Definicja i klasyfikacja etyki

Dr inż. Marcin Krause
Kontakt:
osobisty Wydział Górnictwa i Geologii p. 861
telefoniczny (032) 237-19-52, 517-644-383
Wykłady z przedmiotu: Etyka w biznesie
Zakres tematyki wykładów:
 Wprowadzenie do etyki biznesu
 Zarys genezy etyki
 Definicja i klasyfikacja etyki
 Podstawowe kategorie etyczne
 Podstawowe zasady etyczne
 Etyka biznesu i etyka zawodowa
 Przykładowe zasady i kodeksy etyczne
Zalecana literatura uzupełniająca:
 Chryssides G.D., Kaler J.H.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1999.
 Gasparski W.: Wykłady z etyki biznesu. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i
Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2004.
 Huntsman J.M.: Zwycięzcy nie oszukują. One Press 2005.
 Dietl J., Gasparski W.: Etyka biznesu. PWN. Warszawa 2002.
 Kietliński K., Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w biznesie i zarządzaniu. Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2005.
 Sułek M., Świniarski J.: Etyka jako filozofia dobrego działania zawodowego. Dom
Wydawniczy Bellona. Warszawa 2001.
 Encyklika „Laborem Exercens” (O pracy ludzkiej), Jan Paweł II, L’Osservatore
Romano, Watykan 1981; polska wersja encykliki jest dostępna np. na stronie
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html.
Kodeks pracy, ustawa regulująca podstawowe stosunki pracy pomiędzy pracodawcą
i pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostępny np. na stronie http://bappsp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm.Wprowadzenie do etyki biznesu
Na tworzenie szczęścia i bezpieczeństwa istotny wpływ ma działalność gospodarcza,
która powinna podlegać ocenom etycznym i moralnym, podobnie jak każdy rodzaj
aktywności ludzkiej. Dlatego aktywność ludzi, która nie sprzyja szczęściu i bezpieczeństwu
jest odrzucana etycznie, czego sygnałem są negatywne oceny moralne wyrażane przez opinię
publiczną, pełniącą rolę moralnego sumienia społecznego.
Czasy działalności gospodarczej, która nie uwzględnia wskazań etyki i ignoruje oceny
moralne, coraz częściej w krajach rozwiniętych gospodarczo odchodzą w przeszłość. Sukces
odnoszą takie systemy i działalność ekonomiczna, które są etyczne, dowodem są gospodarki
wolnorynkowe, szanujące własność prywatną, przestrzeganie zasad prawa i etyki.
Etyka biznesu lub etyka w biznesie („ang „bussines ethics”) zajmuje się zagadnieniami
moralnymi w działalności gospodarczej, w tym szczególności formułowaniem zasad i
kodeksów postępowania w świecie biznesu.
Ogólnoludzkie zasady etyczne obowiązują każdego człowieka bez względu na stan,
wiek, zawód, pozycję, stanowisko i środowisko społeczne, w jakim się znajduje. Bardziej
szczegółowe zasady etyczne są formułowane dla określonych rodzajów działalności, np.
reklama, marketing, organizacji, np. przedsiębiorstwo, zakład, firma, grup zawodowych, np.
prawnicy, zawodów, np. sędzia, prokurator, adwokat.
Treść norm i zobowiązań wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny
danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a często stosowane są w praktyce
nazwy: kodeks zawodowy, kodeks etyki zawodu lub kodeks etyczny zawodu.
Treść norm i zobowiązań wymaganych od członków danej organizacji, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej
organizacji, zwany kodeksem postępowania etycznego, a stosowane są także w praktyce
nazwy: kodeks postępowania, wytyczne postępowania lub zasady postępowania etycznego.
Kształcenie z zakresu etyki biznesu stało się w krajach rozwiniętych gospodarczo
odrębną specjalnością akademicką, o czym świadczy chociażby ilość specjalistycznych
monografii i podręczników poświęconych tej problematyce, a także osobny periodyk pt.
„Teaching Business Ethics”, wydawany od 1997r. przez Kluwer Academic.
Podobnie sytuacja zaczyna rozwijać się w Polsce, problematyka etyki biznesu jest
stałym elementem programów kształcenia nie tylko na uczelniach o profilu biznesu, ekonomii
i zarządzania, np. Akademie Ekonomiczne, Uniwersytety, Wyższe Szkoły Ekonomiczne,
Wyższe Szkoły Zarządzania, Wyższe Szkoły Biznesu, ale także wprowadzana jest coraz
częściej w innych szkołach wyższych, np. technicznych i zawodowych, głównie na kierunku
„zarządzanie i inżynieria produkcji”.
W polskich uczelniach problematyka ta jest wykładana najczęściej pod nazwą „etyka
biznesu” lub „etyka w biznesie”, w praktyce spotykane są także inne nazwy, np. „etyka w
biznesie i zarządzaniu”, „etyka gospodarcza”, „etyka życia gospodarczego”, „etyka
menedżerska”, „etyka ekonomiczna”, „etyka pracy”, „etyka zawodowa”.
Na Wydziale Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach problematyka
etyki biznesu jest realizowana na kierunku „zarządzanie i inżynieria produkcji” i „górnictwo i
geologia” w ramach przedmiotów mających w nazwie słowo „etyka”, np. „Etyka” (studia
zaoczne), „Bezpieczeństwo powszechne i etyka zawodowa” (studia dzienne), „Etyka
zawodowa” (specjalność „Geoturystyka”) lub w ramach innych przedmiotów z zakresu
organizacji i zarządzania (specjalność „Organizacja i ekonomika górnictwa”).
Szkoły wyższe i inne jednostki zajmujące się działalnością naukowo-dydaktyczną oraz
wydawniczą w zakresie etyki biznesu to m.in.:
 uczelnie katolickie, np. Katolicki Uniwersytet Lubelski w Lublinie, Uniwersytet
Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Papieska Akademia Teologiczna w
Krakowie, Salezjańska Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania w Łodzi, wydziały
teologiczne i seminaria duchowne;
 Akademie Ekonomiczne, np. w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach;
 Uniwersytety, np. im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, im. Mikołaja Kopernika w
Toruniu, Gdański, Łódzki, Opolski, Szczeciński, Śląski, Warszawski, w Białymstoku;
 szkoły biznesu, np. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona
Koźmińskiego w Warszawie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, inne niepubliczne
szkoły biznesu, ekonomii, zarządzania, handlu, finansów, marketingu, humanistyczne;
 uczelnie techniczne, np. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Politechnika
Białostocka, Gdańska, Lubelska, Opolska, Warszawska;
 Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii;
 Towarzystwo Naukowe Prakseologii Sekcja Etyki Biznesu.
Szczególne miejsce na mapie ośrodków etyki biznesu zajmują Instytut Filozofii i
Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w
Warszawie, które utworzyły w 1999r. „Centrum Etyki Biznesu” IFiS PAN i WSPiZ.
Jeszcze kilkanaście lat temu trudno było o krajowe podręczniki i poradniki na temat
etyki biznesu, aktualnie wśród wielu różnych propozycji można wymienić m.in. następujące:
 Borkowska M., Gałkowski J. (red.): Etyka w biznesie. KUL, Lublin 2002.
 Borowski H.: Etyka pracy i etyka biznesu. Politechnika Lubelska, Lublin 1996.
 Dietl J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu w działaniu doświadczenia i perspektywy.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
 Dietl J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002.
 Filek J.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
2002.
 Gasparski W.: Decyzje i etyka w lobbingu i biznesie. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i
Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2003.
 Gasparski W.: Wykłady z etyki biznesu. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2004.
 Hołówka J.: Etyka w działaniu. Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
 Karczewski L.: Zarys etyki biznesu. Politechnika Opolska, Opole 2004.
 Kietliński K., Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w biznesie i zarządzaniu. Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2005.
 Klimczak B.: Etyka gospodarcza. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław
1996.
 Kołodziejczyk K.: Etyka społeczna Karola Wojtyły. Adam Marszałek, Warszawa 2000.
 Konieczny J.: Wstęp do etyki biznesu. Konsalnet, Warszawa 1998.
 Lewicka-Strzałecka A.: Etyczne standardy firm i pracowników. Instytut Filozofii i
Socjologii PAN, Warszawa 1999.
 Myśliwiec G.: Elementy etyki gospodarowania. SGH, Warszawa 1999.
 Pietrzkiewicz T.: Etyka zarządzania działalnością gospodarczą. Instytut Organizacji i
Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 1995.
 Pietrzkiewicz T.: Zasady etyczne w zarządzaniu gospodarczym. Instytut Organizacji i
Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 1997.
 Pogonowska B. (red.): Elementy etyki gospodarki rynkowej. PWE, Warszawa 2004.
 Pogonowska B. (red.): Teorie i aplikacje etyki gospodarczej. Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu, Poznań 2000.
 Rybak M.: Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
 Sosenko K.: Ekonomia w perspektywie aksjologicznej. Akademia Ekonomiczna w
Krakowie, Kraków 1998.
 Sójka J. (red.): Etyka biznesu. Humiora, Poznań 2005.
 Walkowiak J.: Misja firmy a etyka biznesu. CIM, Warszawa 1998.
 Węgrzecki A. (red.): Etyczne fundamenty gospodarowania. Akademia Ekonomiczna w
Krakowie, Kraków 1999.
 Zbiegień-Maciąg L.: Etyka w zarządzaniu. CIM, Warszawa 1997.
Popularne poradniki i podręczniki przetłumaczone na język polski to m.in.:
 Chryssides G.D., Kaler J.H.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1999.
 Huntsman J.M.: Zwycięzcy nie oszukują. One Press 2005.
 Jackson J.: Biznes i moralność. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
 Minus P. (red.): Etyka w biznesie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
 Porębski Cz.: Czy etyka się opłaca? Zagadnienia etyki biznesu. Znak, Kraków 1997.
 Pratley P.: Etyka w biznesie. Gebethner i Ska, Warszawa 1998.
 Ryan L.V., Sójka J. (red.): Etyka biznesu. Z klasyki współczesnej myśli amerykańskiej.
W drodze, Poznań 1997.
 Spaemann R.: Podstawowe pojęcia moralne. KUL, Lublin 2000.
 Sternberg E.: Czysty biznes. Etyka biznesu w działaniu. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1998.
 Vardy P., Grosch P.: Etyka. Poglądy i problemy. Zysk i S-ka, Poznań 1996.
Wśród innych źródeł literaturowych z zakresu etyki biznesu można wymienić m.in.:
 kodeksy zawodowe, kodeksy etyki zawodu lub kodeksy etyczne zawodu;
 kodeksy postępowania, wytyczne postępowania lub zasady postępowania etycznego;
 dokumenty związane z etyką biznesu, np.:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Organizacja Narodów Zjednoczonych, 1948;

Europejska Konwencja Praw Człowieka, Rada Europy, Rzym 1953; polska wersja:
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Dziennik Ustaw z
1993r., Nr 61, poz. 284;

Europejska Karta Społeczna, Rada Europy, Turyn 1961; polska wersja: Dziennik Ustaw z
1999r., Nr 8, poz. 67;

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, Organizacja Narodów Zjednoczonych, 1966;
polska wersja: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,
Dziennik Ustaw z 1977r., Nr 38, poz. 169;

Dokument Kopenhaski, Komisja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, 1990;

Encyklika „Laborem Exercens” (O pracy ludzkiej), Jan Paweł II, L’Osservatore Romano,
Watykan 1981; polska wersja encykliki jest dostępna np. na stronie religijnej OPOKA
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html;

Kodeks pracy, ustawa regulująca podstawowe stosunki pracy pomiędzy pracodawcą i
pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostępny np. na stronie prawniczej LEX
http://bap-psp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm;
 czasopisma naukowe i gospodarcze, np.:

„Etyka”, periodyk wydawany przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN;

„Prakseologia”, periodyk wydawany przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN (zwłaszcza
lata 1998-2002);

„Biuletyn Etyki Biznesu”, periodyk wydawany przez Zespół Etyki Biznesu Towarzystwa
Naukowego Prakseologii;

„Biuletyn Informacyjny”, wydawany przez Towarzystwo Naukowe Prakseologii;

„Etyka w życiu gospodarczym”, periodyk wydawany przez Salezjańską Wyższą Szkołę
Ekonomii i Zarządzania;
 konferencje i seminaria naukowe, m.in. cykliczne konferencje organizowane przez
„Centrum Etyki Biznesu” IFiS PAN i WSPiZ, np.:

„Uczciwość w świecie finansów” (2004);

„Europejskie standardy etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu” (2003);

„Etyka biznesu jako przedmiot nauczania” (2001);
 zasoby internetowe, np.:

Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce http://www.filantropia.org.pl,

