php ogol - Magisterskie24.pl

DE
SPOTIE WSCHODNIE
Dwa terytoria na których ukształtowały się państwa despotyczne :
1. Dolina Nilu
2. Dorzecze Tygrysu i Eufratu ( Mezopotamia )
Nad Nilem powstał Egipt ( od IV tysiąclecia p.n.e. do 30 w. p.n.e. (wtedy stał się jedną z prowincji rzymskich )
w VII wieku został podbity przez arabów )
Persja została podbita przez Aleksandra Macedońskiego ( 330r p.n.e.), następnie większa część została
podbita przez Rzymian. Dzisiejsza Persja to Iran
Nil i państwa Mezopotamii
 rozciągały się na znacznych obszarach :
◦
Egipt → mln km 2 , tysiąc km długości
◦
Persja → 2 mln km 2
 charakter kontynentalny ( uprawa roli i handlu )
 państwa niewolnicze ( dominowało niewolnictwo państwowe )
 na czele państwa stał monarcha
◦





Egipt → Faraon , Per -aa ( wielki dom )
◦ Persja → Lugal ( wielki człowiek )
monarcha miał nieograniczoną władzę ( władza despotyczna → niczym niekontrolowana ,
dożywotnia, dziedziczna )
nieznane są przyczyny wyłaniania kolejnych dynastii , uważa się , że kolebką były Teby
Monarcha uważany był z Boga lub za jego reprezentanta. Jego władza była powiązana z
wyobrażeniami religijnymi ( państwo teokratyczne )
do monarchy należały wszystkie grunty → charakter patrymonialny . Mógł on nadawać ziemię
każdemu
katarakty : podział Egiptu na Egipt dolny i Egipt górny
EGIPT
Społeczeństwo :
1. Faraon
3200 lat temu faraon Menes zjednoczył Egipt Dolny i Górny → symbolizuje to nakrycie głowy ( białe z
wężem )
2. Wezyr – druga osoba w państwie . Byli to synowie lub wnukowie faraona ( zazwyczaj dwóch).
Zarządzali górnym lub dolnym Egiptem
3. Nomy –jednostki administracyjne (20) na czele ich stało 42 nomarchów. Nomarch – najwyższy
kapłan lokalnego bóstwa.
4. Pisarze – prowadzili rachunkowość , ewidencję wojsk zaciężnych
PERSJA
1. Lugal
2. kilku satrapów ( stali na czele regionów typu Baktria , Babilonia ). Zarządzali robotami publicznymi ,
ściągali podatki, niektórzy sprawowali najwyższe dowództwo wojskowe.
Słabość dynastii wschodnich → centralistyczny sposób sprawowania władzy , wszystko zależało od
monarchy. Sprawowanie władzy utrudniała komunikacja.
PRAWO MONARCHII DESPOTYCZNYCH
np. Kodeks Hammurabiego ( odkryty w 1902 r. w Suzie ). Hammurabi panował 1800 lat p.n.e.
kodeks składał się z :
1. prologu – Hammurabi przedstawił siebie jako osobę powołaną przez bogów dla stanowienia prawa.
2. Części merytorycznej – 282 art.
3. epilogu – Hammurabi wzywa bóstwa do błogosławienia tych , którzy będą przestrzegać prawa i
potępienia tych , którzy je złamią
Grupy przepisów kodeksu :
1. przepisy dotyczące sytuacji prawnej niewolników
2. stosunki rodzinne
3. prawo karne
1. Niewolnik był traktowany jak rzecz . Jego zabicie było traktowane jak zabicie zwierzęcia
pociągowego ( rzecz ruchoma mówiąca ). Przy jego sprzedaży ciążyła na sprzedawcy
odpowiedzialność za wady fizyczne towaru
2. Mężczyzna był głową rodziny . Kobieta cały czas była pod opieką mężczyzny ( ojca, męża , syna )
3. Zgodnie z kodeksem karą sprawiedliwą było wyrządzenie sprawcy krzywdy, kary identycznej z
doznaną.
◦
Sposobem zachowania równowagi między przestępstwem a karą była zasada talionu, która
polegała na powtórzeniu wobec sprawcy dolegliwości , która przez niego została zadana.
Miała zastosowanie tylko wówczas , gdy strony były sobie równe pod względem
społecznym.
▪
Społeczeństwo w państwie babilońskim dzieliło się na 3 kategorie :
 awilum → człowiek wolny
◦
wysocy urzędnicy , kapłani, właściciele ziemscy
◦ szeregowi urzędnicy itp.
 muszkenum → człowiek ubogi, sługa , ludność podbitych ziem
 wardum → niewolnik
◦
kary odzwierciedlające → ich zadaniem było unaocznienie sposobu i rodzaju popełnionego
przestępstwa ( do XIX wieku )
Kodeks Hammurabiego nie stanowił pełnego , zamkniętego systemu prawnego . Nie było przepisów np. o
ojcobójstwie
PAŃSTWA ŚRÓDZIEMNOMORSKIE
Od II tysiąclecia p.n.e. na wschodnich , a później na zachodnich wybrzeżach morza śródziemnego zaczęły
się kształtować niewielkie państewka skupione wokół większego państwa ( ok. 350 ). Miały niewielkie
rozmiary np. Ateny - 2 650 km 2 , Sparta 8 400 km 2
Czemu nie powstało duże państwo ?
 Niesprzyjające warunki gospodarcze np. naturalna izolacja przez górzystość
 brak długotrwałego zagrożenia zewnętrznego ( dopiero od czasów Persji → powstawały związki
państwowe )
 tradycje rodowe
Wszystkie te państewka były początkowo monarchiami. Niektóre przekształciły się w państwa
arystokratyczne , jedno przekształciło się w państwo demokratyczne ( Ateny )
Charakteryzowała je żegluga , handel morski, rozwój prawa cywilnego uwzględniający prawa jednostki i
ochronę własności.
Sparta
powstała w XI wieku p.n.e. → do 184 r p.n.e. ( została podbita przez Rzymian )
charakterystyka :
 było to państwo-miasto , bez otaczających go murów
 głównym źródłem otrzymania było rolnictwo
 uprawnienia króla był znikome
 najważniejsze decyzje podejmowała geruzja ( lub rada gerontów ) licząca 28 Spartiatów po 60 roku
życia. Decydowała np. o wojnie i pokoju. Przekładała apelli projekty ustaw .
 apella było to zgromadzenie ogólne spartiatów na którym wybierano geruzję i eforów . Z czasem
została zredukowana do kilkudziesięciu osób. Rozpatrywała projekty ustaw , decydowała o
obsadzaniu i następstwie tronu
 Eforowie → było ich 5 . uprawnienia : władza wykonawcza, sądzenie w sprawach karnych i
cywilnych , mogli karać dowódców wojskowych
Podział społeczeństwa:
1. Spartiaci → 10 tys., od 7 roku życia ( tylko chłopcy ) znajdowali się w obozach sportowych. Służba
wojskowa trwała do 60 roku życia . Obowiązek małżeństwa do 21 roku. Tylko oni posiadali prawa
polityczne
2. periojkowie → ok. 100 tys. , była to ludność wolna ( np. rzemieślnicy) , nie posiadali praw
politycznych, mieli prawa cywilne, mogli kupować ziemię.
3. Heloci → 250 tys., ludność tubylcza podbita przez spartiatów. Nie mieli żadnych praw . Byli
przypisani do ziemi. W przypadku zagrożenia spartiaci otaczali wioskę helotów i ich mordowali
Ateny
Jedyne państwo-miasto , które przeszło z ustroju monarchistycznego w arystokratyczny , a po reformach
Solona i Klejstenesa ( VI w. p.n.e. ) przeszło w ustrój demokratyczny.
Charakterystyka :
1. Eklezja – zgromadzenie ludowe. Mogło w nim uczestniczyć ok. 40 tys. obywateli Aten . Zwoływane
było 3 lub 4 razy w miesiącu. Kworum wynosiło min. 6 tysięcy osób. Na zgromadzeniu każdy
obywatel wyrażał swoją wolę osobiście. ( demokracja bezpośrednia )Wybierano tam organy
państwowe , urzędników , podejmowano decyzje , które wiązały społeczeństwo ateńskie np.
dotyczące budowy murów obronnych , floty, sprawy celne, sprawy kultu, przystąpienie do
konfederacji.
2. Rada pięciuset – Organ wykonawczy eklezji, obradujący permanentnie . Podzielona była na 10
zespołów – bule . Członkowie byli losowani na zgromadzeniu ludowym na rok (po 35 roku życia ).
Zarządzała wojskiem , państwem.
3. Urzędnicy – Wybierani , bądź głosowani na zgromadzeniu ludowym . Wybierano np. skarbnika kasy
ludowej , nadzorcę studzien. Pozostałych losowano
4. heliaja – sądownictwo ludowe. Sąd ludowy złożony był z 6 tysięcy sędziów podzielonych na 10 grup
po 600 osób
Wady i zalety ateńskiej demokracji :
zalety :
 wolność ( państwo nie ingeruje w życie obywateli , swoboda wypowiedzi, w sporach prywatnych
każdy jest równy w obliczu prawa, urzędy są dostępne dla obywateli
 praworządność ( obywatele podlegają prawu , które sami mogą zmienić )
wady :
 tylko dla wybranych ( tylko 40 tys. obywateli może głosować , tylko mężczyźni )
 ludzi zachęcano do udziału w zebraniach dietami za uczestnictwo
 ostracyzm – wydalono np. Sokratesa , Peryklesa itd.
 demagodzy
PAŃSTWO RZYMSKIE
Jedno z największych państw świata antycznego
1.
2.
3.
4.
od 753 r. p.n.e. do 509 r. p.n.e. → królestwo
509 r. p.n.e. do 27 r. p.n.e. → republika
27 r. p.n.e. do 284 r. n.e. → pryncypat
284r . n.e. do 476 r. n.e. → dominat
1. królestwo
Słowo „Roma” pojawiło się w 575 roku p.n.e.
Było 12 króli , którzy pochodzili z wyboru. Po śmierci króla władza przechodziła w ręce senatu. Senat
wybierał iterrexa , który rządził 5 dni. Stanowisko króla słabło na rzecz senatu i zgromadzenia ludowego.
Ostatni król Tarkwiniusz Pyszny w 509 r. p.n.e. utracił władze i sprawował funkcje kapłańskie
2. republika
Zgromadzenie ludowe
1. kurialne – oparte na organizacji rodowej
2. centurialne – oparte na organizacji wojskowej
3. trybusowe – oparte na organizacji terytorialnej
Na zgromadzeniach uchwalano ustawy przedstawione przez urzędników . Same zgromadzenia nie miały
inicjatywy ustawodawczej . Czym się zajmowały : np. sprawy wypowiedzenia wojny, rozstrzygano odwołania
od wyroków , powoływano i odwoływano urzędników
Senat – dysponował finansami państwa , zatwierdzał ustawy przyjęte przez zgromadzenie ludowe,
zatwierdzał urzędników powoływanych przez zgromadzenie. Reprezentował państwo na zewnątrz , zawierał
pokój , wyznaczał dyktatora w razie zagrożenia , zarządzał prowincjami senatorskimi leżącymi w sercu Italii .
W jego skład wchodzili dożywotnio najwyżsi urzędnicy państwowi. ( na początku 300 osób pod koniec 900 )
Urzędy – urzędników wybierano na zgromadzeniu na rok . Byli odpowiedzialni za swe funkcjonowanie ? ,
bardzo długo byli nieopłacani, działali kolegialnie
1. urzędnik wyższy → oprócz potestas ( określony zakres władzy ) miał imperium , czyli dodatkowy
zakres władzy np. prawo karania śmiercią , konfiskaty majątku , miał prawo zwoływania
zgromadzenia ludowego. np. konsul, pretor , cenzor
2. Urzędnik niższy → miał potestas ( mógł nakładać edykty , karę grzywny ) np. Edyl , kwestor
1. konsul – miał pełnię władzy wykonawczej na danym terenie , był zwierzchnikiem sił
zbrojnych. Po zakończeniu kadencji , jeśli nie był wybrany to obejmował zarząd prowincji (
prokonsul )
2. pretor – powoływał sędziów, rozpatrywał sprawy formalne . Jako praetor sprawował nadzór
nad prowincjami
3. cenzor – ustalał i rewidował skład senatu , powoływany był na 5 lat
4. dyktator – powoływany przez senat w razie zagrożenia na 6 miesięcy. Sulla złamał to prawo
na czas nieograniczony, J. Cezar -dyktator dożywotni
5. trybun ludowy – obrona interesu plebejuszy , prawo zwoływania zgromadzenia ludowego i
senatu , prawo sprzeciwu wobec zarządzeń urzędników i senatu. Był nietykalny . Za gwałty
lub opór wobec niego groziła kara śmierci bez sądu. Jego dom był azylem
2. pryncypat
Od Oktawiana do Dioklacjana
Pierwszy obywatel Rzymu → princeps (cesarz ) - wykonywał osobiście szereg funkcji , które w okresie
republiki były rozdzielone pomiędzy kilku urzędników. Cesarz jako princeps przy pozornym zachowaniu
systemu republikańskiego sprawował osobiście rządy.
Tytulatura → wyróżniano tytułu o charakterze zaszczytnym i te które dawały mu rzeczywisty zakres władzy.
Zaszczytne :
1. Princeps senatu → pierwszy w senacie ( przemawiał pierwszy , miał prawo głosowania jako
pierwszy )
2. pater patriae → ojciec ojczyzny
3. augustus → wspaniały
4. cesar → przybrane nazwisko
rzeczywiste :
1. prokonsul → cesarz był namiestnikiem prowincji położonych na kresach imperium . …
2. trybun ludowy → nietykalny, mógł zwoływać zgromadzenia ludowe i senat , występował z
inicjatywą ustawodawczą, mógł zablokować zarządzenia i ustawy , które godziły w interes ludu.
3. Najwyższy kapłan → mógł ingerować we wszystkie sprawy związane z kultem
uprawnienia te były co roku odnawiane. Potem zaczęły się rozrastać o funkcje cenzora , następnie połączono
władzę konsula i prokonsula , cesarz stał się wolny od prawa (leg ..solusus? )
w okresie pryncypatu pojawiły się kategorie urzędników cesarskich . Działali oni w imieniu cesarza i w
ramach otrzymanych pełnomocnictw , nie działali kolegialnie, nie byli opłacani , powoływani byli na
dowolny czas. Najwyżsi urzędnicy powoływani byli tylko ze stanu .. ?
2. dominat
od Dioklecjana do Romulusa Augustulusa
cesarz nie jest tylko pierwszym obywatelem, ale i panem w stosunku do obywateli
dominue et deus ( Pan i Bóg → Aurelian ) . Uzasadnieniem tego była wiara w boskość rządzącego . Wszelka
krytyka to świętokradztwo . Wszystko co otacza cesarza jest święte
Podział państwa : Dioklecjan przyjął do pomocy Maksymiana . Każdy z nich dobrał sobie osobę , która miała
tytuł cesarza → funkcjonowało 4 cesarzy . Po 20 latach Dioklacjan i Maksymian idą na emeryturę , a
pozostali dobierają sobie nowych cesarzy
Teodozjusz ostatecznie zjednoczył królestwo
Od 395 r. → zmierzch Cesarstwa Rzymskiego
SZCZEPOWE PAŃSTWA GERMAŃSKIE I SŁOWIAŃSKIE
Ludy germańskie :
Germanie osiedlili się w I wieku p.n.e. wzdłuż Renu i na północ od Alp.
Tacyt, J. Cezar , Toleusz → zostawili informacje o tych ludach ( były to tylko źródła powszechne )
W większości byli to ludzie wolni , wyróżniono wśród nich rodzaj arystokracji ( był obowiązek wyższej
główczyzny ( wergeld ) należnej za zabicie możnego) . Z arystokracji wywodził się król . Szlachta mogła mieć
swoich dróżników. Mało było niewolników, głównie byli to jeńcy wojenni.
Liti były to osoby półwolne , pochodziły z podbitego plemienia . Nie mogli być członkami drużyny,
uczestniczyć na wiecach.
Podstawową jednostką organizacji społecznej był RÓD . ( tworzyło go kilka rodzin )
Spełniał on funkcje: 1. religijne, 2. gospodarcze i 3. społeczne.
1. Kult wspólnych przodków
2. Objęcie ziemi przez ród i gospodarowanie na niej.
3. Zapewnienie jednostkom ochrony. Brak organów sądowych . Ród wymierzał sprawiedliwość
bezpośrednio sprawcy czynu lub członkowi rodu krzywdziciela. Zemsta miała być dwukrotnością
krzywdy
Kilka rodów tworzyło PLEMIĘ. Plemiona tworzyły SZCZEP. Do III / IV wieku n.e., Germanie zorganizowani byli
w plemiona , później połączyli się w szczepy
Główny organ władzy :
 WIEC . Głos zabierali tylko wszyscy zdolni do noszenia broni .
→ sprawy zawarcia pokoju , wojny , wybierano króla lub wodza na czas wojny , naczelników , sądownictwo
w najwyższych sprawach , ogłaszano pełnoletność
Funkcje państwa plemiennego było ograniczone → sprowadzały się do obrony plemienia na zewnątrz i do
funkcji sądowych
Nie było wojska , tylko pospolite ruszenie. Dopiero w III / IV wieku zaczęły pojawiać się drużyny ( młodzi
łucznicy , utrzymywani przez króla , zależni od niego , korzystali z części zdobytych łupów . Z czasem zaczęli
wzmacniać pozycję króla )
Królowie germańscy nie byli dziedziczni. Po śmierci króla …
Na króla ( rex ) wybierano najbliższego krewnego zmarłego króla ( okręg określonego rodu ). W plemionach
, w których nie wybierano króla wybierano wodza - Dux , Herzog
Terytorium : okręgi : → setnie
Od IV wieku państwa szczepowe zaczęły przesuwać się w stronę państwa Rzymskiego → Wielka wędrówka
ludów
367 r. – Goci przekroczyli granicę cesarstwa
369 r. – ginie cesarz rzymski
476 r. – Romulus
Król Ostrogotów odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola.
….
Ludy Słowiańskie
V w. - ludy słowiańskie zajmowały rozległe obszary od Odry aż po Dniepr ( Europa wschodnia )
Ustrój polityczny i gospodarczy → taki jak wśród ludów germańskich
Dominowało rolnictwo i osiadły tryb życia
Związki osób słabo przywiązanych do terytoriów, często zmieniały swoje siedziby
Wkraczając na tereny państwa rzymskiego nie korzystały ze wzorców rzymskich
Państwa te nie miały charakteru niewolniczego
Funkcje państwa :
1. obronna
2. wymiar sprawiedliwości
władza państwowa koncentrowała się na wiecu , Wybierano na nim króla, namiestników
Była to demokracja wojenna
PAŃSTWO WCZESNOFEUDALNE
państwo frankońskie
( ludność germańska )
358r. – osiedlili się jako sprzymierzeńcy Rzymu , zajmowali tereny ob . Belgii .
486r. – zajęli terytorium państwa Francuskiego
507 r. – podbili państwo Wizygotów
534 r. – podbili państwo burgundzkie
pokonali szczepy Fryzów , Alamanów, Bawarów , Turgynów
774 r. – przyłączyli do swojego terytorium - terytorium Longobardów
Państwo Frankońskie likwidując inne państwa doszło do olbrzymiej potęgi → przekształciło się w monarchię
wczesnofeudalną
496 r. – Król Franków Klodwik wraz z 3000 wojowników przyjął katolicyzm w wersji ortodoksyjnej , zyskując
poparcie papieża.
Do szczytowej potęgi państwo frankońskie doszło za czasów Karola Wielkiego → zajął tereny wschodnich i
środkowych Niemiec.
Funkcjonowały w nim 2 dynastie :
 merowingów
 karolingów
Merowingów reprezentował …
Za rządów gnuśnych królów doszło do podziału na 3 części :
 Neustrię
 Burgundię
 Austrazję
Nie potrafili później przywrócić jedności państwa , byli pod wpływem swoich urzędników.
( 687 r. ) Pepin ( jeden z majordomów ) przywrócił jedność państwa . Jego syn ( Karol Martel ) pokonał
arabów w bitwie pod Poitiers co wzmocniło państwo Franków.
