Piastowie i Jagiellonowie
advertisement
WŁADCY POLSKI Zdjęcia zaczerpnięto ze strony www.eduseek.pl – poczet J. Matejki PIASTOWIE MIESZKO I (963-992) • • • • • • • twórca państwa polskiego zawarł sojusz z Czechami przyjął chrzest w 966 r. i utworzył pierwsze biskupstwo w Poznaniu (968) przyłączył Pomorze Zachodnie (972) przyłączył Śląsk (990) utracił Grody Czerwieńskie (981) utrzymywał dobre stosunki z cesarzami niemieckimi Ottonem I i Ottonem II, ale walczył z margrabiami niemieckimi Geronem i Hodonem Przyjęcie chrześcijaństwa: PRZYCZYNY: ► ► ► ► ► ► ► Uniknięcie przymusowej chrystianizacji Utrzymanie niezależności państwa polskiego Włączenie w krąg kultury chrześcijańskiej Umocnienie sojuszu z Czechami Unifikacja państwa – wspólna religia Wzmocnienie pozycji państwa w relacjach z innymi krajami europejskimi Możliwość wzmocnienia pozycji władcy przez koronację SKUTKI: ► ► ► ► ► ► ► Utworzenie biskupstwa w Poznaniu Stworzenie niezależnej od Niemiec organizacji kościelnej Napływ duchowieństwa (szkolnictwo administracja) Rozwój architektury i kultury Poprawa stosunków z państwami chrześcijańskimi Niechętny stosunek ludności do nowej nieznanej religii – przyczyna buntu w wieku XI Religia jako element tożsamości narodowej PIASTOWIE Początkowo w skład państwa Mieszka I wchodziła Wielkopolska i Mazowsze ► Udało mu się przyłączyć so Polski obszar Śląska, Ziemię krakowską (małopolska) oraz Pomorze ► Przejściowo pod jego panowaniem znalazły się Grody Czerwieńskie ► PIASTOWIE BOLESŁAW CHROBRY (992 – 1025) • • • • • • pierwszy król Polski – 1025 utrzymywał dobre stosunki z cesarzem Ottonem III wyraził zgodę na misję biskupa Wojciecha w Prusach 997 r. zjazd gnieźnieński (1000) i utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskupem Radzim Gaudenty); podlegają trzy biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu wojny z cesarzem Henrykiem II 1003 – 1018 (pokój w Budziszynie). Przyłączył Łużyce, Milsko, Miśnię, Słowację, Morawy. 1018 – wyprawa na Ruś, zdobył Kijów, przyłączył Grody Czerwieńskie Zjazd w Gnieźnie: PRZYCZYNY: ► Śmierć biskupa Wojciecha podczas misji chrystianizacyjnej do Prusów ► Kanonizacja Wojciecha ► Pielgrzymka cesarza Ottona III ► Dążenie Ottona III do odrodzenia uniwersalnego cesarstwa z udziałem Słowian SKUTKI: ► Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie ► Utworzenie biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu ► Wzrost znaczenia Polski w Europie ► Umocnienie przyjaźni z cesarzem niemieckim ► Zwolnienie Polski z obowiązku opłacania trybutu na rzecz cesarstwa ► Zgoda cesarza na koronację królewską Bolesława Uniwersalizm W średniowieczu "uniwersalizm" oznaczał jedność religii (chrześcijaństwo), języka (łaciński) oraz państwa. Zwolennikami tego poglądu byli m.in. Otton III i Sylwester II. Zakładali oni stworzenie wielkiego, ponadnarodowego cesarstwa uniwersalistycznego, składającego się z krajów słowiańskich, niemieckich, francuskich i włoskich. Polityka zagraniczna 1002 – śmierć przyjaznego Polsce cesarza Ottona III ► Początek wojen z Niemcami toczonych z przerwami do 1018 roku ► 1003 – opanowanie przez Chrobrego Czech, Słowacji i Moraw ► 1003 – objęcie tronu Czeskiego przez Bolesława Chrobrego ► 1004 – wypędzenie Chrobrego z