Amnesty International http://www.amnesty.org.pl,

Centrum Etyki Biznesu http://www.cebi.win.pl,

Etyka Biznesu OPOKA http://etyka.opoka.org.pl,

Forum Odpowiedzialnego Biznesu http://www.fob.org.pl,

Helsińska Fundacja Praw Człowieka http://www.hfhrpol.waw.pl,

Instytut Filozofii i Socjologii PAN http://www.ifispan.waw.pl,

Kodeks etyki w działalności gospodarczej http://www.kig.civ.pl/kodeks.php,

Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu EBEN Polska http://www.eben.org.pl,
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów http://www.uokik.gov.pl.Zarys genezy etyki
Zainteresowanie sprawami etyki towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, zarówno
nasi przodkowie, jak i my ludzie współcześni, stoimy wobec tych samych odwiecznych
pytań.
Są to fundamentalne pytania o to jak żyć, jak postępować i zachowywać się w stosunku
do siebie i innych, jak realizować swoją aktywność, aby o naszym życiu i aktywności można
było powiedzieć, że są dobre, piękne i sprawiedliwe.
Etyka stara się bronić autentycznego szczęścia ludzi i chronić ich przed zagubieniem w
świecie własnej cywilizacji, utratą własnej tożsamości i godności, skłania do troski o
bezpieczeństwo własne i innych, bliźnich i przyrody.
Chodzi o to, abyśmy osiągnęli pełne i trwałe zadowolenie z całości życia, czyli
zapewnili sobie szczęście, abyśmy szanowali i czcili życie własne i innych, sprzyjali
utrwalaniu życia i jego doskonaleniu, czyli zapewnili sobie bezpieczeństwo.
Na tworzenie szczęścia i bezpieczeństwa istotny wpływ ma działalność gospodarcza,
która, podobnie jak każdy rodzaj aktywności ludzkiej, podlega ocenom etycznym i moralnym.
Jednak próby wyłączenia określonej aktywności człowieka z tych ocen miały niestety
najczęściej złe konsekwencje w dłuższej perspektywie historycznej.
Dlatego aktywność ludzi, która nie sprzyja szczęściu i bezpieczeństwu jest odrzucana
etycznie, czego sygnałem są negatywne oceny moralne wyrażane przez opinie publiczną.
Specyfiką człowieka jako istoty żywej jest zarówno myślenie, jak i wolna wola, które są
związane z ludzką aktywnością, działaniem i postępowaniem. Podstawą tej specyfiki jest
posiadanie przez człowieka intelektu, charakteru i temperamentu.
Dlatego ludzie od najdawniejszych czasów poszukują:
 prawdy i jej odróżnienia od fałszu, w czym pomaga intelekt;
 dobra i jego odróżnienia od zła, w czym pomaga charakter jako wrażliwość etyczna;
 piękna i jego odróżnienia od brzydoty, w czym pomaga temperament jako pewna siła
reakcji na dobro i zło oraz jako działanie efektywne i skuteczne w prakseologii;
 sprawiedliwości i jej odróżnienia od niesprawiedliwości, w czym pomaga osobowość jako
struktura funkcjonalna całej natury człowieka, a więc intelekt, charakter i temperament.
Ludzie w swojej aktywności kierowali się i kierują pewnymi wartościami, zasadami i
regułami, a za skutki tej działalności ponosili i ponoszą odpowiedzialność.
Aktywność człowieka nie jest jednak bezwolna i niezależna, poprzedzają ją trzy rodzaje
decyzji:
 rozumu (intelektualne),
 charakteru (etyczne),
 temperamentu (prakseologiczne).
Decyzja człowieka żyjącego wśród innych ludzi ma skutki nie tylko dla niego, lecz
również dla innych osób pozostających z nim w różnego rodzaju więzach społecznych.
Stąd odpowiedzialność takiego człowieka przed samym sobą, grupami społecznymi i
społeczeństwem, a miarą tej odpowiedzialności stała się zasada sprawiedliwości, która
przybrała formę tzw. „złotej reguły”.
Na pragnieniu i potrzebie sprawiedliwości w relacjach między ludźmi wsparte są
podstawy etyki, stąd zasada sprawiedliwości i złota reguła mają swoje głębokie odniesienie w
życiu różnych społeczności, np. Mezopotamii, starożytnego Egiptu, starożytnej Grecji, narodu
żydowskiego (etyka hebrajska), narodu chińskiego (etyka chińska epoki klasycznej).
Złota reguła wyraża myśl „czynić ludziom tak, jakbyś chciał, aby oni tobie czynili”,
może być określana w różnych brzmieniach, np. w wersjach pozytywnych lub negatywnych:
 „Okazuj innym taką samą miłość, dobro i miłosierdzie, jakie życzyłbyś sobie od nich
otrzymać”;
 „Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili i wy im czyńcie”;
 „Czym sam się brzydzisz, nie czyń tego nikomu”;
 „Nie czyńmy tego, co ganimy u innych”;
 „Nie czyńmy tego, co nas gniewa u bliźnich”;
 „Nie czyńmy tego, z czego czynimy zarzuty bliźnim”;
 „Nie czyń innym tego, czego nie chciałbyś, by inni tobie czynili”.
Wyróżniane są m.in. następujące rodzaje dóbr i odpowiadające im cnoty:
 dobra realne (pożądliwe, cielesne) – umiar,
 dobra duchowe (popędliwe, emocjonalne, psychiczne) – męstwo,
 dobra idealne (intelektualne, rozumne) – mądrość,
 dobra wspólnotowe (społeczne, współżycia, współbycia) – sprawiedliwość.
Według filozofii Platona istota, która dba tylko o dobra realne lub duchowne (części
nierozumnej duszy), a nie zaspokaja potrzeb części rozumnej duszy, mało że nie osiąga
człowieczeństwa, to postępuje niesprawiedliwie i nieetycznie. Jest to istota nierozumna, której
brak tego, co specyficzne dla człowieka, a mianowicie mądrości, moralności i estetyczności.
Dlatego tylko mądre cele życiowe (rozumne), mężnie realizowane z zaangażowaniem
emocjonalnym, przy umiarze pożądań dóbr realnych (materialnych) i w sposób umiarkowany
zapewniają harmonię w duszy człowieka i sprawiedliwość we współżyciu z innymi ludźmi.
Definicja i klasyfikacja etyki
W literaturze spotyka się różne definicje etyki, które mówią że jest to:
 wiedza o szczęściu, czyli o dobru najwyższym i innych dobrach,
 nauka o moralności, czyli o faktycznych zachowaniach ludzi i ich zasadach postępowania,
 nauka o powinnościach, czyli o powinnych i zobowiązujących normach postępowania.
Etyka jest więc wiedzą o tym, co dobre i złe w obyczajach, zwyczajach oraz
zachowaniach ludzi, które zmierzają do doskonalenia cnót i unikania lub eliminowania wad w
swoim działaniu i jego skutkach.
Ze względu na sposób podejścia do przedmiotu etyki i tradycję jej rozwoju wyróżnia się
trzy działy etyki:
 etyka normatywna (etyka właściwa), która wartościuje, postuluje i argumentuje, czyli
odpowiada na pytanie jak być powinno;
 etyka opisowa (etyka deskryptywna), która opisuje i wyjaśnia, jakie były lub są obyczaje,
zwyczaje i zachowania moralne, czyli odpowiada na pytanie jak jest lub jak było;
 metaetyka, która analizuje w sposób filozoficzno-metodologiczny normy i oceny moralne,
czyli odpowiada na pytanie dlaczego tak jest i dlaczego tak być powinno.
Ze względu na zakres refleksji etycznej i jej przedmiot wyróżnia się trzy poziomy etyki:
 mikroetyka, która zajmuje się relacjami o charakterze etycznym między ludźmi;
 makroetyka, która zajmuje się etycznymi problemami o charakterze regionalnym i
globalnym;
 etyka molarna, która zajmuje się etycznymi problemami ludzi w dowolnej organizacji
społecznej, ich moralnością zawodową i postępowaniem firm.
Ze względu na szczegółowość i ogólność podejmowanych problemów moralnych i
uzasadnień głoszonych dyrektyw, norm i zaleceń wyróżnia się dwa działy etyki:
 etyka ogólna, która jest filozoficzną refleksją nad podstawami etyki takimi jak np. cel,
dobro, powinność, sumienie, odpowiedzialność;
 etyka szczegółowa, która formułuje praktyczne wskazania w odniesieniu do typowych
sytuacji spotykających ludzi.
Etyka szczegółowa dzieli się na etykę indywidualną, która normuje życie jednostek
ludzkich oraz etykę społeczną, której adresatem jest społeczna sfera życia.
Etyka normatywna, zwana także etyką właściwą, zajmuje się wartościami i zasadami
moralnymi, które obejmują m.in. dobro i zło, dobro najwyższe, dobro wspólne, dobro
molarne, czyli postulowane wartości, zasady i reguły etyczne.
Dobro najwyższe dotyczy wartości największej w indywidualnych wyborach, dobro
wspólne związane jest z wartością wiodącą w wyborach charakterystycznych dla danego
społeczeństwa, a dobro molarne, zwane także centralnym, dotyczy wartości ważnych w
działaniu grup i instytucji społecznych.
Etyka normatywna przywiązuje szczególną wagę do wartościowania moralności: tego,
co dobre i złe, wartościowe i antywartościowe, zalecane i wadliwe. Obejmuje ona różne
systemy moralne, które najczęściej wskazują:
 cel wyrażany w dobru najwyższym lub dobru wspólnym, a także dobru molarnym;
 pozytywne powinności związane z tymi dobrami lub tylko z jednym z nich, wyrażane w
cnotach, zaletach, zasadach i regułach wspomagających cel;
 negatywne powinności wyrażane w wadach i zachowaniach (ostrzeżenia i zakazy);
 odpowiedzialność za dobre i złe postępowanie wyrażane w sankcjach (nagrody i kary).
Etyka opisowa, zwana także etyką deskryptywną lub etologią, jest nauką o moralności i
normach moralnych, które funkcjonują lub funkcjonowały w życiu społeczności ludzkich.
Przedmiotem jej zainteresowania są m.in. obyczaje, zwyczaje, zachowania i działania
moralne, czyli funkcjonujące normy moralne, faktyczne wartości i zasady moralne.
Etyka opisowa obejmuje aktualnie trzy dziedziny analiz moralności:
 psychologia moralności, która zajmuje się psychicznymi uwarunkowaniami zachowań i
działań moralnych jednostek i grup społecznych;
 socjologia moralności, która zajmuje się społecznymi uwarunkowaniami zachowań i
działań moralnych jednostek i grup społecznych;
 historia moralności, która zajmuje się normami moralnymi, które istniały lub istnieją,
poszukuje logiki w jej przeobrażeniach i zmianach.
Metaetyka, zwana także etyką krytyczną lub filozofią moralności, obejmuje obyczaje,
zwyczaje i postępowanie mające na celu dobro i unikanie zła, zajmuje się normami i ocenami
moralnymi, ich logiką i uzasadnieniem.
Przedmiotem jej zainteresowania są m.in. język, kategorie i funkcje wypowiedzi
etycznych, cnoty, zalety, wady i normy moralne.
Platon wyróżnił cztery cnoty naczelne i zaprzeczające im wady:
 mądrość – głupota,
 męstwo – tchórzostwo,
 rozwaga – nierozwaga,
sprawiedliwość – niesprawiedliwość.Podstawowe kategorie etyczne
Kategorie etyczne, czyli w tłumaczeniu z języka greckiego i łacińskiego oznacza sądy i
orzeczenia, są podstawowymi pojęciami w etyce. Do najpowszechniejszych pojęć etycznych
należą przede wszystkim: wartość, ideał, dobro i zło, sumienie, norma etyczna, norma
moralna, obowiązek, sankcja, szczęście, odpowiedzialność.
Wartość moralna oznacza to wszystko, co cenne, godne pożądania lub wyboru, co
stanowi cel ludzkich dążeń. Jest to cecha, która może być traktowana pozytywnie (wartość
dodatnia, np. dobro, cnota, zaleta) lub negatywnie (wartość ujemna, np. zło, wada). Wartością
może być to wszystko, co stanowi przedmiot pożądania, dążenia i aspiracji człowieka, nie ma
wartości negatywnych, istnieją tylko antywartości. Mogą być wartości autoteliczne, czyli
takie, których uznanie lub realizacja nie wymaga innych wartości oraz wartości
instrumentalne, czyli takie, które służą osiąganiu innych, wyższych i bardziej cennych.
Ideał, czyli wzór moralny stanowi w każdym systemie etycznym całość, którą określają
cele stawiane w życiu i środki ich realizacji. Zawiera on rejestr zalecanych, moralnie
właściwych form działania, przedstawia naturę i istotę oraz powołanie człowieka. Ideał jest
interpretacją pojęć abstrakcyjnych, np. męstwo, sprawiedliwość, wolność.
Dobro i zło są pojęciami, które się wzajemnie zaprzeczają. Dobro jest określane w
szerszym znaczeniu czynem (sposobem działania) i jego następstwem (wartością) oraz w
węższym znaczeniu moralnym czynem i postępowaniem (bardziej sposobem i procedura
działania). Pod pojęciem dobra rozumie się najczęściej to, co jest pożądane oraz to, co
pozytywne i stanowiące wartość pozytywną.
Sumienie jest świadomością moralną, która pozwala oceniać wartości moralne czynów
oraz zdolnością reagowania na dobro i zło moralne. Jest to rodzaj predyspozycji do oceniania
swoich i cudzych czynów oraz uczuć związanych z tą oceną. Sumienie pełni funkcję
sędziego, który decyduje o poczuciu zadowolenia lub winy wynikającej ze spełnionego
obowiązku, powinności i czynu.
Normy etyczne charakteryzują się tym, że są respektowane bez względu na sankcje
zewnętrzne i są związane z dojrzałością sumienia i osobowości człowieka. Motywem
postępowania etycznego nie jest zewnętrzna nagroda czy kara, ale wartość sama w sobie,
czyli dobro. Sens przestrzegania norm etycznych sprowadza się do dobrego samopoczucia
człowieka, które ma charakter psychologiczny.
Normy moralne mają szerszy zakres znaczeniowy niż normy etyczne, obejmują także
normy zwyczajowe, obyczajowe i faktyczne zachowania ludzi poddawane ocenom etycznym.
Normy te występują w formie nakazów lub zakazów oraz dzielą się na normy etyczne,
moralne i pozamoralne, czyli głównie religijne i prawne. Niemniej normy moralne i etyczne,
religijne i prawne mogą być nastawione na chronienie jednych i tych samych wartości, np. nie
kradnij lub nie zabijaj. Normy moralne są związane z określonymi sankcjami grupy
społecznej, wyrażanymi się w opinii jej członków, od grupy członków po opinię publiczna
wspólnoty. W literaturze występują różne klasyfikacje norm moralnych, np.:
 normy regulujące istotne podstawy życia społecznego,
 normy regulujące stosunek człowieka do ochrony przyrody,
 normy regulujące stosunki między jednostkami w społeczności ludzkiej,
 normy etyczne zalecające przyjmowanie pewnych postaw i ich doskonalenie.
Obowiązek, czyli powinność moralna jest determinacją do wykonania lub zaniechania
czegoś, która wynika z subiektywnie rozpatrywanego nakazu moralnego – etycznego (głosu
wewnętrznego lub głosu sumienia) lub określonej społecznie normy moralnej (etycznej,
zwyczajowej, obyczajowej).
Sankcje mają różnorodny charakter i dzielą się na kary i nagrody. Wyrażają się w
samoocenie człowieka i ocenie społecznej, czyli opinii publicznej. Samoocena wiąże się z
głosem sumienia i wyrzutami sumienia lub spokojem sumienia. Ocena społeczna jest
związana z sankcjami zwyczajowymi i obyczajowymi, które występują w trzech formach:
 najogólniejszej jako ocena werbalna czyjegoś zachowania,
 ostrzejszej jako pozbawienie kogoś pewnych uprawnień,
 najostrzejszej jako ignorowanie jednostki przez grupę lub całkowite z niej wykluczenie.
Szczęście jest to pełne, trwałe i uzasadnione zadowolenie z życia lub życie dające
trwałe, pełne i uzasadnione zadowolenie. Szczęście jest dobrem najwyższym w wielu
systemach etycznych, np. Arystoteles identyfikuje szczęście z samowystarczalnością, a ta z
kolei należy się bytom doskonałym i dlatego dążenie do niej czyni życie godnym pożądania i
wolnym od wszelkich braków. Z kolei Władysław Tatarkiewicz wyróżnił cztery zasadnicze
pojęcia szczęścia, gdzie szczęśliwy jest ten:
 komu sprzyja pomyślność losu,
 kto jest zadowolony z życia,
 kto zaznał najintensywniej radości,
 kto posiada najwyższe dobra lub dodatni bilans życia.
Odpowiedzialność polega na gotowości sprawcy czynu moralnego do ponoszenia
konsekwencji, wzięciu na siebie dobrych i złych skutków postępowania.Podstawowe
zasady etyczne
Zasada jest najczęściej wiązana z prawidłowością jaka ma miejsce, występuje jako
sposób osiągania czegoś i stanowi o tym sposobie. Od zasad odróżnialne są reguły, które
nakazują określone działanie. Można więc stwierdzić, że zasady orzekają a reguły nakazują
określone postępowanie i zachowanie.
W literaturze występują różne klasyfikacje zasad etycznych, przykładem są tzw.
