet zainfekowanych HPV nigdy nie zapada na nowotwór; Zapewnić materiały edukacyjne; Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Zmiana nawyków związanych ze zdrowiem „Nawyk to nawyk, nie pozwoli się wyrzucić przez okno żadnemu człowiekowi, raczej należy zachęcić go do wyprowadzenia się krok po kroku” Mark Twain Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Zmiana niekorzystnych nawyków związanych ze zdrowiem Podejście związane z postawą do zmiany w zachowaniach dotyczących zdrowia Odwołanie do wiedzy Odwołania do strachu Relacje lekarzpacjent W jaki sposób należy mówić? Tak..ale Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Podejście związane z nastawieniem do zmiany w zachowaniach dotyczących zdrowia Zapewnić ludziom odpowiednie informacje na temat konsekwencji związanych ze złymi nawykami dotyczącymi zdrowia Może to zmotywować ludzi do zmienienia tych nawyków na zdrowsze Kampanie dotyczące zmian nastawienia • Wzbudzić chęć do zmian • Wyłącznie pouczanie ludzi o tym, jak powinni postępować, nie odniesie sukcesu Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Odwołanie do wiedzy Komunikaty powinny jednoznacznie informować o wnioskach • Komunikaty chwalące zalety badań przesiewowych na raka szyjki macicy powinny zawierać jednoznaczną konkluzję dotyczącą tego, że należy zmienić swoje zachowanie tak, by włączyć do swojego życia badania przesiewowe Jednoznaczne komunikaty generują większe zmiany podejścia do tematu, ale jedynie do pewnego momentu • Bardzo jednoznaczne komunikaty są odrzucane W przypadku zachowań związanych z wykrywalnością chorób, takich jak badania przesiewowe na raka szyjki macicy, najbardziej efektywne będzie położenie nacisku na problemy jakie mogą wystąpić, jeśli nie będą one przeprowadzane • W przypadku zachowań promujących zdrowie, takich jak stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym, bardziej efektywne może być położenie nacisku na korzyści związane z takim stosowaniem Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Odwołanie do wiedzy W przypadku, kiedy odbiorcy są otwarci na zmianę nawyków zdrowotnych, komunikaty powinny wymieniać jedynie korzyści zachowań profilaktycznych • Jeśli odbiorcy nie są przychylnie nastawieni do komunikatu, powinien on omawiać tak pozytywne, jak i negatywne strony omawianej kwestii Na przykład: • Osoby gotowe przeprowadzić badanie przesiewowe na raka szyjki macicy powinny być poinformowane jedynie o korzyściach dla zdrowia związanych z tymi badaniami • Osoby jeszcze nie zdecydowane, by przeprowadzić badanie przesiewowe na raka szyjki macicy mogą być bardziej przekonane do niego przez komunikat naświetlający ryzyko związane z zaniechaniem takiego badania, jednocześnie wyrażający zrozumienie dla obawy przed nim lub chęci jego uniknięcia. Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Odwołanie do wiedzy Zapewnianie informacji nie gwarantuje to odpowiedniego odbioru informacji przez osoby zainteresowane Kiedy ludzie otrzymują negatywne informacje na temat ryzyka zagrażającego ich zdrowiu: • Bronią się przed takimi informacjami • Zamiast wprowadzić odpowiednie zmiany w zachowaniu związanym ze zdrowiem, mogą patrzeć na problem jako mniej poważny lub jako występujący częściej u innych z małym prawdopodobieństwem, że dotknie właśnie ich. Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Odwołania do strachu Założenia: Jeśli ludzie wystraszą się, że konkretny nawyk niszczy ich zdrowie, zmienią swoje zachowanie, by zredukować strach • Im bardziej dana osoba się boi, tym bardziej prawdopodobne staje się to, że zmieni ona swoje określone zachowania • Badania wykazały, że ta zależność nie zawsze się sprawdza Zmienić to, czy nie..? Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Odwołania do strachu Sugestywne komunikaty wywołujące zbyt wielki strach mogą w rzeczywistości osłabić ewentualną zmianę zachowania związanego ze zdrowiem • Sam strach: • Może nie być wystarczający do tego, by zmienić zachowanie • Może nie spowodować długotrwałych zmian zachowania związanego ze zdrowiem Chyba, że strach zostanie połączony z: • Zaleceniami dotyczącymi podjęcia działań • Informacjami na temat skuteczności zachowań związanych ze zdrowiem Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Dlaczego ludzie zmieniają się? Zastanawianie się nad tym, jak zachęcić pacjentów do zmian, często zaczyna się od myślenia: dlaczego kobiety nie chcą brać udziału w badaniach profilaktycznych. O wiele bardziej wartościowym i użytecznym pytaniem jest: co sprawia, że kobiety chcą dbać o swoje zdrowie? Według Miller i Rollnic (2002) trzema składnikami motywacji są: Chęć zmian Wiedza jak coś zrobić Gotowość do zmiany Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale Chęć zmian: Znaczenie zmian W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wiedza jak coś zrobić: Wiara w możliwość wdrożenia zmian Czasem kobiety chcą, lecz nie czują się kompetentne, by zadbać o swoje zdrowie. W tej części rozmowy lekarz powinien przedstawić rozwiązanie. Relacje lekarzpacjent W jaki sposób należy mówić? Tak..ale Nawyki dot. zdrowia Gotowość: Kwestia priorytetów Nie chce zachorować na raka szyjki macicy, ale mam teraz mnóstwo innych ważnych spraw na głowie. Kobiety mogą mieć chęć i możliwość zadbania o swoje zdrowie, ale mogą nie być gotowe do działania. Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wywiad Co pani wie na temat raka szyjki macicy? Lekarz powinien zacząć od zadania pytania otwartego Coś słyszałam na ten temat... Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wywiad Czy zdaje sobie pani sprawę, że może pani zapobiec wystąpieniu tej choroby u siebie? Co powinnam zrobić? Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wywiad Konieczne jest regularne przeprowadza nie wymazów z pochwy Wiem, ale będzie to dla mnie kłopotliwe Klient od razu wyraża ambiwalencję, która łatwo może być postrzegana jako postawa obronna Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wywiad W pełni rozumiem, że takie badanie nie jest przyjemne dla kobiety. Nie, nie jest Lekarz zakłada, że pacjent nadal jest niezdecydowany i wykorzystuje tę okazję, by wzmocnić motywację poprzez rozważenie przyszłości Nie wiem, mam nadzieję, że będę zdrowa Mam nadzieję, że tak właśnie będzie, ale myślę, że może pani zdobyć pewność dbając o swoje zdrowie, na przykład przeprowadzając wymaz pochwy Jak pani myśli, co może stać się, jeśli nie weźmie pani udziału w badaniu uwzględniającym wymaz pochwy? Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad L: Dlaczego będzie to dla pani problematyczne? P: Nie mam na to czasu. L: Zdaję sobie sprawę z tego, że wzięcie udziału w badaniach przesiewowych na raka szyjki macicy zajmie pani czas. P: Mam pracę, dzieci, naprawdę nie mam czasu L: Jeśli więc nie weźmie pani udziału w programie, zaoszczędzi pani czas P: Tak, oczywiście! L: A co w pani przekonaniu może stać się, jeśli w szyjce pani macicy występują atypowe zmiany? P: Mam nadzieję, że żadnych zmian nie ma. L: Mam nadzieję, że tak właśnie jest, jeśli jednak zmiany są obecne, ile czasu wtedy Pani zmarnuję na różnego rodzaju zabiegi medyczne? P: Ma pani rację. Leczenie potrwa znacznie dłużej, a później mogę nie mieć