Czech ETAPY WOJNY Z NIEMCAMI: Wyprawa Henryka II do Czech przeciwko Chrobremu, atak 1002-1005 ► wspólnie z Wieletami na Wielkopolskę, pokój w Poznaniu – Chrobry prawdopodobnie został zmuszony do rezygnacji z Czech oraz Milska i Łużyc 1007-1013 Wkroczenie Chrobrego do Milska i Łużyc, odwetowa wyprawa cesarza dotarła do Odry, nie udało się wedrzeć na ziemie polskie – zawarto pokój na 5 lat (prawdopodobnie w trakcie tej wojny odpadło od Polski Pomorze) 1015-1018 Bolesław odmówił wsparcia militarnego wyprawy cesarza do Italii – interwencja niemiecka zakończona niepowodzeniem – pokój w Budziszynie – Polska zyskała Milsko i Łużyce 1018 – wyprawa Chrobrego na Kijów – zdobycie Grodów Czerwieńskich Państwo Bolesława Chrobrego PIASTOWIE MIESZKO II (1025 – 1034) • • • • • koronowany w 1025 na króla młodszy syn Bolesława Chrobrego, wykształcony za jego panowania nastąpił kryzys państwowości polskiej: odpadły ziemie przyłączone przez Bolesława, stracił koronę po śmierci Mieszka wybuchł bunt możnych (1034), a około 1037 r. bunt ludowy – zniszczenie polskiej organizacji kościelnej w 1038 nastąpił najazd księcia czeskiego Brzetysława, który spustoszył Wielkopolskę, zagarnął Małopolskę i Śląsk Przyczyny kryzysu państwowego za panowania Mieszka II ► ► ► ► ► ► ► ► Wrogie stosunki z państwami sąsiednimi spowodowane ekspansywna polityka Bolesława Chrobrego Najazdy na Saksonię w latach 1028,1030 Sojusz cesarza niemieckiego z księciem kijowskim Jednoczesny atak na ziemie polskie wojsk ruskich i niemieckich w 1031 roku Nadmierne obciążenie finansowe ludności wynikające z rozwoju terytorialnego państwa i prowadzonych działań zbrojnych Brak spektakularnych sukcesów (wojny nie przynosiły korzyści) Odsunięcie od władzy brata – Bezpryma zwrócił się o pomoc do cesarza) Niechętny stosunek poddanych do nowej religii i obciążeń na rzecz kościoła PIASTOWIE BEZPRYM (1031 – 1032) • • • • • • starszy syn Bolesława Chrobrego i księżniczki węgierskiej Bolesław pozbawił go trony na rzecz młodszego Mieszka II sprzymierzył się z władcą ruskim Jarosławem Mądrym i cesarzem niem. Konradem II, którzy najechali na Polskę (1031) wypędził Mieszka II i rządził w latach 1031 – 1032 odesłał insygnia koronacyjne do Niemiec zamordowany w 1032 KRYZYS PAŃSTWA POLSKIEGO Najstarsza kronika polska (KRONIKA Galla Anonima) stwierdza jednak, że po śmierci Mieszka II tron objął osiemnastoletni Kazimierz pod opieką matki Rychezy. Młody władca nie koronował się jednak, nie pozwalały na to zarówno niekorzystne względy zewnętrzne (obawa przed sprzeciwem cesarza niemieckiego) jak i wewnętrzne. Możni nie życzyli sobie koronacji, górę wśród dostojników brały elementy zmierzające do osłabienia dynastii piastowskiej i przechwycenia jej prerogatyw. Klęski polityczne, częste zmiany na tronie, w których możni grali decydującą rolę, osłabiły strukturę państwa. Wkrótce fala buntów chłopskich, o których tak napisał kronikarz ruski: "I było poruszenie wielkie na ziemiach Polski - i powstawszy ludzie pozabijali biskupów, i kapłanów, i panów swoich, i było u nich zaburzenie", doprowadziła do jego ucieczki na Węgry, gdzie był przetrzymywany pod strażą przez króla Stefana, chcącego czeskiemu Brzetysławowi umożliwić grabieżczy najazd na Polskę. PIASTOWIE KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034 – 1058) • • • • • Odzyskał Wielkopolskę, Mazowsze, Małopolskę i Śląsk Musiał płacić trybut ze Śląska Czechom Przeniósł stolicę do Krakowa Nie udało mu się odbudować arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz odzyskać Pomorza Gdańskiego i Zachodniego Nadał wojom ziemię w zamian za służbę rycerską – początek systemu feudalnego w Polsce Państwo Kazimierza Odnowiciela ► ► ► Początkowo państwo Kazimierza Odnowiciela obejmowało jedynie Wielkopolskę i Małopolskę 1047 – opanował Mazowsze 1050- zagarnął Śląsk PIASTOWIE BOLESŁAW II Szczodry (1058 – 1079) • • • • • • Przystąpił do obozu gregoriańskiego – wielokrotnie wyprawiał się na Węgry by osadzić na tronie sprzymierzeńców papieża Grzegorza VII Odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie (1075) Koronowany na króla 1076 Przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie Przestał płacić trybut ze Śląska Czechom Został wygnany po zamordowaniu biskupa krakowskiego Stanisława (1079) BOLESŁAW SZCZODRY ► ► ► ► ► Głównym celem i zarazem programem politycznym Bolesława Szczodrego było powstrzymanie ekspansji niemieckiej i wzmocnienie państwa polskiego poprzez aktywną politykę zagraniczną. W ramach realizacji tych celów Bolesław Szczodry dążył do utrzymywania na tronach Rusi i Wegier przyjaznych sobie władców, co niejednokrotnie wymuszało interwencję zbrojną w tych państwach. W Europie zachodniej trwał w tym czasie spór o inwestyturę, tj. konflikt pomiędzy papieżem Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV o dominującą rolę w Europie. W sporze tym Polska, wraz z Węgrami, opowiedziała się za papieżem. Celem takiej polityki Bolesława było z jednej strony osłabienie cesarza, z drugiej zaś uzyskanie korony królewskiej. Cel ten został osiągnięty w Boże Narodzenie 1076 roku. BOLESŁAW SZCZODRY ► ► Następnie próbował Bolesław osadzić na tronie kijowskim innego swojego sojusznika. Według kroniki Wincentego Kadłubka, w czasie długoletniej wyprawy pozostawione w Polsce żony polskich rycerzy zdradzały ich z zarządcami majątków. Rycerze postanowili wrócić do kraju bez zgody króla, który oburzony zakończył wyprawę bez wygranej i postanowił rozprawić się ze zdrajcami i niewiernymi żonami. Przywrócenie tytułu królewskiego i wzmocnienie władzy Bolesława musiało budzić niezadowolenie u przywódców państw ościennych, przede wszystkim Niemiec i Czech, oni to za pomocą niektórych polskich rodów możnowładczych starali się zbudować opozycję przeciwko Królowi. Uczestniczył w tym Biskup Krakowski Stanisław, Gall uczynek Stanisława nazywa grzechem i zdradą, albowiem biskup złamał przysięgę wierności, którą ślubował Bolesławowi, kiedy brał od niego inwestyturę. PIASTOWIE WŁADYSŁAW I HERMAN (1079 – 1102) • • • • • • • Młodszy brat Bolesława II Śmiałego Przystąpił do obozu cesarskiego i ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska Czechom Nie koronował się na króla Władzę faktycznie sprawował palatyn Sieciech W 1097 r. podzielił kraj między swoich synów pozostawiając sobie Mazowsze: Zbigniew – poparcie możnych, władał Wielkopolską, Kujawami i ziemia sieradzko – łęczycką Bolesław Krzywousty – poparcie rycerstwa, władał Śląskiem i Małopolską Władysław Herman ► ► Panowanie Władysława Hermana (1079-1102) to okres wewnętrznego osłabienia państwa polskiego (wzrost tendencji decentralistycznych, umocnienie się pozycji możnych kosztem władzy książęcej) oraz zaniku aktywności na arenie międzynarodowej (uzależnienie państwa polskiego od cesarstwa). Polityka zagraniczna Władysława Hermana: – przejście do obozu antypapieskiego, – powrót do płacenia trybutu Czechom z terenów Śląska, czego zaniechał Bolesław Śmiały, – utrata zwierzchności nad Grodami Czerwieńskimi, – lata 1090-1091 – nieudana próba podboju Pomorza. PIASTOWIE BOLESŁAW III KRZYWOUSTY (1102 – 1138) • • • • • • Po śmierci ojca pokonał brata Zbigniewa i zjednoczył kraj Powstrzymał najazd cesarza Henryka V Przyłączył Pomorze Gdańskie 1116-1119 Podporządkował sobie Pomorze Zachodnie 1121-1222 – książę Warcisław złożył mu hołd lenny Na zjeździe w Merseburgu złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi III w zamian za pełną suwerenność polskiej organizacji kościelnej W 1138 ogłosił statut, w którym podzielił kraj pomiędzy swoich synów i ustanowił zasadę senioratu i pryncypatu – statut zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego PIASTOWIE ZBIGNIEW • • • • • Brat Bolesława III Krzywoustego, z nieprawego łoża W latach 1097 – 1107 rządził Wielkopolską, Kujawami i ziemią sieradzko-łęczycką Po śmierci Władysława Hermana wybuchła wojna o spuściznę po ojcu Wygnany w 1107 r. z kraju zwrócił się o pomoc do cesarza Henryka V i spowodował najazd cesarza na ziemie polskie (1109 – obrona Głogowa) Po klęsce wyprawy cesarskiej wrócił do kraju. Bolesław darował mu życie ale kazał go oślepić Rozbicie dzielnicowe - przyczyny Geneza rozbicia dzielnicowego Polska Piastów, jak pozostałe monarchie wczesnofeudalne w Europie, była państwem słabo powiązanym wewnętrznie. Liczne zdobycze terytorialne przynosiły sławę władcy, ale utrudniały zarządzanie zróżnicowanymi organizmami administracyjnymi, co powodowało silne tendencje odśrodkowe. Decentralizacji władzy sprzyjały również interesy możnych i duchownych Kościoła katolickiego, którzy chcieli uniezależnić się od wpływu króla. Kraj scalała głównie osoba silnego władcy, jednak po jego śmierci dochodziło między członkami dynastii do licznych konfliktów o sukcesję. Gdy urzędujący władca tuż przed śmiercią wyznaczał swojego następcę, możni mający odmienne interesy wysuwali swojego kontrkandydata. Konflikty wewnętrzne znacznie osłabiały państwo i narażały je na niebezpieczeństwa zewnętrzne, m.in. najazdy sąsiadów. Aby im zapobiec Bolesław Krzywousty zadecydował o podziale państwa. Testament Krzywoustego Pryncypat – zasada władzy monarszej wprowadzona do Polski postanowieniem Bolesława Krzywoustego w roku 1138 i trwająca do końca XIII wieku. ► Zasada ta polegała na tym, że najstarszy z książąt dzielnicowych miał sprawować władzę zwierzchnią nad pozostałymi (książę zwierzchni). Do jego przywilejów należało otrzymanie w posiadanie, oprócz swojej dzielnicy, także ziemi krakowskiej i innych drobnych. ► Seniorat – stosowana w wiekach średnich zasada określająca porządek obejmowania tronu. Ustanawiana była często po podziale kraju między synów władcy i określała, że po jego śmierci władzę zwierzchnią ma każdorazowo sprawować najstarszy męski