regionalne tendencje integracyjne krajów południa

Agnieszka Grzywna
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
REGIONALNE TENDENCJE INTEGRACYJNE
KRAJÓW POŁUDNIA
Wprowadzenie
Druga połowa XX wieku zdominowana została przez gwałtowny i nierównomierny wzrost gospodarczy, w wyniku którego powstały różnice między wieloma regionami na świecie. Wśród obszarów najbardziej dotkniętych konsekwencjami asymetrycznego rozwoju są kraje Ameryki Południowej, Afryki
oraz Azji. Celem poniższych rozważań jest ukazanie zależności między rozwijającymi się gospodarkami i ich wpływem na zmianę sytuacji w międzynarodowych stosunkach polityczno-gospodarczych na przykładzie współpracy typu Południe-Południe oraz ugrupowań państw rozwijających się.
Obecna sytuacja międzynarodowa charakteryzuje się wzrostem znaczenia
gospodarek wschodzących, które po raz pierwszy od wielu wieków mogą wykorzystać swój potencjał terytorialny oraz demograficzny i odegrać ważną rolę
w nadchodzącej transformacji globalnego układu sił. Jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się grup państw jest BRICS, w której skład wchodzi
Brazylia, Rosja, Indie, Chiny oraz od końca 2010 roku także Republika Południowej Afryki. Priorytetem państw należących do tego ugrupowania jest uzyskanie przewagi handlowej oraz pozycji lidera na światowej scenie gospodarczej.
W warunkach zaistniałej globalnej recesji, państwa BRICS zdołały utrzymać
wysoki wskaźnik poziomu rozwoju, stając się tym samym motorami wzrostu
globalnej gospodarki. Wspólne cele oraz wzajemne korzyści gospodarek Południa stwarzają możliwość wprowadzenia zmian w strukturze i hierarchii
obecnych stosunków międzynarodowych. Działając wspólnie, grupa BRICS jest
w stanie wywierać znacznie większy wpływ na pozostałe kraje bądź ugrupowania niż każdy z krajów indywidualnie.
Pomimo dominującej pozycji grupy BRICS w stosunkach międzynarodowych, istnieje możliwość jej utraty na rzecz innych ugrupowań. Zapoczątkowana w 2005 roku współpraca między krajami rozwijającymi się: Bangladeszem, Egiptem, Indonezją, Iranem, Koreą, Meksykiem, Nigerią, Pakistanem,
Filipinami, Turcją i Wietnamem, które tworzą grupę o nazwie Next Eleven
(N-11) jest uważana za potencjalnego rywala grupy G-7, BRICS czy IBSA.
276
Agnieszka Grzywna
Przeanalizowana zostanie również problematyka związana z procesami integracji regionalnej krajów Południa. Ponadto, wspomniane zostanie znaczenie
współpracy typu Południe-Południe, będącej przykładem zmian zachodzących
w gospodarce światowej. Dotyczą one pogłębiania i poszerzania procesu integracji oraz zawierania regionalnych umów handlowych. Coraz większy poziom
specjalizacji we współczesnym świecie stwarza szeroki wachlarz możliwości dla
współpracy Południe-Południe, wykorzystania przewagi komparatywnej czy
zawierania preferencyjnych układów.
Ponadto, zwrócona zostanie uwaga na zjawisko konieczności łączenia się
rynków wschodzących w celu uzyskania przewagi gospodarczej i politycznej.
Jednakże wielu krajom rozwijającym się, będącym na początku swojej drogi do
głębszego rozwoju gospodarczego, wciąż trudno jest wykorzystać możliwości,
jaki stwarzają międzynarodowe porozumienia o wzajemnej współpracy na szeroką skalę. Najczęściej wynika to z niewłaściwie sformułowanej polityki przemysłowej i technologicznej1. Wśród krajów współpracujących w ramach integracji typu Południe-Południe można również dostrzec asymetrie pod względem
wielkości, wartości i technologicznego zaawansowania gospodarek spowodowane znacznie silniejszą pozycją niektórych krajów rozwijających się, które uzyskały status potęg gospodarczych XXI wieku.