generalia etyki sformułowane przez Feliksa Konecznego, który wyróżnił siedem
podstawowych zasad: sumienność, sprawiedliwość, odpowiedzialność, bezinteresowność,
obowiązkowość, punktualność (stosunek do czasu) i pracowitość (stosunek do pracy).
Z kolei Tadeusz Kotarbiński wyróżnił cztery grupy zasad prakseologicznych
(prakseologia to nauka o sprawnym działaniu): zasady konstrukcji, zasady dekonstrukcji,
zasady konserwacji, zasady profilaktyki (zapobiegawcze).
Do podstawowych zasad etycznych należą przede wszystkim cztery następujące:
etyczna zasada sprawiedliwości, etyczna zasada umiaru, etyczna zasada słuszności, etyczna
zasada praworządności.
Etyczna zasada sprawiedliwości orzeka, że działanie ludzi jest oceniane w taki sposób,
że za dobre czyny otrzymuje się nagrody, za złe zaś kary. Zasada ta obejmuje regułę
równości, proporcjonalności i wzajemności, które tworzą tzw. „złotą regułę”.
Sprawiedliwość przyjmowana jest jako podstawowa zasada funkcjonowania świata
relacji między ludźmi, aby silny nie krzywdził słabszego, co oznacza dawanie każdemu, co
się jemu należy.
Honor, odwaga i siła fizyczna były wiodącymi wartościami budującymi sprawiedliwość
w epoce starożytnej, a zaprzeczenie tych zalet uważano za wady. Z kolei tradycja demokracji
ateńskiej określiła następujące cnoty: odwaga, przyjaźń, sprawiedliwość (zastępuje siłę
fizyczną), umiarkowanie (zastępuje chytrość i honor), mądrość (zastępuje spryt).
Etyczna zasada umiaru lub zasada proporcjonalności orzeka, że działanie jest etyczne,
jeżeli zachowuje złoty środek między jednostronnością nadmiaru czegoś i niedostatku czegoś
innego, jest działaniem optymalnym i powoduje równowagę.
Zasada ta obejmuje regułę optymalności, rozwagi i dwoistości, co można wyrazić np.
jako „ani mało ani dużo, a w sam raz”. Z zasady tej wynika reguła optymalności, ani
maksimum, ani minimum, ale tzw. „złoty środek”. W umiarkowanym postępowaniu należy
upatrywać cnót i zalet, a wszelki nadmiar, jak i niedostatek są wadami.
Cnotą ważną u Arystotelesa jest męstwo, która należy się ludziom dzielnym etycznie.
Definiuje on męstwo jako złoty środek pomiędzy zuchwałością (zarozumiałością i pychą) a
lękliwością (strachem, bojaźnią i służalczością).
Etyczna zasada słuszności orzeka, że działanie jest etyczne, jeżeli jest racjonalne,
zgodne z prawami (bożymi, natury i naturalnymi), powoduje dawanie każdemu, co się jemu
według jego (dobrej lub złej) aktywności należy. Zasada ta obejmuje regułę aktywności,
zgodności i racjonalności, co można wyrazić np. jako „praca miernikiem wartości człowieka”,
„czyń sobie ziemię poddaną”, „módl się i pracuj”.
Według Cycerona słuszność jest tym, co wybiera i postanawia rozum zgodnie z prawem
natury, co pozwala odróżniać dobro od zła. Słuszność nakazuje, co należy czynić i zakazuje
tego, czego czynić nie należy, pozwala dążyć do dobra i osiągać dobro, pozwala postępować
etycznie i moralnie w działaniu.
W pojmowaniu słuszności ważne jest rozróżnienie trzech rodzajów nakazów i zakazów
związanych z takimi prawami jak:
 prawo natury opierające się na sprawiedliwości,
 prawo naturalne opierające się na słuszności,
 prawo stanowione wyrażające wszystkie nakazy i zakazy zatwierdzone na piśmie.
Etyczna zasada praworządności lub zasada autonomii orzeka, że działanie jest etyczne,
jeżeli jest zgodne z taką wolą człowieka i prawem powszechnym, z którym identyfikuje się
każdy, a powoduje dawanie każdemu, co byśmy chcieli, aby się należało, było dawaniem
uczciwym i powszechnie aprobowanym.
Z zasady tej wynika nakaz moralny indywidualnej wolności, ograniczonej wolnością
innych i wolnością powszechną, czyli nakaz godności ludzkiej. Nakaz ten służy współżyciu
ludzi i doskonaleniu życia indywidualnego, uznaniu ich równości, optymalizowaniu i
racjonalizowaniu decyzji i działań, szanuje wolność i pozwala poszerzać jej zakres.
Zasada ta obejmuje regułę uczciwości, prawości i tolerancji, co można wyrazić np. jako
„czyń to, co chciałbyś, aby i tobie czyniono i było to ogólnie obowiązującym prawem, aby tak
jak ty, wszyscy czynili”, „postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz
zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”. Podejmujący wybór i działanie wolny
i szanujący wolność człowiek, powinien kierować się trzema podstawowymi wartościami:
 wolność (przynależna wszystkim ludziom),
 praworządność (zależności wszystkich od wspólnie ustanowionego prawa),
równość (wszystkich wobec prawa).Etyka biznesu i etyka zawodowa
Podstawowe mity związane z problematyką etyki biznesu, które mogą być przedmiotem
dyskusji na zajęciach to m.in.:
 Etyka biznesu bardziej zajmuje się religią niż biznesem.
 Nasi pracownicy są etyczni, więc nie musimy poświęcać uwagi etyce biznesu.
 Etyka biznesu jest dziedziną, którą najlepiej mogą wykładać filozofowie, teolodzy i
nauczyciele akademiccy.
 Etyka biznesu jest zbędna, potwierdza jedynie oczywisty nakaz, by czynić dobro.
 Etyka biznesu jest kazaniem wygłaszanym przez dobrych ludzi dla złych ludzi.
 Etyka biznesu jest współczesną odmianą polityki personalnej.
 Etyką nie można zarządzać.
 Etyka biznesu i społeczna odpowiedzialność biznesu to jest to samo.
 Nasza organizacja nie ma problemów z prawem, więc jesteśmy etyczni.
 Zasady etyczne w miejscu pracy mają małe znaczenie praktyczne.
Udaną próbą przeglądu literatury zagranicznej jest publikacja autorstwa Chryssides
G.D. i Kaler J.H. pt. „Wprowadzenie do etyki biznesu”, w której scharakteryzowano m.in.:
zakres i cel etyki biznesu, teorie moralności, kapitalizm, rynek i sprawiedliwość, miejsce
pracy, korporacje a odpowiedzialność, rachunkowość i inwestycje, zdobywanie rynków,
„zielona” działalność gospodarcza, etyka a umiędzynarodowienie biznesu.
Ważnym dokumentem jest Encyklika Jana Pawła II pt. „Laborem exercens”, która
stanowi wykładnię katolickiej nauki społecznej na temat szeroko pojętej pracy ludzkiej.
Problematykę etyki na styku dziedzin biznesu i zarządzania przedstawiają m.in.
publikacja autorstwa Kietliński K., Reyes V. i Oleksyn T.
Jedyną aktualnie krajowa pozycją literaturową ujmująca w sposób kompleksowy
problematykę etyki zawodowej jest podręcznik autorstwa Sułek M. i Świniarski J.
W odniesieniu do etyk zawodowych trzy podstawowe rodzaje dobra są następujące:
 dobro wspólne – doskonałość (np. państwa, społeczeństwa, wspólnoty), czyli realizowanie
wszystkich potrzeb naturalnych niedoskonałych z natury ludzi (np. obywateli, członków
społeczeństwa, przedstawicieli wspólnoty);
 dobro najwyższe – szczęście (indywidualne),
 dobro molarne – doskonałość wspólnoty lub szczęście indywidualne, do których
przyczynia się praca zawodowa, służba lub inna aktywność zawodowa i osobista, gdy są
obowiązkowo i najlepiej realizowane.
W tradycji starożytnej dobrem wspólnym jest doskonałość wspólnoty – państwa, co
polega przede wszystkim na samowystarczalności i suwerenności. Miarą dobra wspólnego
jest realizacja potrzeb, pragnień i zamiarów wspólnoty – państwa.
W podejściu utylitarnym dobro wspólne jest sumą pożytków indywidualnych, stąd
przewodnie hasło brzmi następująco: „jak najwięcej dobra (szczęścia) dla jak największej
liczby osób”.
Dla współczesnych społeczeństw cywilizacji zachodniej filarami dobra wspólnego jest
wolność, przestrzeganie prawa i zapewnienie dobrobytu, zaś jego zasadniczymi warunkami
jest własność prywatna (hasło „tyle mamy wolności, ile mamy własności”), gospodarka
wolnorynkowa i przestrzeganie praw człowieka.
Myślenie kategoriami etycznymi jest jednym z istotnych elementów decyzji, które są
podejmowane przez ludzi w pracy zawodowej i życiu osobistym. Podstawowym zaleceniem
etyki jest, aby decyzje te uwzględniały wymagania następujących nauk:
 etyki, czyli były dobre,
 estetyki, czyli były piękne,
 prakseologii, czyli były skuteczne,
 ekonomii, czyli były sprawiedliwe.
Czasy działalności gospodarczej, która nie uwzględnia wskazań etyki i ignoruje oceny
moralne, coraz częściej w krajach rozwiniętych gospodarczo odchodzą w przeszłość.
Nie sprawdził się więc system gospodarczy i działalność ekonomiczna, która pomija te
wskazania i opinię publiczną, pełniącą rolę moralnego sumienia społecznego.
Sukces odnoszą te systemy gospodarcze i taka działalność ekonomiczna, które są
etyczne, dobitnym dowodem są gospodarki wolnorynkowe, szanujące własność prywatną,
przestrzeganie zasad racjonalnego prawa i etyki.
Przyśpieszony w czasach nowożytnych podział pracy, pojawienie się nowych zawodów
i specjalności oraz nowych form zatrudniania pracowników legły u podstaw powstawania nie
istniejących wcześniej etyk zawodowych.
Zwiększanie się możliwości zatrudnień i aktywności zrodził problem etyk
zawodowych, a źródła ich zróżnicowania tkwią w sprawianiu dobra wspólnego, a sprawianie
to ma aprobatę społeczną (wspólnoty), o ile służy innym – wspólnocie.
Ich źródłem jest społeczna potrzeba oceniania aktywności podejmowanej przez
przedstawicieli określonych zawodów z punktu widzenia ich społecznej roli, misji i służby w
tworzeniu zarówno własnego szczęścia, jak i dobra wspólnego.
Stąd etyki zawodowe uwikłane są w relacje między dobrem indywidualnym ludzi
podejmujących określoną aktywność, czyli dobrem najwyższym, a dobrem wspólnym, czyli
dobrem społecznym.
Wypadkową tego uwikłania pomiędzy dobrem indywidualnym a wspólnym jest dobro
molarne, czyli drobinowe, zwane także dobrem centralnym, które pełni funkcję dobra
najwyższego w odniesieniu do danego zawodu lub grupy zawodowej.
Problematyka etyk zawodowych dotyczy już nie tylko grup zawodowych tradycyjnie
uchodzących za wyróżnione, np. lekarze, nauczyciele, wojskowi, lecz również wszelkich grup
zawodów o szerszym znaczeniu społecznym, w tym również nowo tworzących się.
Po podstawowych zadań etyki zawodowej można zaliczyć:
 regulowanie stosunków wewnątrz grupy zawodowej, chodzi tutaj o reguły etyki, które
określają zachowania się względem siebie przedstawicieli danej grupy, zasady moralne
mają w tym zakresie znaczenie dla określonej grupy zawodów (np. inżynierowie i
technicy) i dla poszczególnych zawodów tworzących tę grupę (np. inżynier bhp), w celu
zachowania m.in. suwerenności, dobrego samopoczucia, bezpieczeństwa;
 określenie stosunku przedstawicieli zawodu do przedmiotu pracy, zwłaszcza jeśli stanowi
go bezpośrednio jednostka ludzka, czyli zadaniem jest ochrona i realizacja określonych
dóbr człowieka, np. zdrowie, życie, uroda, majątek, poszanowanie godności;
 zabezpieczenie przedstawicieli poszczególnych zawodów lub specjalności zawodowych
przed szczególnie zagrażającymi im niebezpieczeństwami moralnymi i pokusami, przed
możliwością nadużyć moralnych wiążących się z charakterem wykonywanej pracy;
 podnoszenie prestiżu grupy zawodowej w opinii społeczeństwa, a prestiż społeczny
zawodu lub specjalności oznacza możliwość wyższych dochodów i satysfakcję moralną,
zaspokaja potrzebę samorealizacji i usprawnia funkcjonowanie całej grupy.
Zagadnienia etyk zawodowych podejmuje zarówno etyka normatywna (właściwa), jak
również etyka opisowa (etologia) i etyka krytyczna (metaetyka).
Pojmowana szeroko etyka zawodowa jest złożona z trzech działów:
 metaetyka danego zawodu,
 etologia danego zawodu,
 etyka normatywna danego zawodu.
Metaetyka zawodowa jest to teoria etyczna zawodu, uzasadnienie etyk molarnych
danego zawodu, jego szczególności i wymogów.
Na zakres metaetyki zawodowej składają się odpowiedzi na pytania w odniesieniu do
poszczególnych grup zawodowych: dlaczego tak myślały i myślą, dlaczego tak postępowały i
postępują, dlaczego powinny myśleć i postępować w sposób wskazany, zalecany lub
wymagany w zawodowych kodeksach etycznych.
Etologia zawodowa jest to moralność przedstawicieli danego zawodu, jego rola
społeczna, a przedmiot zainteresowania to m.in. postępowania i przekonania moralne danego
zawodu, tradycje etyki i moralności.
Przekonaniami moralnymi przedstawicieli poszczególnych zawodów zajmuje się
głównie psychologia moralności, ich ocenianymi moralnie postępowaniami z kolei socjologia
moralności, natomiast historia moralności opisuje, jak myślano i postępowano moralnie w
danych grupach zawodowych na przestrzeni dziejów.
Etyki zawodowe jako normy postępowania przedstawicieli danego zawodu obejmują
kodeksy, przysięgi, ślubowania i zobowiązania. Przedmiot zainteresowania to m.in. wartości i
zasady, cnoty i reguły oraz dyrektywy postępowania, normy etyczne, wzorce, procedury,
uprawnienia, przywileje.
Etyka zawodowa pojmowana w ścisłym znaczeniu (sensu stricto) i usytuowana w
zakresie etyki normatywnej jest zespołem odpowiedzi na pytanie o to, jak powinien
postępować przedstawiciel danego zawodu w sytuacjach typowych i nietypowych.
Sytuacje typowe są określane normami postępowania moralnego, sprowadzanymi
czasami do procedur postępowania, a sytuacje nietypowe są określane zalecanymi sposobami
myślenia, utrwalonymi w przekonaniach moralnych.
Etyka zawodowa jest zespołem bardziej specjalnych niż ogólnych norm i zobowiązań
wymaganych od pełniących określone funkcje zawodowe, jest ona treścią zawartą w
kodeksach deontologicznych określonych zawodów.
Treść norm i zobowiązań wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny
danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a często stosowana w praktyce
nazwa to kodeks zawodowy lub kodeks etyczny zawodu.
Etyka zawodowa określa więc zespół norm i zasad wynikających z tradycji zawodu,
kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych przyjętych w danym społeczeństwie,
a zastosowanych do wykonywania danego zawodu lub specjalności.
Etyki zawodowe w wąskim pojmowaniu są zawsze związane z powinnościami,
zobowiązaniami i często rygorystycznymi procedurami postępowania, co jest zawarte m.in. w
przysięgach i ślubowaniach zawodowych. Dotyczą one takich obszarów działalności jak np.
solidarność zawodowa, wzajemna pomoc, życzliwe przekazywanie wiedzy i umiejętności
współpracownikom, zwłaszcza młodszym uczącym się zawodu.
Tradycje etyki zawodowej w odniesieniu do niektórych zawodów sięgają epoki
starożytnej, dotyczy to przykładowo etyki lekarskiej, odległe tradycje ma etyka duchownych,
żołnierzy, prawników, naukowców i rzemieślników. Jednak współcześnie problematyka ta
uległa znacznemu poszerzeniu i zyskała odpowiednią rangę społeczną.
W ostatnich kilkunastu latach nastąpił wzrost kodyfikacji zawodowych kodeksów
etycznych, z których najpopularniejsze są wytyczne dotyczące m.in.:
 bankowców – „Kodeks Dobrej Praktyki Bankowej” przyjęty przez Związek Banków
Polskich,
 doradców i maklerów – „Kodeks Etyki Zawodowej Doradców i Maklerów” przyjęty przez
Związek Maklerów Papierów Wartościowych i Doradców,
 dziennikarzy i operatorów mass mediów – kodeksy „Dziennikarski Kodeks Obyczajowy”
i „Karta Etyczna Mediów” przyjęte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej
Polskiej,
 inżynierów i techników – kodeksy „Zasady Etyki Zawodowej Inżynierów i Techników
Mechaników” i „Ogólne zasady etycznego postępowania inżynierów i techników”
przyjęte przez Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT,
 lekarzy – „Kodeks Etyki Lekarskiej” przyjęty przez Naczelną Izbę Lekarską i Polskie
Towarzystwo Lekarskie,
 naukowców i nauczycieli akademickich – kodeks „Dobre obyczaje w nauce – zbiór zasad