przedstawiciel rodu (senior). ► Rozbicie dzielnicowe ► Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego zapoczątkowała w Polsce okres rozbicia dzielnicowego – zjawisko spotykane w średniowiecznej Europie. Występowało m.in. na Rusi, Węgrzech i w Niemczech. ► Z jednej strony były to czasy walk wewnętrznych i osłabienia państwa, z drugiej – okres ogromnej dynamiki rozwoju wewnętrznego, kultury oraz poprawy bytu szerokich mas ludności. Konsekwencje rozbicia dzielnicowego: Utrata części ziem przez Polskę; W 1226 roku doszło do nadania ziemi chełmińskiej Krzyżakom – dało to początek jednemu z głównych wrogów państwa polskiego w kolejnych wiekach; ► Marchia brandenburska – jedno z państewek na jakie podzielone były Niemcy rozwijała się kosztem państwa polskiego; ► W latach 1308-1309 Pomorze Gdańskie zostaje zajęte przez Krzyżaków (do 1466 roku) – ograniczenie możliwości rozwoju gospodarczego; ► Tereny polskie były wyniszczone ciągłymi wojnami domowymi toczonymi między poszczególnymi książętami piastowskimi o zwierzchnictwo nad całym polskim obszarem . ► ► Konsekwencje rozbicia dzielnicowego: ► ► ► ► ► ► Rozdrobnienie dzielnicowe doprowadziło do osłabienia możliwości obronnych państwa – książęta dzielnicowi nie udzielali sobie pomocy zbrojnej, ponieważ zwykle ze sobą walczyli; Osłabienie Polski, która stała się łatwym celem dla wrogów (najazd Tatarów); Usamodzielnienie się poszczególnych dzielnic (dzielnice tworzyły jakby niezależne państewka); Krainy takie jak Śląsk, który ciążył ku Czechom tracą więź z państwem polskim – Polska odzyskała je dopiero w XX wieku; Długotrwały brak silnej władzy centralnej (jednego władcy) doprowadził do wzmocnienia pozycji możnowładców i duchowieństwa, co wpłynęło na rozpad ustroju zwanego monarchią patrymonialną i na powstanie monarchii stanowej Osłabienie wpływów polskich w polityce europejskiej; PIASTOWIE WŁADYSŁAW II WYGNANIEC • • • Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego Na mocy statutu otrzymał Śląsk i tytuł seniora Wygnany przez braci w 1146 r. BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY • • Na mocy statutu otrzymał Mazowsze Był seniorem w klatach 1146-1173 PIASTOWIE MIESZKO III STARY • • Na mocy statutu otrzymał Wielkopolskę Dwukrotnie próbował zgodnie z prawem przejąć kontrolę nad dzielnicą senioralną – po śmierci Bolesława Kędzierzawego i Kazimierza Sprawiedliwego HENRYK SANDOMIERSKI • Na mocy statutu otrzymał ziemię sandomierską PIASTOWIE KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY Nie otrzymał ziemi na mocy statutu, prawdopodobnie był pogrobowcem Pozbawił władzy seniora Mieszka III i przejął w dziedziczne władanie Małopolskę z Krakowem. Uzyskał na to zgodę duchowieństwa i dostojników krakowskich po zjeździe w Łęczycy w 1180. Jego rządy kończą okres pryncypatu. LESZEK BIAŁY Syn Kazimierza Sprawiedliwego. Rządził Małopolską z Krakowem od 1202 r. Jego panowanie rozpoczyna okres pełnego rozbicia PIASTOWIE KONRAD MAZOWIECKI Młodszy syn Kazimierza Sprawiedliwego na mocy układu z bratem Leszkiem Białym w 1202 otrzymał dzielnicę składającą się z Mazowsza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy W 1226 r. sprowadził Zakon Krzyżacki do Polski i oddał im w lenno ziemię chełmińską PIASTOWIE HENRYK