Syn Karola Martela , odsunął od tronu ostatniego króla z dynastii merowingów → Herodinga . Sam uzyskał
koronę w 751 roku . Stał się on założycielem nowej dynastii Pepinidów ( druga nazwa bardziej znana –
dynastia Karolingów od imienia Karola Wielkiego )
Syn Pepina Małego to Karol Wielki ( koronowany w 800 r. )
43 lata pózniej → państwo Franków w wyniku traktatów z Verdum ( 843 r ) zostało podzielone pomiędzy
wnuków Karola Wielkiego
 Ludwik Niemiec otrzymał Francję wschodnią
 Karol Łysy – Francję zachodnią
 Lotariusz – Francję Średnią ( Alzacja , Lotaryngia )
Władza Królewska → ustrój państwa
→ nie miało pierwotnie znamion państwa terytorialnego . Było związkiem osobowym ( król nie był królem
Francji , tylko był królem Franków ) .
KRÓL
→ Zdobyte terytoria król uważał za swoje prywatne terytorium
→ Zasada dziedziczności tronu . (z dziedziczenia terytoriów wyłączone były kobiety ! )Później elekcja.
Król miał duży zakres władzy. Był strażnikiem pokoju, czyli mógł zakazywać prowadzenia wojen prywatnych
w określone dni lub na określonych terenach. Był najwyższym sędzią . Miał prawo ewokacji, czyli mógł
wywoływać przed swój sąd każdą sprawę , na jakimkolwiek etapie się znajdowała. Posiadał bannus , czyli
prawo wydawani rozkazów. Był najwyższym ustawodawcą , wydawał kapitularze , które uzupełniały
istniejące prawo, bądz stanowiły nowe.
ORGAN CENTRALNY → wiec . ( odbywał się raz w roku , w maju lub marcu )
Często zwoływane były placita , czyli zebrania świeckiej lub duchowej arystokracji . Na początku miały
charakter doradczy , później zdobyły prawo decydowania o sprawach państwowych
Mogli w nich brać udział :
 majordom ( główny doradca króla, sprawował rządy króla w przypadku małoletności króla lub
niedołężności )
 kanclerz ( dysponował pieczęcią królewską , stał na czele … , najczęściej był to duchowny )
 palatyn ( sądził w zastępstwie za króla )
 cześnik
 komornik
Król Frankoński wykonywał swą pracę w ciągłych podróżach po krajach zatrzymując się w ważniejszych
ośrodkach, gdzie wraz z dworem pozostawał do czasu załatwienia bieżących spraw i eksploatacji
miejscowych zasobów )
Akwizgran ( stolica ) → miejsce koronacji , nekropolii królewskiej
ZARZĄD LOKALNY
 sprawowany przez hrabiów , stojących na czele hrabstwa



pewnymi jednostkami zarządu lokalnego były księstwa ( pokrywały się z terytoriami pobitych
szczepów germańskich ) i margrabstwa . (hrabstwa nadgraniczne nazywano marchiami , na ich czele
stali margrabowie )
6 margii ( za czasów Karola Wielkiego )
hrabiów i magrabiów powoływał król na jeden rok. Żeby ich sprawdzić powoływano duet nazywany
Missi dominici ( hrabia i biskup )
PRAWO W EPOCE FEUDALIZMU
-okres prawa feudalnego obejmuje kilkanaście wieków → od upadku cesarstwa zach. rzymskiego aż do
połowy XIX wieku
-niewielkie znaczenie prawa rzymskiego we wczesnej fazie rozwoju prawa ( zmiana dopiero w późnym
średniowieczu ) , ograniczone było prymitywną gospodarką i warunkami życia.
Od XII w. nastąpił renesans prawa rzymskiego, które wraz z prawem kanonicznym zaczęło regulować
stosunki prawne w różnym natężeniu.
Podział prawa :
1. prawo zwyczajowe – powstające na drodze praktyki społecznej usankcjonowanej przez państwo (
dominowało )
2. prawo stanowione - świadomie tworzone przez organy prawotwórcze ( kapitularze społ. np.
lanfrydy )
3. nauka prawa – jurysprudencja (dzieła glosatorów, komentatorów, opinie uczonych doktorów praw
wydawane w trudniejszych sprawach przez fakultety prawnicze)
4. prejudykaty (orzeczenia sądowe zapadłe wcześniej w podobnych sprawach)
1. czemu dominowało ?
 Aparat państwowy był zbyt słabo rozwinięty , aby władca mógł egzekwować wykonanie
ustanowionego przez siebie prawa
 akty prawne uzupełniały istniejące prawo zwyczajowe , a nie zmieniały je
 wydawane przez władcę akty prawa nie stanowiły zwartych kompleksów norm prawnych
 liczba aktów prawa była mała
 trudności z dostępem do aktów
 możnowładcy w obawie przed wzmocnieniem władzy królewskiej „sprzyjali władzy
królewskiej” woleli podporządkować się prawu swoich przodków niż prawu monarchów
Cechy prawa zwyczajowego :
 prawo niepisane
 przekazywane ustnie na wiecach , uroczystościach religijnych . Starszyzna rodowa obeznana ze
zwyczajami prawa udzielała odpowiedzi i przekazywała pouczenie młodszym pokoleniom
 uległo powolnym zmianom. Było konserwatywne, słabo reagowało na nowinki, ponieważ cechą
prawa była niepewność, ponieważ było niepisane
Turby musiały ustalić czy dana norma istnieje ( jednomyślnie , pod przysięgą )
 partykularyzm prawa - ( p. zwyczajowe nie miało charakteru powszechnego )
◦
terytorialny – zasada terytorialności prawa . Na terenie jednego państwa mogło istnieć kilkaset
praw zwyczajowych ( Francja 700 , Anglia 1 ( common law ))
◦
personalny – związana była z nim zasada osobowości prawa , która polegała na tym , że bez
względu na miejsce swojego pobytu , jednostka podlegała prawu swej narodowości
przy dokonywaniu czynności prawnej lub przed sądem badano wg jakiego prawa dana osoba żyje →
proffesio iuris
▪
▪
Sposoby rozwiązywania konfliktów
 głuszczyzna była obliczana wg tego prawa , któremu podlegał poszkodowany
 kary płynące z prawa publicznego obliczane były wg prawa , któremu podlegał
winowajca
 w procesie sądowym pozwany bronił się...
 w prawie spadkowym decydowało prawo spadkodawcy
Zasada personalności zaczęła zanikać jak zaczęły zanikać więzy o charakterze etnicznym. Na
rzecz więzów o charakterze terytorialnym. Zgodnie z nią na określonym terytorium stosuje
się jeden system prawny , któremu wszyscy muszą się podporządkować bez względu na
narodowość.
 Stanowość. każdy ze stanów (wielkich grup społ. określonych przez prawo i wyróżniających się
odrębnym stanowiskiem prawnym) rządził się własnymi prawami (osobne dla stanu szlacheckiego –
prawo ziemskie, lenne; stanu duchownego – prawo kanoniczne; mieszczaństwa – prawo miejskie);
stanowość w praktyce ugruntowana istnieniem stanowej struktury sądownictwa
pomieszanie prawa cywilnego i karnego , patrzono na szkodę . Bardzo długo nie rozróżniano procesów
 Nierówne . Szczególne w sferze procesu karnego . Inną wartośc miały zeznania np. duchownego i
chłopa
ODRODZENIE PRAWA RZYMSKIEGO
XI w. tereny Italii : rozwój handlu , prawa zwyczajowe nie służą odpowiednio → następuje odrodzenia
prawa rzymskiego
XI w. pojawiła się szkoła glosatorów ( przedstawiciele Irneriusz i Accursian ) badała prawa justyniańskie , w
szczególności digestie (metoda degenzy ) i dokonywali tego w formie glos … . Glosowawnie to sporządzanie
wyjaśnień i uwag .
Glosartowie uznawali , że prawo rzymskie powinno mieć moc obowiązującą na wszystkich terytoriach nad
którymi rozciąga się panowanie cesarzów niemieckich
Accursius : glossa ordinaria → czego nie zna glosa nie jest uznawane przez sąd
XIV w. szkoła komentatorów ( Bartolus de Saxoferrato i Baldus de Ubaldis ) tworzyli komentarze do zbioru
justyniańskiego . Nie wiązały się ściśle z tekstem . Komentatorzy objaśniali już zglosowane prawo rzymskie
Metody wykładni prawa rzymskiego stosowane najpierw przez glosatorów a potem prze komentatorów
nazwano włoskim sposobem wykładu .
Recepcja prawa rzymskiego → przyjęcie obcego prawa i uznanie go za obowiązujące
 recepcja dowolna np. Turcja
 przymusowa np. Napoleon
Występowała najsilniej w Niemczech. Uznano, że prawo rzymskie powinno mieć to samo znaczenie co
prawo rodzinne z tego względu , że Rzesza Niemiecka jest kontynuacją państwa rzymskiego . Prawo
rzymskie obowiązuje z racji cesarstwa
Prawo rzymskie było traktowane jako prawo poprzedników cesarzy niemieckich , lepiej odpowiada
rozwijającej się gospodarce , uzasadniało istnienie stosunków feudalnych , odwołując się do rzymskiego
koloniatu. Uzupełniało prawo zwyczajowe , spełniało rolę unifikacyjną.
Recepcja → Niemcy
1. oficjalne uznanie p. rzymskiego za prawo obowiązujące i stosowane w praktyce wymiaru
sprawiedliwości
2. wczesna recepcja – klerycy wykształceni na uniwersytetach włoskich; w sądownictwie duchownym
3. recepcja właściwa – II poł. XV w.
4. przyczyny materialne: rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, potrzeba ujednolicania i
uzupełniania praw zwyczajowych
5. uzasadnienie formalne: kontynuacja Imperium rzymskiego (teoria z czasów Ottona I); prawo
rzymskie = prawo cesarskie
6. dwa czynniki przenikania p. rzymskiego: S ą d K a m e r a l n y R z e s z y (Reichskammergericht)
(od 1495) – wspólny dla spraw cywilnych, miał opierać się w wyrokowaniu na ustawach Rzeszy oraz
„prawie powszechnym” – rzymskim; w przypadku powoływania się na prawo rzymskie nie
zachodziła potrzeba udowadniania istnienia danego przepisu – za nim fundata intentio –
domniemanie prawne powagi norm p. rzymskiego; f a k u l t e t y p r a w n e – ze zwyczaju
przeysłania akt spraw szczególnie trudnych uniwersytetom (opinie uczonych jurystów – communis
opinio doctorum, oparte na prawie rzymskim)
7. przedmiotem recepcji – części kodyfikacji justyniańskiej zawarte w Digestach, będących
przedmiotem zainteresowania glosatorów i komentatorów
8. recepcja – nie tyle przejmowanie, co wykorzystywanie w nauce prawa siatki pojęć rzymskiej
jurysprudencji
9. przystosowanie wzorów romanistycznych do aktualnych potrzeb – uzasadnienie instytucji w
normach p. rzymskiego; przerobione i zmodernizowane p. rzymskie – jako prawo powszechne
(Gemeines Recht), posiłkowe w stosunku do norm partykularnych praw zwyczajowych
Francja
Nie doszło do recepcji prawa jako prawa oficjalnie obowiązującego
Stosowanie prawa rzymskiego oznaczałoby zwierzchnictwo cesarstwa rzymskiego.
Legiści ( prawnicy fr. ) sformułowali zasadę : król jest cesarzem w swoim królestwie. Zasada ta podkreślała
suwerenność i niezależność władzy królów fr. od uniwersalnego zwierzchnictwa cesarzy.
Prawnicy uznali , że prawo rzymskie ma tylko walor spisanej racji? . Nie są to ustawy na które się powołują
Niechęć Francji do prawa rzymskiego spotkała się z aprobatą papieża, który uznawał prawo rzymskie za
pogańskie.
Król Francji otrzymał bulle królewską zakazującą nauki prawa rzymskiego na uniwersytecie w Paryżu.
Zainteresowanie urzędników fr. prawem rzymskim miało charakter czysto teoretyczny
Anglia
→ znikomy wpływ prawa rzymskiego
Rzymianie zajęli pewną część wysp brytyjskich . Nie wychodzili ze swoich obozów. W IV wieku wycofali się .
Prawo rzymskie było nieznane.
W czasie odrodzenia się prawa rzymskiego w Europie , w Anglii wykszatałcił się jednolity , własny system
prawa obowiązującego powszechnie ( common law)
Prawnicy angielscy kształcili się nie na uniwersytetach lecz w korporacjach sądowych ulokowanych w pobliżu
sądów królewskich.
W sądzie kanclerskim rozstrzygano sprawy wg zasady słuszności → equity law, co powodowało , że prawo
ang. było elastyczne i dostosowane do zmieniających się warunków społeczno gospodarczych
Prawo rzymskie uzasadniało silną władzę monarchy , spotkało się to z oporem baronów , którzy nie chcieli
by prawo angielskie było zmienione.
PRAWO PRYWATNE W ŚREDNIOWIECZU
Prawo osobowe i rodzinne
Feudalizm : Podmiotem praw i obowiązków był człowiek wolny, zdrowy, niepozbawiony czci, krajowiec,
charakter i zakres zdolności prawnej – uzależniony był od przynależności stanowej danej jednostki; stanowy
charakter zdolności prawnej
Brak zdolności :
 niewola ( koniec w X wieku w Europie )
 zdrowie ( nie miały jej np. karły , osoby trędowate, potworki )
 zdolność prawna uzależniona od dobrej sławy – ograniczenia zdolności jako konsekwencja
wykonywania pewnych zawodów (hańbiących, niesławnych), dzieci nieślubnych czy z powodu utraty
czci
 obcokrajowiec, ( osoba goszcząca zapewniała mu ochronę prawną . Jeśli zmarł na obcym terytorium
jego dobra przysługiwały władcy , podobnie było z rozbitkami( ruś – bizancjum traktat ?)
 brak równości urodzenia → różne skutki w sferze prawnej np. osoba niższej kondycji nie mogła być
opiekunem wyższej.
Nabycie :
 nabycie zdolności prawnej – w momencie przyjęcia do rodziny (w formie symbolicznej przez
podniesienie dziecka przez ojca ); płód w łonie – nie posiadał zdolności, ale otaczany był specjalną
ochroną prawną.
 uznanie przez ojca
urodzenie → głos
rejestracja narodzin - XVI wiek ( Sobór Trydencki ) nie obejmowały jednak żydów i prawosławnych.
utrata




śmierć fizyczna
wyjęcie spod prawa ( proskrypcja ) każdy mógł go zabić
śmierć klasztorna – wstąpenie do klasztoru było równoznaczne ze śmiercią
śmierć cywilna (fikcyjna)– orzekana jako dodatkowa kara dla sprawcy najcięższych przestępstw
zdolność do czynności prawnych
 osiągnięcie wieku
 ubezwłasnowolnienie
do 7 roku życia → brak zdolności
7-12 /15 → ograniczona
12/15 – 60 → pełna
60 + → ograniczona
 płeć – kobiety : ograniczone w zdolności do czynności prawnych – w ciągu całego życia;
pełnoletniość – opieka ojca, męskiego krewnego lub męża – ograniczenia z powodu „słabości
przyrodzenia” ; asystencja opiekuna w procesie; z powodu „kruchości przyrodzenia” otoczone
wyższą ochroną prawną Za zabójstwo kobiety w wieku kiedy mogła urodzić dzieci – 3 * kara
 zdrowie – osoby chore psychicznie, głuche, niewidome nie miały zdolności do czynności prawnych
małżeństwo
 pierwotna forma zawarcia: p o r w a n i e – przekształcone w zwyczaj k u p n a ż o n y –
następnie w drodze umowy (oddanie narzeczonej „za” dary – cena kupna ; kupno żony – w kupno
władzy, opieki (opłata – wieno, wittum, meta – z czasem jako zabezpieczenie materialne żony na
wypadek owdowienia)
 monogamia – chrześcijaństwo. Poligamia wśród osób bardzo zamożnych
początkowo kobieta = przedmiot kupna ( władza nad kobietą )
etapy małżeństwa
 zmówiny - wstępna umowa ślubna, regulująca warunki i termin zawarcia ( .. zadatek dla ojca →
obietnica wydania → symbol władzy )
 zdawiny (wydanie kobiety + uroczystości)
◦
przenosiny panny młodej
◦ pokładziny
Do XI wieku zawieranie małż. - świeckie . Ksiądz błogosławił już zawarte małżeństwo świeckie
Małżeństwo kanoniczne w wyższych warstwach społecznych .
- do Soboru Trydenckiego: brak wymagań Kościoła co do określonej formy małżeństwa, decydowała
zgodna wola stron ; przekształcenie zmówin w zaręczyny – zamiar zawarcia związku małżeńskiego w
przyszłości; od Soboru Laterańskiego (1215) – obowiązek publicznych zapowiedzi
- Małżeństwo musi być zawarte przed kapłanem w obecności 2 świadków , 3x zapowiedzi → ( Sobór
Trydencki 1545 – 1563 )
Wymogi:
 złożenie oświadczenia woli
 brak przeszkody zrywającej
 zachowanie odpowiedniej formy założenia małżeństwa
 Do XII wieku. Pertraktacje – co świadczy o założeniu małżeństwa
Przeszkody zawarcia małżeństwa/ powody rozwiązania :
 zrywające :
◦
pokrewieństwo
◦
bigamia
◦ święcenia kapłańskie
 wzbraniające ( już zawarte uznawano za ważne )
◦
nieosiągnięcie odpowiedniego wieku
◦ święcenia kapłańskie
od 1983 r. zakazane są małżeństwa do 4 stopnia
Małżeństwo wdów
małżeństwa wdów: początkowo – zwyczaj grzebania wraz z mężem; później – obowiązek określonej zapłaty,
długie okresy żałoby (jako środki zapobiegające niepewności pochodzenia dziecka); Kościół – jako rodzaj
bigamii
stosunki osobiste: pod dominującą pozycją męża (głowa rodziny) – obowiązek wierności, posłuszeństwa,
wspólnego zamieszkania, prawo męża do cielesnego karcenia; niekiedy – np. prawo klucza (prawo
kierowania całym gospodarstwem domowym i czeladzią); w XIII w. – podlegały jurysdykcji sądów
duchownych
stosunki majątkowe małżeńskie
wyprawa – początkowo: przedmioty osobistego użytku kobiety; z czasem – część majątku należąca do córki
w spadku – własność żony, mogła nią samodzielnie rozporządzać
posag – nie był początkowo wyodrębniony, stanowił część wyprawy; uiszczana przez ojca (opiekuna) część
majątkowa jako jej wyposażenie z majątku rodzinnego (otrzymanie – pozbawiało spadku)
wiano – pierwotnie cena kupna żony; w pl. germańskich – zabezpieczenie materialne żony na wyp.
owdowienia; instytucja darowizny przedślubnej (ustanawiane w ruchomościach, później –
nieruchomościach) – stało się odpowiedzią na posag, polegało na ustanawianiu przez męża w swym majątku
o p r a w y – zabezpieczenie posagu i odwzajemnienie męża; także: podarek poranny ( wynagrodzenie
utraconego dziewictwa) oraz podarek poślubny ( płacony jednorazowo lub corocznie jako wyraz szczególnej
miłości do żony)
dominująca pozycja męża w zakresie zarządzania i rozporządzania majątkiem
system pełnej wspólności – cały majątek (wniesiony i uzyskany) – wspólną własnością (swoboda decyzyjna
odnośnie ruchomości, nieruchomości – zgoda żony, po śmierci – cały na drugiego małżonka); system
ograniczonej wspólności (utrzymanie odrębnej własności wniesionych do małżeństwa np. nieruchomości;
zarząd częścią wspólną i rozdzielną – do męża, 2-za zgodą żony); system jedności zarządu majątkowego
(żona właścicielką nieruchomości, jak i ruchomości wniesionych do małżeństwa – zarząd i użytkowanie –
mąż); Francja – rząd posagowy (przyznający mężowi wyłączne prawo zarządzania nieruchomościami żony –
przy całkowitym zakazie alienacji i obciążania długami); zasady majątkowe – w drodze umów małżeńskich
w sprawach małżeńskich – jurysdykcja sądów świeckich
rodzice i dzieci – ród – wszyscy mężczyźni od wspólnego przodka (kobiety poprzez małżeństwo + osoby
przyjmowane do wspólnoty rodowej) – więzy pokrewieństwa tylko przez linię męską (system agnacyjny); z
czasem – system kognacyjny (rzeczywiste więzy krwi, wszyscy krewni – od strony ojca – po mieczu; i matki –
po kądzieli)
ewolucja od wielkich, patriarchalnych rodzin do małych wspólnot
- na czele – ojciec z władzą nad wszystkimi domownikami (szczególnie szeroka nad dziećmi prawymi,
łącznie z prawem życia i śmierci – ograniczanym) – pozostałości: prawo karcenia domowego, prawo
ożenienia syna i wydania za mąż córki bez względu na ich wolę)
- dzieci nieprawe – początkowo nie podlegały daleko idącej dyskryminacji; wpływ Kościoła – nieprawe nie
wchodziło do rodziny ojca, w stosunku pokrewieństwa tylko z matką, nie miało prawa do nazwiska, praw
spadkowych (odmawianie zdolności do czynności prawnych)
- pokrewieństwo sztuczne – przysposobienie (adopcja ), początkowo uroczysty akt – później – instytucja
o charakterze majątkowym (umożliwienie ustanowienia określonej osoby spadkobiercą w celu przekazania
po śmierci)
- opieka – wszelkie prawa i obowiązki związane z pieczą nad pewną osobą z powodu płci, zdrowia,
nieobecności itd.: nad małoletnimi, ojcowska, jeżeli nie krewny – opiekun urzędowy; prawo średniowieczne
w zasadzie wykluczało sprawowanie opieki przez kobiety
- pierwotni – opieka rodu, z reguły krewny z linii męskiej – opiekun przyrodzony , opieka zwierzchnia –
osoby opiekuna/ów
Władza ojcowska gasła nad synem , gdy ten był zdolny do noszenia broni lub , gdy usamodzielnił się
gospodarczo → system prawny przeszkadzał w tym → niedziały?