i wytycznych” przyjęty przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk,
 oficerów i żołnierzy – kodeksy „Polski kodeks honorowy” autorstwa Boziewicza i
„Kodeks honorowy oficera” przyjęte przez Wojsko Polskie,
 pielęgniarek i położnych – „Kodeks etyki zawodowej pielęgniarek i położnych” przyjęty
przez Naczelną Izbę Pielęgniarek i Położnych,
 rzemieślników – „Kodeks etyki w działalności gospodarczej” przyjęty przez Krajową Izbę
Gospodarczą.
 dziennikarzy i operatorów mass mediów – kodeksy pt. „Dziennikarski Kodeks
Obyczajowy” i „Karta Etyczna Mediów” przyjęte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy
Rzeczypospolitej Polskiej,
 naukowców i nauczycieli akademickich – kodeks pt. „Dobre obyczaje w nauce – zbiór
zasad” opracowany przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk.
Etyki zawodowe należą do tzw. etyk specjalnych, które dotyczą wyodrębnionych
dziedzin życia moralnego. Wyodrębnienie to jest wyrażane ze względu na szczególne
znaczenie tych dziedzin z punktu widzenia zarówno dobra wspólnego, jak i najwyższego.
Etyki specjalne różnią się od etyki ogólnej tym, że zawsze odnoszą się do dobra
wspólnego. Wymagają one więc stosunku zobowiązania, powinności, służby, a stosunek ten
określony jest często jako powołanie do danego zawodu i związanej z nim roli społecznej.
W stosunku do zawodów, które mają za zadanie (rolę) dbanie o cudze dobro, stawanie
na straży pozaosobistego dobra, formułowane były i są zasady etyk zawodowych.
W zawodach tych specyficzne wartości (także etyczne) wysuwają się na plan pierwszy,
są to tzw. wartości centralne (molarne lub drobinowe), które mają charakter szczególnie
ukonkretnionego dobra wspólnego.
O ile dobro wspólne jest celem etyki każdego zawodu, to dobro poszczególnych
zawodów jako owa wartość centralna różnicuje poszczególne etyki zawodowe.
Wartości centralne dla przykładowych popularnych zawodów to m.in.:
 lekarz – zdrowie,
 naukowiec – prawda,
 prawnik – sprawiedliwość,
 dziennikarz – rzetelna informacja,
 wojskowy – wolność, suwerenność, bezpieczeństwo,
 rzemieślnik – rzetelność, uczciwość, godność zawodowa,
 nauczyciel – rozwój intelektualny i osobowościowy wychowanków,
 menedżer i kierownik – sprawność organizacyjna i funkcjonalna,
 biznesmen i przedsiębiorca – zysk, dochód, efektywność.
W kodeksach etycznych poszczególnych zawodów są zawarte powinności pozytywne i
negatywne. Powinności pozytywne wyrażane są w zaleceniach i wskazywanych cnotach
wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, natomiast powinności negatywne są
zabronieniami i ostrzeżeniami, nakazami i zakazami.
Do podstawowych czynników kształtujących strukturę poszczególnych zawodów
zalicza się przede wszystkim:
 system czynności wewnętrznie spójnych, oparty na określonej wiedzy i umiejętnościach,
skierowany na wytworzenie pewnego przedmiotu lub usług, które zaspokajają potrzeby
społeczne i indywidualne;
 rodzaj pracy lub czynności wykonywanych przez pracownika systematycznie lub trwale
jako wyuczone;
 wykonywanie pracy jako podstawy ekonomicznego bytu pracownika;
 spełnianie pracy jako podstawy prestiżu i pozycji społecznej pracownika.
Przykładowe zasady i kodeksy etyczne
Przykładowe grupy zawodowe, dla których zistały zaproponowane zasady i kodeksy
etyczne to m.in.:
 inżynier i technik, którego wytycznymi są „Ogólne zasady etycznego postępowania
inżynierów i techników”, przyjęte przez Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych
Naczelnej Organizacji Technicznej;
 inżynier i technik mechanik, którego wytycznymi są „Zasady Etyki Zawodowej
Inżynierów
i
Techników
Mechaników”,
zaproponowane
przez
Stowarzyszenie
Inżynierów i Techników Mechaników Polskich;
 auditor systemu zarządzania, którego kompetencje i zasady etyczne określa polska norma
PN-EN ISO 19011 „Wytyczne dotyczące auditowania systemów zarządzania jakością
i/lub zarządzania środowiskowego”, przyjęta przez Polski Komitet Normalizacyjny;
 konsultant (doradca), którego kompetencje i zasady etyczne określają kodeksy etyki
zawodowej stowarzyszeń i towarzystw doradczych i konsultingowych, np. „Wytyczne
ślubowania konsultantów”, przyjęte przez Stowarzyszenie Konsultantów Rozwoju
Organizacyjnego oraz „Kodeks Etyczny Niezależnego Konsultanta”, zaproponowany
przez Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców.
Ogólne zasady etyczne inżynierów i techników
Inżynierowie i technicy swoją pracą wpływają na jakość życia i zaspokajania rosnących
potrzeb społeczeństwa. Konieczne jest, aby postępowali etycznie, zasługując na zaufanie i
szacunek kolegów, podwładnych i przełożonych, podtrzymując chlubne tradycje zawodowe i
przyczyniając się do wszechstronnego rozwoju Ojczyzny. Nauka, wiedza i praktyka powinny
służyć dobru, zdrowiu i szczęściu każdego człowieka. Wszelkie planowanie, działanie i
tworzenie powodujące zgubę ludzką, zagładę, cierpienie fizyczne i moralne jest działalnością
nieetyczną, zasługującą na bezwzględne i powszechne potępienie.
Inżynier powinien utrzymywać swoje kwalifikacje na najwyższym poziomie mając na
względzie zapewnienie doskonałości zgodnie z tym, co jest uważane za dobrą praktykę w
zawodzie i szacunek dla prawa kraju, w którym pracuje. Jego zawodowa rzetelność i
intelektualna uczciwość powinny być gwarancją bezstronności sporządzanych analiz, ocen i
wynikających z nich decyzji.
Ogólne zasady etyczne dla wszystkich inżynierów i techników wskazuje Federacja
Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (FSNT-NOT).
Poszczególne stowarzyszenia naukowo-techniczne mogą rozwinąć i ewentualnie uściślić
poszczególne zasady etyczne, stosownie do specyfiki swojego zawodu, np. posiadać własne
kodeksy szczegółowe – branżowe kodeksy etyczne.
Należy także zapewnić ochronę członków, którzy by znaleźli się w kłopotach z powodu
przestrzegania zasad etyki, a ochronę tę powinny zapewnić stowarzyszenia w oparciu o
autorytet Federacji FSNT-NOT jako Organizacji Wyższej Użyteczności.
W kodeksach zawodowych można ułożyć konkretną listę zakresu odpowiedzialności
specjalistów z zakresu rozmaitych technologii, a zwłaszcza wynikającej z roli projektantów
(autorów nowych rozwiązań), którzy odpowiadają m.in. za:
 zapewnienie bezpieczeństwa oferowanych dzieł techniki;
 przewidywanie możliwych skutków ubocznych proponowanych rozwiązań;
 przejawianie
dostatecznej
troski
o
śledzenie
skutków
ubocznych
rozwiązań
zrealizowanych oraz konsekwencji stosowania tych rozwiązań na wielką skalę;
 bezpośrednie, osobiste, autentyczne angażowanie się we wszystkie stadia realizacji
przedsięwzięć technicznych;
 rzetelne informowanie o zagrożeniach;
 stałe uwzględnianie eksperymentalnego charakteru każdego przedsięwzięcia;
 branie
pod
uwagę
przyzwolenia
społecznego
na
tworzenie,
wytwarzanie
i
rozpowszechnianie rozwiązań technicznych;
 gotowość do ponoszenia odpowiedzialności za wyniki podejmowanych przedsięwzięć.
Zgodnie w ustaleniami podjętymi w 1987r. na XXI Kongresie Techników Polskich
Federacja FSNT-NOT zaproponowała „Ogólne zasady etycznego postępowania inżynierów i
techników”, zgodnie z którymi inżynier i technik powinien kierować się 24 poniższymi
zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 następujących rozdziałach:
I.
Zawsze ma świadomość, że:
 Praca zawodowa na każdym stanowisku powinna być służbą społeczną dla wspólnego
dobra – jednostki, rodziny, środowiska, Ojczyzny.
 Tworząc dobra materialne i rozwijając naukę pamięta zawsze o współudziale w rozwoju
kultury i wartości, dających dobrobyt, szczęście i postęp.
II.
W swej pracy:
 Jest uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje się twórczą i zdrową ambicją
zawodową.
 Daje swym postępowaniem przykład wysokiej, moralnej i społecznej rangi zawodu,
przeciwstawiając się naruszaniu porządku prawnego i społecznego.
 Przeciwstawia się dostępnymi środkami wadliwym koncepcjom oraz realizacji złych
rozwiązań technicznych i błędnych decyzji gospodarczych.
 Swym rzetelnym działaniem stara się o zapewnienie najwyższej jakości produktów i
usług, spełniając oczekiwania odbiorcy i użytkownika oraz wprowadzając szeroko pojęte
innowacje.
 Nie uchyla się od decyzji trudnych i niepopularnych.
 Swą godność osobistą i zawodową ceni wyżej niż korzyści materialne, przyjmując
wynagrodzenie tylko za faktycznie wykonaną pracę.
 Podnosząc stale swe kwalifikacje zawodowe, podejmuje prace odpowiadające jego
wiedzy fachowej, doświadczeniu oraz możliwościom.
 Działa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania technicznego.
 Dba o rozwój kultury technicznej i humanizacji pracy.
III.
W odniesieniu do współpracowników:
 Jest rzecznikiem otwartej postawy w stosunkach koleżeńskich oraz na płaszczyźnie
zwierzchnik – podwładny.
 Szanuje osobowość swych współpracowników niezależnie od ich przekonań lub pozycji
społecznej oraz stara się w swym zespole o wytworzenie szczerej, koleżeńskiej
współpracy.
 Jest świadomy odpowiedzialności za styl i efekty pracy zarówno własnej, jak swych
kolegów, wymagając rzetelnej pracy.
 Dba o sprawiedliwą ocenę pracy, zwłaszcza swych kolegów i podwładnych, nie
wywyższając się i nie przypisując sobie cudzych osiągnięć i zasług.
 Stwarza możliwości i kieruje rozwojem zawodowym swych współpracowników, służąc
im radą i doświadczeniem.
IV.
W swym środowisku:
 Zachowuje umiar i rzeczowość, przeciwstawiając się rutynie, technokracji i działaniom
pozornym.
 Dba w swym działaniu o zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia obywateli oraz o
zachowanie środowiska naturalnego, nie dopuszczając do jego degradacji.
V.
W pracy społecznej:
 Bierze udział w miarę swych możliwości i zainteresowań w pracy społecznej, szczególnie
w swym stowarzyszeniu.
 Podejmując się funkcji społecznej stara się usilnie, jak najlepiej wywiązać z przyjętych
obowiązków.
 Działa na rzecz popularyzacji techniki i jej osiągnięć.
 Pamięta zawsze, że prezentując poglądy własnej organizacji lub jej ogniwa reprezentuje
wspólne stanowisko, a nie swoje indywidualne zdanie.
 Stosuje w pracy społecznej ogólne zasady etyczne.
Zasady etyczne inżynierów i techników mechaników
Przykładem branżowego kodeksu etycznego są „Zasady Etyki Zawodowej Inżynierów i
Techników Mechaników”, przyjęte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników
Mechaników Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem opracowanym przez FSNT-NOT.
Zadaniem zawodowym inżyniera i technika mechanika jest, przy współpracy z innymi
ludźmi opanowywać i przekształcać najbliższe otoczenie dla potrzeb społecznych. Obowiązki
zawodowe nie mogą jednak przysłonić konieczności rozwoju jego osobowości jako członka
rodziny, obywatela, człowieka. Realizując swoje zadania, wymagające nieraz wielkiego
wysiłku intelektualnego, powinien znać i oceniać użyteczność owoców swojej pracy dla
jednostek oraz dla społeczeństwa, powinien znać, kultywować oraz pomnażać szlachetne i
cenne tradycje SIMP, a także wnosić te wartości do rozwoju kulturalnego, gospodarczego i
społecznego narodu polskiego i kraju – dziś i w przyszłości.
Inżynier i technik mechanik powinien z przekonania postępować zgodnie z
następującymi 14 zasadami etycznymi
 Służyć swoją pracą Ojczyźnie i odnosić się z należytym szacunkiem do spuścizny
historycznej, świadczącej o kulturze narodu.
 Dbać o wysoki poziom zawodowej etyki i osobistej moralności.
 W pracy zawodowej zawsze przyjmować jako podstawę działania dobro człowieka i
społeczeństwa oraz naturalnego środowiska.
 Dążyć do uzyskania najbardziej ekonomicznych i najnowocześniejszych rozwiązań
technicznych, technologicznych i organizacyjnych, a przez to wyników dobrej pracy.
 Budzić zaufanie załóg pracowniczych rzetelną pracą zawodową i postawą obywatelską.
 Współdziałać w popularyzowaniu, zwłaszcza wśród młodzieży, dobrych tradycji zawodu,
jego roli i perspektyw rozwoju.
 W stosunku do przełożonych i podwładnych, przy wszelkiego rodzaju orzeczeniach,
oświadczeniach i opiniach, posługiwać się zawsze obiektywizmem i prawdą.
 Podejmować przemyślane, śmiałe i słuszne decyzje w zakresie swoich obowiązków tak,
aby przyczynić się do: zabezpieczenia gospodarności i sprawności zarządzania,
zapewnienia wykorzystania polskiej myśli technicznej, podniesienia konkurencyjności
własnych wyrobów i twórczej pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami
technicznymi, zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji pracy.
 Być życzliwym, uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i odpowiedzialnym, co przy
wysokich kwalifikacjach zawodowych, zapewnia wysoki autorytet osobisty.
 Respektować opinię społeczną i krytykę, ażeby móc rzetelnie i odpowiedzialnie
wykonywać swoje obowiązki zawodowe, stale doskonalić swoją fachowość, ceniąc swój
zawód i efekty wykonywanej pracy.
 Podejmować działania zgodne ze swoimi przekonaniami zawodowymi i występować
przeciw temu, co może przynieść szkody społeczne.
 Czerpać korzyści tylko prawnie uznane i należne, jako wynagrodzenie za rzeczywiście
wykonaną pracę i swoją twórczość, bez zazdrości cenić zasługi innych osób, sobie
przypisywać tylko własne osiągnięcia.
 Szanować swoich kolegów i nigdy nie obniżać wartości ich pracy, uznawać ich
uprawnienia zawodowe i dbać o utrzymanie ich godności osobistej.
 Współpraca, solidarność, koleżeństwo – to podstawy, które powinny cechować stosunek
inżyniera i technika mechanika do wszystkich współpracowników, powinna go przy tym
cechować lojalność wobec przełożonych i sprawiedliwość wobec podwładnych.
Każdy członek SIMP postępujący zgodnie z ww. zasadami etyki musi mieć zapewnioną
wszechstronną, pełną i skuteczną ochronę, pomoc i opiekę w przypadku, gdy z powodu
stosowania tych zasad znajdzie się w trudnościach osobistych lub społecznych, w konflikcie
ze środowiskiem pracy albo z władzami administracyjnymi i państwowymi. Taką opiekę,
ochronę i pomoc musi zapewnić SIMP, przy wszechstronnej współpracy z FSNT-NOT.
Wszelkie nieprawidłowości i naruszenia ww. zasad etyki należy rozwiązywać w
najbliższym otoczeniu koleżeńskim, a gdy to nie jest możliwe załatwiać przez prawomocne
orzeczenie Sądu Koleżeńskiego SIMP. Sprawy takie powinny być rozpatrywane zgodnie z
regulaminem Sądów Koleżeńskich SIMP i podporządkowane dobru członków i środowiska.
Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarządzania
Podstawowe wymagania dotyczące auditów i auditorów systemów zarządzania zostały
zawarte w polskiej normie PN-EN ISO 19011:2003 „Wytyczne dotyczące auditowania
systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego”.
Trzy podstawowe zasady dotyczące kompetencji auditorów to postępowanie etyczne,
rzetelna prezentacja i należyta staranność zawodowa:
 postępowanie etyczne – zaufanie, rzetelność, poufność i rozwaga są istotne dla
auditowania oraz stanowią podstawę etyczną profesjonalizmu,
 rzetelna prezentacja – obowiązek przedstawiania spraw dokładnie i zgodnie z prawdą,
 należyta staranność zawodowa – odpowiednia do ważności zadań i zaufania klienta,
 niezależność – postawa bezstronności auditu i obiektywności wniosków z auditu,
 podejście oparte na dowodach – zastosowanie racjonalnych metod umożliwia uzyskiwanie
wiarygodnych i odtwarzalnych wniosków z auditu.
Podstawową zasadą auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli odpowiednie
