FOR 05.03.01

Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
PROGRAM PRZEDMIOTU
(SYLLABUS)
1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE
NAZWA PRZEDMIOTU
WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNE
PROWADZĄCY ZAJĘCIA
DR ANDRZEJ BUKOWSKI, MGR ANNA MARKWART
WYDZIAŁ
Wydział Stosowanych Nauk Społecznych
KIERUNEK
Socjologia
SPECJALNOŚĆ
STOPIEŃ
ROK
AKADEMICKI
SEMESTR (NUMER)
FORMA ZAJĘĆ
LICZBA GODZIN
WYKŁAD
KONWERSATORIUM
ĆWICZENIA
LABORATORIUM
PROJEKT
E-LEARNING
2010/2011
FORMA
STUDIÓW
Dzienne
PUNKTY ECTS
30
40
10
10
2. ZAŁOŻENIA I CELE PRZEDMIOTU
Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z najnowszym orientacjami teoretycznymi w myśli
socjologicznej. W ramach wykładu omówiony zostanie rozwój koncepcji i podejść w obrębie
głównych tradycji badawczych: kierunku funkcjonalno-strukturalnego, interakcjonistycznosymbolicznego, teorii konfliktu oraz paradygmatu wymiany wraz z ich najświeższymi
rozwinięciami i kontynuacjami, a także podejścia i orientacje objęte zbiorczym hasłem socjologii
modernizacji i ponowoczesności. Na ćwiczeniach omawiane będą najbardziej reprezentatywne
dla współczesnej teorii socjologicznej teksty źródłowe.
3. SZCZEGÓŁOWY PROGRAM ZAJĘĆ
a.
Lp.
1.
2.
3.
4.
WYKŁAD (KONWERSATORIUM)
Temat
Współczesne teorie socjologiczne: wprowadzenie
Wewnętrzna ewolucja teorii socjologicznej: rozwój podejść, pojęć, problemów
Paradygmat systemowo-funkcjonalny
Niklasa Luhmanna koncepcja systemu autopojetycznego
1
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Perspektywa interakcjonistyczno-symboliczna. Wytwarzanie i reprodukowanie
życia społecznego
Orientacja fenomenologiczna i konstruktywizm socjologiczny
Teoria wspólnoty komunikacyjnej J. Habermasa
Teoria strukturacji A. Giddensa
Teoria społecznej praxis Pierre’a Bourdieu
Teoria konfliktu: ujęcia klasyczne
Współczesne kontynuacje teorii konfliktu: (M. Foucault, Bourdieu i Passeron,
Dahrendorf).
Paradygmat wymiany i teoria racjonalnego wyboru
Teorie modernizacji, globalizacji i systemu światowego
Socjologia Zygmunta Baumana
Podsumowanie problematyki kursu: najnowsze teorie socjologiczne w analizie
zjawisk i problemów współczesnego społeczeństwa polskiego.
b. ĆWICZENIA (LABORATORIUM)
Temat
Zajęcia organizacyjne. Paradygmat i teoria.
Teoria socjologiczna i współczesne społeczeństwo.
Funkcjonalizm T. Parsonsa oraz koncepcja R. K. Mertona
Teoria systemu autopojetycznego Niklasa Luhmanna
Perspektywa interakcjonistyczno-symboliczna i dramaturgiczna
Perspektywa fenomenologiczna i konstruktywizm socjologiczny
J. Habermasa krytyka współczesnego systemu społecznego
Strukturalistyczne kontynuacje: Teoria strukturacji A. Giddensa
Strukturalistyczne kontynuacje: teoria Pierra Bourdieu
Konflikt i władza we współczesnym społeczeństwie
Poststrukturalne teorie konfliktu: teoria Michela Foucault
Paradygmat wymiany
Teoria racjonalnego wyboru
Teorie modernizacji, globalizacji i systemu światowego
Społeczeństwo ponowoczesne w teorii socjologicznej: próba teoretycznej rekonstrukcji
koncepcji Zygmunta Baumana. Repetytorium
c. PROJEKT
Opis projektu:
Nie przewidziano projektu w ramach kursu
d. E-LEARNING
Opis kursu e-learning
W ramach ćwiczeń – DL studenci będą proszeni o przygotowanie własnych mini-analiz
wybranych problemów/zjawisk/ dotyczących współczesnego społeczeństwa polskiego w oparciu
o omawiane na zajęciach podejścia teoretyczne. W szczególności nacisk położony zostanie na
2
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
umiejętne stosowanie socjologicznych kategorii pojęciowych w opisywaniu i wyjaśnianiu
wybranych zjawisk, jak również samodzielne formułowanie wniosków.
