Szkodliwość grzybów pleśniowych występujących w środowisku

advertisement
MAŁGORZATA NABRDALIK
Katedra Biotechnologii i Biologii Molekularnej, Uniwersytet Opolski
Szkodliwość grzybów pleśniowych
występujących w środowisku człowieka
Przy użyciu testów API ZYM dokonano oceny aktywności enzymatycznej
trzech szczepów grzybów pleśniowych: Cladosporium cladosporioides, Alternaria tenuissima i Stachybotrys chartarum. Badane szczepy inkubowano
w płynnym podłożu Sabourauda z dodatkiem materiałów budowlanych lub
ich składników. Do badań użyto supernatantów z inkubowanych hodowli
po ich odwirowaniu. Aktywność enzymów określono w nanomolach hydrolizowanego substratu w skali od 0 do 5. Na podstawie wyników badań
stwierdzono wysoką aktywność enzymatyczną Cladosporium cladosporioides. Natomiast Alternaria tenuissima i Stachybotrys chartarum cechowała niska aktywność enzymów hydrolitycznych. Ilość uwalnianych enzymów
zmieniała się w zależności od rodzaju zastosowanego podłoża. Wszystkie badane grzyby charakteryzowały się wysoką aktywnością fosfatazy zasadowej
i kwaśnej, esterazy (C4), esterazy lipazy (C8), fosfohydrolazy naftylo-AS-BI.
Zaobserwowano istotny wpływ środowiska budowlanego na tworzenie enzymów hydrolitycznych przez grzyby pleśniowe. Poszczególne materiały budowlane lub ich składniki stymulowały tworzenie odpowiednich enzymów.
Podobieństwa w aktywności enzymatycznej pomiędzy szczepami kontrolnymi
a hodowanymi na pożywkach z dodatkiem materiałów budowlanych pozwalają stwierdzić, że szczepy te prawdopodobnie są możliwym źródłem infekcji
dla człowieka. Ponadto uzyskane wyniki pokazują, iż żadne ze szczepów nie
wytwarzają zewnątrzkomórkowych hydrolaz w środowisku substancji grzybobójczych.
Słowa kluczowe: grzyby pleśniowe, aktywność enzymatyczna
Harmfulness of moulds occurring in human environment
The enzymatic activity of 3 moulds species: Cladosporium cladosporioides, Alternaria tenuissima and Stachybotrys chartarum was evaluated with the use of the API
ZYM system. The investigated strains were incubated in the liquid Sabouraud medium
containing building substrates or their components. Centrifuged culture supernatants
were used to assess the activity of enzymes, presented as amounts of hydrolised substrate in nanomols, depicted on a scale from 0 to 5. This investigation revealed a high
enzymatic activity of Cladosporium cladosporioides. In contrast, Alternaria tenuissima and Stachybotrys chartaru were characterised by a low activity of hydrolytic
enzymes. The amount of produced enzymes varied depending on the medium used.
All the investigated moulds were characterised by both a high activity of alkaline and
acid phosphatase, esterase (C4), esterase lipase (C8) and naphtol-AS-BI-phosphohydrolase. A significant influence of the building materials environment on the production of hydrolytic enzymes by moulds was observed. Particular building materials or
their components stimulated the production of respective enzymes. The resemblances
in the enzymatic activity between the control strains and the strains grown on the
medium with building materials bring to the conclusion that the strains could be a
potential source of human infection. Moreover the results demonstrate that none of
the existing mould species produces hydrolases in environments containing fungicidal
substances.
Keywords: moulds, enzymatic activity
28
1. Wstęp
Zagrożenia biologiczne w budynkach
mieszkalnych wynikają głównie z obecności
mikroorganizmów – bakterii i grzybów. Dzięki doskonałym zdolnościom adaptacyjnym,
zarówno fizjologicznym jak i morfologicznym, na pierwsze miejsce w procesach biokorozji wysunęły się grzyby strzępkowe potocznie zwane pleśniami. Minimalne wymagania,
w połączeniu z szerokim spektrum tolerancji
na zmieniające się warunki środowiska, predysponują tę grupę mikroorganizmów do
szybkiego i trwałego kolonizowania nowych
podłoży. Zjawisko wywołane rozwojem grzybów pleśniowych określa się mianem biodeterioracji pleśniowej. Jest to rodzaj korozji
biologicznej, która powoduje obniżenie właściwości użytkowych obiektu budowlanego w
wyniku sumowania się dwóch niekorzystnych
procesów: mikotoksycznego skażenia środowiska oraz biodegradacji materiałów budowlanych.
Występowanie i rozwój grzybów pleśniowych w budynkach powoduje nie tylko biodeteriorację materiałów budowlanych, ale
przede wszystkim stanowi ogromne zagrożenie dla zdrowia ludzi w nich przebywających.
Konsekwencją są powszechnie występujące
uczulenia, długotrwałe alergie czy grzybice
całych narządów. Ponadto grzyby pleśniowe
posiadają specyficzne właściwości biologiczne i uzdolnienia biochemiczne do produkcji
wielu toksycznych metabolitów, a do jednych
z najgroźniejszych niewątpliwie należą mikotoksyny. Związki te jako wtórne metabolity,
gromadzone w zarodnikach grzybów pleśniowych, są wydalane do środowiska i odznaczają się różnokierunkowym działaniem m.
in. mutagennym i rakotwórczym. Organizm
człowieka pozostaje wobec nich bezbronny,
bowiem związki te nie wykazują cech antygenowych.