kompetencje. Auditorzy powinni wykazywać staranność odpowiednią do ważności zadań,
jakie wykonują, oraz zaufania, jakie mają do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony.
Ważnym wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezależni od działalności
poddanej auditowi oraz wolni od uprzedzeń i konfliktu interesów. Auditorzy zachowują
obiektywizm podczas całego procesu auditu, aby zapewnić, że ustalenia i wnioski z auditu są
oparte wyłącznie na dowodach z auditu.
Zaufanie do procesu auditu i jego wiarygodność zależą w dużej mierze od kompetencji
auditorów, które dotyczą głównie wiedzy i umiejętności oraz cech osobowości. Auditorzy
uzyskują wymagany poziom wiedzy i umiejętności przez odpowiednie wykształcenie,
doświadczenie w pracy, szkolenie auditorskie i doświadczenie w auditowaniu.
Auditorzy powinni utrzymywać i doskonalić swoje kompetencje przez ciągły rozwój
zawodowy i regularne uczestnictwo w auditach, można to osiągnąć głównie poprzez
dodatkowe doświadczenie w pracy, szkolenie, indywidualne dokształcanie się, prowadzenie
szkoleń, udział w spotkaniach, seminariach i konferencjach.
Wymagania dotyczące cech osobowości auditorów zalecają, aby auditor był m.in.:
 etyczny – prawy, prawdomówny, szczery, uczciwy, rozważny;
 otwarty – chętny do rozważenia alternatywnych pomysłów lub punktów widzenia;
 dyplomatyczny – taktowny w postępowaniu z ludźmi;
 spostrzegawczy – aktywnie uświadamiający sobie fizyczne warunki otoczenia i działania;
 percepcyjny – z natury świadomy sytuacji i zdolny do jej zrozumienia;
 elastyczny – przystosowujący się łatwo do różnych sytuacji;
 wytrwały – ciągle ukierunkowany na osiąganie celów;
 zdecydowany – wyciągający w porę wnioski logicznie uzasadnione i oparte na analizie;
 niezależny – działający i funkcjonujący bezstronnie, a jednocześnie skutecznie
współdziałający z innymi.
Kompetencje i zasady etyczne konsultanta (doradcy)
Trzy „złote” reguły etycznego postępowania w biznesie to: bądź uczciwy, nie kłam,
bądź odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny).
Większość kodeksów postępowania obejmuje trzy podstawowe obszary działania
konsultanta, które obejmują: pełnione role i postawy, stosunki ze zleceniodawcę, sposób
zbierania danych, formułowania opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektów.
Odmianą popularnych usług doradczych jest tzw. konsulting wewnętrzny, w którym
jednostka konsultingowa należy do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu zlecającego,
co powoduje stosunek zależności, a czasami nawet podporządkowania konsultanta. Dlatego w
tym przypadku nie jest często spełniona reguła pełnej niezależności, która stanowi jedną z
podstawowych zasad etycznych dotyczących konsultingu.
Etyczne reguły prowadzenia usług doradczych obligują jednostkę konsultingową do
prezentowania podmiotowi zlecającemu pełnych i pewnych wyników jej badań i ocen.
Podstawową zasadą i obowiązkiem jednostki konsultingowej jest zachowanie tajemnicy oraz
nie ujawnianie żadnych informacji uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia
zleconych badań, analiz i wniosków.
Do podstawowych sytuacji nieetycznych w pracy konsultanta można zaliczyć przede
wszystkim: nierzetelność i nielojalność wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do
informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji
Konsultant powinien przestrzegać trzech elementarnych reguł etycznych: nie może być
pracownikiem firmy klienta zlecającego usługę, nie może być w jakikolwiek sposób
uzależniony od klienta, musi zachować bezstronność swoich opinii i wniosków.
Podstawowe zasady etyczne jakimi powinien kierować się konsultant to m.in.:
 Konsultant w swoim działaniu powinien bezwzględnie przestrzegać naczelnej zasady
„interes klienta przede wszystkim”.
 Na etapie nawiązywania współpracy z klientem wymaga się od konsultanta zachowania
realizmu i obiektywizmu w przedstawianiu swojej wiedzy i możliwości.
 Konsultant nie powinien przyjąć zlecenia, jeśli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbędnej
do jego wykonania i jeśli nie ma pewności, co do terminowej realizacji zlecenia.
 W interesie klienta konsultant przedstawia mu jak najbardziej aktualny i obiektywny, a nie
pożądany przez niego obraz sytuacji.
 Konsultant jest zobowiązany zachować niezależność opinii, powinien zapewnić sobie
możliwość odstąpienia od umowy, jeśli zaistniałyby ważne powody utrudniające mu
zachowanie niezależności.
 Konsultant jest zobowiązany zachować poufność wszelkich informacji, nie może ich w
żadnym przypadku wykorzystywać we własnym interesie bez zgody klienta.
Niezależny inżynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inżynier prowadzący
prywatną praktykę, sam lub z innymi inżynierami, zatrudniając personel do pomocy w
wykonywaniu jego obowiązków. Działa na własny rachunek i własną odpowiedzialność, nie
jest związany z działalnością handlową lub wykonawczą, nie jest zatrudniony w instytucjach
państwowych lub innych, dotowanych z budżetu państwa albo gminy. Niezależny inżynier
konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego, obejmującego wskazówki dotyczące etyki
zawodowej, niezależności i kompetencji.
Większość renomowanych stowarzyszeń konsultingowych (doradczych) opracowała
własny projekt kodeksu postępowania dostosowanego do specyfiki pracy, różniący się swoim
zakresem i szczegółowością.
Przykładem zawodowego kodeksu konsultantów jest „Kodeks Etyczny Niezależnego
Konsultanta”, przyjęty przez Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców
(SIDiR), zgodnie z którymi konsultant (doradca) powinien kierować się 16 poniższymi
zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 6 następujących rozdziałach:
 Odpowiedzialność wobec społeczeństwa i zawodu konsultanta:
 Traktować zawód inżyniera z pełną odpowiedzialnością.
 Poszukiwać rozwiązań zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.
 Zawsze podtrzymywać godność, pozycję i reputację swojego zawodu.
 Kompetencje:
 Utrzymywać swoją wiedzę i umiejętności na poziomie odpowiadającym aktualnemu
stanowi w dziedzinie techniki, prawa i zarządzania oraz stosować należyte umiejętności,
troskę i pilność w wykonywaniu swoich usług dla klientów.
 Powstrzymywać się od wykonywania jakichkolwiek usług, jeżeli nie jest do ich
wykonywania kompetentny.
 Prawość:
 Zawsze działać w legalnym interesie swojego klienta i wykonywać swoje usługi
zawodowe w pełni i z oddaniem.
 Bezstronność:
 Być bezstronnym, wydając swoją zawodową poradę, osąd czy decyzję.
 Informować swojego klienta o każdym konflikcie, który mógłby zaistnieć przy pełnieniu
jego misji.
 Nie akceptować wynagrodzenia, które wpływa ujemnie na jego niezależny osąd.
 Uczciwość wobec innych inżynierów konsultantów:
 Popierać ideę „wyboru konsultanta według kwalifikacji”.
 Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robić niczego, co mogłoby naruszyć reputację lub
interes innych.
 Ani pośrednio, ani bezpośrednio nie usiłować zająć miejsca innego inżyniera konsultanta,
który został już zaangażowany do wykonania określonej pracy.
 Nie przejmować pracy innego inżyniera konsultanta przed uprzedzeniem go i nie będąc
poinformowany przez klienta na piśmie o zakończeniu poprzedniego angażu do tej pracy.
 Będąc poproszony o przejrzenie pracy innego inżyniera konsultanta postępować zgodnie z
właściwym zawodowym zachowaniem się i kurtuazją.
 Korupcja:
 Ani nie oferować, ani nie akceptować jakiegokolwiek rodzaju zapłaty, której, w
postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpłynąć na proces wyboru lub
wynagrodzenie inżynierów konsultantów i/lub ich klientów, albo oddziaływać na
niezależny osąd inżyniera konsultanta.
 W pełni współpracować z każdym legalnie utworzonym ciałem śledczym, które bada
administrację jakiegokolwiek kontraktu na usługi lub budowę.
Innym przykładem zasad etycznych dotyczących konsultingu mogą być opracowane w
USA „Wytyczne ślubowania konsultantów”, przyjęte przez Stowarzyszenie Konsultantów
Rozwoju Organizacyjnego), zgodnie z którymi konsultant (doradca) powinien kierować się 17
poniższymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziałach.
Jako profesjonalny konsultant zobowiązuję się do postępowania zgodnie z wytycznymi
etyki zawodowej konsultanta i jestem świadomy, że swoim postępowaniem ponoszę:
 Odpowiedzialność za:
 Działania zgodne z prawdą i szczerością wobec samego siebie.
 Doskonalenie własnej wiedzy i umiejętności.
 Poszukiwanie rozwiązań godzących potrzeby własne z potrzebami innych.
 Zgodność własnych interesów zawodowych z interesami i korzyściami klientów.
 Odpowiedzialność za rozwój zawodowy:
 Starania, aby wyniki konsultacji były prawidłowe i właściwie wykorzystane dla poprawy
istniejącej sytuacji klienta.
 Świadczenie usług w granicach posiadanych kompetencji, kultury i doświadczenia.
 Konsultowanie się z ludźmi znającymi tajniki kultury i środowiska, w którym konsultant
podjął działania.
 Odpowiedzialność wobec klientów:
 Działania na rzecz korzyści długoterminowych i rozwoju systemów organizacji klienta
nawet wówczas, jeżeli praca ma charakter krótkoterminowy.
 Zawieranie kontraktów i opracowywanie programów prac na zasadach pełnej
odpowiedzialności i szczerości.
 Konstruktywne rozwiązywanie konfliktów, unikając przy tym tworzenia konfliktów
interesów.
 Zachowywanie poufności kontraktów oraz związanych z nimi informacji.
 Przestrzeganie zgodności treści wystąpień publicznych konsultanta z tym, co głosi w
ofertach i promocji firmy.
 Odpowiedzialność zawodowa:
 Przyczyniać się do stałego rozwoju zawodu konsultanta z korzyścią dla siebie i innych
profesjonalistów.
 Współpracować z innymi konsultantami, aby było wiadome, że pracujemy wspólnie
zgodnie z naszymi ideami.
 Aktywnie pracować i przestrzegać zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane
działania negatywne eliminować i minimalizować.
 Odpowiedzialność społeczna:
 Być świadomym, że działalność konsultanta może wpływać na zmianę sposobu życia
osób będących w obszarze jego wpływów.
 Szanować cudze poglądy i wartości kulturowe pamiętając, że jest to system wzajemnie się
uzupełniający.
Dr inż. Marcin Krause
Politechnika Śląska, Gliwice
Wykłady z przedmiotu: Etyka w biznesie
Przegląd zasad i kodeksów etycznych
Ogólnoludzkie zasady etyczne obowiązują każdego człowieka bez względu na stan,
wiek, zawód, pozycję, stanowisko i środowisko społeczne, w jakim się znajduje.
Trzy „złote” reguły etycznego postępowania w biznesie to:
 bądź uczciwy,
 nie kłam,
 bądź odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny).
Bardziej szczegółowe zasady etyczne są formułowane dla określonych rodzajów:
 działalności, np. reklama, marketing,
 organizacji, np. przedsiębiorstwo, zakład, firma,
 grup zawodowych, np. prawnicy, zawodów, np. sędzia, prokurator, adwokat.
Przykładowe grupy zawodowe, dla których zostały zaproponowane zasady i kodeksy
etyczne to m.in.:
 inżynier i technik, którego wytycznymi są „Ogólne zasady etycznego postępowania
inżynierów i techników”, przyjęte przez Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych
Naczelnej Organizacji Technicznej;
 inżynier i technik mechanik, którego wytycznymi są „Zasady Etyki Zawodowej
Inżynierów i Techników Mechaników”, zaproponowane przez Stowarzyszenie
Inżynierów i Techników Mechaników Polskich;
 konsultant / doradca, którego kompetencje i zasady etyczne określają kodeksy etyki
zawodowej stowarzyszeń i towarzystw doradczych i konsultingowych, np. „Kodeks
Etyczny Niezależnego Konsultanta”, zaproponowany przez Stowarzyszenie Inżynierów
Doradców i Rzeczoznawców;
 menedżer / kierownik, którego kompetencje i zasady etyczne określają kodeksy etyki
zawodowej stowarzyszeń i towarzystw kadry zarządzającej, np. „Kodeks Etyki
Menedżera”, zaproponowany przez Stowarzyszenie Menedżerów w Polsce;
 auditor systemu zarządzania, którego kompetencje i zasady etyczne określa polska norma
PN-EN ISO 19011:2003 pt. „Wytyczne dotyczące auditowania systemów zarządzania
jakością i/lub zarządzania środowiskowego” oraz PN-N-18011:2006 pt. „Systemy
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wytyczne auditowania”, ustanowione
przez Polski Komitet Normalizacyjny;
 inspektor / specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy, którego kompetencje i zasady
etyczne określają kodeksy etyki zawodowej stowarzyszeń i towarzystw skupiających
instytucje i osoby zajmujące się ochroną zdrowia pracujących, np. „Kodeks etyki
specjalisty bezpieczeństwa i higieny pracy”, zaproponowany przez M. Krause.
Przedstawione zasady i kodeksy etyczne:
 Ogólne zasady etyczne inżynierów i techników
 Zasady etyczne inżynierów i techników mechaników
 Kompetencje i zasady etyczne konsultanta / doradcy
 Kompetencje i zasady etyczne menedżera / kierownika
 Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarządzania
 Propozycja kodeksu etyki specjalisty bezpieczeństwa i higieny pracy
Dyskusja nad zasadami i kodeksami etycznymi
Treść norm i zobowiązań wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny
danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a często stosowane są w praktyce
nazwy: kodeks zawodowy, kodeks etyki zawodu lub kodeks etyczny zawodu.
Treść norm i zobowiązań wymaganych od członków danej organizacji, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej
organizacji, zwany kodeksem postępowania etycznego, a stosowane są także w praktyce
nazwy: kodeks postępowania, wytyczne postępowania lub zasady postępowania etycznego.
Przykładowa treść kodeksu etycznego firmy:
 Preambuła / przyrzeczenie
 Zasady ogólne
 Relacje firma – klient (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – klient (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje firma – pracownik (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – pracownik (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje firma – menedżerowie / kierownictwo, przełożeni (i przykładowe zachowania
nieetyczne)
 Relacje firma – kontrahenci / współpracownicy zewnętrzni (i przykładowe zachowania
nieetyczne)
 Relacje firma – konkurencja / reklama, promocja (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje firma – środowisko naturalne (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje firma – społeczność lokalna (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje firma – otoczenie (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Kary i sankcje
 Inne informacje
 Postanowienia końcowe
Przykładowa treść kodeksu etycznego zawodu:
 Preambuła / przyrzeczenie
 Zasady ogólne
 Relacje pracownik – klient (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – pracownik (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – pracodawca (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – przełożeni (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – kontrahenci (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – konkurencja (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – społeczność lokalna (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Relacje pracownik – środowisko naturalne (i przykładowe zachowania nieetyczne)
 Kary i sankcje
 Inne informacje
 Postanowienia końcowe