Władza ojcowska nad córką gasła z chwilą za mąż pójścia lub wstąpienia do klasztoru ( za zgodą ojca )
PRAWO RZECZOWE
do prawa rzeczowego – normy regulujące takie społeczne formy korzystania z rzeczy, które ukształtowane są
jako p r a w a p o d m i o t o w e b e z w z g l ę d n e
- wczesne średn.: „rzeczy” – przedmioty materialne, zmysłowo postrzegalne – z czasem – renesans
kategorii rzeczy niezmysłowych
- podstawowe znaczenie: podział na ruchomości i nieruchomości
- ziemia otoczona szczególną ochroną prawną, natomiast rzeczy ruchome – liche
- pierwotnie – zabudowania jako rzeczy ruchome; niektóre ruchomości – zaliczane do nieruchomości (ze
względu na przeznaczenie) – ruchomości unieruchomione (ryby w stawie, zboże na pniu itd.);
nieruchomościami rzeczy szczególnie wartościowe
- prawo najdawniejsze: ruchomości związane z osobą – zerwanie związku z osobą – zerwanie prawnych
więzów – w razie dobrowolnego oddania poszukiwać można było rzeczy wyłącznie u tego, kto ją przyjął,
-
-
-
-
-
-
-
-
nie u osób trzecich
nieruchomości – podział na dobra d z i e d z i c z n e (rodowe) i dobra n a b y t e
posiadanie – własność: wczesne Ś. – brak ścisłego rozgraniczenia między faktycznym władztwem
(posiadaniem), a władztwem prawym (własnością) – każde władztwo nad rzeczą rozumiane jako prawo
do niej
posiadanie – ruchomości: wyłącznie faktyczna detencja, trzymanie rzeczy w swoim władaniu – stąd
przywiązywanie w czynnościach prawnych podstawowej wagi do aktów o charakterze zmysłowo
postrzegalnym; posiadanie nieruchomości – nie wymagało faktycznej detencji, jego istotą było
pobieranie pożytków z nieruchomości
posiadaczami gruntu – bezpośrednio nim władający (bezpośredni) oraz ci, którzy tylko pobierali korzyści
(czynsz etc.) – pośredni – możność jednoczesnego posiadania nieruchomości przez wiele osób
(w ł a s n o ś ć p o d z i e l o n a )
własność – początkowo nie stanowiła odrębnej kategorii prawnej; uważana za najwyższy stopień
posiadania (za najpełniejsze władztwo nad rzeczą) – konkretyzacja w praktyce sądowej; początkowo
stosowano najpierw terminy określające posiadanie (z podkreśleniem wieczystego czy dziedzicznego
charakteru) – później termin dominium (władztwo) lub proprietas
odróżnienie włąsności od posiadania – w sferze procesu sądowego: strona wyzuta z posiadania
występowała z zarzutem bezprawnego posiadania , oskarżony – udowodnienie swego prawa:
rozstrzyganie kwestii posesoryjnych (wyzucie czy naruszenie) i petytoryjnych (stwierdzenie prawa do)
postępujące zróżnicowanie w ramach samej własności feudalnej, jej warunkowy charakter – własność
powstawała w drodze nadań dokonywanych przez władcę jako beneficjum (nadanie o charakterze
czasowym) – z czasem nabrały charakteru dziedzicznego, stając się lennami – prawa feudałów do ziemi
nie tylko jako wartość ekonomiczna, ale jako wykładnik ich pozycji społeczno-politycznej
własność bezwarunkowa, wolna – alodialna
feudalna własność – powiązana ze stanową strukturą społeczeństwa; była w zasadzie własnością
szlachty; wiązała się najczęściej z władztwem o charakterze publiczno-prawnym – właściciel miał
jednocześnie uprawnienia zwierzchnie nad osiadłą na jego gruntach ludnością (z tytułu własności –
prawo do renty feudalnej; z tytułu zależności osobistej chłopa – zakaz opuszczania gruntu, wymóg
zezwolenia pana na małżeństwo) – władza administracyjno-policyjna i sądownicza właściciela
(sądownictwo dominialne)
własność podzielona – podział własność lenna między nadającego ziemię (seniora), zachowującego
własność zwierzchnią (dominium directum, eminens) i wasala-lennika, który otrzymywał własność
podległą, użytkową (dominium utile); podział praw do ziemi między właścicielami a jej bezpośrednimi
-
-
-
-
-
użytkownikami – konstrukcja – dziełem glosatorów
ograniczenia alienacji: tendencja do utrzymania nieruchomości w rodzinie – początkowo konieczność
uzyskania p r z y z w o l e n i a najbliższym krewnych na alienację dóbr nieruchomych; zakaz
rozporządzania majątkiem tak, by miało to uszczuplać lub pozbawiać najbliższej rodziny praw z tyt.
dziedziczenia (prawo wyczekiwania – ograniczające jednostkę w dysponowaniu mieniem)
z czasem – zawężenie ograniczeń do dóbr rodowych, nie nabytych
uprawnienia w stosunku do dóbr rodowych – z prawa bliższości (ius propinquitatis) – wyłączającego z
dziedziczenia osób obcych (jeżeli istnieli krewni): np. w formie retraktu (wykupu) rodzinnego –
uprawnieni krewni mogli dokonać w określonym terminie odkupu sprzedanej nieruchomości ; prawo
pierwokupu – wobec chęci sprzedaży dóbr konieczność zaoferowania ich w pierwszej kolejności
krewnym; ograniczenia z tytułu sąsiedztwa – prawo retraktu nabliższych sąsiadów (retractus ex iure
vicinitatis); w stosunkach lennych – prawo retraktu lennego (przysługujące seniorowi w wypadku
alienacji przez wasala dóbr lennych); ograniczenia wprowadzane przez monarchę z tytułu jego praw
zwierzchnich w postaci regale ziemi
nabycie własności:
p i e r w o t n e – nabywca nie wywodził swego prawa od poprzednika, nabycie niezależne od
czyichkolwiek uprawnień – zawłaszczenie, znalezienie rzeczy, łupy wojenne, własność rzeczy
wyrzuconych na brzeg z rozbitego okrętu, w czasach pierwotnych – zasiedzenie; nieruchomości –
poprzez karczunek i trwałą uprawę gruntu; zapowiedź – interdicto – zakaz wstępu i korzystania z ziemi
przez inne osoby
p o c h o d n e – przeniesienie prawa własności z jednej na drugą osobę – na podstawie kupnasprzedaży, darowizny lub zamiany; początkowo przez fizyczne wręczenie przedmiotu; 2 akty: u m o w a
r e a l n a (sala, traditio, wzdanie), połączone z wywiązaniem się zbywcy (evacuatio, resignatio); realny
charakter, istotą – przeniesienie władzy nad rzeczą; w e j ś c i e w p o s i a d a n i e (investitura,
intromissio, wwiązanie) poprzez symboliczne gesty i czynności w celu uwidocznienia faktu przejścia
posiadania na nabywcę
początkowo oba akty jednocześnie, później zwyczaj zawierania umowy poza gruntem wobec osób, które
mogły poświadczyć jej dojście do skutku
pod wpływem Kościoła – nabycie własności przez wręczenie dokumentu w obecności świadków –
uzupełnione przedmiotami symbolizującymi grunt i władzę nad nim
dążenie do uzyskania nienaruszalnego świadectwa nabycia nieruchomości – fikcyjny proces przed sądem
między stronami -Fikcyjny proces , przed sądem nabywca domagał się od zbywcy oddania nieruchmości,
wyrok sądowy nakazywał wywiąz. I wwiązanie. Dokument Sądowy – dowód umowy kupna – sprzedaży
zobowiąznie
cechą – względny charakter, skuteczność tylko między stronami zobowiązania
- w prawie średniowiecznym – nie zawsze przestrzegany rozdział między prawem rzeczowym a
zobowiązaniowym
- zobowiązania – pierwotnie – z czynów niedozwolonych (deliktów) – nie odróżniano skutków cywilnych i
karnych
- drugim źródłem – umowy: formalne i realne
- formalne: zobowiązanie się kogoś do świadczenia w przyszłości, dokonywanego drogą uroczystego
przyrzeczenia – ślubowania wiary ; przysięga + gesty symbolizujące oddanie się w razie niewypełnienia
umowy w moc wierzyciela: złożenie ręki w dłoń wierzyciela (przybicie), przez wręczenie laski czy innego
przedmiotu związanego z osobą dłużnika wierzycielowi (w a d i a c j a )
- realne: zobowiązanie się jednej ze stron wynikało z faktu przyjęcia świadczenia, otrzymania rzeczy od
drugiej strony – dłużnikiem przez przyjęcie świadczenia od jakiejś osoby; kupno-sprzedaż (zapłacenie –
obowiązek sprzedawcy), z czasem – przyjęcie zadatku (arrha) – zobowiązanie wydania rzeczy,
zobowiązanie do uiszczenia ceny w określonym czasie; do realnych: darowizna (bo prawo
średniowieczne łączyło darowiznę z obowiązkiem wręczenia darczyńcy daru wzajemnego), zamiana
- odpowiedzialność: zakres szeroki, dotykał osoby dłużnika – niewypłacalny jako krzywoprzysięzca, wyjęty
spod prawa (mógł być bezkarnie zabity), z czasem łagodzenie odpowiedzialności cielesnej – dłużnik
popadał w niewolę, z której mógł się pracą wykupić; z czasem zastąpienie odpowiedzialności osobą
odpowiedzialnością majątkiem
- sama umowa – powinność jej wypełnienia, ale nie rodziła odpowiedzialności prawnej – dopiero
przyjęcie odpowiedzialności (w określonej formie) – utwierdzenie umowy – dłużnik odpowiedzialny
(przysięga lub wręczenie festuki); rozdział między długiem a odpowiedzialnością (niekiedy na kim innym
ciąży dług, a na kim innym odpowiedzialność)
- zabezpieczenie wierzytelności: środki umacniania umów: zakładnictwo, rękojemstwo, zastaw, załoga,
łajanie
- zakładnictwo: z reguły krewny dłużnika więźniem do czasu wypełnienia zobowiązania (zakładnik
utrzymywany przez wierzyciela, nie mógł być zmuszany do pracy, w razie niewykonania zobowiązania –
przechodził pod władzę wierzyciela, na niego przechodziła odpowiedzialność dłużnika)
- rękojemstwo: odpowiedzialność na inną osobę (ręczyciela, z reguły krewnego), który ręczył osobą i
majątkiem, ale do czasu wykonania pozostawał na wolności, dopiero w razie niewypełnienia – dostawał
się pod władzę wierzyciela; z biegiem czasu – stał się pośrednikiem między dłużnikiem a wierzycielem
-
-
-
-
-
(mediator) – ustanawiany w drodze wadiacji; rękojemstwo własne – dłużnik sam swoim ręczycielem
zastaw: dla wierzyciela na cudzej rzeczy, z której mógł zaspokoić wierzytelność – ograniczone prawo
rzeczowe (władza wierzyciela miała charakter bezwzględny, skuteczny erga omnes)
ustanowienie zastawu: w drodze umowy (umowny, dany), bez umowy i bez woli dłużnika (zastaw
wzięty, ustawowy) lub wskutek decyzji sądu (sądowy) – genezą wziętego: przysługująca pierwotnie
wierzycielowi możność stosowania samopomocy
przedmiot zastawu: pierwotnie – ruchomości (szczególnie najściślej związane z samą osobą dłużnika) –
zastaw ruchomy zastawem ręcznym, z dzierżeniem (w razie zwrotu długu – zwrot zastawu), zastaw na
upad, w razie niezwrócenia długu – przedmiot przechodził na własność wierzyciela (mógł go sprzedać
lub zatrzymać), z czasem zastaw zaczął spełniać rolę dodatkowego zabezpieczenia wierzytelności
mógł spełniać funkcję zakładu (vadium) – ustanowienie obowiązku dłużnika zapłaty na wypadek
niewywiązania się ze zobowiązania (przypadającej wierzycielowi jako kara umowna – poena vallata, bez
zmniejszania zobowiązania głównego)
zastaw nieruchomości – najpierw także zastawem z dzierżeniem – przeniesienie własności
nieruchomości na zastawnika, po zwrocie długu własność przechodziła z powrotem na zastawcę;
zastaw użytkowy czysty – pobierane pożytki nie zaliczane na poczet długu, spełniały rolę odsetek;
zastaw do wydzierżenia – pożytki zarachowane na poczet należności
załoga – dłużnik lub poręczyciel zobowiązywał się w razie niewypełnienia zobowiązania w terminie
udać się do gospody wraz z całym orszakiem, przebywać tam i ucztować na własny koszt do czasu
uiszczenia długu
łajanie – w razie niewypłacalności wierzyciel miał prawo wystawić cześć i dobre imię dłużnika na
publiczne zniewagi (obelżywe słowa, pisemne paszkwile, ośmieszające ryciny etc.)
prawo spadkowe
- początkowo – bez możliwości swobodnego dysponowania mieniem na wypadek śmierci – dziedziczenie
wg określonego prawnie porządku (w zależności od bliskości pokrewieństwa) – znane tylko dziedziczenie
beztestamentowe
- przedmiotem spadkobrania – początkowo ruchomości
- ogólne ograniczenie kobiet, zwłaszcza w zakresie dziedziczenia nieruchomości (niekiedy prawa
ograniczane do dóbr macierzystych, pochodzących od matki), wpływ także względów społecznych
- porządek dziedziczenia – regulowany przez prawa zwyczajowe na określonych zasadach bliskości
pokrewieństwa po zmarłym; najbliższymi spadku – synowie, w przypadku kilku – podział w równych
częściach
nieznane prawo wyobrażenia – potomkowie wcześniej zmarłego syna spadkodawcy wchodzący na jego
miejsce
- tendencja do rozszerzania kręgu osób dopuszczonych do spadku – w celu zapobieżenia objęcia spadku
bezdziedzicznego przez władcę – kaduka; inaczej w realiach wiejskich
- w prawie frankońskim – dziedziczenie wg parantel (I – zstępni, II – wstępni wywodzący się od ojca
spadkodawcy, III – od dziada etc., bliższa parantela wykluczała dalszą, w ramach tej samej –
pierwszeństwo bliższych pokrewieństwem)
- Zwierciadło Saskie – podział na koła: ściślejsze i obszerniejsze (do VII st. komputacji rzymskiej)
- niekiedy odmienne spadkobranie dóbr ojcowskich i macierzystych – prawo powrotu – w braku
zstępnych dobra do krewnych linii, z której pochodziły (paterna-paternis, materna-maternis)
- niedopuszczanie do dziedziczenia współmałżonka lub wyznaczanie go w dalszej kolejności
- nabycie spadku: przez samą śmierć (mortuus saisit vivum) – spadkobierca wwiązany w spadek z mocy
samego prawa; stopniowo – zasady formalnego obejmowania spadku w posiadania, z czasem – sądowe
wwiązanie
- dziedziczenie testamentowe
- prawo wyczekiwania, jedynie osoby bezdzietne – majątek obcym (w formie fikcyjnej adopcji) – zmiany
pod wpływem Kościoła: wykształcenie się pojęcia „części swobodnej” spadku – uzależniona od liczby
synów (część jaka przypadałaby jeszcze jednemu: przy 2 – 1/3, przy 3 – 1/5 etc.); zasada „adopcji
Chrystusa” – początek zasadzie swobodnego dysponowania na wypadek śmierci częścią majątku
- na Rusi – instytucja testamentu (riad) – w nim spadkodawca ustalał wysokość części majątku
przypadającej na każdego z synów
- przedmiotem – początkowo ruchomości, nieruchomości – nabyte; dysponowanie dobrami rodowymi – z
uwzględnieniem praw spadkowych najbliższych krewnych – dziedziców koniecznych
- testament nie wymagał ustanowienia dziedzica, zawierał po prostu dyspozycję majątku lub jego części
- zasada niepodzielności lenn – wprowadzenie sukcesji jednostkowej
- w prawie francuskim: fraragium (najstarszy syn – większa część, mniejsza – podlenno młodszym),
paragium (wewnętrzny podział lenn, ale na zewnątrz całość reprezentowana przez najstarszego z braci)
- tendencja do utrzymania lenn w rękach męskich przedstawicieli rodu
odsuwanie od dziedziczenia krewnych wstępnych – zasada „lenno nie idzie w górę”
-
FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO ( X – XIII W. )
Traktat z Verdun z 843 roku położył kres jedności państwa frankońskiego. W części zachodniej państwa
Franków władzę zwierzchnią sprawowali królowie z dynastii Karolingów aż do wygaśnięcia ich rodu w 987
roku ( śmierć Ludwika V )
Od końca IX wieku toczyła się rywalizacja między dynastią Robertynów a królewską dynastią Karolingów.
Kiedy wygasła gałąź Karolingów możni wybrali na króla członka rodu Robertynów, hrabiego Paryża Hugona
Capeta . Stał się on założycielem dynastii Kopetyngów.
Kopetyndzy - początkowo panowali tylko na tzw. własnej domenie (tj. 7% terytorium Francji ) obejmującej
niewielki obszar między środkową Loarą i Sekwaną. Reszta kraju, wielokrotnie większa dzieliła się na liczne
władztwa senioralne ( połpaństwa podlegające na podstawie umowy lennej zwierzchnictwu króla) .
Książęta nie zwalczali króla → pomazaniec Boga
Byli zainteresowani innymi terytoriami : Burgonowie , Flemandii , Normanowie?
Rozrost domeny Fr. przez :
 odbieranie lenn wasalom
 zajmowanie lenn bezdziedzicznych
 powiększanie przez małżeństwa z dziedziczkami lenn ( np. hrabstwo Tutluz, Szampanii )
→ francuska droga do zjednoczenia państwa
XIII/XIV w. - panowanie Filipa IV Pięknego → początek monarchii stanowej
rozrost o 27 % do 2/3
KRÓL – uprawnienia zwierzchnie :
 zwierzchnik lenny królestwa – stał na czele hierarchii lennej ( podlegali mu nie tylko wasale w jego
własnej domenie , lecz także wszyscy władcy senioralni). Królowi przysługiwały wszystkie prawa
seniora określane prawem lennym ( w szczególności do len dziedzicznych i len skonfiskowanych )
 król był strażnikiem pokoju , zwalczał wojny prywatne , egzekwował pokój Boży ( ochrona prawna
przed wojną osób nieprowadzących wojny – duchownych, oraczy, mnichów , oraz dobra
użyteczności publicznej , jak kościoły, młyny itp. )
egzekwował też przestrzeganie rozejmu Bożego → zabraniał prowadzenia wojny w dni szczególnie
uroczyste , jak okres adwentu, wielkiego postu , dni Wielkanocy
egzekwowanie 40-dniówki królewskiej → zakaz atakowania przez 40 dni krewnych nieprzyjaciela, którzy nie
byli przy wybuchu sporu .