Grzyby wydzielają do środowiska również
bogaty wachlarz enzymów zewnątrzkomórkowych, mających ogromne znaczenie nie tylko
w procesach biodegradacji i niszczenia materiałów budowlanych, ale przede wszystkim
wskazują na ich potencjalną chorobotwórczość. Odgrywają one istotną rolę w osiadaniu
zarodników grzybów na błonach śluzowych
człowieka, a także w dalszej ich inwazji.
Istnieje zatem konieczność stwierdzenia
czy wyizolowane z budynków mieszkalnych
grzyby zagrażają zdrowiu osób przebywają-
cych w ich środowisku, a następnie podanie
skutecznego sposobu ich likwidacji.
Według Instytutu Techniki Budowlanej [5]
zabezpieczenie budynków przed występowaniem grzybów pleśniowych to ochrona budynku przed zawilgoceniem i niedogrzaniem,
zapewnienie właściwej wentylacji pomieszczeń oraz przeprowadzenie określonych prac
remontowych. Jednak przy braku zapewnienia
warunków całkowicie eliminujących zawilgocenie, konieczne jest stosowanie środków
chemicznych przeciwdziałających rozwojowi
grzybów pleśniowych.
Stosowanie preparatów chemicznych wydaje się najskuteczniejszą formą walki z tymi
mikroorganizmami. Jednak wiąże się to z ciągłym poszukiwaniem nowych preparatów
hamujących rozwój pleśni, gdyż od pewnego
czasu zwraca się w literaturze [7] uwagę na
problem narastania wśród grzybów pleśniowych oporności na stosowane preparaty dezynfekcyjne. Dlatego też w pracy podjęto próbę oceny czy porastające materiały budowlane grzyby pleśniowe stanowią zagrożenie dla
zdrowia ludzi.
Celem podjętych badań było określenie
wpływu środowiska budowlanego na tworzenie enzymów zewnątrzkomórkowych przez
grzyby pleśniowe, podczas ich wzrostu na
podłożach z dodatkiem materiałów budowlanych oraz substancji aktywnych środków
grzybobójczych (fungicydów).
2. Materiały i metodka badań
W badaniach wykorzystano szczepy grzybów strzępkowych pochodzące z kolekcji
Katedry Biotechnologii i Biologii Molekularnej Uniwersytetu Opolskiego, a stanowiące
największy odsetek wyizolowanych grzybów
z budynków z oznakami biodeterioracji pleśniowej [5]. Należały tu gatunki Cladosporium
cladosporioides oraz Alternaria tenuissima.
Dodatkowo w badaniach wykorzystano szczep
Stachybotrys chartarum, który uważany jest
za indykator w nadmiernie zawilgoconych budynkach.
Aktywność enzymatyczną zewnątrzkomórkowych hydrolaz, enzymów odpowiedzialnych za wywoływanie różnego typu infekcji
i stanów zapalnych skóry [6], oceniono za
pomocą testów API ZYM firmy BioMerieux.
Metoda ta pozwala na oznaczenie 19 enzymów należących do różnych klas enzymów
– amylolitycznych, lipolitycznych, proteolitycznych oraz fosfataz. Enzymy i ich substraty
przedstawiono w tablicy 1.
Hodowlę grzybów strzępkowych prowadzono na płynnym podłożu Sabourauda
z dodatkiem materiałów wykorzystywanych
w budownictwie oraz związków będących
substancjami czynnymi fungicydów: tapeta,
celuloza, skrobia (jako składnik klejów do
tapet), gips, zaprawa murarska oraz siarczan
miedzi i IV rzędowa sól amoniowa. Przygotowano 5% roztwory powyższych związków.