4. EFEKTY KSZTAŁCENIA – UMIEJĘTNOŚCI I KOMPETENCJE
1. Umiejętność rozumowania analitycznego i syntetycznego:
Student i studentka potrafi samodzielnie:
- sformułować problem używając pojęć i założeń pochodzących z określonych paradygmatów i
perspektyw teoretycznych
- przeprowadzić analizę określonego zjawiska społecznego wykorzystując instrumentarium
pojęciowe wybranego paradygmatu
- przeprowadzić analizę krytyczną podejść i pojęć teoretycznych:
- w kontekście napięć i niespójności, występujących w obrębie paradygmatu;
- wykorzystując założenia innych paradygmatów i perspektyw teoretycznych;
- konfrontując wybrany paradygmat ze zjawiskami i problemami, których nie sposób
zanalizować w oparciu o kategorie i założenia tego paradygmatu
2. Umiejętność samoorganizacji
Student i studentka potrafi:
- napisać w ciągu półtorej godziny esej na dwa podane tematy, odpowiednio planując rozkład
czynności oraz zarządzając czasem w trakcie pisania eseju
3. Odpowiedzialność
Student i studentka powinien przestrzegać:
- terminów, w których odbywa się wykład
- zasad i reguł odnoszących się do sposobu zaliczenia kursu
- terminów z zakresu przygotowania samodzielnych mini-esejów w ramach modułu DL
4. Samodzielność
Student i studentka potrafi:
- dokonać samodzielnej analizy zjawisk i problemów wskazanych w tematach egzaminacyjnych,
korzystając m.in. z własnoręcznie przygotowanych notatek z tekstów, omawianych na
ćwiczeniach
- przeprowadzić samodzielne analizy wybranych problemów w oparciu o współczesne teorie
socjologiczne, w postaci mini-esejów (DL)
- krytycznie czytać i interpretować zadaną na ćwiczenia literaturę w postaci tekstów źródłowych
5. Umiejętności komunikacyjne
Student i studentka potrafi:
- umiejętnie argumentować,
- precyzyjnie wypowiadać sądy i wyrażać wątpliwości oraz zastrzeżenia wobec omawianych
3
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
podejść i koncepcji teoretycznych
- odnosić się merytorycznie do sądów innych uczestników dyskusji
6. Umiejętności i kompetencje kierunkowe (specyficzne dla przedmiotu):
Znajomość pojęcia teorii w naukach społecznych oraz ewolucji teorii socjologicznej,
podstawowych podejść, pojęć i problemów w teorii socjologicznej:
Znajomość wspólnych założeń paradygmatu wymiany i teorii racjonalnego wyboru oraz
odmienności nurtów i podejść występujących w obrębie paradygmatu
Znajomość paradygmatu systemowo-funkcjonalnego oraz koncepcji systemu autopoietycznego
Niklasa Luhmanna
Znajomość perspektywy interakcjonistyczno-symbolicznej. orientacji fenomenologicznej i
konstrukcjonizmu socjologicznego
Znajomość teorii wspólnoty komunikacyjnej J. Habermasa, teorii strukturacji A. Giddensa, teorii
społecznej praxis Pierre’a Bourdieu,
Znajomość klasycznych ujęć konfliktu i ich współczesnych kontynuacji, w tym koncepcji R.
Dahrendorfa konfliktu poklasowego, M. Foucault koncepcji wiedzy i władzy oraz P. Bourdieu
koncepcji przemocy symbolicznej
Znajomość wybranych teorii modernizacji, globalizacji i systemu światowego, w tym socjologii
Zygmunta Baumana
6. LITERATURA*
LITERATURA
OBOWIĄZKOWA
„Współczesne teorie socjologiczne”, wybór i oprac. A. JasińskaKania i inni, Warszawa 2006 (fragmenty)
„Elementy teorii socjologicznych”, red. W. Derczyński, A Jasińska
– Kania, J. Szacki, Warszawa 1975 (fragmenty)
J. Szacki, „Historia myśli socjologicznej”, Warszawa 2002
(fragmenty)
„Socjologia. Lektury”, red. P. Sztompka, M. Kucia, Kraków 2005
(fragmenty).
