Agnieszka Grzywna Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach REGIONALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE KRAJÓW POŁUDNIA Wprowadzenie Druga połowa XX wieku zdominowana została przez gwałtowny i nierównomierny wzrost gospodarczy, w wyniku którego powstały różnice między wieloma regionami na świecie. Wśród obszarów najbardziej dotkniętych konsekwencjami asymetrycznego rozwoju są kraje Ameryki Południowej, Afryki oraz Azji. Celem poniższych rozważań jest ukazanie zależności między rozwijającymi się gospodarkami i ich wpływem na zmianę sytuacji w międzynarodowych stosunkach polityczno-gospodarczych na przykładzie współpracy typu Południe-Południe oraz ugrupowań państw rozwijających się. Obecna sytuacja międzynarodowa charakteryzuje się wzrostem znaczenia gospodarek wschodzących, które po raz pierwszy od wielu wieków mogą wykorzystać swój potencjał terytorialny oraz demograficzny i odegrać ważną rolę w nadchodzącej transformacji globalnego układu sił. Jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się grup państw jest BRICS, w której skład wchodzi Brazylia, Rosja, Indie, Chiny oraz od końca 2010 roku także Republika Południowej Afryki. Priorytetem państw należących do tego ugrupowania jest uzyskanie przewagi handlowej oraz pozycji lidera na światowej scenie gospodarczej. W warunkach zaistniałej globalnej recesji, państwa BRICS zdołały utrzymać wysoki wskaźnik poziomu rozwoju, stając się tym samym motorami wzrostu globalnej gospodarki. Wspólne cele oraz wzajemne korzyści gospodarek Południa stwarzają możliwość wprowadzenia zmian w strukturze i hierarchii obecnych stosunków międzynarodowych. Działając wspólnie, grupa BRICS jest w stanie wywierać znacznie większy wpływ na pozostałe kraje bądź ugrupowania niż każdy z krajów indywidualnie. Pomimo dominującej pozycji grupy BRICS w stosunkach międzynarodowych, istnieje możliwość jej utraty na rzecz innych ugrupowań. Zapoczątkowana w 2005 roku współpraca między krajami rozwijającymi się: Bangladeszem, Egiptem, Indonezją, Iranem, Koreą, Meksykiem, Nigerią, Pakistanem, Filipinami, Turcją i Wietnamem, które tworzą grupę o nazwie Next Eleven (N-11) jest uważana za potencjalnego rywala grupy G-7, BRICS czy IBSA. 276 Agnieszka Grzywna Przeanalizowana zostanie również problematyka związana z procesami integracji regionalnej krajów Południa. Ponadto, wspomniane zostanie znaczenie współpracy typu Południe-Południe, będącej przykładem zmian zachodzących w gospodarce światowej. Dotyczą one pogłębiania i poszerzania procesu integracji oraz zawierania regionalnych umów handlowych. Coraz większy poziom specjalizacji we współczesnym świecie stwarza szeroki wachlarz możliwości dla współpracy Południe-Południe, wykorzystania przewagi komparatywnej czy zawierania preferencyjnych układów. Ponadto, zwrócona zostanie uwaga na zjawisko konieczności łączenia się rynków wschodzących w celu uzyskania przewagi gospodarczej i politycznej. Jednakże wielu krajom rozwijającym się, będącym na początku swojej drogi do głębszego rozwoju gospodarczego, wciąż trudno jest wykorzystać możliwości, jaki stwarzają międzynarodowe porozumienia o wzajemnej współpracy na szeroką skalę. Najczęściej wynika to z niewłaściwie sformułowanej polityki przemysłowej i technologicznej1. Wśród krajów współpracujących w ramach integracji typu Południe-Południe można również dostrzec asymetrie pod względem wielkości, wartości i technologicznego zaawansowania gospodarek spowodowane znacznie silniejszą pozycją niektórych krajów rozwijających się, które uzyskały status potęg gospodarczych XXI wieku. 