Prezentacja
advertisement
Cezary Mech PhD EKONOMICZNE ASPEKTY KATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek Dr Cezary Mech 25 Maj 2010 Gliwice Cezary Mech PhD • Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności wynosiła ok. 200 mln • Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270 mln • W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok. roku 1820 przekroczyła miliard. • Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia, a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld • Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba ludności wynosi ok. 6,5 mld • W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld • A w 2050 roku niewiele ponad 9 mld Cezary Mech PhD • Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą do 2050 roku urodzi się w krajach rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i na Bliskim Wschodzie. • Największy spadek wystąpi w Japonii, która rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej Europy w tym niestety w Polsce która ma najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w Rosji, Niemczech i Włoszech. Cezary Mech PhD Uwarunkowania demograficzne 85 82 80 75 70 66 65 60 62 55 52 50 45 poniżej 15 lat pow yżej 64 lat 2020 2015 2010 2005 2000 1995 1990 1985 40 1980 Miliony Struktura wiekowa ludności 15 krajów UE w latach 1980-2020 Cezary Mech PhD Uwarunkowania demograficzne Urodzenia i zgony w latach 1989-2002 oraz prognoza do 2030 r. Cezary Mech PhD Regres demograficzny zagrożeniem dla długookresowej kondycji finansów publicznych • • • • • W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym i dalszym spadkiem dzietności Najniższy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 2004 r. i wyniósł 1,22, co oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o 42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą znaczący wzrost wydatków państwa na świadczenia emerytalnych i opiekę zdrowotną. Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na rzecz starszych zwiększa ryzyko „wtórnego regresu demograficznego” oraz utrudnia szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej licznych młodych pokoleń. Dalsza kontynuacja braku zastępowalności pokoleń zagraża fizycznej egzystęncji narodu Urodzenia, zgony i współc zynnik dzietności * w Polsce w latach 1950 - 2004 3,0 800 2,8 700 Rok 1988 2,6 600 2,4 500 2,2 2,0 400 1,8 300 1,6 200 1,4 Urodzenia (w tys.) Zgony (w tys.) 100 1,2 Dzietność (prawa oś) 1,0 0 1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992 1998 2004 Cezary Mech PhD • Główną przyczyną starzenia się społeczeństw jest spadek dzietności • Z przeciętnie 4,3 dzieci na jedną kobietę w 1970 r. do 2 w roku 2050. • W Polsce wskaźnik ten jest już obecnie dramatycznie niski i wynosi ok. 1,3. Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD • Za czasów Chrystusa średnia wieku wynosiła ok. 25 lat • Do początków XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych uległa podwojeniu • Do roku 2050 wzrośnie z obecnych 68 lat do 76 lat • W krajach wysoko rozwiniętych z 77 do 83 lat Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD Źródło: GUS Cezary Mech PhD • Alternatywą dla kraju w którym wskaźnik urodzeń wynosi 1,3 dziecka, zgodnie z Mikko Myrskyla z Uniwersytetu Pensylwanii opublikowanym w Nature • Jest coroczna imigracja równa 1,5% populacji, • A więc w przypadku Polski ok. 600 tyś. rocznie. Cezary Mech PhD • W efekcie zapotrzebowanie na imigrantów tylko w celu utrzymania poziomu zatrudnienia w Europie Zachodniej zwiększy się • W krajach najmłodszych dwukrotnie • W krajach o najstarszych trzykrotnie • Będzie się utrzymywało w tej skali przez dziesięciolecia. Cezary Mech PhD • W numerze The Economist z 25 lipca 2009 r. specjalny raport wylicza: • W ciągu najbliższych dwóch dekad w przeciwieństwie do Polski i Europy populacja krajów arabskich wzrośnie o 40% • Dzieci w wieku do 19 lat jest tam dwa razy więcej w społeczeństwie niż w Europie • W efekcie dodatkowo 150 mln obywateli tych państw będzie szukała zatrudnienia w swych krajach i w ościennej Europie. • „Młodzieńcze społeczeństwo muzułmańskie na południu i wschodzie Morza Śródziemnego skolonizuje starzejącą się Europę. Na to nakłada się dechrystianizacja państw zachodnich.”