1. Obraz współczesnego systemu gospodarczo-politycznego
na świecie
W związku z pogłębiającym się strukturalnym zróżnicowaniem współczesnego świata na kraje bogate i rozwinięte oraz biedne i rozwijające się, konieczne
okazało się odnalezienie przyczyn tych asymetrii. Istnieje wyraźny podział na
gospodarki uprzemysłowione i dynamicznie rozwijające się, zaliczane do grupy
centrum oraz te peryferyjne, mniej rozwinięte i uzależnione przede wszystkim
od metropolii powstałych w wyniku czynników historycznych, głównie podziałów kolonialnych. To właśnie ta druga grupa krajów stała się priorytetem
rozważań argentyńskiego ekonomisty Raula Prebischa2. Swoją koncepcję oparł
on na dychotomicznym podziale świata: bogatej Północy i biednym Południu
tworząc w ten sposób model Centrów i Peryferii istniejący w literaturze od lat
80. XX wieku. Metropolie wykorzystywały podbite terytoria jako źródła surow1
2
F.L. Bartels, J. Vinanchiarachi: South-South Cooperation, Economic and Industrial Development of Developing Countries: Dynamics, Opportunities and Challenges. „Research and Statistics Branch Working Paper” 02/2009, UNIDO, Wiedeń 2009, s. 19.
R. Prebisch: El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales
problemas. CEPAL, Santiago 1949 oraz El desarrollo económico de la América Latina
y algunos de sus principales problemas. „Desarrollo Económico” 1986, Vol. 26, No. 103.
Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa
277
ców naturalnych, taniej siły roboczej, a także jako chłonne rynki zbytu dla wielu
produktów, hamując rozwój peryferii. Współcześnie, pomimo zniesienia systemu kolonialnego, wciąż ciężko jest niektórym krajom postkolonialnym dogonić
pod względem poziomu rozwoju globalne imperia.
Globalizacja utożsamiana jest ze wzrastającą otwartością ekonomiczną,
niezależnością oraz pogłębiającą się integracją w światowej gospodarce, której
kształt nadawany jest przez osiągnięcia liderów. W związku z tymi właściwościami powstaje pytanie, czy kraje takie jak Chiny, Indie, RPA czy Brazylia mają
szansę stać się motorami wzrostu dla pozostałych krajów rozwijających się,
a także dla gospodarki światowej? Analizując podobne przypadki w historii okazuje się, że zarówno Wielka Brytania, jak i Stany Zjednoczone Ameryki pełniły
te funkcje odpowiednio w XIX i XX wieku. Przejawem tego typu sytuacji jest
zależność między wzrostem PKB w danym kraju a wzrostem PKB światowego
w długim okresie3. Gospodarki Indii, Chin czy Brazylii z punktu widzenia ich
potencjału można uznać za kluczowych graczy na arenie globalnej. Pomimo iż
jedne z największych krajów Południa uczestniczą w globalnej wymianie handlowej od kilku dekad, to dopiero wydarzenia gospodarcze ostatnich lat umożliwiły im wysoką pozycję w międzynarodowej hierarchii. Kryzys gospodarczy
pierwszej dekady XXI wieku stał się początkiem nowej ery w globalnych stosunkach oraz w strukturze układu zależności i dominacji. W rezultacie, grupa
BRICS jest symbolem zmian zachodzących w kierunku dominacji Południa4.