możliwość wrócić do pracy L: Jakie jeszcze problemy mogłaby pani wtedy mieć? P: Nie mam nikogo, kto mógłby zaopiekować się moim dzieckiem... L: Czy nie jest tak, że jedna godzina poświęcona na przeprowadzenie wymazu pochwy pozwoli pani zaoszczędzić wiele dni? P: Ma pani rację. Wywiad Podsumowanie Zamiast konfrontacji, lekarz wykorzystuje prostą refleksję Prosta afirmacja Lekarz zakłada, że pacjent nadal jest niezdecydowany i wykorzystuje tę okazję, by wzmocnić motywację poprzez rozważenie przyszłości Lekarz wykorzystuje refleksję i kontynuuje rozważanie przyszłych zdarzeń Prośba o rozwinięcie myśli Lekarz wykorzystuje pytanie zawierające sugestię Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Wywiad W jaki sposób wymaz pochwy może mi pomóc? Jeśli mam raka to już i tak jest za późno, nic tego już nie zmieni. To badanie może wykrywać atypowe zmiany w obrębie szyjki macicy, które mogą przekształcić się w nowotwór szyjki macicy. Jeśli zmiany takie zostaną wykryte we wczesnym stadium, istnieje możliwość zapobiegnięcia ich przemianie w raka szyjki macicy. Udzielanie informacji Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Zasady współpraca - unikanie nastawienia autorytatywnego, zamiast tego komunikowanie relacji zbliżonej do partnerstwa należy raczej zadawać pytania, a nie wygłaszać stwierdzenia Nie lekarz, a klient powinien przedstawić argumenty przemawiające za zmianą należy udzielić wsparcia zamiast przekonywać poznanie tematu zamiast przekonywania do niego Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Uczenie się faktów i przemyśliwanie odpowiedzi Pracując z kobietami z marginalizowanych grup: Jeśli lekarz jest mężczyzną, powinien Należy mieć na uwadze poinformować o możliwości przekonania Należy pamiętać o badania przez przeprowadzenia Wyjaśniając HPV i jego związek z poszczególnych kultur barierach kobietę. Może wyjaśnić na czymnależy być rakiem szyjki macicy Należy pamiętać o językowych i badanie wymazu z pochwy polega, konkretnym i unikać oceniania. wstydzie, strachu i usiłować korzystać z czym jest rak szyjki i jaką rolę Należymacicy powiedzieć o tym, jak zakłopotaniu; usług tłumacza; odgrywa wirusjest HPV. powszechny HPV. Należy wyjaśnić, że niemal wszystkie kobiety zarażają się tym wirusem, ale jedynie niewielka ich część zapada na nowotwór. Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Psychologia zdrowia Kształtowanie nastawienia do zmian w zachowaniach prozdrowotnych powinno obejmować: • Czynniki edukacyjne • Czynniki motywacyjne Cel: • Postrzeganie podatności na zagrożenia dla zdrowia; • Przekonania dotyczące wagi nawyków związanych ze zdrowiem, mające wpływ na zrealizowanie się tego ryzyka; • Postrzeganie własnego wpływu bądź prowokowania zaistnienia tych zagrożeń. Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Podsumowanie To, czy dana osoba praktykuje określone nawyki związane ze zdrowiem zależy od kilku przekonań i nastawień: Wszystkie fotografie użyte zgodnie z licencją FreeDigitalPhotos.net Ambro, Stewart Miles, Castillo Domonici, Andy Newson, photostock Relacje lekarzpacjent W jaki sposób należy mówić? Tak..ale Nawyki dot. zdrowia Wywiad prawda fałsz prawda fałsz Odniesienia: kliknąć w tym miejscu Podsumowanie Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Bardzo dobrze KLIKNIJ TUTAJ Relacje lekarzpacjent Tak..ale W jaki sposób należy mówić? Nawyki dot. zdrowia Wywiad Podsumowanie Niewiele się nauczyłaś! KLIKNIJ TUTAJ Odniesienia • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Banks, SM., Salovey, P., Greener, S., Rothman, A.J., Moyer, A., Beauvais, J., i Spel, E. ( 1995). The