Przykładowe zawody wymagające opracowania zasad etycznych:
Menedżer / kadra zarządzająca w górnictwie
Menedżer jakości / specjalista ds. jakości
Auditor systemu zarządzania jakością
Auditor zintegrowanego systemu zarządzania
Ogólne zasady etyczne inżynierów i techników
Inżynierowie i technicy swoją pracą wpływają na jakość życia i zaspokajania rosnących
potrzeb społeczeństwa. Konieczne jest, aby postępowali etycznie, zasługując na zaufanie i
szacunek kolegów, podwładnych i przełożonych, podtrzymując chlubne tradycje zawodowe i
przyczyniając się do wszechstronnego rozwoju Ojczyzny. Nauka, wiedza i praktyka powinny
służyć dobru, zdrowiu i szczęściu każdego człowieka. Wszelkie planowanie, działanie i
tworzenie powodujące zgubę ludzką, zagładę, cierpienie fizyczne i moralne jest działalnością
nieetyczną, zasługującą na bezwzględne i powszechne potępienie.
Inżynier powinien utrzymywać swoje kwalifikacje na najwyższym poziomie mając na
względzie zapewnienie doskonałości zgodnie z tym, co jest uważane za dobrą praktykę w
zawodzie i szacunek dla prawa kraju, w którym pracuje. Jego zawodowa rzetelność i
intelektualna uczciwość powinny być gwarancją bezstronności sporządzanych analiz, ocen i
wynikających z nich decyzji.
Ogólne zasady etyczne dla wszystkich inżynierów i techników wskazuje Federacja
Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (FSNT-NOT).
Poszczególne stowarzyszenia naukowo-techniczne mogą rozwinąć i ewentualnie uściślić
poszczególne zasady etyczne, stosownie do specyfiki swojego zawodu, np. posiadać własne
kodeksy szczegółowe – branżowe kodeksy etyczne.
Należy także zapewnić ochronę członków, którzy by znaleźli się w kłopotach z powodu
przestrzegania zasad etyki, a ochronę tę powinny zapewnić stowarzyszenia w oparciu o
autorytet Federacji FSNT-NOT jako Organizacji Wyższej Użyteczności.
W kodeksach zawodowych można ułożyć konkretną listę zakresu odpowiedzialności
specjalistów z zakresu rozmaitych technologii, a zwłaszcza wynikającej z roli projektantów
(autorów nowych rozwiązań), którzy odpowiadają m.in. za:
 zapewnienie bezpieczeństwa oferowanych dzieł techniki;
 przewidywanie możliwych skutków ubocznych proponowanych rozwiązań;
 przejawianie dostatecznej troski o śledzenie skutków ubocznych rozwiązań
zrealizowanych oraz konsekwencji stosowania tych rozwiązań na wielką skalę;
 bezpośrednie, osobiste, autentyczne angażowanie się we wszystkie stadia realizacji
przedsięwzięć technicznych;
 rzetelne informowanie o zagrożeniach;
 stałe uwzględnianie eksperymentalnego charakteru każdego przedsięwzięcia;
 branie pod uwagę przyzwolenia społecznego na tworzenie, wytwarzanie i
rozpowszechnianie rozwiązań technicznych;
 gotowość do ponoszenia odpowiedzialności za wyniki podejmowanych przedsięwzięć.
Zgodnie w ustaleniami podjętymi w 1987r. na XXI Kongresie Techników Polskich
Federacja FSNT-NOT zaproponowała „Ogólne zasady etycznego postępowania inżynierów i
techników”, zgodnie z którymi inżynier i technik powinien kierować się 24 poniższymi
zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 następujących rozdziałach:
Zawsze ma świadomość, że:
 Praca zawodowa na każdym stanowisku powinna być służbą społeczną dla wspólnego
dobra – jednostki, rodziny, środowiska, Ojczyzny.
 Tworząc dobra materialne i rozwijając naukę pamięta zawsze o współudziale w rozwoju
kultury i wartości, dających dobrobyt, szczęście i postęp.
W swej pracy:
 Jest uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje się twórczą i zdrową ambicją
zawodową.
 Daje swym postępowaniem przykład wysokiej, moralnej i społecznej rangi zawodu,
przeciwstawiając się naruszaniu porządku prawnego i społecznego.
 Przeciwstawia się dostępnymi środkami wadliwym koncepcjom oraz realizacji złych
rozwiązań technicznych i błędnych decyzji gospodarczych.
 Swym rzetelnym działaniem stara się o zapewnienie najwyższej jakości produktów i
usług, spełniając oczekiwania odbiorcy i użytkownika oraz wprowadzając szeroko pojęte
innowacje.
 Nie uchyla się od decyzji trudnych i niepopularnych.
 Swą godność osobistą i zawodową ceni wyżej niż korzyści materialne, przyjmując
wynagrodzenie tylko za faktycznie wykonaną pracę.
 Podnosząc stale swe kwalifikacje zawodowe, podejmuje prace odpowiadające jego
wiedzy fachowej, doświadczeniu oraz możliwościom.
 Działa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania technicznego.
 Dba o rozwój kultury technicznej i humanizacji pracy.
W odniesieniu do współpracowników:
 Jest rzecznikiem otwartej postawy w stosunkach koleżeńskich oraz na płaszczyźnie
zwierzchnik – podwładny.
 Szanuje osobowość swych współpracowników niezależnie od ich przekonań lub pozycji
społecznej oraz stara się w swym zespole o wytworzenie szczerej, koleżeńskiej
współpracy.
 Jest świadomy odpowiedzialności za styl i efekty pracy zarówno własnej, jak swych
kolegów, wymagając rzetelnej pracy.
 Dba o sprawiedliwą ocenę pracy, zwłaszcza swych kolegów i podwładnych, nie
wywyższając się i nie przypisując sobie cudzych osiągnięć i zasług.
 Stwarza możliwości i kieruje rozwojem zawodowym swych współpracowników, służąc
im radą i doświadczeniem.
W swym środowisku:
 Zachowuje umiar i rzeczowość, przeciwstawiając się rutynie, technokracji i działaniom
pozornym.
 Dba w swym działaniu o zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia obywateli oraz o
zachowanie środowiska naturalnego, nie dopuszczając do jego degradacji.
W pracy społecznej:
 Bierze udział w miarę swych możliwości i zainteresowań w pracy społecznej, szczególnie
w swym stowarzyszeniu.
 Podejmując się funkcji społecznej stara się usilnie, jak najlepiej wywiązać z przyjętych
obowiązków.
 Działa na rzecz popularyzacji techniki i jej osiągnięć.
 Pamięta zawsze, że prezentując poglądy własnej organizacji lub jej ogniwa reprezentuje
wspólne stanowisko, a nie swoje indywidualne zdanie.
 Stosuje w pracy społecznej ogólne zasady etyczne.
Zasady etyczne inżynierów i techników mechaników
Przykładem branżowego kodeksu etycznego są „Zasady Etyki Zawodowej Inżynierów i
Techników Mechaników”, przyjęte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników
Mechaników Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem opracowanym przez FSNT-NOT.
Zadaniem zawodowym inżyniera i technika mechanika jest, przy współpracy z innymi
ludźmi opanowywać i przekształcać najbliższe otoczenie dla potrzeb społecznych. Obowiązki
zawodowe nie mogą jednak przysłonić konieczności rozwoju jego osobowości jako członka
rodziny, obywatela, człowieka. Realizując swoje zadania, wymagające nieraz wielkiego
wysiłku intelektualnego, powinien znać i oceniać użyteczność owoców swojej pracy dla
jednostek oraz dla społeczeństwa, powinien znać, kultywować oraz pomnażać szlachetne i
cenne tradycje SIMP, a także wnosić te wartości do rozwoju kulturalnego, gospodarczego i
społecznego narodu polskiego i kraju – dziś i w przyszłości.
Inżynier i technik mechanik powinien z przekonania postępować zgodnie z
następującymi 14 zasadami etycznymi:
 Służyć swoją pracą Ojczyźnie i odnosić się z należytym szacunkiem do spuścizny
historycznej, świadczącej o kulturze narodu.
 Dbać o wysoki poziom zawodowej etyki i osobistej moralności.
 W pracy zawodowej zawsze przyjmować jako podstawę działania dobro człowieka i
społeczeństwa oraz naturalnego środowiska.
 Dążyć do uzyskania najbardziej ekonomicznych i najnowocześniejszych rozwiązań
technicznych, technologicznych i organizacyjnych, a przez to wyników dobrej pracy.
 Budzić zaufanie załóg pracowniczych rzetelną pracą zawodową i postawą obywatelską.
 Współdziałać w popularyzowaniu, zwłaszcza wśród młodzieży, dobrych tradycji zawodu,
jego roli i perspektyw rozwoju.
 W stosunku do przełożonych i podwładnych, przy wszelkiego rodzaju orzeczeniach,
oświadczeniach i opiniach, posługiwać się zawsze obiektywizmem i prawdą.
 Podejmować przemyślane, śmiałe i słuszne decyzje w zakresie swoich obowiązków tak,
aby przyczynić się do: zabezpieczenia gospodarności i sprawności zarządzania,
zapewnienia wykorzystania polskiej myśli technicznej, podniesienia konkurencyjności
własnych wyrobów i twórczej pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami
technicznymi, zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji pracy.
 Być życzliwym, uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i odpowiedzialnym, co przy
wysokich kwalifikacjach zawodowych, zapewnia wysoki autorytet osobisty.
 Respektować opinię społeczną i krytykę, ażeby móc rzetelnie i odpowiedzialnie
wykonywać swoje obowiązki zawodowe, stale doskonalić swoją fachowość, ceniąc swój
zawód i efekty wykonywanej pracy.
 Podejmować działania zgodne ze swoimi przekonaniami zawodowymi i występować
przeciw temu, co może przynieść szkody społeczne.
 Czerpać korzyści tylko prawnie uznane i należne, jako wynagrodzenie za rzeczywiście
wykonaną pracę i swoją twórczość, bez zazdrości cenić zasługi innych osób, sobie
przypisywać tylko własne osiągnięcia.
 Szanować swoich kolegów i nigdy nie obniżać wartości ich pracy, uznawać ich
uprawnienia zawodowe i dbać o utrzymanie ich godności osobistej.
 Współpraca, solidarność, koleżeństwo – to podstawy, które powinny cechować stosunek
inżyniera i technika mechanika do wszystkich współpracowników, powinna go przy tym
cechować lojalność wobec przełożonych i sprawiedliwość wobec podwładnych.
Każdy członek SIMP postępujący zgodnie z ww. zasadami etyki musi mieć zapewnioną
wszechstronną, pełną i skuteczną ochronę, pomoc i opiekę w przypadku, gdy z powodu
stosowania tych zasad znajdzie się w trudnościach osobistych lub społecznych, w konflikcie
ze środowiskiem pracy albo z władzami administracyjnymi i państwowymi. Taką opiekę,
ochronę i pomoc musi zapewnić SIMP, przy wszechstronnej współpracy z FSNT-NOT.
Wszelkie nieprawidłowości i naruszenia ww. zasad etyki należy rozwiązywać w
najbliższym otoczeniu koleżeńskim, a gdy to nie jest możliwe załatwiać przez prawomocne
orzeczenie Sądu Koleżeńskiego SIMP. Sprawy takie powinny być rozpatrywane zgodnie z
regulaminem Sądów Koleżeńskich SIMP i podporządkowane dobru członków i środowiska.
Kompetencje i zasady etyczne konsultanta / doradcy
Trzy „złote” reguły etycznego postępowania w biznesie to: bądź uczciwy, nie kłam,
bądź odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny).
Większość kodeksów postępowania obejmuje trzy podstawowe obszary działania
konsultanta, które obejmują: pełnione role i postawy, stosunki ze zleceniodawcę, sposób
zbierania danych, formułowania opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektów.
Odmianą popularnych usług doradczych jest tzw. konsulting wewnętrzny, w którym
jednostka konsultingowa należy do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu zlecającego,
co powoduje stosunek zależności, a czasami nawet podporządkowania konsultanta. Dlatego w
tym przypadku nie jest często spełniona reguła pełnej niezależności, która stanowi jedną z
podstawowych zasad etycznych dotyczących konsultingu.
Etyczne reguły prowadzenia usług doradczych obligują jednostkę konsultingową do
prezentowania podmiotowi zlecającemu pełnych i pewnych wyników jej badań i ocen.
Podstawową zasadą i obowiązkiem jednostki konsultingowej jest zachowanie tajemnicy oraz
nie ujawnianie żadnych informacji uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia
zleconych badań, analiz i wniosków.
Do podstawowych sytuacji nieetycznych w pracy konsultanta można zaliczyć przede
wszystkim: nierzetelność i nielojalność wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do
informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji
Konsultant powinien przestrzegać trzech elementarnych reguł etycznych: nie może być
pracownikiem firmy klienta zlecającego usługę, nie może być w jakikolwiek sposób
uzależniony od klienta, musi zachować bezstronność swoich opinii i wniosków.
Podstawowe zasady etyczne jakimi powinien kierować się konsultant to m.in.:
 Konsultant w swoim działaniu powinien bezwzględnie przestrzegać naczelnej zasady
„interes klienta przede wszystkim”.
 Na etapie nawiązywania współpracy z klientem wymaga się od konsultanta zachowania
realizmu i obiektywizmu w przedstawianiu swojej wiedzy i możliwości.
 Konsultant nie powinien przyjąć zlecenia, jeśli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbędnej
do jego wykonania i jeśli nie ma pewności, co do terminowej realizacji zlecenia.
 W interesie klienta konsultant przedstawia mu jak najbardziej aktualny i obiektywny, a nie
pożądany przez niego obraz sytuacji.
 Konsultant jest zobowiązany zachować niezależność opinii, powinien zapewnić sobie
możliwość odstąpienia od umowy, jeśli zaistniałyby ważne powody utrudniające mu
zachowanie niezależności.
 Konsultant jest zobowiązany zachować poufność wszelkich informacji, nie może ich w
żadnym przypadku wykorzystywać we własnym interesie bez zgody klienta.
Niezależny inżynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inżynier prowadzący
prywatną praktykę, sam lub z innymi inżynierami, zatrudniając personel do pomocy w
wykonywaniu jego obowiązków. Działa na własny rachunek i własną odpowiedzialność, nie
jest związany z działalnością handlową lub wykonawczą, nie jest zatrudniony w instytucjach
państwowych lub innych, dotowanych z budżetu państwa albo gminy. Niezależny inżynier
konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego, obejmującego wskazówki dotyczące etyki
zawodowej, niezależności i kompetencji.
Większość renomowanych stowarzyszeń konsultingowych (doradczych) opracowała
własny projekt kodeksu postępowania dostosowanego do specyfiki pracy, różniący się swoim
zakresem i szczegółowością.
Przykładem kodeksu etyczno-zawodowego konsultantów jest „Kodeks Etyczny
Niezależnego Konsultanta”, przyjęty przez Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i
Rzeczoznawców (SIDiR), zgodnie z którymi konsultant (doradca) powinien kierować się 16
poniższymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 6 następujących rozdziałach:
Odpowiedzialność wobec społeczeństwa i zawodu konsultanta:
 Traktować zawód inżyniera z pełną odpowiedzialnością.
 Poszukiwać rozwiązań zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.
 Zawsze podtrzymywać godność, pozycję i reputację swojego zawodu.
Kompetencje:
 Utrzymywać swoją wiedzę i umiejętności na poziomie odpowiadającym aktualnemu
stanowi w dziedzinie techniki, prawa i zarządzania oraz stosować należyte umiejętności,
troskę i pilność w wykonywaniu swoich usług dla klientów.
 Powstrzymywać się od wykonywania jakichkolwiek usług, jeżeli nie jest do ich
wykonywania kompetentny.
Prawość:
 Zawsze działać w legalnym interesie swojego klienta i wykonywać swoje usługi
zawodowe w pełni i z oddaniem.
Bezstronność:
 Być bezstronnym, wydając swoją zawodową poradę, osąd czy decyzję.
 Informować swojego klienta o każdym konflikcie, który mógłby zaistnieć przy pełnieniu
jego misji.
 Nie akceptować wynagrodzenia, które wpływa ujemnie na jego niezależny osąd.
Uczciwość wobec innych inżynierów konsultantów:
 Popierać ideę „wyboru konsultanta według kwalifikacji”.
 Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robić niczego, co mogłoby naruszyć reputację lub
interes innych.
 Ani pośrednio, ani bezpośrednio nie usiłować zająć miejsca innego inżyniera konsultanta,
który został już zaangażowany do wykonania określonej pracy.
 Nie przejmować pracy innego inżyniera konsultanta przed uprzedzeniem go i nie będąc
poinformowany przez klienta na piśmie o zakończeniu poprzedniego angażu do tej pracy.
 Będąc poproszony o przejrzenie pracy innego inżyniera konsultanta postępować zgodnie z
właściwym zawodowym zachowaniem się i kurtuazją.
Korupcja:
 Ani nie oferować, ani nie akceptować jakiegokolwiek rodzaju zapłaty, której, w
postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpłynąć na proces wyboru lub
wynagrodzenie inżynierów konsultantów i/lub ich klientów, albo oddziaływać na
niezależny osąd inżyniera konsultanta.
 W pełni współpracować z każdym legalnie utworzonym ciałem śledczym, które bada
administrację jakiegokolwiek kontraktu na usługi lub budowę.
Innym przykładem zasad etycznych dotyczących konsultingu mogą być opracowane w
USA „Wytyczne ślubowania konsultantów”, przyjęte przez Stowarzyszenie Konsultantów
Rozwoju Organizacyjnego, zgodnie z którymi konsultant (doradca) powinien kierować się 17
poniższymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziałach.