Transformacja ma miejsce także w przypadku kontynentu afrykańskiego, który
stał się rynkiem perspektyw gospodarczych, a także kolebką dynamicznie rozwijających się gospodarek. Afryka, podobnie jak Chiny kilka dekad temu, stała się
głównym miejscem inwestycji zagranicznych, dzięki czemu gospodarka 53 krajów afrykańskich może się nieustannie rozwijać. BRICS charakteryzuje się
potencjałem, który może wykorzystać do pogłębienia współpracy typu Południe-Południe czy też zmiany zasad międzynarodowego handlu i finansów. Równocześnie jako grupa reprezentuje wspólny głos krajów rozwijających się w najważniejszych dla nich i pozostałej części świata kwestiach. Stopniowe zmiany
niesie za sobą dominacja nowego ugrupowania, polegająca na odsuwaniu Stanów Zjednoczonych od roli hegemona gospodarczego. Konsekwencje dla światowej gospodarki mogą być pozytywne wówczas, gdy wschodzące gospodarki
napędzające koniunkturę zastąpią odpowiednio szybko i sprawnie swoich poprzedników.
3
4
D. Nayyar: China, India, Brazil and South Africa in the World Economy. Engines of Growth?
„Discussion Paper” No. 2008/05, UNU-WIDER 2008, s. 8-10.
P. Gordhan: An Emerging New World Order. „The Cairo Review of Global Affairs” 2011,
Vol. 2. The American University in Cairo, School of Global Affairs and Public Policy.
http://www.aucegypt.edu (29.08.2011).
278
Agnieszka Grzywna
Obok podobieństw pod względem politycznym, gospodarczym czy historycznym, między krajami uczestniczącymi w tworzeniu nowego podziału świata
występuje efekt synergii, przyczyniający się do umacniania ich pozycji na mapie
obecnych stosunków polityczno-gospodarczych. Nowo powstała inicjatywa krajów Południa o nazwie IBSA jest porozumieniem zawartym między krajami
o podobnej wizji świata, zainteresowaniach, potrzebach oraz możliwościach.
Pomimo że kraje założycielskie różnią się między sobą pod wieloma względami,
wspólnie dążą do wyznaczonego celu – zniesienia barier handlowych między
krajami ugrupowania oraz promowania otwartej polityki handlowej i inwestycyjnej.
2. Procesy integracji regionalnej krajów Południa
Idea polegająca na stworzeniu ugrupowania integracyjnego wśród krajów
Południa nie jest zjawiskiem nowym. W latach 60. i 70. XX wieku inicjowane
były podobne projekty, jednakże w związku z brakiem odpowiednich zasobów,
niestabilną sytuacją postkolonialną, niedostatecznie rozwiniętą infrastrukturą
oraz problemem ubóstwa było to niemożliwe. Dzięki wielu zasobom naturalnym
oraz sprzyjającym okolicznościom, kraje południowe rozwijające się uzyskały
szansę stania się jednymi z istotniejszych graczy gospodarczych XXI wieku.
Wciąż nie można odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, czy BRICS będą
w stanie prześcignąć dotychczasowych Gigantów (Stany Zjednoczone, Japonię
czy UE)? Jednakże coraz więcej czynników na to wskazuje, przede wszystkim
rozprzestrzeniony trend integracyjny Południa.
Pierwszym etapem tworzenia organizacji integracyjnej w Ameryce Południowej była brazylijska inicjatywa o nazwie „Operacja Panamerykańska”. Najistotniejszymi partnerami zarówno politycznymi, jak i gospodarczymi Brazylii
były wówczas przede wszystkim Stany Zjednoczone oraz Argentyna, z którą
Brazylia pozostawała w konflikcie. Nieporozumienia pomiędzy największymi
gospodarkami kontynentu zostały zakończone w latach 80. XX wieku, podejmując decyzję o wprowadzeniu polityki współpracy poprzez stworzenie
Wspólnego Rynku Południa, czyli Mercosur. W wyniku zjednoczenia sił najbardziej rozwiniętych krajów kontynentu, tj. Brazylii, Argentyny, Paragwaju
oraz Urugwaju, powstał blok gospodarczo-polityczny o podobnym znaczeniu jak
UE czy NAFTA. Państwa należące obecnie do Mercosur są zróżnicowane pod
wieloma względami, jednakże pomimo widocznych asymetrii, ugrupowanie regionalne umacnia swoją pozycję na światowej scenie gospodarczej, czego przykładem mogą być między innymi negocjacje między europejskimi przedstawi-
Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa
279
cielami dotyczące utworzenia strefy wolnego handlu między UE a Mercosur.