→ Winni naruszenie tych praw podlegali ekskomunice kościelnej lub pociągani byli przed Trybunał. W razie
niepoddania się wyrokom trybunału liga wypowiadała wojnę gwałcicielom pokoju.
 król był najwyższym sędzią : sprawy królewskie → przestępstwa skierowane przeciw interesom
króla: fałszerstwo monety królewskiej , obraza majestatu , zdrady , spiski
od 987 r. tron jest elekcyjny ( od elekcji Hugona Kapeta )
wprowadzenie dziedziczności korony. Złożyło się na to wiele przyczyn :
 Zapoczątkowanie praktyk z desygnowaniem następcy jeszcze za życia króla
 system desygnacji. Obok króla elekcyjnego był król desygnowany → „ umarł król niech żyje król”
 zasada : koronę dziedziczy najstarszy syn
do XII w – niepodzielność korony
ANGLIA W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ I MONARCHII STANOWEJ ( XI – XV WIEK )
Brytania zamieszkana była przez ludy celtyckie . Juliusz Cezar próbował podbić ją dwukrotnie, bez skutku.
Nieco później ( I w n.e. ) Brytania została zajęta przez rzymian → była to okupacja wojskowa. Na początku V
wieku legiony rzymskie wycofały się z wyspy. Nie było romanizacji Celtów brytyjskich.
W V wieku wyspy zostały zajęte przez germańskie ludy Sasów i Anglów . Tworzyły one organizacje
państwowe, z których później wyłoniło się państwo anglosaskie .
Istniało 7 królestw anglosaskich , które walczyły ze sobą o władzę. W IX wieku walki zakończyły się
zjednoczeniem państwa przez królów Wassexu → szczególna rola Alfreda Wielkiego
Na początku XI wieku państwo anglosaskie zostało pobite przez króla duńskiego → Kanuta Wielkiego. Po
jego śmierci w walkę o tron został wmieszany książę Normandii Wilhelm Zdobywca ( w 1066 r najazd księcia
) → powstało państwo anglonormandzkie.
Struktura lenna ewoluowała
hierarchia lenna miała 2 stopnie
 bezpośredni wasale królewscy – na początku określano ich mianem baronów. Wszyscy baronowie
byli parami
 wasale lenników królewskich – wasale baronów
1086 – Król zmusił ludność do przysięgi wierności
Żołnierz , który nie stawił się na zawołanie króla musiał płacić tzw. tarczowe
Domesday Book ( Księga sądu ostatecznego ) - Został w niej zawarty spis ludności , gruntów całego
królestwa → co do kogo należy
Tron
 był dziedziczny
 możliwa była sukcesja kobiet → system kognatyczny – ( była możliwa w przypadku braku męskiego
potomka )
 król angielski = król Normandii ( dziedziczny )
NIEMCY W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ ( WIEK X - POŁOWA XIII )
Królestwo Niemieckie wywodziło się z państwa Frankońskiego .
Do 991r. panowała dynastia Karoliongów.
Na terenie Niemiec odżyły dawne księstwa szczepowe.
Hercogowie wybrali na Króla → Henryka I Ptasznika
Jego syn Otton I Wielki oprócz korony przyjął w 962 r. Rzymską koronę cesarską od papieża→ I Rzesza
Niemiecka istniała do 1806 r.
1180 r. – zmierzch potęgi księstw szczepowych → efekt : zwycięstwo Frederyka I z rodu Hohenstaufów nad
szczepowym Henrykiem Lwem. ( sukces władzy królewskiej → książęta terytorialni )
Po ich upadku królowie niemieccy rządzili wraz z wasalami świeckimi i duchownymi , dzierżyli oni lenno
bezpośrednio od króla niemieckiego .
Książęta Rzeszy stopniowo uniezależniali się od króla uzyskując władzę suwerenną.
Królowie Niemieccy koronowali się korona niemiecką w 962 r., a póżniej w Rzymie koroną cesarską ( która
nie dawała żadnych praw )
Monarchia niemiecka do końca pozostawała elekcyjna → deygnowanie następcy za życia króla . Kilkakrotnie
nie pozostawiali męskich potomków, odżywała wtedy zasada elekcyjności. Dochodziło czasem do walk
wewnętrznych, elekcji królów z różnych dynastii, bezkrólewia ( 1254 -1273 Wielkie )
PAŃSTWO KIJOWSKIE W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ.
Pisarze bizantyjscy z VI wieku nazywali Słowian wschodnich Antami
VII wiek → Roscy / Ruś
VIII / IX wiek → państewka plemienne . Ważne ośrodki państwowe : Kijów i Nowogród
Pod koniec IX wieku doszło do scalenia dwóch najznaczniejszych państw ruskich powstałych dookoła
Nowogrodu i Kijowa . Władca Rusi , książę Nowogrodu Oleg zawładnął Kijowem i rozszerzył panowanie na
wiele innych plemion ruskich → początek wielkiego państwa staroruskiego , feudalnego państwa
kijowskiego.
Świetlany okres państwa za czasów Kazimierza i jego wnuka Jarosława ( 980 – 1054 )
988 -chrzest → Ruś znalazła się w kręgu kultury Bizantyjskiej
Po śmierci Jarosława w 1054r. doszło do podziału państwa między jego synów .
Następnie nastąpiło rozdrobnienie na 70 niezależnych księstw . Ruś weszła w okres rozdrobnienia
feudalnego.
RUŚ W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO (XII – XV w. )
W I połowie XIII wieku Ruś doznała straszliwej klęski przez najazd Tatarów. . Nie stosowali oni form
bezpośredniej okupacji wojsk. Chcieli zwierzchnictwa jako zatwierdzenia jednego z książąt.
Tatarzy narzucili na ziemie ruskie ogromne powinności i daniny.
Jednemu z książąt ruskich tatarzy nadali Jarłyk, czyniąc go z tytułu tego przywileju odpowiedzialnym za
wywiązanie się wszystkich książąt ze swoich świadczeń. Zapewniał on księciu pewną przewagę w kraju .
Mógł otrzymać pomoc tatarską. → Tatarzy nadawali jarłyk różnym książętom co powodowało, że zwalczali
się między sobą.
XIV w . Iwan Kalita otrzymał jarłyk od Tatarów → rozpoczął się okres jednoczenia ziem ruskich . Ściągał on
więcej opłat niż Tatarzy chcieli, z nadwyżek wykupywał ziemię.
Jego wnuk Dymitr Doński w 1380 r. pokonał Tatarów na Kulikowym Polu.
1480 r. - Iwan III Srogi → zrzucenie jarzma tatarskiego , objął władzę
Poślubił bratanicę osatniego cesarza Bizancjum .( przyjął i herb i tytuł cara ) Wcześniej władcy nosili nazwę
Wielkich Książąt ?
II – Rzym – Konstantynopol
III – Rzym- Rosja
5.1 BRAK CZĘŚCI PIERWSZEJ.
PRAWO KARNE
okres monarchii stanowych
-
-
-
-
-
ograniczanie wojen prywatnych – ustawy: „ustawy pokoju” (constitutiones pacis), „pokoje ziemskie”
(Landfrieden) – szczegółowo regulujące warunki i formy zemsty prywatnej
ograniczanie czasu wojen – rozejm boży; we Francji – tzw. czterdziestodniówka królewska (zakaz
atakowania przez 40 dni krewnych nieprzyjaciela, którzy nie byli przy wybuchu sporu)
regulacja warunków prowadzenia walki i sposobów pojednania; instytucja p r z e d a w n i e n i a
możności dochodzenia krzywd drogą zemsty prywatnej; wprowadzenie obowiązku
z a p o w i e d z e n i a odwetu („odpowiedź” – deffidatio hostilitatis); sposobem pojednania –
zapłacenie okupu oraz akt pokory w uroczystej formie (wśród szlachty francuskiej – publiczny akt
upokorzenia się – amende honorable)
klasyfikacja przestępstw: sprawy królewskie we Francji – przestępstwa skierowane przeciw
interesom króla, sądzone przez organa królewskie; szeroka interpretacja – rozszerzanie katalogu
przestępstw
wymierzanie kary pieniężnej na rzecz monarchy lub sądy równolegle z prywatnym rozwiązaniem
sporu – jako kara za naruszanie ustalonego porządku publicznego, przyczyny fiskalne – zacieranie się
granicy między przestępstwami prywatnymi i publicznymi
podział ze względu na wagę czynu: casua maiores (przestępstwa większe) i causa minores (mniejszej
wagi); wyróżnienie zbrodni i przekroczeń – kryterium podziału: wielkość szkody, stopień naruszenia
porządku, grożąca kara; w Zwierciadle Saskim – próba określenia tego kryterium za pomocą woli; w
prawie francuskim – podział przestępstw na g a r d ł o w e i n i e g a r d ł o w e (w zależności od
rodzaju sankcji karnej)
w prawie angielskim: wg sposobu karania – podział na zbrodnie (felony) i wykroczenia
(misemeanour); przy zbrodni – zawsze kara śmierci z konfiskatą mienia, przy wykroczeniu – swoboda
wyboru środka karnego przez sędziego; zbrodnia zdrady (treason) – wyłącznie śmierć, przy zdradzie
-
-
-
-
-
-
głównej – kwalifikowana kara śmierci; podział ze względu na stopień uszkodzeń ciała
crimen leasae maiestatis – obrazy majestatu, najcięższe przestępstwo spośród tych przeciwko
państwu; szeroko interpretowana; wzrost znaczenia represji karnej za przestępstwa przeciw interesom
skarbowym
wyróżnianie przestępstw przeciwko władzom i sądom
duże znaczenie herezji – zbrodnia obrazy majestatu boskiego: ekskomunika, konfiskata majątku i
spalenie żywcem
przestępstwa przeciw czci – obraza czynna (spoliczkowanie, targanie za włosy) lub słowna (zniewaga –
obraźliwe słowa, lub potwarz – zarzucenie komuś przestępstwa)
subiektywizacja odpowiedzialności – kazuistyczne określanie i wyodrębnianie w źródłach pewnych
stanów faktycznych; spowodowanie śmierci przez niedbalstwo lub z przypadku – główszczyzna w
miejsce kary śmierci; zranienie w czasie zabawy – nawiązka zamiast kary państwowej
nadal okoliczności wyłączające przestępność czynu – ujmowane w sposób obiektywny – wyłączając
bezprawność czynu, a nie umniejszając lub wyłączając winę
warunki wyższej karalności – nadal w sposób obiektywny: naruszenie miru
bezprawność czynu – początek
tendencja do indywidualizacji odpowiedzialności: zasada ponoszenia odpowiedzialności przez samego
sprawcę (przy wielu wyjątkach); nadal obowiązek krewnych do ponoszenia kary pieniężnej ze sprawcą
lub w jego miejsce; rozciąganie np. kary infamii na krewnych; odpowiedzialność karna panów za
przestępstwa sługi; niekiedy nadal odpowiedzialność zbiorowa związków terytorialnych
klasyfikacja kar – prawo niemieckie: kary na gardle i ręku (zbrodnie; kary śmierci, okaleczenia –
możliwość wykupienia od kary śmierci), na skórze i włosach (za przekroczenia; kary hańbiące: chłosta,
stanie pod pręgierzem, noszenie kamieni) – rozpowszechnienie kar na czci (szczególnie wobec szlachty)
kary pieniężne – jako wykupienie się od kary cielesnej lub jako kary samoistne; kary pieniężne –
zróżnicowanie ze względu na pozycję społeczną pokrzywdzonego; regułą zasądzenie, obok kary
prywatnej, kary publicznej; niekiedy specjalne kary pieniężne
okup na rzecz władzy państwowej – przekształcał się w karę majątkową (grzywnę, konfiskatę); okup
jako kara prywatna – odszkodowanie
Prawo karne Italii
-
-
-
-
-
-
oddziaływanie prawa rzymskiego, germańskiego, kanonicznego, rozwiązań poszczególnych praw
statutowych; wpływ lokalnych uwarunkowań
rozpowszechnienie się zasady publicznoprawnej – uznawanie każdego przestępstwa za czyn naruszający
interes ogółu i zakłócający ustalony przez państwo porządek publiczny – związane z ogólnym wzrostem
czynnika państwowego
wymierzenie kary winowajcy jako sprawa władzy państwowej, niekiedy jej wyłączny atrybut
pojednanie między sprawcą a pokrzywdzonym bądź rodziną pokrzywdzonego nie chroni przed karą
publiczną
wkroczenie rzymskiego systemu kar cielesnych, przy cięższych przestępstwach
klasyfikacja: w oparciu o grożącą za nie karę – najcięższe , ciężkie, lekkie ; podział w zależności od tego,
czy przestępstwo występowało w przepisach czy nie: zwyczajne , nadzwyczajne
uznanie podmiotowej strony przestępstwa za podstawę odpowiedzialności; czynniki subiektywne
(wewnętrzne nastawienie sprawcy do czynu, jego świadomość, zamiar, wola popełnienia przestępstwa)
przesłankami odpowiedzialności karnej; wpływu nauki Kościoła o woli popełnienia czynu jako czynniku
decydującym o grzechu
dolus – działanie umyślne świadome – zamiar, wola wywołania skutku przestępnego, a niekiedy nawet
samo wyobrażenie skutku
wina nieumyślna – brak świadomości przestępstwa – wszelkie działania z niedbalstwa
odróżnianie winy nieumyślnej, nawet minimalnej, od przypadku (casus; sytuacja, w której sprawca nie
mógł przewidzieć skutku przestępnego nawet przy zachowaniu należytej staranności) – sprawca nie
ponosił odpowiedzialności
znaczne ograniczenie odpowiedzialności zbiorowej, choć niekiedy utrzymanie odpowiedzialności
zbiorowości w przypadku nieujęcia sprawcy, ponadto relikty odpowiedzialności karnej ojca za
przestępstwa domowników pozostających pod jego władzą
zrównanie odpowiedzialności karnej kobiet i mężczyzn – różnice jedynie w zakresie wymiaru kary;
odpowiedzialność sądowa kobiet, niekiedy tylko karcenie domowe
odpowiedzialność karna nieletnich: nie można im przypisywać takiej samej winy, jak dorosłym, ze
względu na ograniczoną poczytalność – brano pod uwagę stopień rozwoju umysłowego jednostki,
stopień świadomości czynu przestępnego
bezkarność (okoliczności, w których dany czyn nie nosił znamion przestępstwa – nie rozstrzyganie, czy
chodzi o braki w elemencie subiektywnym, czy obiektywnym – czyli wyłączające bezprawność)
obrona konieczna – siłę wolno odeprzeć siłą (odparcie napaści): obrona musiała być
u m i a r k o w a n a : czyn dokonany w rzeczywistej obronie tylko z powodu napaści , reakcja powinna
-
-
-
-
nastąpić natychmiast , powinna dokonana zostać środkami odpowiadającymi środkom użytym przez
napastnika – niezachowanie któregoś elementu – przekroczenie granic obrony koniecznej (karalne)
pomoc konieczna – działania w celu udzielenia pomocy napadniętemu
pomoc własna – egzekwowanie przez jednostkę swych praw w drodze samopomocy – niedopuszczalna;
jedynie zemsta na złodzieju przyłapanym nocą w domu
niekiedy – bezkarność czynów popełnionych w afekcie (stanie silnego wzburzenia umysłu,
ograniczającego świadomość) – zabójstwo cudzołóżcy schwytanego na gorącym uczynku
bezkarna kradzież z nędzy (pod wpływem nauki św. Tomasza) – pod warunkiem szczególnych
okoliczności (zaspokojenie natychmiastowej potrzeby, w okresie głodu etc.)
wyłączenie przestępności czynu: zabicie wyjętego spod prawa, działanie osób sprawujących funkcje
urzędowe (rozkaz), działanie na rozkaz przełożonego, lekkie uszkodzenie cielesne dokonane w czasie gry
czy zabawy
usiłowanie – rozpowszechnianie się poglądu, że o przestępstwie decydować powinien zamiar, a nie
skutek zewnętrzny;
rozwój nauki o stopniach usiłowania – stadiach czynu przestępnego
nauka o trzech elementach karalnego pojęcia usiłowania: sam zamysł, zły zamiar (cogitare),
przystąpienie do działania (czynności przygotowawcze – agitare), niedoprowadzenie do skutku – stąd
nauka o trzech stopniach usiłowania : oddalonym , bliskim , najbliższym
niekaralność samego zamiaru: kanoniczne, doktryna świecka (Ulpian); drugi stopień usiłowania
(bliskiego), wskazujący zły zamiar – w niektórych statutach karalne
odpowiedzialność za udział – bez opracowania def. udziału, kazuistyczne określenie
niektóre statuty: odpowiedzialność każdego za cały czyn, inne (Rzymu z 1362) – określenie
odpowiedzialności poszczególnych uczestników
system kar: uznanie publicznoprawnego charakteru kary, wypieranie kar kompozycyjnych przez kary na
życiu i ciele
teorie dot. celu kary – jako konieczność odpłaty, unieszkodliwienia, satysfakcji, zapewnienia porządku
publicznego, odstraszenia; dwoistość ujęcia kary w doktrynie chrześcijańskiej
od kompozycji (okupu prywatnego) i grzywny (bannus – kara publiczna) – kary cielesne: charakter
subsydiarny
w XII – obligatoryjne kary cielesne; stopniowo stawały się karami o charakterze podstawowym;
tendencja do wzmocnienia represji karnych oraz całkowitego wypierania kar kompozycyjnych; karanie
jako wyraz omnipotencji państwowej
wymiar kary: kary ściśle oznaczone lub możliwość stosowania kar arbitralnych
-
-
układanie taryf karnych, ściśle sędziego wiążących
o k o l i c z n o ś c i o b c i ą ż a j ą c e : przestępstwo w nocy, na cmentarzu, w kościele, w czasie świąt
– podwojenie kary (duplicatio poenae); także w przypadku recydywy bądź w przypadku popełnienia
przez osobę piastującą urząd publiczny; zwiększenie kary ze względu na przynależność stanową
o k o l i c z n o ś c i ł a g o d z ą c e : pojednanie, przyznanie się do winy
kary arbitralne, wymierzane w wysokości określonej swobodnym uznaniem sędziego – w sytuacji
obniżania lub podwyższania kary; stosowanie kar w drodze analogii, wg sądu (za czyny nieprzewidziane
w statutach) – wyróżnianie kar zwyczajnych (poena ordinariae) oraz nadzwyczajne
C o n s t i t u t i o C r i m i n a l i s C a r o l i n a – kodeks karny Karola V z 1532 roku:
wzór ustaw ówczesnej Europy . Wzór dla kodeksu Mediolanu , Czech, Moraw, Śląska, sądów
miejskich w Polsce , Nowej Austrii
publicznoprawny charakter przestępstwa – każde przestępstwo narusza w jakiejś mierze porządek
w państwie – zwalczanie przestępstw w interesie ogółu
brak możliwości wykupienia się od kary
pojednanie, ugoda między sprawcą a pokrzywdzonym (rodziną) nie uwalniała od odpowiedzialności
zasada winy jako podstawy odpowiedzialności – o przestępstwie nie skutek zewnętrzny, ale zamiar
zakres odpowiedzialności – w zależności od stopnia złego zamiaru i świadomości sprawcy –
wyodrębnienie różnych stopni winy: odróżnienie czynu w złym zamiarze (umyślnie) od popełnionego
nieumyślnie; wyodrębnienie morderstwa (mężobójstwa umyślnego, kryminalne) od zabójstwa
(nieumyślnego, cywilnego, karanego mniej okrutną śmiercią); szczegółowy rozdział między winą umyślną
(dolus) a nieumyślną (culpa), przypadkiem (casus, nie podlegający karze publicznej, a jedynie obowiązkowi
odszkodowania pieniężnego)
nakaz uwzględniania okoliczności popełnienia przestępstw; szczegółowe opracowanie okoliczności
wyłączających przestępność: niezawiniony przez sprawcę błąd (error), przymus (vis) fizyczny, niedojrzałość
psychiczną; choroba umysłowa, niedojrzały wiek; działanie w obronie koniecznej
konstrukcja stanu wyższej konieczności – działanie spowodowane koniecznością życiową,
nieodpartą potrzebą (przymus psychiczny)
brak kar prywatnych; wszystkie publiczne – głównym celem odstraszenie (prewencja generalna)
system kar – wysoki stopień okrucieństwa, rozbudowany katalog; kara sprawiedliwa – dostosowana
do stopnia ciężkości i charakteru czynu; tendencja do upodobnienia kar do przestępstw (drogą talionu lub
kar odzwierciedlających)
osiem rodzajów kary śmierci (spalenie, ścięcie, ćwiartowanie, łamanie kołem, powieszenie,
utopienie, zagrzebanie żywcem, wbicie na pal), kwalifikowane kary śmierci, zaostrzane (wleczenie końmi,
szarpanie ciała rozpalonymi kleszczami); kary mutylacyjne, kara chłosty, stania pod pręgierzem, wygnanie,
konfiskata; wzmianka o więzieniu (np. jako kwalifikowana kara śmierci lub przetrzymywanie przed
wyrokiem)
we Francji – kara dożywotniej pracy na galerach; w Rosji – kary bicia knutem, kara zesłania, katorga
(zesłanie z ciężkimi robotami)
arbitralność – przyznanie dużej swobody sędziemu; dopuszczenie zasady analogii (karalność czynów
niewymienionych, a podobnych do uwzględnianych przez prawo; stosowanie kar nadzwyczajnych, z reguły
łagodniejszych)
wskazówki nakazujące wzięcie pod uwagę okoliczności oraz stanowiska prawnego pokrzywdzonego i
sprawcy
liczne odwołania do prawa cesarskiego (rzymskiego), fakultetów, prawniczych, opinii znawców
okoliczności łagodzące: upływ czasu, przyznanie się do winy, wykazanie skruchy, przebaczenie
pokrzywdzonego, zwrot skradzionego przedmiotu, zły stan zdrowia, pochodzenie szlacheckie
okoliczności obciążające: przyłapanie na gorącym uczynku, recydywa, czyn przeciw krewnym,
przełożonym, osobom wyższego stanu; nagminność danego przestępstwa
FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ ( XIV – XV w. )
W 1302 r. Filip IV Piękny, uwikłany w spór papieżem Bonifacym VIII , odwołał się do opinii
uprzywilejowanych stanów, co dało początek działalności Stanów Generalnych, tzw. Zgromadzenia
reprezentującego wszystkie stany ( za datę powstania we Francji feudalnej monarchii stanowej można
przyjąć właśnie ten rok)
Sprawa sukcesji tronu francuskiego stała się formalną przyczyną wybuchu dawnego antagonizmu francusko
– angielskiego. Z pretensjami do tronu wystąpił król angielski Edward III jako najbliższy krewny zmarłego
króla. Rozpoczął się okres tzw. wojny stuletniej ( zakończyła się klęską Anglii )
Na koniec okresu monarchii stanowej przypada panowanie Ludwika XI . Złamał on opór feudałów i
korzystając z pomocy miast , wprowadził rządy silnej ręki. Po jego zgonie w 1484 r. Stany Generalne zostały
zwołane ostatni raz → rozpoczął się okres monarchii absolutnej we Francji.
rozwarstwienie stanowe
Ludność Francji dzieliła się na 3 stany :
1. szlachtę
2. duchowieństwo
3. stan trzeci
w okresie rozdrobnienia władza królewska wyrażała się przede wszystkim w zwierzchnictwie lennym nad
wasalami. Od XII wieku władza królewska zaczęła się stopniowo wzmacniać w ramach szybko powiększającej
się domeny i dociarać na teren władztw senioralnych.