[1] [1] New York Times, 4.04.2004. Uwarunkowania demograficzne Cezary Mech PhD (załącznik 2) Cezary Mech PhD • Połowa z 2,5 mld przyrostu ludności w ciągu najbliższych 40 lat będzie w wieku powyżej 60 lat • W 2050 r. będą oni stanowili 2 mld ludzi • Trzykrotnie więcej niż obecnie. • Jako proporcja światowej populacji ich ilość zwiększy się dwukrotnie z 10% obecnie do 22% w 2050 r. • podczas gdy jeszcze w 1950 r. stanowili oni 8% Cezary Mech PhD • Jeszcze szybciej będzie następował przyrost osób najstarszych powyżej 80 lat. • Osób powyżej 80 roku życia będzie 10%. • O ile obecnie żyje ich ok. 90 mln na świecie to w roku 2050 będzie ich powyżej 400 mln. • W USA najszybciej rosnącą grupą wiekową są stulatkowie, których ilość wzrosła z poziomu 3.700 w roku 1940 do ponad 100 tyś. obecnie. Cezary Mech PhD • Liczba Japończyków w wieku produkcyjnym spadnie już w najbliższym czasie z 84 mln w 2007 r. do 69 mln w roku 2030. • W Niemczech ilość pracujących będzie spadać od przyszłego roku. Cezary Mech PhD ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ W POLSCE Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku 2007 2010 2020 2030 2040 2050 w mln Populacja ogółem z tego: - w wieku przedprodukcyjnym - w wieku produkcyjnym - w wieku poprodukcyjnym 38 116 38 092 37 830 36 796 34 956 32 462 7 488 7 107 6 959 6 253 5 179 4 861 24 545 24 571 22 503 21 254 19 694 16 634 6 082 6 414 8 368 9 289 10 083 10 967 źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. Źródło: ZUS Cezary Mech PhD Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce Udziały poszczególnych ekonomicznych grup wieku w całej populacji 2010 16,8% 18,7% 64,5% - w wieku przedprodukcyjnym 2030 25,2% 17,0% 57,8% - w wieku produkcyjnym 2050 15,0% 33,8% 51,2% - w wieku poprodukcyjnym źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. Źródło: ZUS 27 Cezary Mech PhD Źródło: ZUS Cezary Mech PhD Źródło: ZUS Cezary Mech PhD Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce Przeciętne dalsze trwanie życia Dla kobiety w wieku 60 lat: 2010 2015 2020 2025 2030 2035 22,44 22,88 23,36 23,88 24,42 25,00 Dla mężczyzny w wieku 65 lat: 2010 2015 2020 2025 2030 2035 14,29 14,75 15,23 15,72 16,25 16,81 źródło: Prognoza demograficzna na lata 2008 – 2035, Główny Urząd Statystyczny, 2008 Źródło: ZUS 30 Cezary Mech PhD • W krajach OECD w 1980 r. na jednego emeryta przypadało pięciu pracujących • W 2050 r. pracujących będzie zaledwie dwóch • W Japonii ilość osób w wieku produkcyjnym (od 20 do 64 roku życia) na jedną osobę w wieku emerytalnym malała systematycznie • Z dziesięciu w 1950 r. do 7,7 w 1975 r. i do 3,6 w 2000 r. • Trend ten się nasili do 1,9 osób w 2025 r. i zaledwie niewiele ponad 1 osobę, a więc 1,2 osoby w 2050 r. Cezary Mech PhD Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Liczba ubezpieczonych i liczba emerytów Stan na koniec danego roku 18 000 70,0% 16 000 54% 60,0% 48% 14 000 12 000 10 000 60% 34% 36% 40% 42% 50,0% 44% 40,0% 31% 8 000 30,0% 6 000 20,0% 4 000 10,0% 2 000 0 0,0% 2010 2015 2020 liczba ubezpieczonych [tys.] 2025 2030 2035 2040 liczba osób pobierających emeryturę [tys.] 2045 2050 stosunek liczby emerytów do liczby ubezpieczonych Źródło: ZUS 32 Cezary Mech PhD • W USA gdy w 1935 roku zostały wprowadzone świadczenia emerytalne pracownicy