I BRODATY Wnuk Władysława II Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich. Przejął kontrolę nad dużą ilością dzielnic: księstwem wrocławskim, Małopolską z Krakowem, Wielkopolską HENRYK II POBOŻNY Syn Henryka I Brodatego Poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 r. z Mongołami PIASTOWIE HENRYK IV PROBUS Ostatni przedstawiciel dynastii Henryków Śląskich. Udało mu się przejąć pod koniec XIII w. kontrolę nad częścią dzielnic PRZEMYSŁ II Książę wielkopolski Władał Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim, dzięki umowie na przeżycie z księciem Mszczujem II Koronował się na króla Polski w 1295 r. Zginął w 1296 r. WŁADCA POLSKI WACŁAW II CZESKI (1300 – 1305) 1300 – koronował się na króla Polski Władał: Małopolską, częścią Śląska, Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim. Hołd lenny złożyły mu Mazowsze i Kujawy Wprowadził do Polski urząd starosty PIASTOWIE WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1306 – 1333) Książę brzesko – kujawski Przejął władzę nad Kujawami i Małopolską w 1306 r. Wielkopolskę dzierżył od 1314 r. Utracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. i rozpoczął spór polsko – krzyżacki 1320 – koronował się na króla 1329 – 1332 – wojna polsko – krzyżacka – Łokietek stracił ziemię dobrzyńską i Kujawy 1331 – bitwa pod Płowcami Zawarł sojusz z Węgrami Władysław Łokietek Etapy jednoczenia ziem polskich: -szybko udało mu się opanować Kujawy dzielnicę odziedziczoną po ojcu, Małopolskę i Pomorze Gdańskie, -1314 – opanował Wielkopolskę W skład rodzącego się państwa Łokietka nie weszło Mazowsze, ani Śląsk. ► Bunt wójta Alberta. Krzyżackie osiągnięcia na Pomorzu zachęciły do działania opozycję w Krakowie. W 1311 r. mieszczanie i przedstawiciele duchowieństwa pochodzenia niemieckiego wzniecili, podsycany przez Czechów, bunt pod wodzą wójta miasta-Alberta. U boku Łokietka stanęło rycerstwo małopolskie, a walka w istocie toczyła się o niezależność państwa polskiego od obcych wpływów. Stosunki polsko-krzyżackie 1308 – utrata Pomorza Gdańskiego – wobec zaangażowania Władysława Łokietka w proces jednoczenia ziem polskich wojska Krzyżackie udzieliły pomocy załodze Gdańska w walce z Brandenburczykami, po odparciu najazdu dokonali jednak rzezi polskich obrońców Gdańska i przyłaczyli do swojego państwa Pomorze ► Proces w Inowrocławiu - wysłani do Rzymu posłowie przedstawili skargę Łokietka na Krzyżaków o ;bezprawne zagarnięcie Pomorza Gdańskiego. Papież zwołał sąd nad Zakonem do Inowrocławia, gdzie w 1321 r. zapadł wyrok korzystny dla Polski. Na jego mocy Krzyżacy mieli zwrócić zagrabione ziemie i zapłacić odszkodowanie. Odwołali się jednak od tego orzeczenia i sprawa pozostała nie rozstrzygnięta z powodu zmiany układów międzynarodowych. ► Wojna - w 1327 r. rozpoczęła się wojna, w której króla polskiego wspomagali Węgrzy i Litwini, Zakonowi zaś pomocy udzielali Czesi. Do decydującej bitwy doszło w 1331 r. pod Płowcami, gdzie Łokietek stawił czoła jednej z silniejszych podówczas armii w Europie i odparł Krzyżaków. W rok później, kiedy Zakon zdołał jednak zagarnąć Kujawy i ziemię dobrzyńską, zawarto rozejm, a spór polsko-krzyżacki oddano do rozstrzygnięcia monarchom Czech i Węgier. Król nie doczekał tego