Podłoże kontrolne (bez dodatków) oraz podłoża z dodatkiem materiałów budowlanych oraz
Tablica 1. Zestawienie badanych enzymów hydrolitycznych i ich substratów
Nr
Nazwa enzymu
Hydrolizowany substrat
1
Fosfataza zasadowa
Alkaline phosphatase
2-naftylofosforan
2-naphtyl phosphate
2
Esteraza (C4)
Esterase
2-naftylomaślan
2-naphtyl butyrate
3
Lipaza esterazowa (C8)
Esterase lipase
2-naftylokapronian
2-naphtyl caprylate
4
Lipaza (C14)
Lipase
2-naftylomirystylan
2-naphtyl myristate
5
Arylamidaza leucynowa
Leucine arylamidase
L-leucylo-2-naftyloamid
L-leucyl-2-naphthylamide
6
Arylamidaza walinowa
Valine arylamidase
L-walinylo-2-naftyloamid
L-valyl-2-naphthylamide
7
Arylamidaza cystynowa
Cystine arylamidase
L-cystynylo-2-naftyloamid
L-cystyl-2-naphthylamide
8
Trypsya
Trypsin
N-benzylo-DL-arginino-2-naftyloamid
NL-benzoyl-DL-arginine-2-naphthylamide
9
α-chymotrypsyna
α-chymotrypsi
N-glutarylo-fenyloalanino-2-naftyloamid
N-glutaryl-phenylalanine-2-naphthylamide
10
Fosfataza kwaśna
Acid phospatase
2-naftylofosforan
2-naphthyl phosphate
11
Fosfohydrolaza naftolowa AS-BI
Naphtol-AS-BI-phosphohydrolase
Fosforan naftolu-AS-BI
Naphtol-AS-BI-phosphate
12
α-galaktozydaza
α-galactosidase
6-Br-2-naftylo-αD-galaktopiranoza
6-Br-2-naphthyl-αD-galactopyranoside
13
β-galaktozydaza
β-galactosidase
2-naftylo-βD- galaktopiranoza
2-naphthyl-βD-galactopyranoside
14
β-glukuronidaza
β-glucuronidase
Naftolu-AS-BI- βD-glukuronid
Naphthol-AS-BI- βD-glucuronide
15
α-glukozydaza
α-glucosidase
2-naftylo-αD-glukopiranoza
2-naphthyl-αD-glucopyranoside
16
β-glukozydaza
β-glucosidase
6-Br-2-naftylo-βD-glukopiranoza
6-Br-2-naphthyl-βD-glucopyranoside
17
N-acetylo-β-glukozaminidaza
N-acetyl-β-glucosaminidase
1-naftylo-N-acetylo-βD-glukozyloamid
1-naphthyl-N-acetyl- βD-glucosaminide
18
α-mannozydaza
α-mannosidase
6-Br-2-naftylo-αD-mannopiranoza
6-Br-2-naphthyl-αD-mannopyranoside
19
α-fukozydaza
α-fucosidase
2-naftylo-αL-fukopiranoza
2-naphthyl-αL-fucopyranoside
związków chemicznych zaszczepiono 5 cm3
standaryzowanej zawiesiny zarodników testowanych grzybów o gęstości 1×106 kom/cm3.
Hodowlę prowadzono w warunkach ciągłego
natleniania przez okres 21 dni w temperaturze 25oC. Następnie przy użyciu densytometru
przygotowano zawiesinę o gęstości 5o w skali
McFarland’a, którą dodawano do mikroprobówek testów API ZYM. Testy inkubowano
4 godziny w temperaturze 37oC. Po tym czasie
do każdej mikroprobówki dodawano odczynniki ZYM A i ZYM B. Aktywność enzymów
określono w nanomolach hydrolizowanego
substratu w skali od 0 do 5, przy czym: 0 oznacza reakcję negatywną, 1–5 nmoli, 2–10 nmoli, 3–20 nmoli, 4–30 nmoli oraz 5–40 nmoli
i więcej.
3. Wyniki badań i omówienie
Do oceny wpływu środowiska budowlanego na aktywność enzymatyczną grzybów
pleśniowych wykorzystano testy API ZYM.
W przeprowadzonych badaniach zaobserwo-
wano istotny wpływ środowiska budowlanego
na tę cechę metabolizmu badanych grzybów
pleśniowych. Wyniki przedstawiono w tablicach 2–4 i na rysunkach 1–3.
Spośród badanych grzybów największą
ilością i aktywnością wytwarzanych enzymów
charakteryzował się Cladosporium cladosporioides (tabl. 2, rys. 1).
Cladosporium cladosporioides wytworzył
największą liczbę hydrolaz zarówno w podłożu kontrolnym, jak i próbach zawierających
materiały budowlane. Największą aktywność
enzymatyczną stwierdzono dla próby kontrolnej, ale również gipsu i zaprawy murarskiej,
w obecności których szczep tworzy 13 z 19
enzymów. W próbach zawierających składnik materiałów budowlanych tj. tapetę, celulozę, skrobię, gips oraz zaprawę murarską
zaobserwowano aktywność 10 enzymów:
fosfatazy alkalicznej i kwaśnej, esterazy
(C4), esterazy lipazy (C8), arylamidazy leucyny i waliny, fosfohydrolazy naftylo-AS-BI,
α- i β-glukozydazy i N-acetylo-β-glukozamidazy (tabl. 2). W tym przypadku maksymalną
aktywność – 5 nmoli, zanotowano jedynie dla
29
3 enzymów: fosfatazy alkalicznej i kwaśnej
oraz fosfohydrolazy naftylo-AS-BI. W porównaniu do próby kontrolnej, we wszystkich
podłożach z dodatkiem składników materiałów budowlanych zwiększyła się aktywność
arylamidazy waliny z 1 nmola do 2–4 nmoli,
α-glukozydazy z 1 nmola do 4–5 nmoli i Nacetylo-β-glukozamidazy z 1 nmola do 2–3
nmoli. Jedynie w próbie kontrolnej stwierdzono obecność lipazy. Jednak jej aktywność
wynosiła tylko 1 nmol (rys. 1). Natomiast
w obecności materiałów budowlanych badany szczep Cladosporium nie wytwarzał 4 enzymów: α-galaktozydazy, β-glukuronidazy,
α-mannozydazy i α-fukozydazy. Ponadto zaobserwowano uaktywnienie się enzymów pod
wpływem substratu budowlanego obecnego w
podłożu. I tak, np.: na podłożu z dodatkiem
gipsu stwierdzono obecność α-chymotrypsyny, na podłożu z dodatkiem gipsu oraz zaprawy murarskiej trypsyny, a na podłożu z tapetą
i zaprawą murarską β-galaktozydazy (tabl. 2).