Kolejnym ważnym projektem przybliżającym kraje do stworzenia potęgi gospodarczej Południa to międzykontynentalne porozumienie dotyczące Trójstronnej
Strefy Wolnego Handlu (T-FTA) zawarte między Mercosur, Indiami oraz Południowoafrykańską Unią Celną w ramach poszerzania idei współpracy między południowymi krajami5.
Tendencje integracyjne na kontynencie afrykańskim rozpoczęte zostały
w latach 80. ubiegłego wieku. Pierwszym ugrupowaniem zrzeszającym dziewięć
państw założycielskich była Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC).
Miała ona na celu ujednolicenie prowadzonej polityki gospodarczej, nawiązanie
porozumienia w kwestiach spornych, ograniczenie problemu terroryzmu, a także
zacieśnianie więzi polityczno-ekonomicznych. Kolejną inicjatywą było stworzenie Wspólnego Rynku Wschodniej i Południowej Afryki (Comesa). Powstała
w wyniku tego strefa wolnego handlu obejmująca dziewiętnaście krajów Afryki
zastąpiła dotychczasową strefę handlu preferencyjnego. Równie istotna była
organizacja o nazwie: Wspólnota Wschodnioafrykańska, w której skład wchodziły państwa wschodniej części kontynentu, między innymi Kenia, Tanzania
czy Ruanda. W 2008 roku te trzy najważniejsze organizacje gospodarcze
w Afryce otworzyły między sobą strefę wolnego handlu, poszerzając w ten sposób obszar współpracy, ułatwiając dalsze etapy rozwoju gospodarczego.
Indie, Brazylia oraz RPA od wielu lat starały się nawiązać trójstronne porozumienie poprzez pogłębianie wzajemnych stosunków oraz bi- lub trilateralne
umowy. Mimo wielu trudności, jakie występują między zaangażowanymi krajami Południa, trójstronna wymiana handlowa, wzrosła ponad dwukrotnie między 2003 a 2006 rokiem. Pomimo wielu starań, wciąż utrudnione pozostaje podpisanie porozumienia integracyjnego, z uwagi na członkostwo tych krajów
w innych regionalnych ugrupowaniach (Mercosur, SACU), a także niedoskonałą
sieć połączeń infrastrukturalnych6. Forum Dialogu IBSA jako koalicja trzech południowych krajów wschodzących, będącymi regionalnymi potęgami trzech
kontynentów, stanowi nową formę współpracy między dotychczas peryferyjnym
Południem. Ze względu na skalę i obszar działania nie jest to kolejna inicjatywa
krajów tzw. Trzeciego Świata, lecz nowy typ interregionalnej koalicji7. Idea tego
5
6
7
E.M.M.Q. Farina: Challenges for Brazil’s Food Industry in the context of Globalization and
Mercosur Consolidation. „International Food and Agribusiness Management Review” 1999,
Vol. 2, No. 3, s. 329.
S.J. de Sousa: India, Brazil, South Africa (IBSA) – New Inter-regional Multilateralism
in South? FRIDE Comment, Madryt 2007, s. 5.
A. Grzywna: Universal Perspectives of the Asian Giants to the Rest of the World. International
Trade and Academic Research Conference ITARC, Academy of Business and Retail Management, Journal of Business and Retail Management Research and London College of Management Studies, Londyn, 8-10 listopad 2010, s. 13-16. http://www.abrmr.com (31.08.2011).
280
Agnieszka Grzywna
typu dialogu zapoczątkowana została przez prezydenta RPA, Thabo Mbeki.
Podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Indii, Brazylii i RPA, które
odbyło się podczas szczytu G-8 w Evian w 2003 roku i dotyczyło wzmocnienia
współpracy gospodarczej i koordynacji, inicjatywa ta została sformalizowana.
Od 2006 roku regularnie odbywają się szczyty IBSA. Forum IBSA to także inicjatywa charakteryzująca się asymetrią, jeśli chodzi o wielkość terytorialną, demograficzną, gospodarczą i militarną krajów zaangażowanych, a także odległość
geograficzną8.
BRICS jako najsilniejsze ugrupowanie integracyjne swoje działania zwraca
w kierunku zacieśniania współpracy typu Południe-Południe. Między Chinami,
Indiami, Brazylią a Afryką ma miejsce współpraca bi- oraz multilateralna, ponadto ugrupowania regionalne, takie jak np. Mercosur, IBSA czy SADC znoszą
wzajemne bariery handlowe, nawiązują współpracę polityczno-gospodarczą,
tworzą sprzyjające warunki inwestycyjne, by jeszcze bardziej zacieśnić wzajemne stosunki i pogłębić proces integracji Południa.
3. Multilateralna współpraca typu Południe-Południe
Temat współpracy typu Południe-Południe od kilku lat jest istotnym punktem rozmów o współpracy w ramach międzynarodowego rozwoju. Tendencja ta
ma swoje źródła w coraz silniejszym zaangażowaniu krajów, które z historycznego punktu widzenia zawsze były odbiorcami zagranicznej pomocy, co od początku XXI wieku stopniowo zaczęło ulegać zmianie. Zjawisko współpracy
między krajami Południa oraz zmiany w kierunkach udzielanej pomocy sprawiają, że można mówić o wschodzących krajach udzielających pomocy tym krajom, które znajdują się w początkowej fazie rozwoju. Proces polegający na zaznaczaniu swojej obecności w międzynarodowych stosunkach rozpoczął się
w latach 50. XX wieku od Konferencji w Bandung, podczas której chęć współpracy i solidarność stała się celem i narzędziem w rękach krajów tzw. Trzeciego
Świata. Zjawiskiem, które towarzyszyło tym rozmowom był masowy proces dekolonializacji w Azji i Afryce9. Był to punkt wyjścia do dalszych rozmów w dialogu politycznym między krajami rozwijającym się, które podkreślały swoje dążenia do zminimalizowania istniejących asymetrii w systemie światowym.
8
9
IBSA: Un actor internacional y un socio para la Unión Europea? Informe de Actividad, FRIDE
2007, s. 2.
M. Lengyel, B. Malacalza: What do we Talk when we Talk About South-South Cooperation?
The Construction of a Concept from Empirical Basis. IPSA-ECPR Joint Conference „Whatever
happened to North-South?” São Paulo, 16-19.02.2011.
Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa
281
Obecnie kraje Południa zaangażowane są w działania odzwierciedlające
wzajemne stosunki gospodarcze z innymi krajami na świecie. Bilateralizm Południa dotyczy zarówno poziomu intraregionalnego, przejawiającego się np. we
współpracy Indii i Chin z pozostałymi krajami Azji czy też Brazylii na kontynencie południowoamerykańskim, jak i interregionalnego, czego przykładem
jest uczestnictwo Chin w APEC, Indii w ASEAN czy współpracy państw należących do Forum Dialogu IBSA. Analizując stosunki gospodarcze Ameryki
Południowej zaobserwować można trend polegający na wzroście wielkości wymiany handlowej między Azją a Ameryką Południową. Zarówno dla Brazylii,
jak i dla Indii i Chin bilateralna współpraca jest niezwykle korzystna nie tylko
pod względem gospodarczym, ale także politycznym. Ponadto wspólne zainteresowanie tych krajów regionem południowoafrykańskim sprawia, że współpraca
nabiera wymiaru multilateralnego, a tym samym większego znaczenia.