1. Obraz współczesnego systemu gospodarczo-politycznego na świecie W związku z pogłębiającym się strukturalnym zróżnicowaniem współczesnego świata na kraje bogate i rozwinięte oraz biedne i rozwijające się, konieczne okazało się odnalezienie przyczyn tych asymetrii. Istnieje wyraźny podział na gospodarki uprzemysłowione i dynamicznie rozwijające się, zaliczane do grupy centrum oraz te peryferyjne, mniej rozwinięte i uzależnione przede wszystkim od metropolii powstałych w wyniku czynników historycznych, głównie podziałów kolonialnych. To właśnie ta druga grupa krajów stała się priorytetem rozważań argentyńskiego ekonomisty Raula Prebischa2. Swoją koncepcję oparł on na dychotomicznym podziale świata: bogatej Północy i biednym Południu tworząc w ten sposób model Centrów i Peryferii istniejący w literaturze od lat 80. XX wieku. Metropolie wykorzystywały podbite terytoria jako źródła surow1 2 F.L. Bartels, J. Vinanchiarachi: South-South Cooperation, Economic and Industrial Development of Developing Countries: Dynamics, Opportunities and Challenges. „Research and Statistics Branch Working Paper” 02/2009, UNIDO, Wiedeń 2009, s. 19. R. Prebisch: El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales problemas. CEPAL, Santiago 1949 oraz El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales problemas. „Desarrollo Económico” 1986, Vol. 26, No. 103. Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa 277 ców naturalnych, taniej siły roboczej, a także jako chłonne rynki zbytu dla wielu produktów, hamując rozwój peryferii. Współcześnie, pomimo zniesienia systemu kolonialnego, wciąż ciężko jest niektórym krajom postkolonialnym dogonić pod względem poziomu rozwoju globalne imperia. Globalizacja utożsamiana jest ze wzrastającą otwartością ekonomiczną, niezależnością oraz pogłębiającą się integracją w światowej gospodarce, której kształt nadawany jest przez osiągnięcia liderów. W związku z tymi właściwościami powstaje pytanie, czy kraje takie jak Chiny, Indie, RPA czy Brazylia mają szansę stać się motorami wzrostu dla pozostałych krajów rozwijających się, a także dla gospodarki światowej? Analizując podobne przypadki w historii okazuje się, że zarówno Wielka Brytania, jak i Stany Zjednoczone Ameryki pełniły te funkcje odpowiednio w XIX i XX wieku. Przejawem tego typu sytuacji jest zależność między wzrostem PKB w danym kraju a wzrostem PKB światowego w długim okresie3. Gospodarki Indii, Chin czy Brazylii z punktu widzenia ich potencjału można uznać za kluczowych graczy na arenie globalnej. Pomimo iż jedne z największych krajów Południa uczestniczą w globalnej wymianie handlowej od kilku dekad, to dopiero wydarzenia gospodarcze ostatnich lat umożliwiły im wysoką pozycję w międzynarodowej hierarchii. Kryzys gospodarczy pierwszej dekady XXI wieku stał się początkiem nowej ery w globalnych stosunkach oraz w strukturze układu zależności i dominacji. W rezultacie, grupa BRICS jest symbolem zmian zachodzących w kierunku dominacji Południa4. Transformacja ma miejsce także w przypadku kontynentu afrykańskiego, który stał się rynkiem perspektyw gospodarczych, a także kolebką dynamicznie rozwijających się gospodarek. Afryka, podobnie jak Chiny kilka dekad temu, stała się głównym miejscem inwestycji zagranicznych, dzięki czemu gospodarka 53 krajów afrykańskich może się nieustannie rozwijać. BRICS charakteryzuje się potencjałem, który może wykorzystać do pogłębienia współpracy typu Południe-Południe czy też zmiany zasad międzynarodowego handlu i finansów. Równocześnie jako grupa reprezentuje wspólny głos krajów rozwijających się w najważniejszych dla nich i pozostałej części świata kwestiach. Stopniowe zmiany niesie za sobą dominacja nowego ugrupowania, polegająca na odsuwaniu Stanów Zjednoczonych od roli hegemona gospodarczego. Konsekwencje dla światowej gospodarki mogą być pozytywne wówczas, gdy wschodzące gospodarki napędzające koniunkturę zastąpią odpowiednio szybko i sprawnie swoich poprzedników. 3 4 D. Nayyar: China, India, Brazil and South Africa in the World Economy. Engines of Growth? „Discussion Paper” No. 2008/05, UNU-WIDER 2008, s. 8-10. P. Gordhan: An Emerging New World Order. „The Cairo Review of Global Affairs” 2011, Vol. 2. The American University in Cairo, School of Global Affairs and Public Policy. http://www.aucegypt.edu (29.08.2011). 