nabywali uprawnień do nich w wieku 65 lat, w sytuacji gdy przeciętny okres życia wynosił 62 lata. • Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych długość życia wzrosła do 78 lat, a okres korzystania z emerytury wydłużył się dla mężczyzn do przeciętnie 18 lat, a kobiet 22 lat, podczas gdy we Francji nawet do 28 lat. Cezary Mech PhD Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Przeciętny wiek osób pobierających emeryturę 75,0 74,0 wiek w latach 73,0 72,0 71,0 70,0 69,0 68,0 67,0 66,0 2010 2015 2020 ogółem 2025 2030 mężczyźni 2035 2040 2045 2050 kobiety Źródło: ZUS 34 Cezary Mech PhD Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Struktura wieku osób pobierających emeryturę - KOBIETY 2010 2050 2030 0,0% 0,0% 16,6% 20,7% 20,1% 34,8% 36,9% 15,2% 31,1% 20,4% 16,9% 59 i mniej 21,9% 60-64 65-69 19,5% 70-74 22,0% 23,7% 75 i więcej Źródło: ZUS 35 Cezary Mech PhD • Wyliczenia poczynione dla Stanów Zjednoczonych przez R.D. Lee, a więc kraju, w który następuje wolniejszy proces starzenia się niż w Polsce. • Od początku lat 90 występuje tam prosta zastępowalność pokoleń. • Zgodnie z tymi wyliczeniami po to, aby zrównoważyć system emerytalnozdrowotny, powinny być podniesiony podatki o 38 proc., albo zmniejszone świadczenia emerytalne o 30 proc. Cezary Mech PhD • Podobnie wyliczenia Alana Greenspana[1]: • Po to aby zrównoważyć system emerytalny już obecnie powinien być podniesiony podatek od wynagrodzeń o 2 pkt. proc. albo zmniejszone świadczenie emerytalne o 20%. • Równocześnie składka na opiekę zdrowotną powinna wzrosnąć o 3,5 pkt. proc. albo powinno się zredukować świadczenia aż o 50%. • Jeśli te świadczenie nie zostaną zbilansowane obecnie to już za 13 lat 25 proc. wpływów podatkowych, a więc trzykrotnie więcej niż w r. 2005 będzie potrzebne do likwidacji deficytu związanego z tymi świadczeniami. • Jeśli tych działań nie podejmie się, to wg Alana Greenspana od 2032 r. aż 40 proc. wpływów podatkowych (ilość nierealna do zgromadzenia na ten cel), byłaby potrzebna na finansowanie jedynie tych świadczeń. [1] „Era zawirowań” MUZA SA, Warszawa 2008, rozdział 22 „Świat idzie na emeryturę. Ale czy stać go na to?” Cezary Mech PhD • Zmniejszenie się dzietności rodzin ma olbrzymi aspekt finansowy • Utrzymywanie dzieci jest tańsze niż osób starszych • Wg wyliczeń prof. Lee kosztuje państwo trzykrotnie mniej • Brak młodego pokolenia oznacza spadek ilości osób pracujących oraz proces starzenia się społeczeństwa Cezary Mech PhD • W Unii Europejskiej aż 30 – 40 proc. całości wydatków na świadczenia zdrowotne przeznacza się na świadczenia dla osób starszych • Proces starzenie się społeczeństwa oznacza przyspieszoną akcelerację kosztów opieki zdrowotnej • Wydatki na świadczenia zdrowotne ludzi młodych są przeciętnie czterokrotnie niższe Cezary Mech PhD • Wydatki na osoby starsze są 4 razy większe od wydatków na młodych: • 2,5 razy większe na usługi ze strony lekarzy, • 3 razy większe na lekarstwa, • 4 razy większe na świadczenia szpitalne, • 10 razy większe na opiekę nad chorym w domu, • 30 razy większe na opiekę pielęgniarską. Cezary Mech PhD Time Value of Money $100 Today - Consume - Invest @ 3.00 % Return After One Year FV=$ 100 X (1 +.03) =$103.00 After Two Years FV=$100 X (1+.03) X (1+.03) =$106.09 41 Cezary Mech PhD Present Value • Discounting is the process of finding the Present Value (PV) of a future cash flow or a series of cash flows: discounting is the reciprocal of compounding. PV= FVn (1+i)n Cezary Mech PhD Źródło: ZUS Cezary Mech PhD Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD*) rok 2010 deficyt roczny funduszu emerytalnego**) [mld zł] stan środków FRD*) [mld zł] 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 45,3 41,8 61,7 73,3 72,1 63,0 51,5 41,7 34,0 7,0 15,6 26,6 