IBSA jest wyrazem próby rozwinięcia strategicznego sojuszu, który promowałby i umacniał trójstronną współpracę krajów rozwijających się oraz byłby
wspólnym głosem Południa w międzynarodowej polityce. Poza IBSA istnieje
także grupa Outreach-5, do której obok krajów członkowskich IBSA należą także Chiny i Meksyk. Współpraca między Indiami, Brazylią i RPA nie ogranicza
się jedynie do działań w ramach Forum IBSA. Od grudnia 2010 roku RPA
została przyjęta do największego bloku państw BRIC, zmieniając tym samym
jego nazwę na BRICS. Wynikające z tego korzyści nie będą dotyczyły jedynie
państw należących do ugrupowania. Dzięki tendencjom do nawiązywania szerokiej współpracy, każdy z krajów członkowskich będzie stanowił pomost dla
pozostałych gospodarek danego regionu, ułatwiając dostęp do światowego rynku
i szerszej współpracy.
Wpływ, jaki wywierają wschodzące potęgi gospodarcze Południa, funkcjonujące indywidualnie i w ugrupowaniach integracyjnych, jest zarówno pozytywny, jak i negatywny. Negatywne konsekwencje dotyczą pogorszenia terms
of trade krajów uprzemysłowionych w wyniku gwałtownego wzrostu gospodarczego Południa, ponadto rozwój tych krajów może wywołać wzrost cen towarów oraz poziomu wynagrodzeń siły roboczej, co odzwierciedlone zostanie
poprzez podwyżkę cen wytwarzanych dóbr. Coraz mocniejsza pozycja krajów
Południa może oznaczać silniejszą konkurencję dla dotychczasowych liderów na
światowym rynku w dziedzinie inwestycji. Ponadto ekonomiczny wzrost krajów
rozwijających się może niekorzystnie wpłynąć na poziom zatrudnienia i wysokość wynagrodzeń w krajach wysoko uprzemysłowionych, co wynika z praw
rynku i natury procesu rozwoju technologicznego przewidujących stagnację realnej wysokości stawek płac. Jednakże zacieśnianie współpracy między krajami
Południa, ułatwiające ich rozwój ekonomiczny może również korzystnie oddzia-
282
Agnieszka Grzywna
ływać na kraje rozwinięte i uprzemysłowione10. Przede wszystkim rynki krajów
wschodzących i rozwijających się stanowią ciągle powiększający się rynek zbytu dla krajów Północy, głównie dzięki niskiemu poziomowi PKB per capita
i wysokiej elastyczności dochodowej popytu. Dodatkowo są one źródłem tanich
towarów przemysłowych, które pomagają redukować presję inflacyjną w krajach
rozwiniętych. W rezultacie, zlokalizowane na południowej półkuli kraje mogą
być źródłami nowych technologii, które przyczyniają się do poszerzania granic
możliwości produkcyjnych.
Zakończenie
Istnieje wiele ugrupowań znajdujących się na różnym poziomie zaawansowania, które dążą do poprawy sytuacji w swoich regionach lub na arenie międzynarodowej. Dzięki wspólnym celom, podobnym charakterystykom i współdziałaniu są w stanie odegrać coraz istotniejszą rolę w budowaniu współczesnej
struktury globalnej gospodarki. Indie, Brazylia oraz RPA w ciągu kilku dekad
zmieniły wizerunek z krajów uznawanych za peryferia do pozycji liderów regionalnych. Pomimo postępu, jaki miał miejsce w tych krajach, nadal nie można
w pełni uznać ich za najważniejszych graczy politycznych współczesnej sceny
polityczno-gospodarczej. Aby to nastąpiło, muszą zostać rozwiązane problemy
wewnętrzne każdego z państw oraz te intraregionalne, które w znacznym stopniu
hamują rozwój.