278 Agnieszka Grzywna Obok podobieństw pod względem politycznym, gospodarczym czy historycznym, między krajami uczestniczącymi w tworzeniu nowego podziału świata występuje efekt synergii, przyczyniający się do umacniania ich pozycji na mapie obecnych stosunków polityczno-gospodarczych. Nowo powstała inicjatywa krajów Południa o nazwie IBSA jest porozumieniem zawartym między krajami o podobnej wizji świata, zainteresowaniach, potrzebach oraz możliwościach. Pomimo że kraje założycielskie różnią się między sobą pod wieloma względami, wspólnie dążą do wyznaczonego celu – zniesienia barier handlowych między krajami ugrupowania oraz promowania otwartej polityki handlowej i inwestycyjnej. 2. Procesy integracji regionalnej krajów Południa Idea polegająca na stworzeniu ugrupowania integracyjnego wśród krajów Południa nie jest zjawiskiem nowym. W latach 60. i 70. XX wieku inicjowane były podobne projekty, jednakże w związku z brakiem odpowiednich zasobów, niestabilną sytuacją postkolonialną, niedostatecznie rozwiniętą infrastrukturą oraz problemem ubóstwa było to niemożliwe. Dzięki wielu zasobom naturalnym oraz sprzyjającym okolicznościom, kraje południowe rozwijające się uzyskały szansę stania się jednymi z istotniejszych graczy gospodarczych XXI wieku. Wciąż nie można odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, czy BRICS będą w stanie prześcignąć dotychczasowych Gigantów (Stany Zjednoczone, Japonię czy UE)? Jednakże coraz więcej czynników na to wskazuje, przede wszystkim rozprzestrzeniony trend integracyjny Południa. Pierwszym etapem tworzenia organizacji integracyjnej w Ameryce Południowej była brazylijska inicjatywa o nazwie „Operacja Panamerykańska”. Najistotniejszymi partnerami zarówno politycznymi, jak i gospodarczymi Brazylii były wówczas przede wszystkim Stany Zjednoczone oraz Argentyna, z którą Brazylia pozostawała w konflikcie. Nieporozumienia pomiędzy największymi gospodarkami kontynentu zostały zakończone w latach 80. XX wieku, podejmując decyzję o wprowadzeniu polityki współpracy poprzez stworzenie Wspólnego Rynku Południa, czyli Mercosur. W wyniku zjednoczenia sił najbardziej rozwiniętych krajów kontynentu, tj. Brazylii, Argentyny, Paragwaju oraz Urugwaju, powstał blok gospodarczo-polityczny o podobnym znaczeniu jak UE czy NAFTA. Państwa należące obecnie do Mercosur są zróżnicowane pod wieloma względami, jednakże pomimo widocznych asymetrii, ugrupowanie regionalne umacnia swoją pozycję na światowej scenie gospodarczej, czego przykładem mogą być między innymi negocjacje między europejskimi przedstawi- Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa 279 cielami dotyczące utworzenia strefy wolnego handlu między UE a Mercosur. Kolejnym ważnym projektem przybliżającym kraje do stworzenia potęgi gospodarczej Południa to międzykontynentalne porozumienie dotyczące Trójstronnej Strefy Wolnego Handlu (T-FTA) zawarte między Mercosur, Indiami oraz Południowoafrykańską Unią Celną w ramach poszerzania idei współpracy między południowymi krajami5. Tendencje integracyjne na kontynencie afrykańskim rozpoczęte zostały w latach 80. ubiegłego wieku. Pierwszym ugrupowaniem zrzeszającym dziewięć państw założycielskich była Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC). Miała ona na celu ujednolicenie prowadzonej polityki gospodarczej, nawiązanie porozumienia w kwestiach spornych, ograniczenie problemu terroryzmu, a także zacieśnianie więzi polityczno-ekonomicznych. Kolejną inicjatywą było stworzenie Wspólnego Rynku Wschodniej i Południowej Afryki (Comesa). Powstała w wyniku tego strefa wolnego handlu obejmująca dziewiętnaście krajów Afryki zastąpiła dotychczasową strefę handlu preferencyjnego. Równie istotna była organizacja o nazwie: Wspólnota Wschodnioafrykańska, w której skład wchodziły państwa wschodniej części kontynentu, między innymi Kenia, Tanzania czy Ruanda. W 2008 roku te trzy najważniejsze organizacje gospodarcze w Afryce otworzyły między sobą strefę wolnego handlu, poszerzając w ten sposób obszar współpracy, ułatwiając dalsze etapy rozwoju gospodarczego. Indie, Brazylia oraz RPA od wielu lat starały się nawiązać trójstronne porozumienie poprzez pogłębianie