Jednak przez długi czas władza króla opierała się jeszcze na lennych, umownych stosunkach osobistych.
Podstawą autorytetu króla była jego domena, która miała charakter własności dynastii. Od XIV wieku stan
ten zaczął się zmieniać , ponieważ :
-władza króla przestała się opierać na samych związkach lennych : domena królewska straciła charakter
majątku prywatnego → stała się dobrem publicznym , domeną korony.
-rozwijało się pojęcia państwa jako rzeczy publicznej
-władza królewska zaczęła docierać do całego społeczeństwa
legiści - aparat państwowy przestał opierać się na wasalach, w otoczeniu króla zaczęli się pojawiać fachowo
wykształceni urzędnicy pochodzenia drobnoszlacheckiego lub mieszczańskiego
( wykształceni na
uniwersytetach ) zaczęli wprowadzać nowe, znane z prawa rzymskiego koncepcje państwa i władzy
królewskiej.
Legiści :
 wprowadzili zasady :
 król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym królestwa – mógł kontrolować stosunki lenne nie
oglądając się na bezpośrednich wasali
 król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości – zapewniała sądownictwu królewskiemu
zwierzchnictwo nad wszystkimi sądami w kraju, też w tych wykonywanych przez panów feudalnych
 król jest cesarzem w swoim królestwie ( Francja nie podlegała cesarzowi niemieckiemu ) ma władzę
absolutną w swoim królestwie , ma te same uprawnienia co cesarz
 skonstruowali zasadę następstwa tronu
 Wykluczenie prawa kobiet do tronu → królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna.


teoria statutowa . Królowie nie mogą dysponować królestwem jak własnością prywatną : koronę
uzyskuje się nie jak zwykły spadek lecz na podstawie „statutu królestwa”, którego zmieniać nie
można
regencje . Zasada ciągłości monarchii. W przypadku małoletności króla , rządy sprawuje matka
zasada nie podzielności domeny. Apanaże
król nie może czynić apanaży , czyli darowizn części domeny dla młodszych synów itd. domena jest dobrem
niezbywalnym jako podlegająca prawu publicznemu , a nie prywatnemu. Można ją tylko powiększyć, nie
można dzielić.
Po wojnach religijnych król musi być katolikiem
wyżej wymienione → prawa fundamentalne monarchii francuskiej.
STANY GENERALNE
reprezentowały społeczeństwo feudalne podzielone na stany. Pierwsze zebranie Stanów Generalnych jako
uroczystego zjazdu kurii królewskiej rozszerzonej przez udział zaproszonych miast, zwołane były przez Filipa
Pięknego do Paryża . Chciał uzyskać ich poparcie w sporze z papieżem Bonifacym VIII
organizacja : każdy ze stanów obradował osobno w kuriach przez posłańców.? Każda kuria miała jeden głos
zajmowały się uchwalaniem podatków, miały prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących
naprawy urządzeń państwowych. Stany mogły też wyrazić zgodę na sprzedaż domeny i wybór króla w
przypadku wygaśnięcia dynastii ( oba przypadki nie nastąpiły )
stanowienie podatków : aide royale na ormie ? Później taille
król mając stałe dochody zaprzestał zwoływać Stany. Ostatnie odbyły się w 1484 r.
cały czas istniały stany prowincjonalne ( mały wpływ , autorytet króla )
PARLAMENT
najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą w paryskiej Cite, właściwy do rozpatrywania spraw cywilnych ,
karnych i administracyjnych . Funkcjonował też jako sąd apelacyjny od niższych wyroków króla. Od jego
wyroków nie można było apelować, mógł być skanowany przez Radę Stron Procesowych ( Rady Królewskie )
miał prawo rejestrowania ustaw królewskich.
parlament składał się z sędziów zawodowych ( wykształconych prawniczo sędziów świeckich i duchownych )
członkowie parlamentu byli nieusuwalni, zajmowali swoje stanowiska dziedzicznie
król przesyłał projekt do ordenansy ? Rejestracji. Parlament mógł odmówić – remanstracje?
Parlament stał na straży praw fundamentalnych.
FRANCJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ (XVI-XVIII w. )
od 1484 r. do 1789 r.
charakterystka : silna , niepodlegająca niczyjej kontroli władza monarsza z podporządkowanymi sobie
organami państwowymi.
W 1643r. Królem został małoletni Ludwik XIV , a rządy regencyjne przejęła królowa wdowa , Anna
Austriaczka. Powołała ona na pierwszego ministra kardynała J. Mazarina. → opozycyjne możnowładztwo
sprzymierzyło się z mieszczaństwem , którego rzecznikiem był Parlament paryski, co doprowadziło do
wybuchu wojny domowej.
Za długoletniego panowania Ludwika XIV Francja doszła do szczytowego rozwoju.
Rządy absolutne przetrwały aż do wybuchu rewolucji w 1789r.
koniec → kryzys gospodarczy , dwu letnia susza, podważanie władzy królewskiej
zakres władzy królewskiej :
 władza absolutna była jedyną władzą w państwie ( wszechstronność )
 król ma pełnię władzy ustawodawczej , sądowej i wykonawczej
 w zasadzie nie podlegał żadnym prawom, ograniczały go tylko prawa boskie
 naczelna władza wojskowa, decydował o wojnie i pokoju
 zarząd państwa opierał się na centralizmie i na biurokratyzmie. król wykonywał swoją władzę przy
pomocy rozbudowanego aparatu państwowego podporządkowanego jego centralnej władzy.
Urzędnicy wykonywali władzę udzieloną im przez króla
organy centralne :
 kanclerz – od XV w. jego urząd uległ ograniczeniu , ponieważ znaczna część jego funkcji została
rozdzielona między dawnych notariuszy . Kanclerz utrzymał w swoim ręku pieczęć królewską, był



zwierzchnikiem wszystkich sadów, nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich, a sam
przewodniczył Radzie Stron .
sekretarze Stanu – wywodzili się z samych notariuszy kancelarii królewskich. Czterech spośród nich
zaczęto wyróżniać jako sekretarzy do spraw finansowych. W XVI wieku uniezależnili się od kanclerza
i zostali podporządkowani bezpośrednio królowi jako sekretarze stanu. Każdy z 4 sekretarzy
otrzymał po jednym wycinku geograficznym obejmującym zarówno określone prowincje francuskie,
jak i odpowiednie kraje zagraniczne → każdy z nich zarządzał sprawami wewnętrznymi na 1/4
terytorium Francji i prowadził politykę zagraniczną z grupą państw obcych. W XVI w. wyróżniono
resorty → całość spraw zagranicznych powierzono jednemu sekretarzowi , drugiemu sprawy wojnny
, trzeciemu resort marynarki , czwartemu „dwór królewski”
generalny kontroler finansów – zakres władzy : sprawy finansowe, ( budżet , podatki , pożyczki
itp.) , roboty publiczne, rolnictwo , handel oraz przemysł → minister „gospodarki narodowej”
ministeriat – kanclerza, 4 sekretarzy i generalnego kontrolera finansów zaczęto określać mianem
ministrów. Ministrowie współpracowali bezpośrednio z królem. monarchia absolutna : ministrowie
byli jedynie doradcami i wykonawcami woli królewskiej. Byli odpowiedzialni przed królem.
król w podejmowaniu dezycji opierał się tez na kolegialnych organach doradczych. Głoszono teorię , że „król
rządzi w wielkiej radzie” . Radę tę stanowiła nie tylko Rada Królewska, lecz wszystkie organy państwowe,
które były tylko organami doradczymi .
Rada Królewska wywodzi się ze średniowiecznej kurii. Z biegiem czasu wykształciły się 4 sekcje Rady
Królewskiej
 Rada Stron Procesowych , czyli Rada Prywatna – stanowiła bezpośrednią kontynuację Rady
Królewskiej . Przewodniczył jej kanclerz, a udział w niej brali 4 sekretarze Stanu , arystokraci i 30
radców reprezentujących wszystkie 3 stany. Pełniła funkcje sądowe , miała charakter sądu
kasacyjnego, nie rozsądzała danej sprawy , tylko przekazywała ją innemu sądowi, tworzyła prototyp
sądu administracyjnego, działała jako trybunał kompetencyjny.
 Rada Stanu, czyli Tajna Rada – odgrywała rolę najważniejszą . Przewodniczył jej król, a w skład
wchodziło kilka osób powołanych przez króla. Zajmowała się naważniejszymi sprawami
państwowymi.
 Rada Depesz - obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów członków
Rady Stanu. Przedmiotem jej obrad były sprawy zarządu wewnętrznego
 Rada Finansowa – zajmowała się sprawami finansów państwowych
ROSJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ ( OD XVI W. DO POŁOWY XVII W.)
Po zrzuceniu jarzma tatarskiego za Iwana III Srogiego nastąpił okres umacniania się zjednoczonego państwa (
w 1460r. ) Były to czasy panowania ostatnich Rurykowiczów : Wasyla III, Iwana IV Groźnego i Fiodora .
W okresie rozdrobnienia feudalnego w Europie Wschodniej ukształtowały się państwa
wielonarodowościowe. Zazwyczaj w takich państwach jedna narodowość uzyskiwała przewagę i stawała się
narodem rządzącym. W Rosji rządy objęli Rosjanie ( Wielkorusy ) → ekspansja Rosji aż po Morze Ochockie.
Charakterystyczne dla Rosji były też tendencje odśrodkowe reprezentowane przez bojarów.
Panowanie Iwana Groźnego : car dla umocnienia swej władzy i rozbicia potęgi bojarów, znalazł oparcie w
drobniejszej szlachcie ( dworiaństwie ) oraz w siłach społecznych miast i cerkwi. Pojawiła się instytucja
Soboru Ziemskiego. Syn Iwana Groźnego umarł bezpotomnie ( koniec dynastii Rurykowiczów ) Po jego
śmierci nastąpił okres zamieszek , walki o tron.
1591 r. - 1613 r. : brak władcy , brak cara
Wojska Polskie zajęły Moskwę , zabiegając o tron dla polskiego królewicza Władysława , pojawiły się też
wojska szwedzkie → dopiero wielkie powstanie doprowadziło do wyswobodzenia kraju od obcych wojsk.
W 1613 r. Sobór Ziemski powołał na cara bojara Michała Romanowa → powstała dynastia Romanowów ,
która trwała do 1917r.
USTRÓJ PAŃSTWA :
władza carska – w ciągu XVI wieku władza cara znacznie wzrosła , w szczególności władza Iwana IV Groźnego
przybrała po rozbiciu władz bojarskich znamiona władzy nieograniczonej . Iwan IV określał swoje
„samodzierżawie” i wynikające stąd nieograniczone uprawnienia , prawo życia i śmierci nad swoimi
poddanymi .
Duma Bojarska - w XV wieku ukonstytuowała się jako organ doradczy cara. W XVI wieku zaczęła tracić swój
charakter arystokratyczny → w jej skład zaczęli wchodzić tylko osoby powołane przez cara , a więc wybrani
przez niego bojarzy oraz sprawujący funkcje w zarządzie państwa dworianie. Car powoływał też urzędników
zarządu centralnego , czyli diaków . Liczba członków dumy stale wzrastała : od 28 do 150 . Duma
współdziałała z carem w załatwianiu najważniejszych spraw państwowych , miała też również ważne
uprawnienia sądowe jako instancja odwoławcza i sąd pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa
polityczne.
Sobór Ziemski pierwszy został zwołany w 1549 r. Przewagę w nim mieli dworianie, których było 205 na 374 członków ,
udział w nim brali także mieszczanie ( goście ) . W jego skład wchodziły następujące grupy : Duma Bojarska ,
Święty Sobór (najwyżsi dostojnicy królewscy) , przedstawiciele dworiaństwa , ludności miejskiej i strzelców.
Sobór zwoływał car . Poszczególne człony Soboru obradowały osobno i podejmowały osobno uchwały ,
które nie były wiążące dla cara . Sobory uchwalały podatki , rozstrzygały sprawy wojny i pokoju , uchwalały
szczególnie ważne ustawy, dokonywały wyboru cara.
prikazy – organy centralne powołane do zarządzania określonymi resortami zarządu centralnego.
(quazi ministerstwa ). Na czele prikazu stał bojar współpracujący z grupą urzędników , diaków i poddiaków.
Wyróżniano prikazy o szerszej kompetencji ( prikaz dla zarządu podatkami pośrednimi itp. ) oraz prikazy o
bardzo szczupłym zakresie działania np. prikaz aptekarski.
ROSJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ OD POŁOWY XVII W. DO XVIII W.
druga połowa XVII wieku była początkowym okresem kształtowania się monarchii absolutnej w Rosji.
Rządy absolutne utrwalił w Rosji car Piotr I.
W 1721 r. senat ogłosił cara Piotra I cesarzem ( importerem ) Wszech Rosji → Rosja stała się cesarstwem.
Inne ustawy głosiły , że cesarz jest samowładnym monarchą ( samodzierżcą ). Cesarz stanął na czele Kościoła
prawosławnego , zniósł patriarchat.
Organy centralne – car zbudował aparat państwowy i lokalny na zasadach centralizmu i biurokratyzmu.
Centralny zarząd opierał się na 2 organach : na senacie i na kolegiach
NIEMCY W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO I KSZTAŁTOWANIA SIĘ MONARCHII STANOWYCH ( OD
XIII w. DO KOŃCA XV w. )
NIEMCY W WIEKACH XVI- XVIII
Po odsądzeniu przez papieża Hohenstaufów Innocentego IV - Fryderyka II od korony cesarskiej nastąpił w
Niemczech okres zamętu wewnętrznego i bezkrólewia ( 1254 – 1273 ) . Siły odśrodkowe reprezentowane
przez książąt terytorialnych , wzięły górę. Niemcy znalzły się w stanie rozdrobnienia i anarchii. Książęta
uniezależnili się od władzy królewskiej.
Księstwa terytorialne zaczęły stawać się czynnikiem ładu . Przekształcały się w organizmy państwowe o
charakterze monarchii stanowych.
Reformacja – wojny religijne doprowadziły do podziału na kraje protestanckie i katolickie. Osłabała w tym
czasie władza króla.
Słabość władcy pogłębiał fakt , że tron był elekcyjny . Następowały zmiany dynastiii , pojawiały się okresy
bezkrólewia. Podstawą materialną jego pozycji były jego dobra rodowe , kurczące się na skutek ich
rozdawania.
Od 1519 r. każdy nowy król zaprzysięgał kapitulacje wyborcze. ( określone w nim były warunki , jakich cesarz
zobowiązywał się dotrzymać )
Uprawnienia :
 reprezentował państwo na zewnątrz
 mógł zwoływać sejm Rzeszy
 sankcjonował sejm
 uprawnienia ustawodawcze
 niewielkie uprawnienia sądownicze
Od XVI w. nowi królowie zaprzestali wypraw koronacyjnych do Rzymu i koronowali się we Frankfurcie .
Zmianie uległa tytulatura : Cesarz Rzymski → Cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego
Przywileje wydane przez Fryderyka II ( 1220 – 1232 ) oraz złota bulla Karola IV z 1356 r. uregulowały
rzeczywiste zwierzchnictwo książąt elektorów
Złota bulla :
 przyznała książętom elektorom przywilej de non appellando
◦
zakaz apelowania od wyroku księcia do sądu cesarskiego – de non evocando
◦
zakaz wywoływania sprawy przed sąd cesarski - cesarz zrzekł się na rzecz elektorów wszystkich
regaliów ( łącznie z menniczym , celnym i górniczym ) Zagwarantował elektorom dziedziczenie
godności w linii męskiej i niepodzielność terytorium .
Po okresie reformacji w Niemczech powstały 294 jednostki państwowe w tym 1500 posiadłości wolnych
rycerzy Rzeszy.
Te 300 państewek nazywane było Rzeszą.
Co jest wspólne ?
 Cesarz
 Rada Nadworna ( hoftag ) → był to zespół urzędników najbliżej współpracujących z królem (
kanclerze , ochmistrz itp.)
 sąd rozpatrujący sprawy karne
Siedziba Królów : Wiedeń , Monachium , Praga
 sejm Rzeszy ( Reichstag ) → nowa nazwa Rady nadwornej. W jego skład wchodzili nadal wszyscy
książęta świeccy i duchowni oraz panowie będący bezpośrednimi wasalami Rzeszy . Był złożony z 3
kolegiów :
◦
kolegium książąt elektorów
◦
kolegium książąt Rzeszy
◦ kolegium miast
Uchwalanie ustaw dotyczących Rzeszy , uchwał ogólnopaństwowych, uchwalanie traktatów, sprawy wojny i
pokoju, rekrutacja do wojska.
W 1663 r. → reichstag przekształcił się w sejm nieustający ( siedziba w Ratysbonie ) - rodzaj kongresu
dyplomatycznego.
 Sąd kamerlany Rzeszy ( sprawy cywilne ) XV wiek – sądził wg prawa Rzymskiego.
1806 r . upadek I Rzeszy
ANGLIA W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ I MONARCHII STANOWEJ ( XI – XV WIEK ) c.d
ANGLIA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ ( OD XVI DO POŁOWY XVII w. )
ANGLIA W XVII I XVIII W. (do 1832 r. )
WIELKA BRYTANIA W XIX I XX w.