Biorąc pod uwagę regionalne doświadczenia państw Ameryki Południowej,
Afryki czy Azji, współpraca typu Południe-Południe jest zróżnicowanym i ulegającym nieustannym zmianom zjawiskiem funkcjonującym w różnych formatach. Ten typ współpracy charakteryzują własne zasady, co nie oznacza
umieszczenia go w subkategorii typów międzynarodowej współpracy. Kraje Południa charakteryzują się znacznym potencjałem w wyrażaniu wspólnego głosu
we współczesnym multilateralnym świecie. Koordynacja i współpraca otwiera
przed nimi możliwość wywierania wpływu na wiele międzynarodowych instytucji, co może przyczynić się do zmiany kształtu i zasad światowej polityki. Jednak pomimo wspólnych inicjatyw i wzajemnej pomocy, nadal istnieje zagrożenie, że wschodzące potęgi Południa będą kierowały się bardziej dobrem
indywidualnym zamiast duchem solidarności wśród krajów rozwijających się.
10
D. Nayyar: Op. cit., s. 13-14.
Regionalne tendencje integracyjne krajów Południa
283
Literatura
Bartels F.L., Vinanchiarachi J.: South-South Cooperation, Economic and Industrial
Development of Developing countries: Dynamics, Opportunities and Challenges.
„Research and Statistics Branch Working Paper” 02/2009, UNIDO, Wiedeń 2009.
Farina E.M.M.Q.: Challenges for Brazil’s Food Industry in the context of Globalization
and Mercosur Consolidation. „International Food and Agribusiness Management
Review” 1999, Vol. 2, No. 3.
Gordhan P.: An Emerging New World Order. „The Cairo Review of Global Affairs”
2011, Vol. 2. The American University in Cairo, School of Global Affairs and Public Policy. http://www.aucegypt.edu/gapp/cairoreview/pages/articleDetails.aspx?aid
=75
Grzywna A.: Universal Perspectives of the Asian Giants to the Rest of the World. International Trade and Academic Research Conference ITARC, Academy of Business
and Retail Management, Journal of Business and Retail Management Research and
London College of Management Studies, Londyn, 8-10 listopad 2010, http://
www.abrmr.com/pdf/Universal%20perspectives% 20of%2 0the%20Asian%20
giants%20to%20the%20rest%20of%20the%20world%20-%20Agnieszka%20
Grzywna.pdf
IBSA: Un actor internacional y un socio para la Unión Europea? Informe de Actividad,
FRIDE 2007.
De Sousa J.S.: India, Brazil, South Africa (IBSA) – New Inter-regional Multilateralism
in South? FRIDE Comment, Madryt 2007.
Lengyel M., Malacalza B.: What do we Talk when we Talk About South-South Cooperation? The Construction of a Concept from Empirical Basis. IPSA-ECPR Joint
Conference „Whatever happened to North-South?” Sao Paulo, 16-19.02.2011.
Nayyar D.: China, India, Brazil and South Africa in the World Economy. Engines
of Growth? „Discussion Paper” No. 2008/05, UNU-WIDER 2008.
Prebisch R.: El desarrollo económico de la América Latina y algunos de sus principales
problemas. CEPAL, Santiago 1949 oraz El desarrollo económico de la América
Latina y algunos de sus principales problemas. „Desarrollo Económico” 1986,
Vol. 26, No. 103.
REGIONAL INTEGRATION TENDENCIES OF THE COUNTRIES
OF THE SOUTH
Summary
The contemporary international situation is dominated by a very strong position
of developing countries. The integration process of the South has gained importance
in the recent few decades. Some of the examples are i.e.: BRICS, IBSA, Mercosur
or SADC. However, it is still arguable to determine whether the Emerging Giants are
284
Agnieszka Grzywna
going to be able to sustain their position of global economy motors. A new type
of South-South cooperation is performed both on inter- and intraregional level, what
proves the great scale of this economic phenomena, together with showing the growing
potential of the common voice of the South. The cooperation and mutual help give
an opportunity to exert influence on the international institutions, what is reflected in the
world’s economy and politics.