wzajemnych stosunków oraz bi- lub trilateralne umowy. Mimo wielu trudności, jakie występują między zaangażowanymi krajami Południa, trójstronna wymiana handlowa, wzrosła ponad dwukrotnie między 2003 a 2006 rokiem. Pomimo wielu starań, wciąż utrudnione pozostaje podpisanie porozumienia integracyjnego, z uwagi na członkostwo tych krajów w innych regionalnych ugrupowaniach (Mercosur, SACU), a także niedoskonałą sieć połączeń infrastrukturalnych6. Forum Dialogu IBSA jako koalicja trzech południowych krajów wschodzących, będącymi regionalnymi potęgami trzech kontynentów, stanowi nową formę współpracy między dotychczas peryferyjnym Południem. Ze względu na skalę i obszar działania nie jest to kolejna inicjatywa krajów tzw. Trzeciego Świata, lecz nowy typ interregionalnej koalicji7. Idea tego 5 6 7 E.M.M.Q. Farina: Challenges for Brazil’s Food Industry in the context of Globalization and Mercosur Consolidation. „International Food and Agribusiness Management Review” 1999, Vol. 2, No. 3, s. 329. S.J. de Sousa: India, Brazil, South Africa (IBSA) – New Inter-regional Multilateralism in South? FRIDE Comment, Madryt 2007, s. 5. A. Grzywna: Universal Perspectives of the Asian Giants to the Rest of the World. International Trade and Academic Research Conference ITARC, Academy of Business and Retail Management, Journal of Business and Retail Management Research and London College of Management Studies, Londyn, 8-10 listopad 2010, s. 13-16. http://www.abrmr.com (31.08.2011). 280 Agnieszka Grzywna typu dialogu zapoczątkowana została przez prezydenta RPA, Thabo Mbeki. Podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Indii, Brazylii i RPA, które odbyło się podczas szczytu G-8 w Evian w 2003 roku i dotyczyło wzmocnienia współpracy gospodarczej i koordynacji, inicjatywa ta została sformalizowana. Od 2006 roku regularnie odbywają się szczyty IBSA. Forum IBSA to także inicjatywa charakteryzująca się asymetrią, jeśli chodzi o wielkość terytorialną, demograficzną, gospodarczą i militarną krajów zaangażowanych, a także odległość geograficzną8. BRICS jako najsilniejsze ugrupowanie integracyjne swoje działania zwraca w kierunku zacieśniania współpracy typu Południe-Południe. Między Chinami, Indiami, Brazylią a Afryką ma miejsce współpraca bi- oraz multilateralna, ponadto ugrupowania regionalne, takie jak np. Mercosur, IBSA czy SADC znoszą wzajemne bariery handlowe, nawiązują współpracę polityczno-gospodarczą, tworzą sprzyjające warunki inwestycyjne, by jeszcze bardziej zacieśnić wzajemne stosunki i pogłębić proces integracji Południa. 3. Multilateralna współpraca typu Południe-Południe Temat współpracy typu Południe-Południe od kilku lat jest istotnym punktem rozmów o współpracy w ramach międzynarodowego rozwoju. Tendencja ta ma swoje źródła w coraz silniejszym zaangażowaniu krajów, które z historycznego punktu widzenia zawsze były odbiorcami zagranicznej pomocy, co od początku XXI wieku stopniowo zaczęło ulegać zmianie. Zjawisko współpracy między krajami Południa oraz zmiany w kierunkach udzielanej pomocy sprawiają, że można mówić o wschodzących krajach udzielających pomocy tym krajom, które znajdują się w początkowej fazie rozwoju. Proces polegający na zaznaczaniu swojej obecności w międzynarodowych stosunkach rozpoczął się w latach 50. XX wieku od Konferencji w Bandung, podczas której chęć współpracy i solidarność stała się celem i narzędziem w rękach krajów tzw. Trzeciego Świata. Zjawiskiem, które towarzyszyło tym rozmowom był masowy proces dekolonializacji w Azji i Afryce9. Był to punkt wyjścia do dalszych rozmów w dialogu politycznym między krajami rozwijającym się, które podkreślały swoje dążenia do zminimalizowania istniejących asymetrii w systemie światowym. 8 9 IBSA: Un actor internacional y un socio para la Unión Europea? Informe de Actividad, FRIDE 2007, s. 2. M. Lengyel, B. Malacalza: What do we Talk when we Talk About South-South Cooperation? The Construction of a Concept from Empirical Basis. IPSA-ECPR Joint Conference „Whatever happened to North-South?” São Paulo, 16-19.02.2011. Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa 281 Obecnie kraje Południa zaangażowane są w działania odzwierciedlające wzajemne stosunki gospodarcze z innymi krajami na świecie. Bilateralizm Południa dotyczy zarówno poziomu intraregionalnego, przejawiającego się np. we współpracy Indii i Chin z pozostałymi krajami Azji czy też Brazylii na kontynencie południowoamerykańskim, jak i interregionalnego, czego przykładem jest uczestnictwo Chin w APEC, Indii w ASEAN czy współpracy państw należących do Forum Dialogu IBSA. Analizując stosunki gospodarcze Ameryki Południowej zaobserwować można trend polegający na wzroście wielkości wymiany handlowej między Azją a Ameryką Południową. Zarówno dla Brazylii, jak i dla Indii i Chin bilateralna współpraca jest niezwykle korzystna nie tylko pod względem gospodarczym, ale także politycznym. Ponadto wspólne zainteresowanie tych krajów regionem południowoafrykańskim sprawia, że współpraca nabiera wymiaru multilateralnego, a tym samym większego znaczenia. IBSA jest wyrazem próby rozwinięcia strategicznego sojuszu, który promowałby i umacniał trójstronną współpracę krajów rozwijających się oraz byłby wspólnym głosem Południa w międzynarodowej polityce. Poza IBSA istnieje także grupa Outreach-5, do której obok krajów członkowskich IBSA należą także Chiny i Meksyk. Współpraca między Indiami, Brazylią i RPA nie ogranicza się jedynie do działań w ramach Forum IBSA. Od grudnia 2010 roku RPA została przyjęta do największego bloku państw BRIC, zmieniając tym samym jego nazwę na BRICS. Wynikające z tego korzyści nie będą dotyczyły jedynie państw należących do ugrupowania. Dzięki tendencjom do nawiązywania szerokiej współpracy, każdy z krajów członkowskich będzie stanowił pomost dla pozostałych gospodarek danego regionu, ułatwiając dostęp do światowego rynku i szerszej współpracy. Wpływ, jaki wywierają wschodzące potęgi gospodarcze Południa, funkcjonujące indywidualnie i w ugrupowaniach integracyjnych, jest zarówno pozytywny, jak i negatywny. Negatywne konsekwencje dotyczą pogorszenia terms of trade krajów uprzemysłowionych w wyniku gwałtownego wzrostu gospodarczego Południa, ponadto rozwój tych krajów może wywołać wzrost cen towarów oraz poziomu wynagrodzeń siły roboczej, co odzwierciedlone zostanie poprzez podwyżkę cen wytwarzanych dóbr. Coraz mocniejsza pozycja krajów Południa może oznaczać silniejszą konkurencję dla dotychczasowych liderów na światowym rynku w dziedzinie inwestycji. Ponadto ekonomiczny wzrost krajów rozwijających się może niekorzystnie wpłynąć na poziom zatrudnienia i wysokość wynagrodzeń w krajach wysoko uprzemysłowionych, co wynika z praw rynku i natury procesu rozwoju technologicznego przewidujących stagnację realnej wysokości stawek płac. Jednakże zacieśnianie współpracy między krajami Południa, ułatwiające ich rozwój ekonomiczny może również korzystnie oddzia- 282 Agnieszka Grzywna ływać na kraje rozwinięte i uprzemysłowione10. Przede wszystkim rynki krajów wschodzących i rozwijających się stanowią ciągle powiększający się rynek zbytu dla krajów Północy, głównie dzięki niskiemu poziomowi PKB per capita i wysokiej elastyczności dochodowej popytu. Dodatkowo są one źródłem tanich towarów przemysłowych, które pomagają redukować presję inflacyjną w krajach rozwiniętych. W rezultacie, zlokalizowane na południowej półkuli kraje mogą być źródłami nowych technologii, które przyczyniają się do poszerzania granic możliwości produkcyjnych. Zakończenie Istnieje wiele ugrupowań znajdujących się na różnym poziomie zaawansowania, które dążą do poprawy sytuacji w swoich regionach lub na arenie międzynarodowej. Dzięki wspólnym celom, podobnym charakterystykom i współdziałaniu są w stanie odegrać coraz istotniejszą rolę w budowaniu współczesnej struktury globalnej gospodarki. Indie, Brazylia oraz RPA w ciągu kilku dekad zmieniły wizerunek z krajów uznawanych za peryferia do pozycji liderów regionalnych. Pomimo postępu, jaki miał miejsce w tych krajach, nadal nie można w pełni uznać ich