effects of message framing on mammography utilization. Health Psychology, 14, 178-184. Barry D. Weiss. Health literacy and patient safety: Help patients understand. Manual for clinicians. Druga edycja 2007 American Medical Association Foundation i Amerykańskie Towarzystwo Medyczne. Becker, M.H. i Janz, N.K. (1987). On the effectiveness and utility of health hazard/health risk appraisal in clinical and nonclinical settings. Health Psychology 2007, 22, 537-551. Carlson, N.R. (1998). Psychology of behavior. Boston: Allyn i Bacon. Conner, M. i Norman, P. (1995). Predicting health behavior: Research and practice with social cognition models. Buckingham, Filadelfia: Open University Press. Croyle , R.T., Sun, Y. C. i Louie, D. H. ( 1993). Psychological minimization of cholesterol test results: Moderators of appraisal in college students and community residents. Health Psychology, 12, 503-507. Gerrard, M., Gibbons, F. X., Benthin, A. C. i Hessling, R. M. (1996). A longititudinal study of the reciprocal nature of risk behaviors and cognitions in adolescents: What you do shapes what you think, and vice versa. Health Psychology, 15, 344-345. Kalichman, S. C. i Coley, B. (1996). Context framing to enhance HIV- antibody-testing messages targeted to African American women. Health Psychology, 14, 247254. Leventhal, H. (1970). Findings and theory in the study of fear communications. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (Nr 5, str. 120-186). Nowy Jork: Academic Press. Millar, M. G. i Millar, K. (1995). Negative affective consequences of thinking about disease detections behaviors. Health Psychology, 14, 141- 146. Millar, M. G. i Millar, K. (1996). The effects of anxiety on response times to disease detection and health promotion behaviors. Journal of Behavioral Medicine, 19, 401- 414. Miller, W.R., Rollnick, S. (2002). Motivational Interviewing. Preparing People for Change. Nowy Jork, Londyn: The Guilford Press. Norman, P., Abraham, C. i Conner, M. (2000). Understanding and Changing Health Behavior: From Health Beliefs to Self-Regulation. Australia: Hardwood academic publishers. Ogden, J. (2003). Health Psychology: A textbook (2. edycja). Buckingham: Open University Press. Rothman, A.J. i Salovey, P. (1997). Shaping perceptions to motivate healthy behavior: The role of message framing. Psychological Bulletin, 121, 3-19 Rutter, D. i Quine, L. (2002). Changing Health Behavior. Buckingham: Open University Press. S.E. Taylor i Thompson, S.C. (1982). Stalking the elusive ‘vividness’ effect. Psychological Review, 89, 155-181. Savard, M. Bridging the Communication Gap between Practitioners and their Patients. Role of HPV and Advances in Cervical Cancer Prevention in Monsonego J. (ED.) Emerging Issues on HPV Infections from Science to Practice, Basel: Karger Publications, 2006. Self, C. A. i Rogers, R.W. (1990). Coping with threats to health: Effects of persuasive appeals on depressed, normal, and antisocial personalities. Journal of Behavioral Medicine, 13. 343-358. Stroebe, W. i Stroebe, M., S. (1997). Social Psychology and Health. Wielka Brytania: St Edmundsbury Press. Sturges, J. W. i Rogers, R.W. (1996). Preventive health psychology from a developmental perspective: An extension of protection motivation theory. Health Psychology, 15, 158-166. Sutton, S. R. i Eiser, J. R. (1984). The effect of fear-arousing communications on cigarette smoking: An expectancy-value approach. Journal of Behavioral Medicine, 7, 13-34. Weinstein, N.D. (1993). Testing four competing theories of health-protective behavior. Health Psychology, 12, 324-333.