Jako profesjonalny konsultant zobowiązuję się do postępowania zgodnie z wytycznymi
etyki zawodowej konsultanta i jestem świadomy, że swoim postępowaniem ponoszę:
Odpowiedzialność za:
 Działania zgodne z prawdą i szczerością wobec samego siebie.
 Doskonalenie własnej wiedzy i umiejętności.
 Poszukiwanie rozwiązań godzących potrzeby własne z potrzebami innych.
 Zgodność własnych interesów zawodowych z interesami i korzyściami klientów.
Odpowiedzialność za rozwój zawodowy:
 Starania, aby wyniki konsultacji były prawidłowe i właściwie wykorzystane dla poprawy
istniejącej sytuacji klienta.
 Świadczenie usług w granicach posiadanych kompetencji, kultury i doświadczenia.
 Konsultowanie się z ludźmi znającymi tajniki kultury i środowiska, w którym konsultant
podjął działania.
Odpowiedzialność wobec klientów:
 Działania na rzecz korzyści długoterminowych i rozwoju systemów organizacji klienta
nawet wówczas, jeżeli praca ma charakter krótkoterminowy.
 Zawieranie kontraktów i opracowywanie programów prac na zasadach pełnej
odpowiedzialności i szczerości.
 Konstruktywne rozwiązywanie konfliktów, unikając przy tym tworzenia konfliktów
interesów.
 Zachowywanie poufności kontraktów oraz związanych z nimi informacji.
 Przestrzeganie zgodności treści wystąpień publicznych konsultanta z tym, co głosi w
ofertach i promocji firmy.
Odpowiedzialność zawodowa:
 Przyczyniać się do stałego rozwoju zawodu konsultanta z korzyścią dla siebie i innych
profesjonalistów.
 Współpracować z innymi konsultantami, aby było wiadome, że pracujemy wspólnie
zgodnie z naszymi ideami.
 Aktywnie pracować i przestrzegać zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane
działania negatywne eliminować i minimalizować.
Odpowiedzialność społeczna:
 Być świadomym, że działalność konsultanta może wpływać na zmianę sposobu życia
osób będących w obszarze jego wpływów.
 Szanować cudze poglądy i wartości kulturowe pamiętając, że jest to system wzajemnie się
uzupełniający.
Kompetencje i zasady etyczne menedżera / kierownika
Przykładem kodeksu etyczno-zawodowego w środowisku kadry zarządzającej jest
„Kodeks Etyki Menedżera”, przyjęty w 2002r. przez Stowarzyszenie Menedżerów w Polsce,
zgodnie z którym menedżer (kierownik) powinien kierować się 18 poniższymi zasadami
etycznymi, zgrupowanymi w 4 następujących rozdziałach:
Zasady ogólne:
 Menedżer w swojej działalności zawodowej dąży do osiągania możliwie najlepszych
rezultatów, pozostając w zgodzie z obowiązującymi normami prawnymi, etycznymi i
obyczajowymi.
 Działania menedżera cechuje poszanowanie praw i interesów klientów oraz adresatów
swoich działań.
 Menedżer zachowuje równowagę pomiędzy życiem zawodowym i osobistym - własnym
oraz kierowanego przez niego zespołu pracowników.
 Działania menedżera pozostają w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz
uwzględniają interesy środowiska, w którym funkcjonuje firma.
 Postępowaniem menedżera w codziennym spełnianiu funkcji zarządczych kierują
następujące zasady: oparcie funkcjonowania organizacji na najlepszej dostępnej wiedzy,
rzetelność i uczciwość w wykonywaniu powierzonych zadań, obiektywizm w relacjach
pracowniczych, konsekwencja w definiowaniu i rozliczaniu zadań powierzonych
podległym pracownikom / komórkom organizacyjnym, zachowanie poufności.
 W swojej działalności menedżer rozdziela sferę aktywności zawodowej od publicznej i
politycznej.
Relacje wewnątrz organizacji:
 Menedżer dobiera i ocenia współpracowników zgodnie z obiektywnymi kryteriami
opartymi na kompetencjach.
 Menedżer jasno definiuje cele i zadania oraz konsekwentnie rozlicza z ich realizacji
podległy mu zespół.
 Menedżer jest zorientowany na stały i harmonijny rozwój własnej osobowości oraz
kierowanych przez siebie współpracowników.
 Menedżer dba o to, aby jego codzienna postawa była dla współpracowników wzorem do
naśladowania.
 Menedżera cechuje lojalność i rzetelność w stosunkach z przełożonymi oraz
konsekwentne dążenie do realizacji wytyczonych celów.
 Wszelkie sytuacje rodzące wątpliwości lub różnice zdań menedżer wyjaśnia i rozstrzyga
w sposób konstruktywny, unikając zbędnych konfliktów.
Relacje z otoczeniem zewnętrznym:
 Przestrzeganie prawa stanowi najwyższy priorytet w postępowaniu menedżera.
 Menedżer zapewnia najwyższy poziom obsługi klientów.
 Mając na uwadze dobro klienta menedżer dba o respektowanie jego praw i interesów.
 Menedżer przestrzega zasad etyczno-zawodowych określonych w niniejszym kodeksie,
pamiętając, że zawsze reprezentuje swoje środowisko zawodowe.
Zasady uczciwej konkurencji:
 W swojej działalności zawodowej menedżer kieruje się zasadami uczciwej konkurencji,
przestrzega obowiązujących norm i dobrych obyczajów.
 Za nieetyczne uważa się wykorzystywanie wpływów wynikających z działalności
publicznej na rzecz prowadzonej działalności gospodarczej.
Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarządzania
Podstawowe wymagania dotyczące auditów i auditorów systemów zarządzania zostały
zawarte w polskiej normie PN-EN ISO 19011:2003 „Wytyczne dotyczące auditowania
systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego” oraz PN-N-18011:2006
„Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wytyczne auditowania”.
Podstawowe wytyczne dotyczące kompetencji auditorów przedstawiono w punkcie 7.
pt. „Kompetencje i ocena auditorów” normy PN-EN ISO 19011, który obejmuje następujące
składowe: Postanowienia ogólne, Cechy osobowości, Wiedza i umiejętności, Wykształcenie,
doświadczenie w pracy, Szkolenie auditorskie i doświadczenie w auditowaniu, Utrzymywanie
i doskonalenie kompetencji, Ocena auditora.
Trzy podstawowe zasady dotyczące kompetencji auditorów to postępowanie etyczne,
rzetelna prezentacja i należyta staranność zawodowa:
 postępowanie etyczne – zaufanie, rzetelność, poufność i rozwaga są istotne dla
auditowania oraz stanowią podstawę etyczną profesjonalizmu,
 rzetelna prezentacja – obowiązek przedstawiania spraw dokładnie i zgodnie z prawdą,
 należyta staranność zawodowa – odpowiednia do ważności zadań i zaufania klienta,
 niezależność – postawa bezstronności auditu i obiektywności wniosków z auditu,
 podejście oparte na dowodach – zastosowanie racjonalnych metod umożliwia uzyskiwanie
wiarygodnych i odtwarzalnych wniosków z auditu.
Podstawową zasadą auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli odpowiednie
kompetencje. Auditorzy powinni wykazywać staranność odpowiednią do ważności zadań,
jakie wykonują, oraz zaufania, jakie mają do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony.
Ważnym wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezależni od działalności
poddanej auditowi oraz wolni od uprzedzeń i konfliktu interesów. Auditorzy zachowują
obiektywizm podczas całego procesu auditu, aby zapewnić, że ustalenia i wnioski z auditu są
oparte wyłącznie na dowodach z auditu.
Można wyróżnić m.in. następujące rodzaje auditorów systemów zarządzania:
 auditor wewnętrzny (lub w skrócie auditor) – osoba posiadająca uprawnienia do oceny
funkcjonowania systemu zarządzania w określonym zakładzie pracy;
 auditor zewnętrzny – osoba posiadająca uprawnienia do oceny funkcjonowania
systemu zarządzania w określonej lub dowolnej branży;
 auditor wiodący – osoba o wysokich kwalifikacjach zawodowych, mająca
uprawnienia auditora wewnętrznego lub auditora zewnętrznego, która pełni
kluczową rolę w systemie zarządzania, m.in. przewodniczy pracom zespołu
auditującego;
 auditor szkolący się – osoba przygotowująca się do funkcji auditora, m.in. przez
specjalistyczne szkolenie i obserwacje pracy zespołu auditującego.
Zespół auditujący może być jednoosobowy lub obejmować auditorów wewnętrznych i
zewnętrznych, z których jeden pełni funkcję auditora wiodącego, oraz dodatkowo auditorów
szkolących się i w razie potrzeby ekspertów technicznych.
Jeżeli auditorzy zespołu auditującego nie w pełni mają niezbędną wiedzę i umiejętności,
mogą być uzupełniani przez włączenie ekspertów technicznych, którzy powinni działać pod
kierunkiem auditora.
Ekspert techniczny jest to osoba służąca zespołowi auditującemu specjalistyczną
wiedzą i umiejętnościami, które odnoszą się np. do specyfiki organizacji, procesu lub
działalności podlegającej auditowi.
Zaleca się, aby auditor wiodący dokonując określenia zakresu odpowiedzialności dla
każdego członka zespołu auditującego, wziął pod uwagę potrzebę zachowania niezależności i
kompetencji auditorów oraz skutecznego wykorzystania zasobów, jak również różnej roli i
odpowiedzialności auditorów, auditorów szkolących się i ekspertów technicznych.
Zaufanie do procesu auditu i jego wiarygodność zależą w dużej mierze od kompetencji
auditorów, które dotyczą głównie wiedzy i umiejętności oraz cech osobowości. Auditorzy
uzyskują wymagany poziom wiedzy i umiejętności przez odpowiednie wykształcenie,
doświadczenie w pracy, szkolenie auditorskie i doświadczenie w auditowaniu.
Auditorzy powinni utrzymywać i doskonalić swoje kompetencje przez ciągły rozwój
zawodowy i regularne uczestnictwo w auditach, można to osiągnąć głównie poprzez
dodatkowe doświadczenie w pracy, szkolenie, indywidualne dokształcanie się, prowadzenie
szkoleń, udział w spotkaniach, seminariach i konferencjach.
Ocena auditora stanowi ważne narzędzie utrzymywania i doskonalenia kompetencji,
może ona dotyczyć różnych etapów działalności zawodowej, np.:
 wstępna ocena osób, które chcą zostać auditorami,
 ocena kwalifikacji osób podczas egzaminu na auditora wewnętrznego lub wiodącego,
 systematyczna ocena dokonań auditorów w celu określania potrzeb w zakresie utrzymania
i doskonalenia wiedzy i umiejętności.
Cechy osobowości są wspólne dla auditorów i auditorów wiodących, a wymagania
zalecają, aby auditor był m.in.:
 etyczny – prawy, prawdomówny, szczery, uczciwy, rozważny;
 otwarty – chętny do rozważenia alternatywnych pomysłów lub punktów widzenia;
 dyplomatyczny – taktowny w postępowaniu z ludźmi;
 spostrzegawczy – aktywnie uświadamiający sobie fizyczne warunki otoczenia i działania;
 percepcyjny – z natury świadomy sytuacji i zdolny do jej zrozumienia;
 elastyczny – przystosowujący się łatwo do różnych sytuacji;
 wytrwały – ciągle ukierunkowany na osiąganie celów;
 zdecydowany – wyciągający w porę wnioski logicznie uzasadnione i oparte na analizie;
 niezależny – działający i funkcjonujący bezstronnie, a jednocześnie skutecznie
współdziałający z innymi.
Wiedza i umiejętności dotyczą zróżnicowania w zakresie ogólnej wiedzy i umiejętności
oraz specyficznej wiedzy i umiejętności w odniesieniu do auditorów i auditorów wiodących
systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz systemu zarządzania jakością
i/lub systemu zarządzania środowiskowego.
Auditorzy powinni posiadać wiedzę i umiejętności m.in. w następujących obszarach:
 zasady, procedury i techniki auditowania,
 system zarządzania i dokumenty odniesienia,
 sytuacje związane z organizacją,
 wymagania dotyczące określonej dziedziny,
 mające zastosowanie prawo, przepisy i inne wymagania.
Wytyczne zalecają, aby auditor potrafił m.in.:
 stosować zasady, procedury i techniki auditowania,
 skutecznie planować i organizować pracę,
 prowadzić audit w ustalonym czasie,
 dokonywać wyboru priorytetów i skupiać się na sprawach istotnych,
 zbierać informacje w wyniku rozmów, słuchania, obserwowania,
 zbierać informacje w wyniku przeglądu dokumentów, zapisów i danych,
 weryfikować dokładność zebranych informacji,
 potwierdzać dowody z auditu,
 przygotować raporty z auditu.
Ogólna wiedza i umiejętności auditorów wiodących w kierowaniu auditem mają
umożliwić przeprowadzenie auditu w sposób skuteczny i efektywny, zaleca się, aby auditor
wiodący potrafił:
 planować audit i skutecznie wykorzystywać zasoby podczas auditu,
 reprezentować zespół auditujący w kontaktach z klientem i auditowanym,
 organizować i kierować zespołem auditującym,
 przekazywać wskazówki i wytyczne auditorom szkolącym się,
 kierować zespołem auditującym tak, aby doprowadzić do sformułowania wniosków z
auditu,
 zapobiegać konfliktom i rozwiązywać je,
 przygotować i sporządzać raport z auditu.
Specyficzna wiedza i umiejętności auditorów wiodących dotyczą rodzaju auditowanej
działalności w zakresie:
 wymagań prawnych oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także ergonomii;
 terminologii z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy;
 czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych;
 identyfikacji zagrożeń oraz oceny ryzyka zawodowego i zasad jego ograniczania poprzez
stosowanie środków technicznych i organizacyjnych;
 analizy przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych i chorób
zawodowych oraz zasad ich dokumentowania.
Wytyczne dla auditorów systemu zarządzania jakością i/lub systemu zarządzania
środowiskowego określają przykłady poziomu wykształcenia, doświadczenia w pracy,
szkolenia auditorskiego i doświadczenia w auditowaniu, które nie różnicują kompetencji dla
auditora i auditora wiodącego, poza doświadczeniem w auditowaniu:
 wykształcenie: auditor – wykształcenie średnie, auditor wiodący – takie samo;
 całkowite doświadczenie w pracy: auditor – 5 lat, auditor wiodący – takie samo;
 doświadczenie w pracy: auditor – 2 lata z 5 lat ogółem, auditor wiodący – takie samo;
 szkolenie auditorskie: auditor – 40 godzin, auditor wiodący – takie samo;
 doświadczenie w auditowaniu: auditor – 4 pełne audity stanowiące łącznie nie mniej niż
20 dni doświadczenia jako auditor szkolący się, audity te powinny być przeprowadzone w
ciągu 3 kolejnych lat; auditor wiodący – 3 pełne audity stanowiące łącznie nie mniej niż
15 dni doświadczenia w auditowaniu w roli auditora wiodącego, audity te powinny być
przeprowadzone w ciągu 2 kolejnych lat.
Propozycja kodeksu etyki specjalisty bezpieczeństwa i higieny pracy
Przykładem kodeksu etyczno-zawodowego w środowisku instytucji i osób zajmujących
się ochroną zdrowia pracujących jest „Kodeks etyki specjalisty bezpieczeństwa i higieny
pracy”, zaproponowany przez M. Krause, m.in. na łamach czasopisma „Praca Zdrowie
Bezpieczeństwo” (ZG SITPH) oraz poradnika „Zarządzanie bezpieczeństwem pracy – ocena
ryzyka zawodowego” (Wydawnictwo FORUM).
Specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy powinien kierować się poniższymi zasadami
etycznymi, zgrupowanymi w 4 następujących rozdziałach:
Główne cele:
 Główne cele zaproponowanego Kodeksu etyki specjalisty bhp to:
 Integracja środowiska specjalistów bhp.
 Podnoszenie rangi zawodu specjalisty bhp.
 Punkt odniesienia w sytuacjach trudnych i konfliktowych.
 Popularyzacja standardów etyczno-zawodowych specjalisty bhp.
 Narzędzie samokontroli postępowania zawodowego specjalisty bhp.
 Pomoc w przygotowaniu do certyfikacji i akredytacji specjalisty bhp.
Główni adresaci:
 Głównymi adresatami Kodeksu etyki specjalisty bhp powinni być w pierwszej kolejności
pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i służby medycyny pracy oraz:
 Ergonomiści (np. lekarze, inżynierowie).
 Higieniści przemysłowi i pracy.
 Konsultanci i doradcy w zakresie bhp.
 Nauczyciele akademiccy w zakresie bhp.
 Wykładowcy i instruktorzy w zakresie bhp.
 Specjaliści w zakresie badań i pomiarów środowiska pracy.
 Specjaliści w zakresie zarządzania bhp (np. auditorzy).
 Biegli sądowi (np. ds. prawa pracy, ds. pożarnictwa).
 Rzeczoznawcy (np. ds. bhp, ds. sanitarnohigienicznych).
 Reprezentanci państwowego nadzoru (np. PIP, PIS, UDT).
 Reprezentanci społecznego nadzoru (np. SIP, związki zawodowe).
Potencjalni promotorzy:
 Bezpośrednimi promotorami Kodeksu etyki specjalisty bhp powinni być pracownicy
służby bezpieczeństwa i higieny pracy, służby medycyny pracy, ergonomiści, konsultanci
i doradcy w zakresie bhp, nauczyciele i wykładowcy w zakresie bhp.
 Organizacje mogące promować standardy etyczno-zawodowe specjalisty bhp to:
 Instytucje państwowe i centralne, np. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego, Rada Ochrony Pracy, Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa
Inspekcja Sanitarna, Wyższy Urząd Górniczy, Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji
Pracy we Wrocławiu.
 Specjalistyczne wydawnictwa i czasopisma z zakresu bhp, np.: Atest – Ochrona Pracy,
Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka, Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska
w Górnictwie, BHP w Budownictwie, Gospodarce Komunalnej i Przemyśle, Ergonomia,