R. Dahrendorf, „Nowoczesny konflikt społeczny”, Warszawa 1995
N.Luhmann, „Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa
socjalnego”, Warszawa, 1994
J.Habermas: „Aspekty racjonalności działania”, w: „Wokół teorii
krytycznej J.Habermasa”, Kolegium Otryckie, Warszawa 1987
M. Foucault, „Nadzorować i karać”, Warszawa 1993
R. K. Merton, „Teorie socjologiczne średniego zasięgu”, w: „Teoria
socjologiczna i struktura społeczna”, Warszawa 1982
A. Giddens, „Zasady metody socjologicznej”, Warszawa 2001
U. Beck, „Społeczeństwo ryzyka”, Warszawa 2002
„Postmodernizm. Antologia przekładów”, red. Ryszard Nycz,
Kraków 1996
J. Turner, „Struktura teorii socjologicznych”, Warszawa 2006
„Współczesne teorie wymiany społecznej”, red. J. Szmatka, M
Kempny ,Warszawa 1992
4
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
A. Giddens, „Socjologia”, Warszawa 2004
P. Sztompka, „Socjologia”, Kraków 2002 (fragmenty)
Literatura zadana na ćwiczenia:
I. Zajęcia organizacyjne. Paradygmat i teoria.
T. Kuhn, Dwa bieguny: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych,
PIW, Warszawa 1985, s. 316-335, 442-466.
II. Teoria socjologiczna i współczesne społeczeństwo.
P. Sztompka: Teoria socjologiczna XX wieku. Wstęp do wydania polskiego
(frag.), [w:] J. Turner, Struktura teorii socjologicznej, PWN, Warszawa
1985, s. 9-28.
S. Seidman: Koniec teorii socjologicznej: ponowoczesna nadzieja, [w:]
Współczesne Teorie Socjologiczne (t. I), Wydawnictwo Scholar, Warszawa
2006, s. 44-55.
C. Alexander, Zasadność teorii socjologicznej: dlaczego końca nie widać,
[w:] Współczesne Teorie…op.cit., s. 56-67.
III. Funkcjonalizm T. Parsonsa oraz koncepcja R. K. Mertona
T. Parsons: Pewne podstawowe źródła i wzory agresji w strukturze
społecznej zachodniego świata, [w:] Szkice z teorii socjologicznej, PWN,
Warszawa 1972, s. 372-407.
R. K. Merton: Struktura społeczna i anomia, [w:] Socjologia. Lektury. P.
Sztompka, M. Kucia (red.), Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s. 583-596.
IV. Teoria systemu autopojetycznego Niklasa Luhmanna
G. Skąpska: Wstęp do: N. Luhmann, Teoria polityczna państwa
bezpieczeństwa socjalnego, PWN, Warszawa 1994, s. 7-18.
N. Luhmann: Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, j.w., s.
30-94.
K. Gadowska: Zjawisko klientelizmu polityczno-gospodarczego, UJ, s. 19-36,
179-200.
V. Perspektywa interakcjonistyczno-symboliczna i dramaturgiczna
H. Blumer: Implikacje socjologicznej myśli Georga Herberta Meada, [w:]
Elementy teorii socjologicznych, op., cit. s.70-85.
E. Goffman: Człowiek w teatrze życia codziennego, Wydawnictwo KR,
Warszawa 2000, s. 47-105.
VI. Perspektywa fenomenologiczna i konstruktywizm
socjologiczny
A. Schűtz: Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, [w:]
Kryzys i schizma (t. I), red. Edmund Mokrzycki.
A. Schűtz: Światły obywatel. Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy,
tłum. D. Lachowska, Literatura na świecie, 1985, nr. 2., s. 269-284.
VII. J. Habermasa krytyka współczesnego systemu społecznego
5
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
J. Habermas: Tendencje kryzysowe w rozwiniętym kapitalizmie, [w:]
Współczesne Teorie Socjologiczne (t. II), Wydawnictwo Scholar, Warszawa
2006, s. 975-984,
J. Habermas: Aspekty racjonalności działania, [w:] Wokół teorii krytycznej
J. Habermasa, Kolegium Otryckie, Warszawa 1987, s. 109-139.
J. Habermas: Pojęcie działania komunikacyjnego, [w:] Kultura i
społeczeństwo, 1986, nr 3.
J. Habermas: Między naturalizmem a religią, [w:] Archiwum Europy (nr 102
z 15.03.2006), www.dziennik.pl.
VIII. Strukturalistyczne kontynuacje: Teoria strukturacji A.
Giddensa
A. Giddens: Elementy teorii strukturacji, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne (t. II), Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 663-686.
A. Giddens: Ramy późnej nowoczesności, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne (t. II), Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 687-699.
IX. Strukturalistyczne kontynuacje: teoria Pierra Bourdieu
P. Bourdieu, L. Wacquant: Logika pól, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne (t. II), Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 651-662.
P. Bourdieu: Przemoc symboliczna, [w:] Socjologia. Lektury. P. Sztompka,
M. Kucia (red.), Wydawnictwo Znak, Kraków 2005s. 503-508.
W. H. Sewell Jr.: Teoria struktury: dwoistość, podmiotowość sprawcza a
transformacja, [w:] Współczesne Teorie Socjologiczne (t. II), Wydawnictwo
Scholar, Warszawa 2006, s. 700-722.