Co istotne, w obecności badanych substancji
czynnych fungicydów tj. siarczanu miedzi
oraz IV rzędowej soli amoniowej Cladosporium cladosporioides nie wykazuje aktywności enzymatycznej (tabl. 2).
Wydaje się, iż najkorzystniejszym środowiskiem do rozwoju i tworzenia zewnątrzkomórkowych hydrolaz jest podłoże zawierające gips i zaprawę murarską, a w następnej
kolejności tapetę, celulozę i skrobię. Natomiast wzrostowi i aktywności enzymatycznej
grzybów z rodzaju Cladosporium nie sprzyja
środowisko zawierające substancje czynne
fungicydów.
Znacznie mniejszą ilość i aktywność enzymów w środowisku materiałów budowlanych,
w porównaniu do szczepu Cladosporium, odnotowano dla Alternaria tenuissima (tabl. 3,
rys. 2).
W próbie kontrolnej zaobserwowano tworzenie się jedynie 10 spośród 19 enzymów.
Jednak tylko dwa enzymy: kwaśna fosfataza
i fosfohydrolaza naftylo-AS-BI są wspólne
dla kombinacji zawierających materiały budowlane. W większości prób, za wyjątkiem
podłoża zawierającego skrobię, występują
enzymy: fosfataza alkaliczna, esteraza (C4)
i esteraza lipazy (C8) (tabl. 3). Podobnie jak w
przypadku szczepu Cladosporium, tak i tutaj
zaobserwowano uaktywnienie się hydrolaz.
W obecności gipsu szczep Alternaria wytwarzał trypsynę w ilości 5 nmoli (rys. 2).
Należy zaznaczyć, iż badany szczep Alternaria charakteryzował się bardzo zróżnicowanym poziomem wytwarzanych enzymów.
Wysoką, bo w granicach 3–5 nmoli, aktywność enzymatyczną odnotowano dla podłoża
kontrolnego. Niski poziom aktywności hydrolaz uzyskano na podłożu zawierającym tapetę oraz z dodatkiem celulozy. Najmniej korzystnym podłożem do wzrost i wytwarzania
enzymów było podłoże zawierające skrobię,
gdzie zaobserwowano wytwarzanie wyłącznie
kwaśnej fosfatazy w ilości 5 nmoli i fosfohy-
30
Tablica 2. Aktywność enzymatyczna hydrolaz Cladosporium cladosporioides
Cladosporium cladosporioides
enzym
kontrola
tapeta
celuloza
skrobia
gips
zaprawa
murarska
siarczan
miedzi
IV rzędowa
sól
amoniowa
kontrola
-
-
-
-
-
-
-
-
1
+
+
+
+
+
+
-
-
2
+
+
+
+
+
+
-
-
3
+
+
+
+
+
+
-
-
4
+
-
-
-
-
-
-
-
5
+
+
+
+
+
+
-
-
6
+
+
+
+
+
+
-
-
7
+
-
-
-
+
+
-
-
8
-
-
-
-
+
+
-
-
9
-
-
-
-
+
-
-
-
10
+
+
+
+
+
+
-
-
11
+
+
+
+
+
+
-
12
-
-
-
-
-
-
-
-
13
-
+
-
-
-
+
-
-
14
-
-
-
-
-
-
-
-
15
+
+
+
+
+
+
-
-
16
+
+
+
+
+
+
-
-
17
+
+
+
+
+
+
-
-
18
-
-
-
-
-
-
-
-
19
-
-
-
-
-
-
-
-
1 – fosfataza zasadowa, 2 – esteraza (C4), 3 – lipaza esterazowa (C8), 4 – lipaza (C14), 5 – arylamidaza
leucytowa, 6 – arylamidaza walinowa, 7 – arylamidaza cystynowa, 8 – trypsyna, 9 – α-chymotrypsyna,
10 – fosfataza kwaśna, 11 – fosfohydrolaza naftolowi AS-BI, 12 – α-galaktozyaza, 13 – β-galaktozydaza,
14 – β-glukuronidaza, 15 – α-glukozydaza, 16 – β-glukozydaza, 17 – N-acetylo-β-glukozaminidaza, 18 –
α-mannozydaza, 19 – α-fukozydaza.
„+” reakcja dodatnia, „-” reakcja ujemna.
Rys. 1. Aktywność enzymatyczna hydrolaz w skali punktowej Cladosporium cladosporioides
drolazy naftylo-AS-BI na poziomie 2 nmoli
(rys. 2).
Na żadnym podłożu zawierającym materiały budowlane szczep Alternaria nie wytwarzał 8 enzymów: lipazy, arylamidazy waliny
i cystyny, α-chymotrypsyny, β-galaktozydazy,
β-glukuronidazy, α-mannozydazy i α-fukozydazy (tabl. 3).
