przykładowy rozdział - Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w

„Warsztaty ze statystyki” prof. dr hab. inż. Włodzimierz Roszczynialski
www.wszib.edu.pl/publikacje/
1. Wstęp
Statystyka ma długą prehistorię, ale krótką historię. Jej pochodzenie można wywodzić od
początków ludzkości, ale dopiero w ostatnich czasach okazała się ona przedmiotem o wielkim
znaczeniu praktycznym.
Czy statystyka jest oddzielną dziedziną wiedzy jak fizyka, chemia czy ekonomia?
Matematyk oddaje się grze dedukowania twierdzeń na podstawie danych postulatów.
Ekonomista wyjaśnia co, kiedy i za ile produkować. Każdy z tych przedmiotów ma swoje własne
potrzeby i własne metody ich rozwiązywania, które nadają im status oddzielnych dyscyplin. Czy
statystyka jest oddzielną dyscypliną w tym sensie? Czy istnieją czysto statystyczne problemy, które
statystyka ma jakoby rozwiązywać? Jeśli nie, to czy jest to rodzaj sztuki, logiki lub techniki
stosowanej do rozwiązywania problemów w innych dyscyplinach?
Przez wiele lat słowo „statystyka" nie było ani często ani dobrze używane. Zapatrywano się na
nią sceptycznie, niewielu dworskich czy rządowych specjalistów stosowało jej narzędzia. Inaczej niż
dzisiaj, gdy istnieje nieograniczony rynek pracy dla statystyków — w rządzie, przemyśle, nauce —
albowiem niemal zawsze musimy wyciągać wystarczające wnioski z niewystarczających przesłanek.
Niepewność bowiem to jedyny klopot z rzeczą pewną
Jakie jest pochodzenie statystyki? — Potrzeba zbierania danych i zapisywania informagi
musiała powstać, gdy ludzie porzucili niezależne bytowanie koczownicze i zaczęli żyć w
zorganizowanych wspólnotach. Musieli bowiem zliczać swoje zasoby, właściwie je
zużytkowywać i planować wg przyszłych potrzeb. Potem nastąpiło ustanowienie królestw, a
starożytni władcy mieli rachmistrzów, którzy gromadzili szczegółowe dane o ludności i zasobach
państwa. Już 2000 lat p.n.e. w czasach dynastii Sia, prowadzono w Chinach spisy ludności, a w
czasach dynastii Czou ustanowiono stanowisko szich-su odpowiedzialnego za prace statystyczne.
W tradycji nam bliższej, w czwartej księdze Starego Testamentu zawarto informacje o spisach
ludności przeprowadzonych 1500 lat p.n.e. Z kolei rzymski spis ludności został ustanowiony
przez VI króla Rzymu Serwiusza Tuliusza ponad 500 lat p.n.e.
Od czasów Cezara Augusta prowadzono między 5 i 74 r. n.e. regularne spisy ludności, by
wrócić do tej praktyki dopiero w XVII wieku. Sto lat później pojawił się termin statystyka (od
łacińskiego słowa status czyli państwo, ukuty dla oznaczenia gromadzenia, przetwarzania i
wykorzystywania danych przez państwo). Jednak surowe dane mają zwykle wielką objętość i
trudno się w nich zorientować. Dopiero w XIX w. statystyka zaczęła nabierać innego znaczenia
jako interpretowanie danych lub metody wydobywania informacji z danych w celach
decyzyjnych.
Jak przewidywać społeczno-ekonomiczne charakterystyki ludności na podstawie
bieżących tendencji? Jak podejmować decyzje sprzyjające wzrostowi dobrobytu społeczeństwa?
Czy jutro będzie padać deszcz? Czy można ubezpieczać na wypadek klęski nieurodzaju, śmierci,
katastrofy?
Jak łatwo się domyśleć główną przeszkodą w udzieleniu odpowiedzi na te pytania jest
niepewność — brak jednoznacznej odpowiedniości między przyczyną i skutkiem. Dopiero z
początkiem ostatniego wieku nauczono się poskramiać niepewność, ale poprzez rozwijanie nauki
mądrego podejmowania decyzji.
Dane trzeba przetwarzać, aby dowiedzieć się do jakiego stopnia można z nich usunąć
niepewność. Wiedza o zasobie niepewności zawartej w danych, jest kluczem do podjęcia
odpowiedniej decyzji. Statystyka jest więc logiką, za pomocą której można wspiąć się po drabinie
od danych do informacji — o jeden szczebel wyżej. Wiedza Statystyka pozwala zaufać
głoszonym przez niego sądom lub podejmowanym decyzjom z uwzględnieniem nieuniknionego
ryzyka. Stwarza to potrzebę statystyki jako metodologii podejmowania decyzji w warunkach
niepewności związanej z istniejącymi danymi.
Statystyka obejmuje czynności zbierania i opracowywania
danych oraz ich wykorzystania do podejmowania decyzji w
sferze spraw publicznych.
Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie – www.wszib.edu.pl