Po klęsce Jana bez Ziemi poniesionej pod Bouvines we Francji w 1214 r. król chcąc zachęcić baronów do
dalszej walki wydał przywilej zwany Wielką Karta Wolności Magna Charta Libertatum (1215r. )
Miała ona 63 art. uznawanych za fundament konstytucji angielskiej i była podstawą utworzenia
angielskiego utroju parlamentarnego.
Postanowienia przywileju :
 wolność osobista
 potwierdzał przywileje niektórych miast
 przewidywał , że do nałożenia podatków potrzebna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa
 prawo oporu wobec królów
Parlament
Ukształtował się jako ciało dwuizbowe ( XIII / XIV w. )
→ izba wyższa : Lordów ( panów )
 przedstawicielstwo Kościoła ( arcybiskupi , biskupi , opaci )
 bezpośredni wasale króla ( parowie angielscy → książeta, hrabowie , baronowie )
Kompletował ją król , nadawał tytuły
→ izba niższa : izba gmin ( poselska )
 przedstawiciele rycerstwa z 37 hrabstw po 2 posłow ( 74 posłów )
 po 2 przedstawicieli z niektórych miast ( było 112 miast → 224 posłów )
obradom przewodniczył przedstawiciel rycerstwa
Uprawnienia parlamentu :
ustawodawcze:
 każda izba miała prawo inicjatywy ustawodawczej ( król też )
 król miał stanowisko równorzędne z izbą gmin i lordów . Nie mógł zmusić parlamentu do
uchwalenia ustawy, ale mógł odmówić jej podpisania. Zwoływał parlamet w miejscu i czasie dla
siebie dogodnym
 Opactwo Westministerskie w Londynie → od XIV wieku było stałą siedzibą parlamentu.
 Główna siła parlamentu – uprawnienia podatkowe. Król był zobowiązany do nienakładania nowych
podatków bez zgody parlamentu. Uchwalając podatki parlament powoływał własną administrację
skarbową → dualizm administracji skarbowej , królewskiej i stanowej.
sądownicze :
 impeachment – możliwość pociągnięcia przez izbę gmin do odpowiedzialności . Sądziła Izba Lordów.
 Od wyroku Izby Lordów nie ma odwołania
 act of attainder – imienna ustawa uchwalona przez parlament. Zawierała zazwyczaj wyrok
konfiskaty dóbr , wygnania , kary śmierci ( bez procedury sądowej )
Od objęcia tronu angielskiego przez dynastię Tudorów w 1495 r. rozpoczął się w Anglii okres monarchii
absolutnej .
Po zwycięstwie nad Hiszpanami Anglia stała się pierwszą potęgą morską świata.
Henryk XVIII zerwał kontakty z Rzymem → stanął na czele Kościoła. Dobra Kościoła katolickiego uległy
konfiskacie. ( do Izby Lordów wprowadzani byli już tylko przedstawiciele Kościoła angikańskiego )
Henryk XVIII podporządkował sobie parlament poprzez uchwalenie ustawy : act of parliament → król może
wydawać proklamację ( rozporządzenia z mocą ustawy ) Nie potrzebne stało się zwoływanie parlamentu
Następczyni Henryka XVIII – Elżbieta I zwołała tylko 10 razy parlament ( przez 45 lat ) . W tym czasie a Anglii
nie rozbudowano centralistycznego , biurokratycznego aparatu państwa.
Pojawiły się 2 nowe sądy :
 Sąd Izby Gwiaździstej ( rozpatrywał szeroko pojęte przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa
)
 Sąd Wysokiej Komisji ( sąd inkwizycyjny , stał na straży czystości wiary i przepisów Kościoła
anglikańskiego )
Od wstąpienia na tron angielski Jakuba I ze szkockiej dynastii Stuartów rozpoczął się konflikt parlamentu z
królem.
( na początku był legalny , potem nastąpiła wojna domowa )
Parlament chciał przywrócenia i wzmocnienia jego praw , częstego zwoływania, domagał się proklamacji
króla, likwidacji 2 sądów , pozbawienia króla władzy nakładania podatków.
Król miał prawo wydawania statutów, ordonansów bez oglądania się na zdanie parlamentu. Nie wolno było
go krytykować.
Gdy królowi zabrakło pieniędzy , został zmuszony do zwołania parlamentu.
→ zwołany wtedy parlament uchwalił uchwałę zwaną petycją praw
 zakaz więzienia bez wyroku sądowego
 wyłącznie parlament może uchwalić podatki i opłaty
Król podpisał uchwałę , jednak potem rozwiązał parlament i nie zwoływał do przez 11 lat.
Kolejne problemy finansowe zmusiły go do zwołania parlamentu po raz drugi → „ długi parlament”
 zniósł 2 sądy nadzwyczajne
 doprowadził do uwięzienia i ścięcia królewskiego ministra
 nałożył na króla obowiązek zwoływania parlamentu raz na 3 lata – ustawa o trzechleciu
 zakazano odraczania rozpraw i rozwiązywania parlamentu
Wobec nieustępliwości króla zaostrzył się konflikt i doprowadził do wojny między wojskiem zwerbowanym
przez parlament ( na czele Oliver Cromwell ) a wojskiem królewskim.
W 1649 r. doszło do ścięcia króla.
Od 1648 r do 1660 r → okres republiki ( był to jedyny taki okres w historii Anglii )
Cromwell usunął z Izby Gmin posłów prezbiteriańskich → powstał tzw. kadłubowy parlament
Parlament :
 powołał Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości
 zniósł Izbę lordów
 Powołał Radę Stanu (prowizoryczna władza wykonawcza, uzależniona od parlamentu )
 proklamował Anglię republiką
Cromwell przeprowadził klasyczny zamach stanu → rozwiązał kadłubowy parlament a powołał mały
parlament ( potem go też rozwiązał )
→ rozpoczął się okres dykytatury : Lord protektor z prawem wyznaczania następcy
w 1653 r ogłoszony został akt zwany Instrumentem Rządzenia ( jedyna w historii Anglii spisana konstytucja )
 władza wykonawcza powierzona lordowi protektorowi i Radzie Stanu ( 13 – 21 osób )
 władza ustawodawcza – jednoizbowy parlament
lord protektor miał weto zawieszające
Po śmierci Cromwella władzę przejął jego syn Ryszard. Nie miał on charyzmy, zrezygnował z władzy , którą
potem przejęło wojsko.
Generał Monk w 1660 r. sprowadził na tron ponowanie Stuartów. Tron objął Karol II
Karol Ii nadal uważał , że przysługuje mu prerogatywa królewska . Wypływają z niej 2 uprawnienia :
 dyspensa – król nie uchylając ogólnej mocy jakiegoś przepisu prawnego , w drodze przywileju
uchylał jego stoswanie bądź w pewnym konkretnym przypadku , bądź w stosunku do konkretnie
określonych osób
 Suspensa -zawieszenie przez króla mocy obowiązywania ustawy wobec wszystkich
W parlamencie zaczął się podział :
 Torysi– zwolennicy silnej władzy królewskiej ( przyszli konserwatyści )
 Wigowie – zwolennicy silnego parlamentu ( liberałowie )
1685 r. → tron obejmuje brat Karola II – Jakub II , który jest fanatycznym katolikiem. Dotychczasowi
zwolennicy królewscy w obawie przed zwrotem dóbr Kościoła katolickiego zaczęli opuszczać króla i
przechodzić na stronę wigów.
Taki parlament wezwał do objęcia tronu najbliższego krewnego protestanckiego króla → jego córkę Marię.
Była ona poślubiona Wilhelmowi III . Zdezydowała się ona na zbrojne przeciwstawienie ojcu . Nie doszło do
wojny a Jakub II uciekł do Francji (była to bezkrwawa „Chwalebna” rewolucja )
Tron obejęła Maria.
Rozpoczął się okres współpracy króla z parlamentem .
Parlament w tym czasie dominował ( miał pełną władzę ustawodawczą ) → była to podstawa wykształcenia
rządów parlamentarno – gabinetowych
Ostateczne unormowanie praw parlamentu → bill o prawach
 zakazano królowi stosowania dyspensy
 bezprawne jest stosowanie suspensy
 tylko parlament może uchwalić podatki
 król musi często zwoływać parlament
Rządy parlamentarno-gabinetowe opierają się na 3 przesłankach :
1. król jest nieodpowiedzialny
2. gabinet jest odpowiedzialny prawnie, politycznie i solidarnie
3. parlament jest dwupartyjny
1. Król. Zasada ta wynikała z zasady , że król nie może czynić zła. Każdy dokument królewski jest
kontrasygnowany przez właściwego ministra. Minister może odmówić kontrasygnaty jeśli pociąga to
za sobą oskarżenie w trybie impeachmentu . Monarcha został pozbawiony samodzielności. ( jego
władza miała charakter reprezentacyjny → król powołuje a nie rządzi )
2. Gabinet . Przewodniczył mu Pierwszy Lord Skarbu zwany pózniej pierwszym ministrem, (
premierem) . Do gabinetu byli wprowadzani tylko Ci ministrowie , którzy byli członkami partii
mających większość w izbie gmin. Odpowiedzialność prawna – można pociągnąć ministra do
odpowiedzialności za naruszenie prawa. Odpowiedzialność polityczna - możliwość ununięcia
ministra, jeśli prowadzi politykę niezgodną z wolą większości parlamentu. ( wotum nieufności )
odpowiedzialność solidarna – zakwestionowanie polityki , któregoś z ministrów pociąga za sobą
ustąpienie całego parlamentu.
3. Parlament . Torysi i Wigowie .
1900r. Partia Pracy (nowa partia ) - laburzyści. Po wyborach w 1935 r. w parlamencie zasiadają
konserwatyści lub laburzyści .
Izba Lordów – dziedziczni
Od 1958 r. Parami mogą być kobiety.
Dożywotni ( np. oficerowie armii, uczeni uniwersytetcy, aktorzy ) – ok. 1200 posłów
do 1991 r. obie izby miały równe stanowisko przy uchwalaniu ustaw . Po 1911 r. Izba Lordów może tylko
wnosić weto zawieszające ( ale nie jeśli chodzi o ustawy podatkowe czy budżetowe )
proponuje 2 tysiące poprawek . 90 % jest akceptowana przez Izbe Gmin
Występuje rząd i gabinet
Rząd : wszyscy powoływani przez króla lub premiera ministrowie ( ok. 100 )
Gabinet : kilku ministrów – nadbudówka rządu.
Ministrowie anglii są hierarchicznie podporządkowani jeden drugiemu . Noszą różne tytuły.
 Pojęciu ministerstw w Angli odpowiadają urzędy centralne : Office, board , ministry
Ministrowie właściwi stojący na czele resortów.
 ministrowie młodsi – zapewniają łączność między parlamentem a właściwym ministrem
 ministrowie bez teki - nie stoją na czele resortów, powołuje się ich do załatwienia określonej sprawy
 ministrowie stanu – uzgadniają sprawy międzyministerialne
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
Szkocja . od XI wieku lenno królów angielskich , od XIV wieku niezależne królestwo rządzone przez dynastię
Stuartów. Wygaśnięcie linii Tudorów i powołanie na tron angielski Jakuba Stuarta doprowadziło do
powstania unii personalnej między Szkocją a Anglią. 1603r.
Unia realna – 1707 r. zlikwidowano szkocki parlament a jego członkowie zasiadają w dwóch izbach →
nastąpiła zmiana nazwy państwa na : Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii , które obejmuje : Anglię ,
Walię ( podbita w XIII w. ) , Szkocję i prowincję Ulster.
HISTORIA POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO
w średniowieczu
powstanie procesu związane z powstaniem organizacji państwowej i specjalnych organów
w czasach przedpaństwowych – samopomoc; zemsta prywatna; karanie wewnątrz rodu
z czasem – umowa o oddanie sprawy sądowi (na zgromadzeniach, jawnie, ustnie)
Proces zwyczajny :
1. brak rozróżnienia postępowania karnego od cywilnego ( odrębne dopiero w XIII wieku )
2. Skargowość : proces był wszczynany tylko na podstawie skargi wnoszonej przez uprawnionego
oskarżyciela . Skargi nie mogły wnosić osoby małoletnie i kobiety
pozew : Niestawiennictwo skutkowało grzywną, zajęciem dóbr ( dobra ruchome bez zwierząt pociągowych ,
potem też dołączono nieruchomości )
3. Ustność i jawność : czynności procesowe były prowadzone ustnie , proces dostępny był dla
publiczności
4. Formalizm : obowiązek przestrzegania formułek czy gestów ( pomyłka równała się z przegraną w
procesie )
5. Kontrdyktoryjność - proces toczył się jako spór pomiędzy stronami. Sąd był biernym obserwatorem .
Wysłuchiwał , potem orzekał, które ze stron przedstawiły więcej argumentów ( za kim stoi prawo ) .
Opierał się tylko na materiale przedstawionym przez strony.
6. Dyspozycyjność- strony mogły ana podstawie umowy ustalić liczbę posiedzeń czy terminy rozpraw .
Takie terminy wiązały sędziego.
7. Oddzielenie postępowania dowodowego od przewodu sądowego. Zazwyczaj postępowanie
dowodowe przeprowadzano po wyadaniu wyroku.
Sródki dowodowe :
irracjonalny charakter, pierwiastki sakralne, zabobonów, symbolika, formalizm,
 najskuteczniejsze sposoby dochodzenia prawdy → zdanie się na interwencję sił nadprzyrodzonych
np. przysięga.
 przysięga – charakter s a m o p r z e k l e ń s t w a ; jako sposób oczyszczenia z zarzutu.
oczyszczająca , gdy prawo przyznawało bliższość do dowodu; oskarżająca – składana przez powoda
jako dowód popełnienia przestępstwa; z reguły przysięga wraz ze współprzysiężnikami – od 2 do 72,



nieskładającymi przysięgi co do prawdziwości twierdzenia (faktów będących przedmiotem dowodu),
ale stwierdzających (pod groźbą narażenia własnej osoby) przysięgę strony za czystą i prawdziwą;
początkowo musieli należeć do rodu, później dobierani z sąsiedztwa
świadkowie – podobna rola jak współprzysiężników, ograniczone znaczenie; początkowo tylko ci,
którzy byli specjalnie zaproszeni do uczestniczenia w jakimś akcie (co świadczyli – świadkowie
przywołani), nie zaś przypadkowi uczestniczy wydarzeń; zeznania w formie przysięgi na
potwierdzenie podanej przez stronę tezy – czysto formalny charakter zeznań, bez możliwości zmiany
czy uzupełniania
ordalia – sądy Boże → Bóg pozowli poznać prawdę . Nieomylnie wskaże winnego.
 Dwustronne – pojedynek , próba krzyża
 jednostronne – próba zimnej / gorącej wody, rozpalonego żelaza, poświęcenia kęsa,
dokumenty królweskie miały pełną moc dowodową. Za zarzut przeciwko treści dokumentu groziła
kara śmierci, można było podważać autentyczność. Prywatny dokument mógł być podważony przez
podziurawienie lub podarcie przed sądem . Mógł wtedy występować nowy spór.
→ PROCES RUGOWY – ściagnie przestępstw nieujawnionych. Rugownicy musieli pod przysięgą opowiedzieć
o znanym im , ale nie ujawnionych przestępstwach . Była to podstawa do wszczęcia postępowania
→ PROCES CYWILNY - Od schyłku średniowiecza
 rozpowszechnienie pisemności; toczony głównie poprzez wymianę pism procesowych
 proces skargowy – zasada dyspozycyjności (rozporządzalności) – tylko od woli strony zależało
rozpoczęcie procesu
 zasada kontradyktoryjności (sporności) – do samych stron należało gromadzenie i przedstawienie
materiału procesowego; sędzia w ogóle nie działał z urzędu, jedynie na wniosek strony; w
wyrokowaniu opierał się jedynie na materiale zgromadzonym przez strony i żądań powoda
 zasada prawdy formalnej – nie mógł dociekać rzeczywistego stanu rzeczy, nie mógł brać pod uwagę
okoliczności znanych, ale nie zawartych w aktach – co nie jest zawarte w aktach, nie istnieje w ogóle
; przy ocenie dowodów nie mógł się sędzia kierować własnym przekonaniem, musiał trzymać się
określonych reguł z góry określających wartość poszczególnych środków dowodowych:
 stadia procesu: 2 etapu przedzielone wdaniem się w spór – litis contestatio;
 pierwsze: wniesienie pozwu z pisemną skargą – nazwisko, przedmiot roszczenia, określenie
sądu, podstawa prawna, nazwisko pozwanego spełnienie wymogów formalnych – wezwanie
przez sędziego pozwanego, ten mógł złożyć pisemną obronę podnosząc zarzuty (ekscepcje)
 ekscepcje zwalniające od wdania się w spór – deklinatoryjne: sprawa już prawomocnie



osądzona , w danej sprawie zawarto ugodę – wnoszone przed rozpoczęciem procesu
 ekscepcje niweczące pretensje powoda – peremptoryjne: przedawnienie, nastąpiło
zaspokojenie roszczeń powoda – wnoszone w trakcie procesu
 ekscepcje zmierzające do odroczenia sporu – dylatoryjne – niewłaściwość sądu,
niesprawność pozwu
na obronę – replika, na replikę – duplika
po wdaniu się w spór – : odtąd spór umocniony przed sądem (stronom nie wolno się było z
niego wycofać czy zmieniać treści skargi)
wymiana pism procesowych – badanie sprawy przez ustalanie faktów wymagających
udowodnienia: przedstawianie przez powoda skargi na piśmie w postaci krótkich zdań (pozycji)
zawierających jeden fakt
→ PROCES KARNY ( Inkwizycyjny )
 wszczynany z urzędu na podstawie informacji , doniesienia
 wdrożenie postępowania – z urzędu
 funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wyrokującego – w jednym ręku
 oskarżony nie był stroną, a przedmiotem postępowania; pozbawiony był prawa do obrony i apelacji
 proces proces tajny, utrwalany w pisemnych protokołach – podstawa wyroku
 postępowanie oparte na teorii dowodów formalnych, dopuszczenie stosowania tortur
-
-
trzy stadia: postępowanie informacyjne (inkwizycja generalna – zbieranie wiadomości i
gromadzenie materiału), właściwego śledztwa (inkwizycja specjalna – podejrzany osadzany w
zamknięciu, poddawany szczegółowemu badaniu – ułożonemu w formie krótkich pozycji, spisywanie
odpowiedzi, powtarzanie pytań w celu wyłowienia ew. sprzeczności;
postępowanie – od wdrożenia śledztwa z urzędu przez sędziego-inkwirenta (na podstawie powzięcia
wiadomości, otrzymania informacji lub wieści publicznej)
wszędzie wszczynany z urzędu lub przez specjalny organ, na podstawie wiadomości, doniesień,
informacji, famy publicznej, schwytania na gorącym uczynku
odrodzenie się instytucji rugowników
teoria dowodów formalnych – wiązała sędziego w zakresie oceny ich wartości, klasyfikacja
dowodów wg ich wartości; zeznania świadków oceniane przez pryzmat pozycji społ., do dowodów
domniemanych (pośrednich): poszlaki
-
-
zwolnienie z tortur osób wyższych stanów
w razie nieudowodnienia – uwolnienie od sądu, możliwość wznowienia w każdej chwili
postępowania w razie pojawienia się nowych dowodów czy poszlak; w prawie niemieckim, przy
dowodach częściowych (o wartości ½ pełnego dowodu) – kara z podejrzenia, łagodniejsza
rozprawa końcowa – ustna i jawna, z reguły czysta formalność
ograniczona możliwość odwołania się od wyroku
specjalny tryb w procesach o czary: do wszczęcia jakiekolwiek doniesienia, nawet nominacja –
wskazanie imienia na torturach przez skazaną czarownicę; do wyroku skazującego – dowody
domniemane; brak ograniczeń co do świadków; rozbudowany system tortur; środkiem dowodowym
– zwyczaj „pławienia” domniemanych czarownic; metoda szukania na ciele diabelskich znaków za
pomocą nakłuć; w czasie procesu przetrzymywanie w beczkach
POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI I ICH KONSTYTUCJA Z 1787 ROKU
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI W XIX I XX WIEKU
Nazwa : US lub USA
Stany to państwa → Zjednoczone państwa ameryki . Jest ich 50
Okrycie Ameryki : 1492 r.
Europejczycy zainteresowani byli Ameryką środkową i Południową.
1519 - 1524 r. - F. Cortez podbił państwo Azteków. W 1533r. F . Pizzaro podbił państwo Inków .