Podobnie jak w przypadku szczepu Cladosporium, tak i tutaj w obecności siarcza-
nu miedzi oraz IV rzędowej soli amoniowej
Alternaria tenuissima nie wytwarza zewnątrzkomórkowych hydrolaz (tabl. 3).
Przeprowadzone badania pokazują, iż podłożami sprzyjającymi wzrostowi i tworzeniu
zewnątrzkomórkowych hydrolaz przez rodzaj
Alternaria, są podłoża zawierające tapetę oraz
gips, a w następnej kolejności celulozę i zaprawę murarską. Z kolei środowiskiem niesprzyjającym rozwojowi i aktywności enzymatycz-
Tablica 3. Aktywność enzymatyczna hydrolaz Alternaria tenuissima
Alternaria tenuissima
enzym
kontrola
tapeta
celuloza
skrobia
gips
zaprawa
murarska
siarczan
miedzi
IV rzędowa
sól
amoniowa
kontrola
-
-
-
-
-
-
-
-
1
+
+
+
-
+
+
-
-
2
+
+
+
-
+
+
-
-
3
+
+
+
-
+
+
-
-
4
-
-
-
-
-
-
-
-
5
+
-
-
-
+
-
-
-
6
-
-
-
-
-
-
-
-
7
-
-
-
-
-
-
-
-
8
-
-
-
-
+
-
-
-
9
-
-
-
-
-
-
-
-
10
+
+
+
+
+
+
-
-
11
+
+
+
+
+
+
-
-
12
+
-
-
-
-
-
-
-
13
-
-
-
-
-
-
-
-
14
-
-
-
-
-
-
-
-
15
+
+
-
-
-
-
-
-
16
+
+
+
-
-
-
-
-
17
+
+
-
-
-
-
-
-
18
-
-
-
-
-
-
-
-
19
-
-
-
-
-
-
-
-
1 – fosfataza zasadowa, 2 – esteraza (C4), 3 – lipaza esterazowa (C8), 4 – lipaza (C14), 5 - arylamidaza
leucytowa, 6 – arylamidaza walinowa, 7 – arylamidaza cystynowa, 8 – trypsyna, 9 – α-chymotrypsyna, 10
– fosfataza kwaśna, 11 – fosfohydrolaza naftolowi AS-BI, 12 – α-galaktozyaza, 13 – β-galaktozydaza, 14
– β-glukuronidaza, 15 – α-glukozydaza, 16 – β-glukozydaza, 17 – N-acetylo-β-glukozaminidaza, 18 – αmannozydaz, 19 – α-fukozydaza.
„+” - reakcja dodatnia, „-” – reakcja ujemna.
Rys. 2. Aktywność enzymatyczna hydrolaz w skali punktowej Alternaria tenuissima
nej jest środowisko zawierające skrobię oraz
substancje czynne fungicydów.
W przypadku Stachybotrys chartarum,
w próbie kontrolnej, zaobserwowano tworzenie się jedynie 9 spośród 19 enzymów (tabl.
4, rys. 3).
W próbie kontrolnej maksymalną aktywność (5 nmoli) uzyskano dla fosafatazy zasadowej i kwaśnej, arylamidazy leucyny oraz
fosfohydrolazy naftylo-AS-BI. Podobnie jak
w przypadku szczepu Alternaria, Stachybotrys chartarum na podłożu z dodatkiem skrobi
tworzy jedynie dwa enzymy: kwaśną fosfatazę w ilości 4 nmoli oraz z maksymalną aktywnością fosfohydrolazę naftylo-AS-BI (ryc. 3).
Zaobserwowano, iż szczep ten nie wytwarza żadnych enzymów zewnątrzkomórkowych
w podłożu zawierającym zaprawę murarską,
siarczan miedzi oraz IV rzędową sól amoniową. Natomiast dla pozostałych kombinacji
zawierających materiały budowlane, wspólnymi enzymami zewnątrzkomórkowymi są:
fosfataza alkaliczna, esteraza (C4), esteraza
lipazy (C8), kwaśna fosfataza, fosfohydrolaz
naftylo-AS-BI i β-glukozydaza (tab. 4).
Jedynie w obecności gipsu zaobserwowano dla szczepu Stachybotrys uaktywnienie
się, do poziomu 2 nmoli, arylamidazy waliny
(rys. 3).
Na podłożach z dodatkiem materiałów budowlanych Stachybotrys chartarum nie wytwarzało aż 9 enzymów: lipazy, arylamidazy
cystyny, trpsyny, α- i β-galaktozydazy, β-glukuronidazy, α-glukozydazy, α-mannozydazy
i α-fukozydazy (tab. 4).
Zaobserwowano, iż rodzaj Stachybotrys najlepiej rozwija się i tworzy najwięcej enzymów
na podłożach zawierających tapetę, gips oraz
celulozę. Natomiast podłoża zawierające skrobię, zaprawę murarską, siarczan miedzi oraz
IV rzędową sól amoniową są niekorzystne dla
ich wzrostu i aktywności enzymatycznej.
Należy podkreślić, iż wszystkie badane
szczepy cechował brak aktywności w środowisku badanych substancji czynnych fungicydów (tabl. 2, 3, 4).