X. Konflikt i władza we współczesnym społeczeństwie
R. Dahrendorf: Nowoczesny konflikt społeczny, Czytelnik, Warszawa 1993,
s. 224-260.
S. Lukes: Władza w ujęciu radykalnym, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 502-511.
XI. Poststrukturalne teorie konfliktu: teoria Michela Foucault
M. Foucault: Panoptyzm, [w:] Nadzorować i karać, W-wa 1993, s. 235-272.
M. Foucault: Trzy typy władzy, [w:] Współczesne Teorie Socjologiczne,
Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 512-536.
M. Foucault: Wiedza i władza, [w:] Współczesne Teorie Socjologiczne,
Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 537-544.
XII. Paradygmat wymiany
G. Homans: Podstawowe procesy społeczne, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne (t. I), Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 72-81.
P. Blau: Wymiana społeczna [w:] Współczesne Teorie Socjologiczne (t. I),
Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 82-92.
XIII. Teoria racjonalnego wyboru
J. Coleman: Podstawy teorii decyzji zbiorowych, [w:] Współczesne teorie
wymiany społecznej, red. J. Szmatka, M. Kempny, Warszawa 1992, s. 3436
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
366.
A. Giza-Poleszczuk: Rodzina i system społeczny, Studia Socjologiczne Nr
2/1993.
M. Olson: Dobra publiczne i problem „pasażera na gapę”, [w:] Współczesne
teorie wymiany społecznej, red. J. Szmatka, M. Kempny, Warszawa 1992, s.
138-144.
XIV. Teorie modernizacji, globalizacji i systemu światowego
J. Nisbet, Postęp zagrożony, [w:] Socjologia. Lektury. P. Sztompka, M.
Kucia (red.), Wydawnictwo Znak, Kraków 2005 s. 618-624.
J. Urry, Społeczeństwa i wymiar globalny, [w:] Socjologia. Lektury. P.
Sztompka, M. Kucia (red.), Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s. 697-707.
I. Wallerstein, Nowoczesny system-świat, [w:] Współczesne Teorie
Socjologiczne, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006, s. 747-753.
J. Baudrillard, Precesja symulakrów, [w:] R. Nycz (red.), Baran i
Suszczyński, Kraków 1996, s. 175-189.
LITERATURA
XV. Społeczeństwo ponowoczesne w teorii socjologicznej: próba
teoretycznej rekonstrukcji koncepcji Zygmunta Baumana.
Repetytorium
Z. Bauman: Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Warszawa 1994, s. 741 i 41-84.
Z. Bauman: Kultura jako spółdzielnia spożywców, [w:] tegoż autora
Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000,
s. 181 – 199.
j.w.
UZUPEŁNIAJĄCA
*zgodnie z wymogami Państwowej Komisji Akredytacyjnej, podanie literatury obowiązkowej i uzupełniającej jest obligatoryjne
7. KRYTERIA I FORMA ZALICZENIA ZAJĘĆ
WYKŁAD/KONWERSATORIUM:
Zaliczenie 1,5 godzinnego egzaminu pisemnego (1 pytanie, sprawdzające umiejętność aplikacji
teorii w oparciu o opis wybranego zagadnienia lub problemu współczesnego społeczeństwa
polskiego)
Na ocenę końcową z przedmiotu składa średnia arytmetyczna z oceny z ćwiczeń (w
tym ocena z DL) oraz oceny z egzaminu pisemnego w proporcjach 50 / 50.
ĆWICZENIA/LABORATORIUM:
Zaliczenie ćwiczeń, na które składa się:
a) obecność (student ma prawo do max. 2 nieobecności bez względu na ich przyczynę; kolejne
nieobecności należy zaliczyć na dyżurze u prowadzącego ćwiczenia)
b) przygotowanie do zajęć, czyli przeczytanie zadanych tekstów źródłowych
c) aktywny udział w dyskusji (konieczna regularna lektura prasy codziennej i tygodników!)
d) napisanie mini-esejów (w ramach DL)
e) Pozytywne zaliczenie dwóch kolokwiów zaliczeniowych (na zajęciach z ćwiczeń)
7
Wyższa Szkoła Europejska
im. ks. Józefa Tischnera
z siedzibą w Krakowie
Na ocenę końcową z przedmiotu składa się ocena z ćwiczeń, ocena z DL oraz ocena z egzaminu pisemnego.
PROJEKT/E-LEARNING:
Zaliczenie modułu DL w formie podanej przez prowadzacego (w ramach zaliczenia z ćwiczeń)
..................................................................
Prowadzący zajęcia
...................................................................
Kierownik Katedry (Zakładu)
..................................................................
Dziekan
8