Ameryka Północna została skolonizowana przez Wielką Brytanię. W 1620 r. brytyjczycy przybyli do Ameryki
na statku Mayflower wraz ze 102 osadnikami. Mieli problemy z przeżyciem pierwszej zimy → pomogli im
indianie ( Święto dziękczynienia )
46 osób nie przeżyło pierwszej zimy .
Liczba kolonistów zwiększała się , powstawały kolonie rządzone przez gubernatorów podlegające
metropoliom .
Rozszerzenie USA :
 zajmowanie ziem niczyich
 wojny z Meksykiem
W 1848 r. na skutek zwycięstwa z Meksykiem – Stany powiększyły się o Teksas , Kalifornię , Jutę
 kupno terytoriów ( w 1803r. Kupili Luizjanę od Francji, 1821 r. - Florydę od Hiszpanii , 1867 r, Alaskę
od Rosji ( 7,2 mln d.)
POWSTANIE :
Stany Zjednoczone powstały w wyniku wojny o niepodległość ( między angielskimi koloniami a
metropoliami ) .
Konflikt najpierw miał charakter sporu o wielkość podatków , z czasem przekształcił się w konflikt zbrojny :
1775 r. → trwał 8 lat , zakończył się pokojem Paryskim ( Wielka Brytania uznała niezależność swoich kolonii )
drenaż kolonii – towary okładano cłami, kolonie traktowano jako rynek zbytu . Koloniści zgadzali się na
opłaty , ale chcieli mieć przedstawicielstwo w parlamencie brytyjskim
Pierwszy spór : wprowadzenia opłaty stęplowej 1773 r.
Drugi spór : Bostońska herbata – wyrzucenie ładunku herbaty , obłożonego wysokim cłem . Po wyrzuceniu
herbaty parlament angielski ogłosił ustawy represyjne . Wprowadzono zakaz produkcji cukru , stali, wydano
akty nawigacyjne, które określały jakie towary mogą być produkowane w koloniach a jakie importowane →
wywołało to oburzenie . Przedstawiciele poszczególnych kolonii stawili się w Filadelfii na kongresie
kontynentalnym → uchwała domagająca się wycofania ustaw represyjnych . Król w odpowiedzi na uchwałe
wysłał wojsko i doszło do wojny .
Po wybuchy wojny w Filadelfii zwołano drugi kongres kontynetalny → 4 lipca 1776 r. została uchwalona
Deklaracja Niepodległości ( nastąpiło zerwanie kontaktu z metropolią )
Zgodnie z zaleceniami drugiego kongresu poszczególne kolonie zaczęły uchwalać własne konstytucje
wzorując się na konstytucji stanu Wirginia.
Wspólna cecha konstytucji stanowych : oparcie ich na doktrynie umowy społecznej , uznanie teorii podziału
władz i uznanie naturalnych praw człowieka
Powołano we wszystkich stanach ( oprócz Nebraski ) dwuizbowe parlamenty. Władzę w nich sprawował
gubernator wybierany w wyborach bezpośrednich . Z chwilą zakończenia wojny poszczególne kolonie
samodzielne państwa połączone luźnym związkiem konfederacyjnym → formalne uchwalenie art.
kofederacji i wieczystej unii
Wspólny organ konfederacji :
kongres , który stanowił ciało ustawodawcze o niezbyt szerokich
kompetencjach .
Konfederacja nie miała organów wykonawczych . Przyjęty system od razu źle funkcjonował. Uchwały
kongresu nie były realizowane.
W 1787 r. powołano specjalną komisję , która opracowała konstytucję federalną.
→ powstało państwo związkowe .
KONSTYTUCJA
Ustawy poszczególnych stanów i ch konstytucje muszą być zgodne z konstytucją federalną ( klauzla
supremacji ) .
Jest to konstytucja sztywna, trudno ją zmienić. Zmiana wymaga uchwalenia większością 2/3 głosów przez
każdą z izb w kongresie. Poprawka musi być ratyfikowana przez 3/4 stanów ( 38 ) Ostatnia poprawka – 1992 r.
, łącznie było 27 poprawek.
Konstytucja wymienia zakres spraw wspólnych dla federacji. ( sprawy zagraniczne, wojskowe, naturalizacji,
emigracji, imigracji , sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego, sprawy celne, walutowe i poczty. )
Poszczególne stany mają swobodę w : kwestii ochrony zdrowia , edukacji, policji, wymiaru sprawiedliwości ,
organów sądowych.
Konstytucja stara się realizować ideę Monteskiusza → trójpodział władzy.
Art.1 – władza powierzona jest kongresowi złożonemu z senatu i izby reprezentatów
art.2 – władza wykonawcza należy do prezydenta
art.3 – władza sądownicza → Federalny Sąd Najwyższy
Każda z tych władz ma hamować pozostałe i zapewniać równowagę między nimi.
Prezydent
Wyborcy głosują na elektorów, którzy zobowiązali się , że będą głosować na prezydenta ( liczba elektorów
538 )
kadencja : 4 lata
głosowanie jest dwustopniowe . Początkowo pierwotne ustawodawcze zgromadzenie stanowe powoływały
elektorów tylu ile w danym stanie wybierano posłów i senatorów. Po czym elektorzy wybierali spośród
swego grona prezydenta i w-ce prezydenta
XIX wiek :
1. elektorzy wybierani są w drodze wyborów powszechnych
2. kandydaci na prezydenta ustalani są przez obie partie jeszcze przed wyborem elektorów. Wyborcy
wybierając elektorów z jednej lub z drugiej partii → wybierali prezydenta
538 elektorów : 435 posłów + 100 senatorów + 3 z D. C ( Waszyngton ( Dystrykt Kolumbii ))
Wygrywa osoba , która uzyska przynajmniej 270 głosów. Jeżeli jest pół na pół to wyboru dokonuje Izba
Reprezentantów ( głosowanie odbywa się stanami – każdy stan ma jeden głos )
T. Jefferson, J. Adams Junior
Jednocześnie z wyborem prezydenta wybierany jest w-ce prezydent , który przewodniczy senatowi , ale
głosuje tylko przy braku wymaganej większości.
W przypadku śmierci, rezygnacji lub złożenia urzędu prezydenta → w-ce prezydent zastępuje go.
F. Kennedy → Lyndon B. Johnson
R. Nixon → G. Ford
W 1947 r. pojawiła się poprawka nr 22 → prezydent może być wybrany tylko dwa razy
prezydent :
 rządzi
 jest szefem administracji
 bezposrednio mianuje ok 1500 stanowisk w państwie
 ma pełnię władzy wykonawczej w zakresie spraw wspólnych federacji
 jest najwyższym wodzem armii i floty
 podejmuje decyzje o interwencji zbrojnej ( wojnę natomiast wypowiada kongres )
 nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej, nie może uczestniczyć w obradach kongresu, ale
wygłaszając orędzie o stanie Unii może do tego tekstu dołączyć projekty ustaw
 nie może rozwiązać , odroczyć kongresu
 ma prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalonych przez kongres ( ma na to 10 dni )
. Weto to może być odrzucone prze kongres , ale dzieje się to bardzo rzadko np. prezydent Roosevelt
zgłaszał weto 631 razy , ale odrzucono je tylko 10 razy
 rządzi w otoczeniu doradców , stojąc na czele 14 departamentów. Nie tworzą oni żadnego gabinetu.
 Nie ma premiera. Prezydent nie jest skrępowany stanowiskiem Sekretarza stanu
 System łupów → zwycięzca bierze wszystko. W przypadku przejścia prezydentury z jednej partii do
drugiej wymianie ulega obsada federacyjna
Władza ustawodawcza :
 Stanowił ją Kongres złożony z dwóch Izb : Senatu i Izby Reprezentantów
Senat :
 Na początku wybierano po dwóch senatorów z każdego stanu na 6 lat . Wyboru dokonywały ciała
ustawodawcze z poszczególnych stanów. Zasada : co dwa lata wymianie ulega 1/3 składu senatu .
 Przewodniczący senatu jest w-ce prezydentem USA
 1913 r. : poprawka nr 17 → senatorowie są wybierani w poszczególnych stanach w drodze wyborów
powszechnych
 Liczba mandatów senatorskich w poszczególnych stanach pozostaje w różnym stosunku do liczby
wyborów . W Stanie Nowy Jork jeden senator przypada na 8,5 mln mieszkańców, Na Alasce jeden na
300 tys.
 senat wyraża zgodę na traktaty międzynarodowe
 mianuje ambasadorów, konsulów, członków Sądu Najwyższego ( prezydent petent )
 fotel w senacie to najbardziej prestiżowe stanowisko poza prezydenturą
 kongres może pociągnąć prezydenta i urzędników fedreralnych do odpowiedzialności za naruszenie
prawa w trybie impeachmentu ( oskarża – Izba Reprezentantów , Sądzi – Senat ) Nie ma od niego
odwołania.
1868 rok → E . Johnson został oskarżony o korupcję i złamanie ustaw. Senat go osądził i uniewinnił.
1974 r. → sprawa Watergate . Przyczyną jej były nielegalne działania administracji Nixona skierowane
przeciwko jego przeciwnikom politycznym ( m.in. zakładanie podsłuchów ). Nixon ustąpił.
1998 r. → B. Clinton został oskarżony o składanie fałszywych zeznań pod przysięgą i utrudnianie pracy
aparatowi sprawiedliwości – został uniewinniony
Izba reprezentantów:
 składała się z posłów wybieranych przez ludność ( jeden poseł na 30 tys. mieszkańców obecnie
jeden na 500 tys. mieszkańców )
 kadencja wynosi 2 lata
 kandydat musi mieć ukończone 25 lat
 Wybory są powszechne
 Izbie przewodniczy speaker
 konstytucja nie zawiera postanowień odnoszących się do systemu wyborczego do tej Izby. Wybory
odbywają się w każdym stanie wg zasad określonych przez ustawodawstwo stanowe
 do 1870 r. praw wyborczych nie mieli murzyni i Indianie. W niektórych stanach od wyborców
wymagano 2-letniego domicylu, w niektórych wymagana była umiejętność pisania i czytania
 Do połowy lat 60 od 40 - 60 % ludności cywilnej nie miało praw wyborczych
 Write in – dopisanie kandydata na karcie wyborczej




uprawnienia Izby reprezentantów :
uchwala budżet państwa
może wypowiedzieć wojnę wraz z senatem
powołuje dziesiątki komisji, które kontrolują wydatki z budżetu
dwie głowne partie : demokraci , republikanie . Inne to np. partia zielonych
demokraci : uznawani za liberałów, skłaniają się do państwa opiekuńczego, ochrona mniejszości , legalizacja
aborcji , eutanazji, np. Kennedy , Clinton, B. Obama
republikanie : uchodzili za partię ludzi bogatych , hasła : wolny rynek , silna armia, ograniczenie wydatków
na cele socjalne np. . T. jefferson A. Lincoln
Wybory prezydenckie odbywają się co 4 lata w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada.
Wybory do Izby Reprezentantów odbywają się co dwa lata
Federalny Sąd Najwyższy :
 występuje jako sąd I instancji w sprawach w których stroną jest federacja lub dyplomata zagraniczny.
Jako sąd II instancji występuje rozpatrując odwołania od wyroku sądów federalnych , gdy wartość
sporu przekracza 10 tys. USD
 Sąd interpretuje konstytucję
 9 sędziów mianowanych jest dożywotnio przez prezydenta . Po 80 roku życia mogą oni przechodzić
na emeryturę . Na ręce sędziów prezydent składa przysięgę
 prawo badania przez sądy zgodności ustaw z konstytucją : stworzył go precedensowy wyrok w
sprawie Marbury v. Madison ( 1803 r. ) Zgodnie z orzeczeniem : ustawa sprzeczna z konstytucją nie
jest prawem . Nie może obowiązywać. Na podstawie tego precedensu Sąd Najwyższy uzyskał prawo
uznawania wszelkich aktów prawnych , które w jego ocenie są sprzeczne z konstytucją,
nieprawomocne ( kontroler konstytucji i kongresu )
PRAWO W CZASACH NOWOŻYTNYCH I NAJNOWSZYCH
KODYFIKACJA PRAWA
wiek Oświecenia – wiekiem kodyfikacji.
- Postulat nowego, oderwanego od średniowiecznego, porządku prawnego, zbudowanego od podstaw.
- KODEKS – to akt prawny , który reguluje w sposób dostateczny , ogólny, harmoniczny oraz wyczerpujący
zagadnienia należące do określonej gałęzi prawa. Są one wewnętrznie ze sobą związane i narzucają jednolitą
metodę regulowania pokrewnych stosunków społecznych i gospodarczych.
Idealny kodeks w oświeceniu :
- punktem wyjścia dla kodyfikacji było dążenie do zbudowania porządku prawnego całkowicie od nowa
- zerwanie z feudalnym partykularyzmem – jednolity zbiór; wyłączne obowiązywanie kodeksów
- kodeksy miały obowiązywać wyłącznie. Uchylone miały zostać dotychczasowo uchwalone prawa
- miały tworzyć prawo pewne - zerwanie z niepewnością prawną, partykularyzmem, samowolą,
nadużyciami
- miały być krótkie , zawierać normy ogólne
- miały być zupełne , bez luk
- miały być jasne ( język narodowy dla ludzi „ miernego pojęcia”
- miały być sprawiedliwe i służyć idei dobra powszechnego
Landrecht pruski – 1794 r.
Prawo prywatne
prace rozpoczęte za panowania Fryderyka Wilhelma II
Fryderyk II Wielki – zlecenie opracowania kodyfikacji K.G. Svarezowi i E.F. Kleinowi
wymogi stawiane przez Fryderyka : na podstawie praw dotychczasowych i prawa natury, po niemiecku,
dokładny, pozbawiony luk, wykluczający możliwość sporów interpretacyjnych
wszedł w życie w związku z rozbiorami, jako zbiór praw o charakterze posiłkowym
zamiarem – skodyfikowanie całości prawa materialnego; 19 187 paragrafów, przepisy prawa
państwowego, administracyjnego, sądowego . Nie regulował prawa procesowego.
obszerność – miał zawierać pewne i niezawodne rozwiązania dla każdego przypadku – zupełność drogą
kazuistycznego gromadzenia jak największej ilości rozwiązań szczegółowych
oparty na ideologii Oświecenia, prawie natury, ale regulował także instytucje feudalne, typowe dla społ.
stanowego i absolutyzmu policyjnego
obowiązywał do wydania ogólnoniemieckiego kodeksu cywilnego
dzielił się na 2 części : 1. prawa indywidualne jednostki , 2. stosunki jednostki do różnych organizacji
społecznych.
Kodeks Napoleona
działalność komisji pod przewodnictwem J.J. Cambaceresa
1800 – komisja powołana przez Napoleona spośród prawników ancien-regime’u – opracowanie
kodeksu
Kodeks cywilny Francuzów 1804 r., w 1807 otrzymał nazwę Kodeksu Napoleona
36 ustaw; 2281 artykułów, trzy księgi: I – o osobach; II – o majątkach i różnych rodzajach własności;
III – o różnych sposobach nabywania własności – formalnie nawiązywała do Instytucji justyniańskich
usankcjonowanie trzech wolności: osoby, własności prywatnej i obrotu prawnego; centralnym
pojęciem – instytucja własności
założenia prawnonaturalne, realizacja postulatów burżuazji (pełna swoboda jednostki i jej inicjatyw
gospodarczych)
charakter antyfeudalny; opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu
nawiązywał do dawnego prawa francuskiego (połączenie dawnego prawa zwyczajowego F.
północnej, prawa rzymskiego pisanego i prawa rewolucyjnego – przede wszystkim w zakresie prawa
majątkowego)
w prawie osobowym element dawnej epoki: patriarchalna koncepcja legalnej rodziny
zwięzły, prosty język, jasny; bez kazuistyki i zbyt abstrakcyjnych, teoretycznych konstrukcji
światowy zasięg, wprowadzany we wszystkich krajach z orbity Grand Empire’u
ważniejsze nowelizacje: okres IV, V Republiki – zmiany dot. głównie prawa osobowego i rodzinnego;
niewielkie zmiany, aktywność ustawodawcza w znacznej mierze poza materią kodeksu
zadanie modernizacji – orzecznictwo
FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI I DYKTATURY NAPOLEOŃSKIEJ ( 1789 -1814 )
FRANCJA OD XVII w.
brak wykładu z 17.12
NIEMCY W WIEKACH XVI – XVIII
NIEMCY W XIX I XX W.


złożone z 300 mały państewek
od XVI do XIX w. (czasy Napoleona)
CZASY NAPOLEOŃSKIE
Na czele 3 koalicji antynapoleońskiej stał cesarz Niemiec Fryderyk II
Koalicja ta poniosła klęskę → Napoleon zajął część państewek nadreńskich.
Sejm Rzeszy podjął ustawę, która miała rekompensować utracone państewka terytorialne.
Część książąt Rz. Zaczęła występować z I Rzeszy a przystępować do Niemieckiego Związku Nadreńskiego,
utworzonego przez Napoleona.
Rzesza Niemiecka zaczęła się rozpadać.
Cesarz Franciszek II w 1806 r. wydał proklamacje, że cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego przestało
istnieć. Cesarz zrzekł się tytułu cesarza cesarstwa niemieckiego, zatrzymał tytuł cesarza Austrii (przybrany w
1804 r) → Habsburgowie związali się tylko z Austrią.
Związek Reński:
 związek 16 państw (bez Prus i Austrii)
 teoretycznie przewodniczył arcybiskup , a w praktyce decyzje podejmował Napoleon.
 Sejm związkowy nie zebrał się ani razu
 początek 1806 r. koniec 1815 r.
po co go stworzono ?
 W tym czasie odbyła się mediatyzacja ziem niemieckich – likwidacji ulega ponad 100 małych
państewek
 w poszczególnych państwach przyjęto konstytucje wzorowano na konstytucji Napoleona
(konsularnej)
 szeroko przyjmowany jest kodeks Napoleona

reformy znoszące poddaństwo chłopów; równość wobec prawa; równość wyznań; ograniczenie
uprzywilejowania szlachty i duchowieństwa.
1815 r. - kongres wiedeński
 ulega rozwiązaniu związek reński
 powstaje związek niemiecki → obejmował 39 państewek w tym Austrie i Prusy
 związek niemiecki był luźną konfederacją
 celem powołania tego związku było zabezpieczenie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego i
zapobieganie sporom i konfliktom między członkami tego związku
 Stałym organem Związku Niemieckiego był sąd związkowy – bundestag
- zasiadali w nim reprezentanci poszczególnych państw, związani instrukcjami rządów
- uchwalał ustawy, łączące wszystkich członków związku. Po opublikowaniu w danym kręgu uchwała ma moc
wyższą niż prawa krajowe
Sprawy bieżące prowadziła rada ściślejsza- przygotowywała projekty uchwał
1868 r- Wojna między Austrią a Prusami. Klęska Austrii.
Pod przywództwem zwycięskich Prus powstaje związek północno niemiecki. Państwo o charakterze
federalnym. Państwo to liczy 22 kraje ( landy ) bez Austrii.
Związkowi temu przewodniczył dziedzicznie król Pruski i on mianował Kanclerza – został nim Bismarck
Organy Związku:
1) Rada Związku – 43 członków w tym 17 z Prus.
 formalnie nie była 2 Izbą Parlamentu, ale każdy projekt zanim trafił pod musiał być zaakceptowany
przez Radę Związku.
2) Sejm :
- posłowie byli wybieranie w wyborach demokratycznych .
-uchwalał ustawy, ratyfikował umowy międzynarodowe
Sprawy wspólne związku to: wojsko, maryanarka, sprawy zagraniczne, sprawy monetarne, telegraf, poczta
1870 r.- Dochodzi do wojny między Prusami a Francją
Zwycięstwo Związku Pólnocno Niemieckiego
Dołącza Bawaria, Badenia, Hestia, Wirtembergia
Król pruski proklamuje 1 stycznia 1871 r. powstanie II Rzeszy Niemieckiej. Cesarzem zostaje król pruski
RZESZA NIEMIECKA:
- państwo związkowe
- sprawy wspólne związku : polityka zagraniczna, celna, walutowa, w sprawie wojska, poczta
-na czele stoi cesarz → dziedziczny Król Pruski → zwolennik sił zbrojnych, zawierał umowy
międzynarodowe, mianował i odwoływał urzędników tym kanclerza, zwoływał posiedzenia Rady Zw. I
Sejmu, był nieodpowiedzialny, jego akty wymagały kontrasygnaty kanclerza.