4. Podsumowanie
W przeprowadzonych badaniach aktywności enzymatycznej grzybów pleśniowych
stwierdzono różnice w rodzaju i ilości uwalnianych zewnątrzkomórkowych enzymów
hydrolitycznych, w zależności od zastosowanego podłoża, co może potwierdzać fakt
doskonałych możliwości przystosowawczych
grzybów pleśniowych do różnorodnych środowisk. Powszechne występowanie grzybów
pleśniowych w budynkach mieszkalnych wywołało większe zainteresowanie cechami ich
szkodliwości, gdyż patogenność grzybów,
w tym aktywność enzymatyczna może współdecydować o przebiegu zakażenia. Jak podaje
Baran [1], w przypadku dermatofitów, enzymy hydrolityczne ułatwiają rozkład kreatyny,
a tym samym mogą być odpowiedzialne za
grzybiczne zmiany skórne i paznokciowe.
W przeprowadzonych badaniach wykazano dużą aktywność fosfatazy zasadowej
i kwaśnej, esterazy (C4), esterazy lipazy (C8)
oraz fosfohydrolazy naftylo-AS-BI, a intensywność wydzielanych enzymów była skorelowana z rodzajem zastosowanego podłoża.
Według Brascha [2] fosfataza zasadowa, esteraza (C4) oraz arylamidaza leucyny mogą być
istotne dla pasożytniczego wzrostu dermatofitów. Jednak, jak podaje Plomer-Niezgoda [10,
11], enzymy te są wydzielane również przez
grzyby pleśniowe, których patogenność przy
prawidłowej odporności gospodarza jest niewielka. Natomiast esteraza (C4) i esteraza lipazy (C8) uważane są za szczególnie istotne
w pierwszej fazie infekcji przez dermatofity,
w której kreatyna jest trudno dostępna. Enzymy te ułatwiają penetracje tkanek gospodarza,
gdyż zaburzają strukturę składników błon komórkowych, prowadząc do ich przerwania [4,
6]. Z kolei lipazy odgrywają ważną rolę w wi-
31
Tablica 4. Aktywność enzymatyczna hydrolaz Stachybotrys chartarum
Stachybotrys chartarum
enzym
kontrola
tapeta
celuloza
skrobia
gips
zaprawa
murarska
siarczan
miedzi
IV rzędowa
sól
amoniowa
kontrola
-
-
-
-
-
-
-
-
1
+
+
+
-
+
-
-
-
2
+
+
+
-
+
-
-
-
3
+
+
+
-
+
-
-
-
4
-
-
-
-
-
-
-
5
+
+
-
-
+
-
-
-
6
-
-
-
-
+
-
-
-
7
-
-
-
-
-
-
-
-
8
-
-
-
-
-
-
-
-
9
+
-
-
-
-
-
-
-
10
+
+
+
+
+
-
-
-
11
+
+
+
+
+
-
-
-
12
-
-
-
-
-
-
-
-
13
-
-
-
-
-
-
-
-
14
-
-
-
-
-
-
-
-
15
-
-
-
-
-
-
-
-
16
+
+
+
-
-
-
-
-
17
+
+
-
-
-
-
-
-
18
-
-
-
-
-
-
-
-
19
-
-
-
-
-
-
-
-
1 – fosfataza zasadowa, 2 – esteraza (C4), 3 – lipaza esterazowa (C8), 4 – lipaza (C14), 5 – arylamidaza
leucytowa, 6 – arylamidaza walinowa, 7 – arylamidaza cystynowa, 8 – trypsyna, 9 – α-chymotrypsyna,
10 – fosfataza kwaśna, 11 – fosfohydrolaza naftolowi AS-BI, 12 – α-galaktozyaza, 13 – β-galaktozydaza,
14 – β-glukuronidaza, 15 – α-glukozydaza, 16 – β-glukozydaza, 17 – N-acetylo-β-glukozaminidaza, 18 –
α-mannozydaza, 19 – α-fukozydaza.
„+” - reakcja dodatnia, „-” – reakcja ujemna.
Rys. 3. Aktywność enzymatyczna hydrolaz w skali punktowej Stachybotrys chartarum
rulencji przez hydrolizę glicerofosfolipidów
błon komórkowych gospodarza [6]. Według
Plomer-Niezgoda [10] przemawia to za tym,
że wytwarzane enzymy ułatwiają wprawdzie
rozprzestrzenianie się grzyba w tkance, ale to
nie one decydują o jego patogenności. Również Saenz-de-Santamaria [12], w badaniach
nad alergenami Alternaria alternata, podaje
iż aktywność fosfatazy zasadowej i kwaśnej
oraz esterazy nie ma znaczącego wpływu na
32
ich patogenność. Jednak podobieństwa w aktywności enzymatycznej fosfatazy kwaśnej
i zasadowej, esterazy oraz esterazy lipazy, pomiędzy szczepami na podłożach kontrolnych
i modyfikowanych, uzyskane w badaniach
własnych, pozwalają przypuszczać, iż grzyby
pleśniowe porastające materiały budowlane
w naszym środowisku mogą stanowić źródło
infekcji dla człowieka.