Informator Ochrony Pracy, Inspektor Pracy, Medycyna Pracy, Medycyna Środowiskowa,
Praca i Zdrowie, Praca Zdrowie Bezpieczeństwo, Promotor – Bezpieczeństwo Komfort
Praca, Przyjaciel przy Pracy, Zastosowania Ergonomii.
Stowarzyszenia skupiające pracowników służby bhp, ergonomistów, lekarzy medycyny
pracy, higienistów przemysłowych i pracy, inżynierów i techników, konsultantów i
doradców, np.: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pracowników Służby Bezpieczeństwa i
Higieny Pracy, Polskie Stowarzyszenie Pracowników Służby Bezpieczeństwa i Higieny
Pracy, Krajowy Związek Inżynierów i Techników Bezpieczeństwa i Higieny Pracy,
Stowarzyszenie Absolwentów Studiów Podyplomowych CIOP, Polskie Towarzystwo
Ergonomiczne, Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy, Polskie Towarzystwo Higienistów
Przemysłowych, Stowarzyszenie Higienistów Pracy, Stowarzyszenie Ochrony Pracy.
Szkoły wyższe i ich jednostki organizacyjne, np.: Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną
Pracy w Katowicach, Wyższa Inżynierska Szkoła Bezpieczeństwa i Organizacji Pracy w
Radomiu, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu, Politechnika Śląska, Politechnika
Białostocka, Politechnika Łódzka, Politechnika Poznańska, Politechnika Warszawska.
Jednostki naukowo-badawcze i badawczo-rozwojowe, np.: Centralny Instytut Ochrony
Pracy Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi,
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Instytut Medycyny
Wsi w Lublinie, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach.
Firmy i jednostki konsultingowe i doradcze oraz firmy i ośrodki szkoleniowe, np.
jednostki organizacyjne, które poddały się dobrowolnej akredytacji przez kuratoria
oświaty lub posiadają tytuł honorowy PARTNER OSPIP we Wrocławiu.
Uwagi wstępne:
Zaproponowany Kodeks etyki specjalisty bhp dotyczy w pierwszej kolejności osób o
odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu zawodowym, które zajmują się szeroko
pojętą problematyką ochrony człowieka w środowisku pracy.
Autorytet specjalisty bhp zależy nie tylko od posiadanych kwalifikacji i doświadczenia
zawodowego (np. ilości lat stażu pracy, pełnionej funkcji, zajmowanego stanowiska,
tytułu lub stopnia naukowego), ale także w dużej mierze od jego zachowania, np. w czasie
kontroli i doradztwa, podczas wykładów i szkoleń, w stosunkach służbowych.
Podstawowym punktem odniesienia dotyczącym obowiązków i uprawnień specjalisty
bhp, który jest zatrudniony w służbie bhp lub wykonuje zadania tej służby, stanowi
aktualne rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dziennik
Ustaw z 1997r. nr 109 poz. 704, z późn. zm.)
Szczegółowe standardy etyczno-zawodowe dla określonych grup zawodów, w ramach
których działa zawodowo specjalista bhp, regulują odrębne wymagania i wytyczne, np.:
Inżynier i technik to „Ogólne zasady etycznego postępowania inżynierów i techników”
(XXI Kongres Techników Polskich, Gdańsk 1987).
Lekarz medycyny pracy to „Kodeks Etyki Lekarskiej” (Naczelna Izba Lekarska i Polskie
Towarzystwo Lekarskie, http://www.nil.org.pl).
Nauczyciel akademicki i wykładowca to „Dobre obyczaje w nauce – zbiór zasad i
wytycznych” (Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2001).
Inspektor pracy to np. „Etyka Inspektora Pracy” (Zając E., „Inspektor Pracy”, nr 1, nr 7-8,
nr 9, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 1996).
Konsultant i doradca to np. „Kodeks Etyczny Niezależnego Konsultanta” (Stowarzyszenie
Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców, http://www.sidir.pl).
Kierownik i menedżer to np. „Kodeks Etyki Menedżera” (Stowarzyszenie Menedżerów w
Polsce, http://www.smwp.org/).
 Auditor systemu zarządzania to polska norma „PN-EN ISO 19011 Wytyczne dotyczące
auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego” (Polski
Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2003).
Zasady ogólne:
 Wartością centralną specjalisty bhp jest życie i zdrowie zatrudnionych, a aktualna sytuacja
ekonomiczna i społeczna oraz naciski pracodawcy i innych osób z zakładu pracy nie
zwalniają z przestrzegania tej zasady.
 Specjalista bhp jest obowiązany stale podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, np. poprzez
systematyczne samokształcenie kierowane oraz okresowy udział w szkoleniach, kursach,
seminariach i konferencjach.
 Nie można usprawiedliwiać postępowania zawodowego specjalisty bhp brakiem czasu na
zapoznanie się aktualnymi aktami prawnymi i literaturą fachową oraz aktualnym stanem
warunków pracy w zakładzie pracy, np. mając szczególnie na uwadze zaniedbania
dotyczące przeprowadzania przeglądu dokumentacji, wizji lokalnej i obserwacji pracy.
 Najwyższy priorytet w postępowaniu zawodowym specjalisty bhp stanowi przestrzeganie
prawa (a w szczególności prawa pracy i przepisów bhp), zachowanie obiektywizmu i
niezależności oraz działanie w granicach własnych kwalifikacji i kompetencji.
 Podstawowe obowiązki specjalisty bhp to w pierwszej kolejności kontrola warunków
pracy i analiza stanu bhp, które obejmują m.in. analizę wypadków przy pracy i chorób
zawodowych oraz ocenę ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą.
 Podstawowym zadaniem specjalisty bhp jest bieżące informowanie zainteresowanych (np.
pracodawców, osób kierujących pracownikami, pracowników i ich przedstawicieli) o
zagrożeniach i ryzyku zawodowym oraz o działaniach profilaktycznych obejmujących
środki techniczne i organizacyjne, środki ochrony zbiorowej i ochrony indywidualnej.
Etyka dotycząca kontroli:
 W czasie przeprowadzania kontroli warunków pracy (np. inspekcji, przeglądów, auditów)
specjalista bhp powinien:
 Identyfikować problemy i niezgodności (np. związane z wymaganiami zawartymi w
aktach prawnych ogólnych i branżowych oraz w polskich normach), a nie szukać osób
winnych i odpowiedzialnych za błędy i zaniedbania.
 Przestrzegać tajemnicy państwowej i służbowej, tajemnic technologicznych i handlowych
oraz przepisów dotyczących ochrony danych osobowych zawartych w dokumentacji
zakładu pracy.
 Nie przyjmować bezpośrednich lub pośrednich korzyści materialnych w zamian za wpływ
na wyniki kontroli.
 Nie traktować osób kontrolowanych przedmiotowo, ale jako podmiot, który posiada swoją
godność i prawa.
 Zachowywać szczególny takt i wyczucie wobec osób niepełnosprawnych, starszych,
młodocianych i kobiet w ciąży.
 Wykazywać dużą powściągliwość i umiar w swoim zachowaniu oraz w wypowiedziach w
mowie i piśmie wobec osób kontrolowanych.
 Przykładowe postępowanie nieetyczne specjalisty bhp:
 Przyjmowanie korzyści materialnych w związku z czynnościami kontrolnymi.
 Używanie ironicznych pouczeń i uszczypliwych rad wobec osób kontrolowanych.
 Traktowanie osób kontrolowanych bez poszanowania ich godności i prawa do obrony.
Etyka dotycząca doradztwa:
 W trakcie doradztwa w zakresie ochrony pracy (zwanego także usługami doradczymi,
konsultingiem lub usługami konsultingowymi) specjalista bhp powinien:
 Przestrzegać w swoim postępowaniu zawodowym podstawowej zasady „interes klienta
liczy się przede wszystkim”.
 Przedstawiać klientowi jak najbardziej aktualny i obiektywny, a nie pożądany przez niego
obraz sytuacji w zakładzie pracy.
 Zachowywać realizm w prezentacji swoich kwalifikacji zawodowych obejmujących
specjalistyczną wiedzę i doświadczenie.
 Wykazywać niezależność i obiektywizm w ocenie analizowanych zjawisk i sytuacji w
zakładzie pracy oraz w formułowaniu na ich podstawie opinii i wniosków.
 Nie przyjmować zlecenia, jeśli nie ma odpowiednich kwalifikacji i kompetencji do jego
wykonania oraz nie ma pewności, co do terminowej realizacji zlecenia.
 Zachowywać poufność wszelkich informacji uzyskanych bezpośrednio od klienta oraz
zdobytych pośrednio w czasie prowadzenia zleconych badań i analiz.
 Przykładowe postępowanie nieetyczne specjalisty bhp:
 Przejmowanie pracy innego konsultanta przed zakończeniem zlecenia.
 Przyjmowanie zlecenia w zakresie przekraczającym posiadane kwalifikacje.
 Wykorzystywanie we własnym interesie informacji o kliencie bez jego zgody.
Etyka dotycząca edukacji:
 Podczas edukacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (np. kształcenia, szkolenia,
instruktaży) specjalista bhp powinien:
 Posiadać specjalistyczne kwalifikacje i doświadczenie oraz przygotowanie dydaktyczne
odpowiednie do realizowanego przedmiotu i programu nauczania oraz poziomu i rodzaju
nauczania (np. szkoła średnia lub wyższa, studia inżynierskie lub podyplomowe).
 Udostępniać słuchaczom wszelkie dostępne źródła danych i informacji, ale mając na
uwadze zastrzeżenie dotyczące przestrzegania przepisów prawa autorskiego.
 Przygotowywać się sumiennie do zajęć dydaktycznych oraz opracowywać i uaktualniać
swoje materiały dydaktyczne.
 Dbać o ustawiczne doskonalenie jakości nauczania, np. poprzez regularną samokontrolę
wyników pracy dydaktycznej.
 Rozwijać wśród słuchaczy zdolność do samodzielnego i twórczego myślenia, np. poprzez
wprowadzanie metod aktywizujących.
 Wykazywać w stosunku do słuchaczy (niezależnie od rodzaju zajęć i stosunku pracy)
odpowiednią powagę, cierpliwość i życzliwość.
 Przykładowe postępowanie nieetyczne specjalisty bhp:
 Prowadzenie zajęć w zakresie nie uprawianej specjalności zawodowej lub dydaktycznej.
 Przyjmowanie prowadzenia zajęć bez odpowiedniego przygotowania dydaktycznego.
 Przywłaszczenie sobie cudzych materiałów dydaktycznych lub dorobku naukowego.
Etyka dotycząca stosunków służbowych:
 W stosunkach służbowych specjalista bhp powinien:
 Pomagać w adaptacji zawodowej młodym i mało doświadczonym pracownikom oraz w
zajęciach praktycznych uczniom i studentom.
 Stwarzać z jednej strony atmosferę szczerej i koleżeńskiej współpracy, a z drugiej strony
warunki uczciwej i zdrowej rywalizacji w podnoszeniu jakości świadczonych usług.
 Wyjaśniać i rozstrzygać w sposób konstruktywny wszelkie różnice zdań, starając się
ograniczać niepotrzebne napięcia i konflikty wśród współpracowników i podwładnych.
 Dobierać i oceniać współpracowników i podwładnych zgodnie z obiektywnymi i jawnymi
kryteriami opartymi na kwalifikacjach i kompetencjach.
 Stwarzać możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez współpracowników i
podwładnych, służąc im radą i doświadczeniem.
 Zachęcać współpracowników i podwładnych do przygotowania i realizacji prac naukowobadawczych, służąc im opieką merytoryczną.
 Przykładowe postępowanie nieetyczne specjalisty bhp:
 Używanie argumentu siły zamiast siły argumentów, np. wobec podwładnych.
 Przywłaszczenie sobie cudzych osiągnięć i zasług, np. dorobku podwładnych.
 Uniemożliwianie lub utrudnianie rozwoju zawodowego, np. podnoszenia kwalifikacji.