-znamienną cechą II Rzeszy był militaryzm → dla szlachty pruskiej zastrzeżone były urzędy oficerskie,
warunkiem był uprzednie odbycie służby wojskowej.
-Kanclerz:
 sprawował w imieniu Cesarza najwyższą władzę wykonawczą, był odpowiedzialny tylko przed
cesarzem,
 Był jedynym organem ministerialnym Rzeszy.
 Współpracował z sekretarzami → 10, nie tworzyli oni Rady Ministrów tylko byli współpracownikami
kanclerza
 najczęściej był premierem rządu pruskiego
-władza ustawodawcza:
2 organy :
 sejm Rzeszy- blisko 400 posłów (397) – wyk. Powszechne okręgi jednomandatowe
-uchwalał ustawy w dziedzinie zastrzeżonej dla Rzeszy: ratyfikował umowy międzynarodowe , budżet , miał
prawo inicjatywy ustawodawczej.
 Rada Związku- 58 osób → zasiadali pełnomocnicy krajów członkowskich związani instrukcjami (
Prusy miały aż 17 członków)
Konstytucja III Rzeszy była elastyczna, wystarczyło aby Reichstag uchwalił nowele zwykłą większością głosów,
dla odrzucenia wystarczył sprzeciw 14 głosów w Radzie Związku.
Republika Weimarska ( 1919 – 1933/ 1945 )
1918 r. - klęska Niemiec
9 listopada 1918 r. - abdykacja cesarza Wilhelma II ( udał się do Holandii ) → 2 dni później Niemcy
skapitulowały . Następnego dnia władzę przekazano prowizorycznemu rządowi → Radzie Pełnomocników
Ludowych.
Prowizoryczny rząd powołał do Weimaru Zgromadzenie Narodowe, które zebrało się w styczniu 1919r. Kilka
miesięcy później zgromadzenie Weimarskie uchwaliło nową konstytucję , która stała się podstawą tzw.
Republiki Weimarskiej.
Konstytucja nadała Niemcom kształt państwa związkowego → republika federalna , łącząca 21 republik
niemieckich, zwanych krajami ( Lander )
Wszystkie państwa mają własną konstytucję . Na czele państwa stali prezydenci . Istniał 1izbowy parlament
( z wyjątkiem prus , gdzie był 2izbowy)
kompetencje Rzeszy ( Republiki Weimarskiej ) → powtarzają się
reprezentował ją prezydent : powoływany był na 7 lat , był zwierzchnikiem sił zbrojnych , mianowła i
odwoływał kanclerza i ministrów. Jego akty wymagały kontrasygnaty.
Było 2 prezydentów.
Druga osoba w państwie → kanclerz : przewodniczył on Radzie Ministrów , ustalał główne wytyczne polityki
Rzeszy.
Władza ustawodawcza :
-Rada Rzeszy - zasiadali w niej reprezentanci poszczególnych krajów członkowskich, delegowani byli przez
swoje kraje. Liczba miejsc jaką dysponowały poszczególne kraje zależała od liczby mieszkańców. ( 1 na mln
osób ). kazdy kraj musi mieć chociaż 1 miejsce , żaden kraj nie może natomiast dysponowac większą ilością
niż 2/5 ogółu Rady Rzeszy.
Drugie organ władzy ustawodawczej to Reichstag - posłowie wybierani byli w wyborach demokratycznych (
prawo głosu miały też kobiety ) ilośc posłów : proporcjonalna do ludności danego kraju, lecz ich liczba nie
mogła przekroczyć 40% ogólnej liczby mandatów.
Cecha specyficzna ustroju republiki weimarskiej : możliwość uchylenia władzy ustawodawczej – reichstagu
w drodze referendum . Prezydent miał prawo odmowy ogłoszenia ustawy i zarządzenia referendum . Jeżeli
ustawę uchwalił Reichstag a sprzeciwiała się temu Rada Rzeszy prezydent musiał zarządzić referendum jeżeli
zarządała tego 1/3 posłów przeciw.... lub gdy wniosek złożyli obywatele i został on poparty przez 1/20
uprawnionych do głosowania.
Czasy republiki weimarskiej to zła sytuacja gospodarcza , ekstremalne ruchy polityczne , słabe rządy, częste
zmiany, parlament jest rozbity politycznie , brak trwałej większości parlamentarnej.
III RZESZA HITLEROWSKA ( 1933 -1945 )
Podstawą ustroju państwa hitlerowskiego była konstytucja republiki weimarskiej , ponieważ nie była ona
nigdy uchwalona.
Praktyka – podstawę ustroju III Rzeszy stworzyły ustawy wydawane w oparciu o uzyskane od parlamentu
pełnomocnictwa.
Zdobycie władzy przez narodowych socjalistów ( NSDAP – partia założona przez Hitlera ) miało charakter
legalny , zgodny z konstytucją , poparcie społeczeństwa.
Wybory do sejmu: na NSDAP – głosowało 810 tys.
w 1932 r. → na NSDAP zagłosowało – 14 mln.
SPD – 8 mln
DNVP ( Stah.. ) → zaniepokoił ich wysoki wynik poparcia ..
postanowili poprzeć Hitlera w kandydowaniu na kanclerza.
Pierwszy stworzony rząd z Hitlerem był rządem koalicyjnym.
Na wniosek Hitlera 1 lutego 1942 r. Hindenburg rozwiązał sejm rzeszy i zarządził nowe wybory. W wyniku
nowych wyborów :
NSDAP uzyskało 288 mandatów, DNVP - 52 mandaty , KPN – 82
po podpaleniu gmachu Reichstagu członkowie partii komunistycznej zostali pozbawieni mandatów. →
naziści uzyskali większość w parlamencie.
Uchwalili ustawy o pełnomocnictwach dla rządu. Umożliwiły one Hitlerowi wydawanie ustaw nawet
sprzecznych z konstytucją. Hitler po śmierci Hindenburga przejął urząd prezydenta, tytuł wodza i kanclerza
Rzeszy.
W wyborach do ….. 92 % uzyskali członkowie NSDAP.
Zniesiono w poszczególnych krajach parlamenty. W 1944 r. nastąpiła likwidacja federacyjnej struktury
państwa. Kraje stały się okręgami administracyjnymi Rzeszy.
Organy władzy :
jeden ośrodek decyzyjny – HITLER . Pełnił funkcje głowy państwa i szefa rządu . Posiadał władze
ustawodawczą. Pełnia władzy uzasadniona była ideą wodzostwa . Decyzje wodza stawały się najwyższym
prawem.
Hitler kierował państwem za pośrednictwem 3 kancelarii.
 kancelaria partii
 kancelaria Rzeszy
 kancelaria prezydenta
rząd nie istniał.
urzędnicy :
od 1937 r. zobowiązani do bezwzględnego posłuszeństwa państwu i angażowania się po stronie nurtu
socjalnego ?
Sędziowie też byli urzędnikami rzeszy. Uchylona niezawisłość sędziowska.
PO WOJNIE :
Na mocy konfederacji poczdamskiej- niemcy podzielona na 4 strefy okupacyjne .
27 lutego 1947 r. rada sojusznicza podjęła decyzję o likwidacji państwa pruskiego.
Marzec 1948 r. z Rady sojuszniczej wsytepuje Związek radziecki. → od 1948 r. inaczej potoczyły się losy
wschodnich i zachodnich terenów niemiec.
Część zachodnia : powołano zgromadzenie narodowe , które uchwalił o ustawę zasadniczą ( 8. V. 1949 r. )
obowiązuje do dzisiaj.
Republika federalna Niemiec – 10 państw związkowych . Do spraw federalnych zaliczano : sprawy polityki
zagranicznej , handlu zagranicznego, wojska, sprawy monetarne, politykę socjalną
sprawy własne państw : sprawy kultury, oświaty , zdrowia, porządku.
Konstytucja akcentuje swobody obywatelskie.
Zasada socjalnego państwa prawa- budowanie modelu sprawiedliwego i równego ? Poprzez świadczenia
socjalne dla grup ekonomicznych socjalnych ?
Władza ustawodawcza :
bundestag – 656 posłów , wybory demokratyczne , powszechne,..., może powoływać inne organy i
uchwalać organy dotyczące federacji.
Bundesrat – 69 osób ( reprezentanci poszczególnych krajów związkowych ) kontroluje organy
administracyjne o charakterze nadzwyczajnym i uczestniczy w uchwalaniu ustaw.
Prezydent : wybierany przez zgromadzenie federalne . ( członkowie Bundestagu i członkowie wybierani prze
przedstawicieli krajów związkowych → 1242 osoby )
rządzi kanclerz
cecha : bardzo duża stablilność rządów → 50lat – 9 kanclerzy
odwołanie kanclerza może nastąpić , gdy Bundestag powoła na stanowisko nowego kanclerza bezwzględną
większością głosów- konstruktywne wotum nieufności.
Część wschodnia :
radziecka strefa okupacyjna – zalążek władzy centralnej ? → Niemiecki Kongres Ludowy
1948 r. zdominowany przez partię komunistyczną SED
→ uchwalenie konstytucji Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Do 1953 roku związek radziecki zachował pełne prawo nadzoru nad NRD
nadzór sprawowała Radziecka Komisja Kontroli (zlikwidowana po śmierci Stalina )
1954 r. - związek Radziecki obwieścił , że NRD jest państwem suwerennym .
do 1960 r ? głowa państwa był prezydent Wilhelm Pieck
PO 1960 r. pojawiła się Rada Państwa Republiki → decydowała o polityce zagranicznej i sprawach
wewnętrznych , mogła wydawać dekrety z mocą ustawy, wykładnia praw.
Mocą dekretów została przekazana przewodniczącemu rady – erich honecker
stanowisko przewodniczącego Rady było łączone z funkcją szefa SED
premier wywodził się z najsilniejszej partii.
ZJEDNOCZENIE - 3 PAŹDZIERNIKA 1990 R.
podstawa : układ zjednoczeniowy - 31 sierpień 1990 r.
na pdst. układu – NRD przestało istnieć . Jako 5 nowych landów zostało włączone do RFN
ustawa zasadnicza stała się konstytucją wspólną dla całych zjednoczonych Niemiec.
ROSJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ OD POŁOWY XVII W. DO XVIII W.
c.d
ROSJA W XIX I XX W. - DO REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ
Piotr I Wielki- panował : 1682-1725
 władca, które zreformował państwo; wyjechał on na zachód i zobaczył jak Rosja odstaje od reszty
Europy, odbył podróż incognito.
Zmiany:
- stolica Santpeterburg, zbudowana na wzór
- ufundował akademie nauk
- wprowadził kalendarz juliański
- zreformował cyrylice
- narzucił europejskie ubrania, nakazał zgolić brody, chciał aby Rosjanie ubierali się na sposób europejską
- pokonał Szwecje po długiej 30 letniej wojnie
- Rosja wyrosła na potęgę militarną
- nakazał budowę manufaktur i okręgów przemysłowych, produkujących uzbrojenie wojskowe
- sprowadził zachodnich specjalistów do Rosji, zaczęto budować flotę wojenną
- sprowadzał oficerów, szczególnie z Prus
- zreformował wojsko
- 1723- wydał tabele o rangach (14 stopni wg których można było awansować i wejść do stanu
szlacheckiego)
- zezwolił kupcom zakładanie manufaktur
- wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej (stopnie oficerskie dla szlachty, chłopi musieli
oddawać jednego żołnierza (1 chłop na 100 dusz))
-1721- obwołany imperatorem Wszechrosji → podkreślenie równości cesarstwa rosyjskiego z innymi
cesarstwami, (wszechrosji- panuje on nie tylko nad Rosjanami, ale nad wszystkimi ludami zamieszkującymi
to państwo)
- koronował się jako pierwszy koroną cesarką, a nie czapko monomachy
- był samodzierżcą, wolnym od składania sprawozdań, nie podlegał żadnemu prawu, nie było katalogu praw
- stanął na czele kościoła prawosławnego zniesiono, zniesiono patriarchat, a zarząd kościoła powierzono
Świętemu Synodowi
- zarząd państwa Piotr oparł na 2 organach: senacie rządzącym i kolegiach
dumy zlikwidowane
sobór ziemski nie powoływano
1) Senat rządzący – liczył od 9 do 11 osób
- był to organ doradczy cara,
Kompetencje: zarządzał finansami państwa, nadzorował administrację i sądownictwa, kontrolował
wykonywanie ustaw, mógł stanowić prawa w czasie nieobecności władcy w kraju, sprawował fukcje sądu
najwyższego, z czasem zaczęto likwidować uprawnienia
2) Kolegia- powstały w miejsce zlikwidowanych p
kompetencje- podział dokonany w oparciu o kryterium rzeczowe: kolegium do spraw wojska, spraw
zagranicznych, marynarki,
-przy kolegiach funkcjonowały kancelarie, na czele kolegiów stali prezesi
- urząd prokuratora- powołany w celu kontrolowania Senatu i kolegiów przez Cara. Na czele którego stanął
generał prokurator- ucho i oko monarchy.
KATARZYNA II: 1762
- Pruska księżniczka, Zofia Borusa , która poślubiła wnuka Piotra I, Piotra III → został on zgładzony podczas
zamachu. Chcąc zostać przy władzy musiała oprzeć się na kimś i oparła się na starej rodowej
szlachcie(zmieniła wyznanie z protestantyzmu na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna II. Dodatkowo
poparcie uzyskała w szlachcie gdyż udało jej się zniszczyć powstanie → rzeź szlachty. Katarzyna przyjmowała
pozę reformatorki a w praktyce wydawała przywileje dla szlachty, np. utrudnienie nabywanie szlachectwa,
wyłącznie szlachta mogła posiadać nieruchomości z chłopami na ziemi. Zniosła przepisy o dożywotniej
służbie wojskowej. Potwierdziła ona przywileje szlacheckie podatkowe, sądowe i w służbie wojskowej.
Mieszczan podzielono na 6 kategorii, utrudniając tym samym powstanie silnego stanu mieszczańskiego.
- System władzy ukształtowany przez Piotra I i Katarzynę III nie uległ praktycznie zmianie do XIX w.
Czas panowania ALEKSANDER I- XIX W.
Zmiany: w miejsce kolegiów pojawiły się ministerstwa. Powołano I komitet ministrów, był to organ doradczy
cara. Powołano rade hrabstwa (90 osób → ministrowie i powołani przez cara urzędnicy.) Radzie tej
przewodniczył cesarz. Rada tworzyła i pilnowała projekty ustaw. Pełniła funkcje komisji windykacyjnej. Przy
cesarzu utworzono Kancelarię cesarką, było to 5 wydziałów – wydział 5 był to wydział do spraw królestwa
polskiego.
REWOLUCJA ROKU 1905
1905 r.- Rosja przegrywa wojnę z Japonią → bitwa pod , flota rozyjska zostaje zatopiona; po stronie rosyjskiej
5000 zabitych, 6000 do niewoli; po stronie japońskiej 187 zabitych.
Sytuacja gospodarcza jest trudna, ludzie nie mają pracy.
Pod pałac zimowy idzie manifestacja pokojowa nieuzbrojona prowadzona przez, i zamiast przyjęcia petycji
wysłano wojsko. Jest to tzw. krwawa niedziele.
Car Mikołaj II decyduje się pójść na ustępstwa. Wydaje manifesty:
1. o powołaniu dumy państwowej,
2. przyznający prawa wyborcze,
3. decyduje się zatwierdzić szereg ustaw tworzących ustawę zasadniczą (konstytucje 1906 r.)
Konstytucja 1906- konstytucja oktrojowana, narzucona przez władce, wzorowana na konstytucji Ludwiga
XVIII – cesarz ma silną władzę, jest nie odpowiedzialny, za niego podejmują decyzje ministrowie, ma prawo
inicjatywy ustawodawczej, sankcjonuje ustawy, władza ustawodawcza należy do dwóch organów: Rady
Państwa ( której 50% kompletuje dowolnie cesarz, drugie 50% delegują różne kolegia : wyznaniowe,
naukowe, kupieckie) i Dumy państwowej (wybory ograniczone wysokim cenzusem majątkowy i system boja
Chłopi, którzy utworzyli w dumie Frakcje Pracy zgłosili projekt ustawy o uwłaszczeniu obszarników bez
odszkodowania → reakcja: rozwiązanie dumy
Zarządzono nowe wybory → pojawił się ten sam konflikt między posłami chłopskimi a innymi → premier
nakazał aresztować posłów chłopskich i rozwiązał dumę.
WYBUCHA I W.Ś- Rosjanie ponoszą klęski
II 1917 r.- rozpoczyna się fala strajków; zaczynają zakłady w Santpetersburgu (żołnierze nie chcą walczyć,
ludzie strajkuja, nikt nikogo nie słucha)
III 1917 r.- Mikołaj II abdykuje na rzecz swego brata Michała → Michał nie przyjmuje korony i Rosja zostaje
bez głowy państwa
Władzę przejmuje tymczasowy komitet wykonawczy, który przekształca się później w rząd tymczasowy, na
jego czele staje książę Lwow, a później Kieleński. Równolegle zaczynają funkcjonować Rady Delegatów:
Robotniczych, Chłopskich i Rycerskich. Okres dwuwładzy.
7 IX 1917r. - zamach stanu
- 2.00 po wystrzale z zostaje zdobyty pałac zimowy, i obalenie rządu Kieleńskiego
- 10.00- w pałacu smolnym rozpoczynają się obrady Zjazdu Rady:
I. Uchwalono dekret o pokoju, dekret o ziemi. Powołano Radę Komisarzy ludowych z Leninem na czele jako
pierwszy komunistyczny rząd.
II. zjazd
- uchwalono zniesienie prywatnej własności ziemi
- zapowiedziano nacjonalizacje fabryk, kolei, banków
- utworzono armie czerwoną
- wprowadzono powszechny obowiązek pracy
Ostateczny kształt nowemu państwu nadano w Konstytucja 1936 r. - konstytucja ZSRR - konstytucja
stalinowska:
 przyjmuje zasadę, że praca jest obowiązkowa (zgodnie z art.12 kto nie pracuje ten nie jje)
1. powstaje państwo federalne liczące 16 republik; w art. 14 wyliczono kompetencje władz federalnych
(wykorzystano do tego wszystkie litery alfabetu); w art. 15 podkreślono, że suwerenność republik
związkowych ograniczona jest w jedynie w zakresie wskazanym w art. 14
 każda republika związkowa ma własną konstytucję, która musiała być ułożona w całkowitej
zgodności z konstytucją ZSRR;
 W konstytucji ZSRR (art. 17) było zapisane, że każdy kraj związkowy mógł wystąpić z ZSRR (hahaha).
 Zwyczaj umieszczenia w konstytucji obszernych rozdziałów dotyczących struktur władz
republikańskich, zasada funkcjonowania i powiązania z organami federalnymi
Najwyższym organem władzy była Rada Najwyższa.
Składa się ona z:
1. Rady Związku – tworzyli delegaci (w relacji 1 delegat na 300 tys. obywateli) ok.800-900 os.
2. Rady Narodowości – zasiadało po 25 delegowanych z republik związkowych, 11 z republik
autonomicznych, itd.
Rada Narodowości wybierała kolegialną Radę Państwa w postaci prezydium Rady Najwyższej. Skład:
 przewodniczący- przewodniczącym generalnym sekretarz KPCT- Chruszczow,..., …, Gorbaczow,
 16 zastępców
 15 członków
 sekretarz
- ustawy, dekrety z mocą ustawy, Radę Najwyższą (???????????????????)
Władza wykonawcza:
 Premier powoływany przez Radę Najwyższą:
- nadzorował funkcjonowanie 53 ministerstw ( wymienione )
W 1977 - nowelizacja konstytucji, czasy Breżniewa, zlikwidowano liste ministrostw zwiżakowych, artykuły
dot praw jednostki zostały wyeksponowane poprzez przesunięcie do I części konstytucji
1990 r.- wprowadzono urząd prezydenta ZSRR
XII 1991 r.- Rosja wraz z Ukrainą i Białorusią podpisały oświadczenie o wspólnocie niepodległych państw
- przystąpiły byłe republiki ZSRR za wyjątkiem Litwy, Łotwy, Estonii
XII 1991 r. Rada Najwyzsza przyjęła decyzję o Zmianie nazwy na Federację Rosyjską
1992 r. - Przyjęto dwie równorzędne nazwy :Federacja Rosyjska, Rosja
Kształt nowego państwa został nadany w konstytucji z grudnia 1993 r.