Badane grzyby charakteryzowały się wysoką aktywnością enzymatyczną. Niepokojący
jest fakt dużej reaktywności Cladosporium
cladosporioides, szczepu często izolowanego z pomieszczeń mieszkalnych również
przez innych badaczy [3, 9, 13]. Szczep ten
cechowała znacząca aktywność enzymatyczna zarówno na podłożu kontrolnym, jak i na
podłożach zawierające składniki materiałów
budowlanych tj. tapetę, celulozę, skrobię, gips
oraz zaprawę murarską. Wydaje się, iż jego
obecność w pomieszczeniach mieszkalnych
może stanowić realne zagrożenia dla zdrowia
ludzi w nich przebywających.
Natomiast szczep Alternaria tenuissima
w środowisku skrobi oraz Stachybotrys chartarum w obecności skrobi i zaprawy murarskiej nie stanowią takiego zagrożenia. Przeprowadzone badania wykazały, iż materiały te
nie sprzyjają wytwarzaniu zewnątrzkomórkowych hydrolaz.
Co istotne, zastosowanie środków grzybobójczych zawierających jako substancję
czynną siarczan miedzi oraz IV rzędową sól
amoniową pozwala na całkowite zahamowanie wydzielania przez pleśnie enzymów zewnątrzkomórkowych odpowiedzialnych za
infekcje grzybiczne.
5. Wnioski
1. Rodzaj podłoża budowlanego ma istotny
wpływ na patogeniczność grzybów pleśniowych.
2. Nie każde środowisko sprzyja rozwojowi
grzybów pleśniowych. Wykazano, iż Alternaria tenuissima na podłożu z dodatkiem
skrobi i Stachybotrys chartarum na podłożu
z dodatkiem skrobi i zaprawy murarskiej
nie wykazują aktywności enzymatycznej.
3. Badane grzyby charakteryzowały się znaczącą aktywnością fosfatazy zasadowej
i kwaśnej, esterazy (C4), esterazy lipazy
(C8) oraz fosfohydrolazy naftylo-AS-BI
– enzymów mogących decydować o przebiegu zakażenia.
4. Poszczególne materiały budowlane mogą
stymulować tworzenie odpowiednich enzymów zewnątrzkomórkowych. Stwierdzono
uaktywnienie się enzymów pod wpływem
substratu budowlanego obecnego w podłożu. W przypadku Cladosporium cladosporioides α-chymotyrypsyny, trypsyny
i β-galaktozydazy, Alternaria tenuissima
trypsyny, Stachybotrys chartarum arylamidazy waliny.
5. Obecność w środowisku człowieka Cladosporium cladosporioides stanowi zagrożenie dla jego zdrowia, gdyż na podłożach
z dodatkiem materiałów budowlanych wykazano wysoką aktywność enzymatyczną.
6. Ze względu na powszechne występowanie
grzybów z rodzaju Cladosporium na zawilgoconych materiałach budowlanych zaleca
się, w celu zabezpieczenia budynków przed
korozją biologiczną, stosowanie materiałów
(farb, silikonów, itp.) z dodatkiem fungicydów
7. Zleca się stosowanie jako fungicydów środków zawierających sole miedzi oraz IV
rzędowe sole amoniowe, ponieważ w ich
środowisku badane grzyby nie wykazują
aktywności enzymatycznej.
LITERATURA
1. Baran E. (red.): Zarys mikologii lekarskiej.
Volumed, Wrocław, 1998.
2. Brasch J., Zaldua M.: Enzyme patterns of dermatophytes. Mycoses, 1994, 37 (1-2), 11-16.
3. Gutarowska B., Piotrowska M.: Wyniki analizy mikologicznej materiałów budowlanych
pochodzących z budynków mieszkalnych.
VI Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Mikotoksyny w środowisku człowieka
i zwierząt” Bydgoszcz 2002, 57-64.
4. Hellegren L., Vincent J.: Lipolitic activity
of some dermatophytes. J. Med. Mikrobiol.,
1980, 13, 155-157.
5. Instytut Techniki Budowlanej. Instrukcja
349/97. Metody zabezpieczeń istniejących
budynków mieszkalnych przed szkodliwym
działaniem grzybów pleśniowych. Warszawa
1997.
6. Kobierzycka M., Cisło M.: Rola enzymów
w patogenezie infekcji grzybiczych. Mikol.
Lek., 2005, 12 (3), 207-210.
7. Koziróg A., Żakowska Z., Kuberski S., Brycki B.: Morfologia grzybów strzępkowych
opornych na działanie nowego preparatu
grzybobójczego. III Konferencja Naukowa
„Rozkład i Korozja Mikrobiologiczna Materiałów Technicznych” Łódź 2003, 373-377.
8. Nabrdalik M., Latała A.: Występowanie grzybów strzępkowych w obiektach budowlanych. Roczniki PZH, 2003, 54, 1, 119-128.
9. Piotrowska M., Żakowska Z., Bogusławska-Kozłowska J.: Charakterystyka grzybów
strzępkowych występujących na przegrodach
budowlanych wybranych budynków Łodzi.
Ogólnokrajowa Konferencja Naukowa „Rozkład i Korozja Mikrobiologiczna Materiałów
Technicznych” Łódź 2000, 67-69.