39,8 55,6 74,5 96,8 122,8 152,8 *) stan środków FRD (w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.) przy założeniu stopy zwrotu netto 5% i przy założeniu, że środki FRD nie zostaną wcześniej uwolnione **) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r. Źródło: ZUS 44 Cezary Mech PhD Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD Deficyt roczny f. emerytalnego i stan środków FRD (stopa zwrotu 5% ) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r. - wariant nr 1 180 160 140 [mld zł] 120 100 80 60 40 20 Deficyt roczny f. emerytalnego 2050 2048 2046 2044 2042 2040 2038 2036 2034 2032 2030 2028 2026 2024 2022 2020 2018 2016 2014 2012 2010 0 Stan FRD na koniec roku Źródło: ZUS 45 Cezary Mech PhD • Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych zgodnie z wyliczeniami Kontrolera Generalnego USA D.M. Walker’a zawarty w Rządowym Raporcie Finansowym z 2006 r.: • $4.351,8 mld, • Całość tych zobowiązań wynosi $53,1 bn • Czyli 420% PKB, • „ok. $440.000 na amerykańską rodzinę”[1] [1] Jerome R. Corsi „Real US shortfall $4.6 tryllion in red” WorldNetDaily.com 2009 Cezary Mech PhD • Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych wg norm GAAP zgodnie z listopadowym raportem Departamentu Skarbu wzrósł w 2006 r. do: • $5,1 bn • A całość tych zobowiązań do $66 bn • Czyli 460% PKB Cezary Mech PhD • Shadowstats, niezależne biuro statystyczne, szacuje deficyt GAAP w 2009 r. na • 9 bln USD, czyli 63 proc. amerykańskiego PKB, • a więc o 50 pkt. proc. więcej od i tak rekordowego deficytu oficjalnego Cezary Mech PhD • 389 mld zł – od 1999 r. zostało wpłacone na konta emerytalne ZUS-u; • 495 mld suma wpłat obecnie po waloryzacji; • 1 bln 270 mld zł - kapitał początkowy 7 mln osób z uprawnionych 11 mln; • Całość tych zobowiązań wynosi 1 bln 765 mld PLN; • Czyli 138% PKB Cezary Mech PhD • Ponadto zobowiązania względem: • Obecnych emerytów i rencistów; • Osób pracujących w starym systemie emerytalnym; • Osób posiadających przywileje emerytalne: służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy, górnicy; • 4 mln osób uprawnionych, a nie mających wyliczonego kapitału początkowego Cezary Mech PhD • A także: • Brak kapitalizacji zobowiązań wobec emerytur pomostowych; • Brak kapitalizacji ryzyka rentowego; • I: • Nie pokryte zobowiązania służby zdrowia Cezary Mech PhD • Na świecie analizowane są różne działania wspierające finanse publiczne polegające na wsparciu rodzin. • Gdy rodzi się dziecko w rodzinie koszty utrzymania wzrastają średnio o 30 proc. • Te kraje, które są skuteczne w kreowaniu polityki prorodzinnej i mają prostą zastępowalność (Francja i kraje nordyckie) mają skuteczne pakiety pro-rodzinne. • Aby były skuteczne muszą wynoszą one 3-4 proc. PKB bezpośredniego wsparcia dla rodzin. Cezary Mech PhD Źródło: dr Szczepan Hummel Cezary Mech PhD OFEs NAV will reach above 1/3 of Polands GDP in 2020 Cezary Mech PhD Dług – najwyższy rachunek w historii /The Economist 13-19.06.09/ Cezary Mech PhD Dziś pierwsze czytanie ustawy o eutanazji osób powyżej 90 roku życia Zdaniem MF tylko takie rozwiązanie uchroni Polskę przed zapaścią finansów publicznych gazeta codzienna SETNA ROCZNICA TRAKTATU BRZESKIEGO Gazeta ZNOWU BEZ POLAKÓW 23 dzień strajków „Solidarności” w Berlinie Stan zdrowia 146 głodujących Polaków pogarsza się Po raz kolejny Prezydent Polski nie został zaproszony na ważne uroczystości międzynarodowe Apel do polskiego parlamentu o ustanowienie drugim językiem urzędowym języka naszych południowowschodnich sąsiadów Podniesienie wieku emerytalnego stało się faktem Radość wśród ekonomistów: osiągnęliśmy rewelacyjny wzrost gospodarczy 73 lat kobiety, 70 lat mężczyźni- tak długo będziemy pracować- str. 8 Po 10 latach stagflacji osiągnęliśmy 2,5% wzrost PKB - str. 9