za najważniejszych graczy politycznych współczesnej sceny polityczno-gospodarczej. Aby to nastąpiło, muszą zostać rozwiązane problemy wewnętrzne każdego z państw oraz te intraregionalne, które w znacznym stopniu hamują rozwój. Biorąc pod uwagę regionalne doświadczenia państw Ameryki Południowej, Afryki czy Azji, współpraca typu Południe-Południe jest zróżnicowanym i ulegającym nieustannym zmianom zjawiskiem funkcjonującym w różnych formatach. Ten typ współpracy charakteryzują własne zasady, co nie oznacza umieszczenia go w subkategorii typów międzynarodowej współpracy. Kraje Południa charakteryzują się znacznym potencjałem w wyrażaniu wspólnego głosu we współczesnym multilateralnym świecie. Koordynacja i współpraca otwiera przed nimi możliwość wywierania wpływu na wiele międzynarodowych instytucji, co może przyczynić się do zmiany kształtu i zasad światowej polityki. Jednak pomimo wspólnych inicjatyw i wzajemnej pomocy, nadal istnieje zagrożenie, że wschodzące potęgi Południa będą kierowały się bardziej dobrem indywidualnym zamiast duchem solidarności wśród krajów rozwijających się. 10 D. Nayyar: Op. cit., s. 13-14. Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa 283 Literatura Bartels F.L., Vinanchiarachi J.: South-South Cooperation, Economic and Industrial Development of Developing countries: Dynamics, Opportunities and Challenges. „Research and Statistics Branch Working Paper” 02/2009, UNIDO, Wiedeń 2009. Farina E.M.M.Q.: Challenges for Brazil’s Food Industry in the context of Globalization and Mercosur Consolidation. „International Food and Agribusiness Management Review” 1999, Vol. 2, No. 3. Gordhan P.: An Emerging New World Order. „The Cairo Review of Global Affairs” 2011, Vol. 2. The American University in Cairo, School of Global Affairs and Public Policy. http://www.aucegypt.edu/gapp/cairoreview/pages/articleDetails.aspx?aid =75 Grzywna A.: Universal Perspectives of the Asian Giants to the Rest of the World. International Trade and Academic Research Conference ITARC, Academy of Business and Retail Management, Journal of Business and Retail Management Research and London College of Management Studies, Londyn, 8-10 listopad 2010, http:// www.abrmr.com/pdf/Universal%20perspectives% 20of%2 0the%20Asian%20 giants%20to%20the%20rest%20of%20the%20world%20-%20Agnieszka%20 Grzywna.pdf IBSA: Un actor internacional y un socio para la Unión Europea? Informe de Actividad, FRIDE 2007. De Sousa J.S.: India, Brazil, South Africa (IBSA) – New Inter-regional Multilateralism in South? FRIDE Comment, Madryt 2007. Lengyel M., Malacalza B.: What do we Talk when we Talk About South-South Cooperation? The Construction of a Concept from Empirical Basis. IPSA-ECPR Joint Conference „Whatever happened to North-South?” Sao Paulo, 16-19.02.2011. Nayyar D.: China, India, Brazil and South Africa in the World Economy. Engines of Growth? „Discussion Paper” No. 2008/05, UNU-WIDER 2008. Prebisch R.: El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales problemas. CEPAL, Santiago 1949 oraz El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales problemas. „Desarrollo Económico” 1986, Vol. 26, No. 103. REGIONAL INTEGRATION TENDENCIES OF THE COUNTRIES OF THE SOUTH Summary The contemporary international situation is dominated by a very strong position of developing countries. The integration process of the South has gained importance in the recent few decades. Some of the examples are i.e.: BRICS, IBSA, Mercosur or SADC. However, it is still arguable to determine whether the Emerging Giants are 284 Agnieszka Grzywna going to be able to sustain their position of global economy motors. A new type of South-South cooperation is performed both on inter- and intraregional level, what proves the great scale of this economic phenomena, together with showing the growing potential of the common voice of the South. The cooperation and mutual help give an opportunity to exert influence on the international institutions, what is reflected in the world’s economy and politics.