10. Plomer-Niezgoda E., Baran E., Cisło M.,
Hryncewicz-Gwóźdź A., Walów B.: Badanie
aktywności enzymów hydrolitycznych wybranych grzybów pleśniowych i drożdżaków
przy użyciu testu API ZYM. Mikol. Lek.,
1998, 5 (3), 157-164.
11. Plomer-Niezgoda E., Baran E., Maj J., Czarnecka A., Hryncewicz-Gwóźdź A: Patogenność grzybów z rodzaju Alternaria, Cladosporium i Chrysosporium. Mikol. Lek., 1998,
5 (3), 187-190.
12. Saenz-de-Santamaria M., Guisantes J.A.,
Martinez J.: Enzymatic activities of Alternaria alternata allergenic extracts and its major
allergen (Alt a 1). Mycoses, 2006, 49, 288292.
13. Zyska B.: Grzyby powietrza wewnętrznego
w krajach europejskich. Mikol. Lek., 2001, 8
(3-4), 127-140.
Informacje o Autorze
Dr Małgorzata Nabrdalik - magisterium: Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Wydział
Matematyki, Fizyki i Chemii 1993; doktorat:
Politechnika Opolska, Wydział Budownictwa
2004. Temat pracy: „Analiza możliwości ograniczenia zanieczyszczeń mikologicznych budynków”. Miejsce zatrudnienia: Uniwersytet
Opolski, Wydział Przyrodniczo-Techniczny,
Katedra Biotechnologii i Biologii Komórki.
Zainteresowania zawodowe: dotyczą mikologii budowlanej, a w szczególności zagadnień
związanych z występowaniem oraz sposobem
zwalczania grzybów w budynkach mieszkalnych. Podstawą kwalifikacji jest ukończenie
w 2001 roku kursu mykologiczno-budowlanego „Ochrona budynków przed korozją
biologiczną”, prowadzonego przez Polskie
Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa we
Wrocławiu
Adres korespondencji
Dr Małgorzata Nabrdalik
Katedra Biotechnologii i Biologii
Molekularnej UO
ul. Kominka 4, 45-035 Opole
tel. +48 77 401 60 56, +48 77 401 60 50
e-mail: [email protected]
Biuletyn Urzędu Patentowego
2007, nr 14 (875)
Sposób otrzymywania polieterów
Twórcy: Stolarzewicz Andrzej, Grobelny Zbigniew, Morejko Barbara,
Piekarnik Beata · Firma: Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice ·
Zgłoszenie 378664, s. 11
Sposób wykrywania wad struktur
warstwowych i urządzenie do wykrywania wad struktur warstwowych
Twórcy: Gronowska Irena, Latuszek
Antoni, Borowik Łukasz, Lipiec
Konrad, Orzechowski Jan, Trzciński
Marcin, Tykarski Leonard · Firma:
Politechnika Warszawska, Warszawa
· Zgłoszenie 378672 s. 19
2007, nr 15 (876)
Sposób otrzymywania pigmentów
z dwutlenku tytanu o ograniczonej
fotoaktywności
Twórcy: Morawski Antoni Waldemar,
Wawrzyniak Beata · Firma: Politechnika Szczecińska, Szczecin · Zgłoszenie 378676, s. 9
2007, nr 20 (881)
Smar stały topliwy do ciśnieniowych
maszyn odlewniczych
Twórcy: Rakoczy Jan, Chmura Mieczysław, Fajkiel Aleksander, Bodora Kazimierz · Firma: Politechnika
Krakowska im. Tadeusza Kościuszki,
Kraków · Zgłoszenie 379234, s. 16
Sposób wytwarzania kompozycji
polimerowych z termoplastycznymi
tworzywami proszkowanymi
Twórcy: Sterzyński Tomasz, Królikowski Bogusław, Jakubowska Paulina · Firma: Instytut Przetwórstwa
Tworzyw Sztucznych METALCHEM,
Toruń · Zgłoszenie 379305, s. 16–17
Dekoracyjny pęczniejący środek bioi ogniochronny
Twórcy: Budziak Tomasz, Czarnecki
Zbigniew, Kobiela Stanisław, Krajewski Krzysztof Jan, Rasz Przemysław,
Thiel Alojzy · Firma: ICOPOL S.A.,
Zduńska Wola · Zgłoszenie 379336,
s. 9–10
Bio- i wodochronny impregnat do
drewna
Twórcy: Budziak Tomasz, Czarnecki
Zbigniew, Kobiela Stanisław, Krajewski Krzysztof Jan, Rasz Przemysław,
Thiel Alojzy · Firma: ICOPOL S.A.,
Zduńska Wola · Zgłoszenie 379335,
s. 10
Sposób wytwarzania alkoksylatów
i urządzenie do realizacji tego sposobu
Twórcy: Malone Richard, US; Ziółkiewicz-Dydak Agnieszka · Firma:
HH Technology Corporation, Beverly,
US · Zgłoszenie 382154, s. 15
Sposób eliminacji zjawisk fretingu
i trybokorozji na powierzchni części
maszyn bezpośrednio współpracujących ze sobą
Twórcy: Buchholz Andrzej, Suwalski
Ryszard, Gumny Wiesław · Firma:
Buchholz Andrzej, Szczecin · Zgłoszenie 379254, s. 18
33
Download