sądu. ► PIASTOWIE KAZIMIERZ WIELKI (1333 – 1370) Syn Władysława Łokietka skodyfikował prawo (statuty wiślicko – piotrkowskie 1346/7) Wprowadził nowy podział administracyjny - ziemie, na czele których mieli stać starostowie Wprowadził urzędy centralne: kanclerza i podskarbiego Ufortyfikował kraj i zreformował siły zbrojne (chorągwie) Zawarł wieczysty pokój z Krzyżakami w Kaliszu 1343 – odzyskał Kujawy i ziemię dobrzyńską; w rękach Krzyżaków Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska Utracił Śląsk na rzecz Czech Przyłączył Ruś Halicko - Włodzimierską Polityka zagraniczna ► STOSUNKI CZECHAMI: ► ► ► Z 1335 – zjazd w Wyszehradzie – Jan Luksemburski król czeski zrzekł się praw do polskiej korony w zamian za 20 tysięcy kop groszy praskich 1339 – zjazd w Wyszehradzie – uznanie zwierzchności czeskiej nad Śląskiem 1348 – pokój w Namysłowie – potwierdzenie inkorporacji Śląska do Czech ► STOSUNKIZ KRZYŻAKAMI: ► ► 1339 – sąd papieski w Warszawie, wyrok był korzystny dla Polski – zakon miał zwrócić Polsce sporne ziemie i zapłacić odszkodowanie 1343 – pokój wieczysty (pokój kaliski) – zakon zwrócił Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, zatrzymał jednak Pomorze i ziemię chełmińską jako „wieczystą jałmużnę” Polityka wewnętrzna ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► Popierał rozwój handlu (prawo składu, prawo przymusu drogowego) Przeprowadził reformę systemu ceł, które stały się dochodowym monopolem królewskim Przeprowadził reformę monetarną Dokonał reorganizacji dochodów skarbowych – powszechne poradlne Prowadził rewindykację nieprawnie zagarnietych dóbr królewskich Wybudował ponad 50 zamków oraz blisko 30 fortyfikacji miejskich Wprowadził nowy system administracyjny Dokonał ujednolicenia prawa: statut piotrkowski dla Wielkopolski i wislicki dla Małopolski Zreformował pospolite ruszenie Założył Akademię Krakowską Państwo Kazimierza Wielkiego ANDEGAWENOWIE LUDWIK WĘGIERSKI (1370 – 1382) Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety Łokietkówny Nadał szlachcie polskiej pierwszy przywilej generalny w Koszycach (1374) by uzyskać zgodę na dziedziczenie tronu polskiego przez córkę Jadwiga (1384 – 1399) Młodsza córka Ludwika Koronowana na króla w 1384 r. Ludwik Węgierski ► ► ► ► Układ w Budzie – 1355 Zawarty pomiędzy Kazimierzem Wielkim i Ludwikiem Andegaweńskim Na tronie polskim w razie braku męskiego potomstwa Kazimierza mieli zasiąść przedstawiciele dynastii Andegaweńskiej W zamian panowie małopolscy otrzymali obietnice przyszłych przywlejów ► ► ► ► ► Przywilej koszycki 1374 Wydany w celu uzyskania zgody szlachty na objęcie tronu w Polsce przez jedną z córek Ludwika Węgierskiego Ograniczenie podatków z dóbr szlacheckich do 2 groszy z łana Zwolnienie szlachty z obowiązku ponoszenia kosztów budowy zamków warownych oraz bezpłatne służby wojskowej poza granicami kraju Zobowiązanie do obsadzania urzędów Polakami JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO (1386 – 1434) Książę litewski, zasiadł na tronie polskim po unii z Litwą w Krewie – unia personalna Mąż Jadwigi Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 – 1411 (bitwa pod Grunwaldem 15.07.1410) zakończona I pokojem toruńskim – odzyskał ziemię dobrzyńską ; Żmudź ma wrócić do Litwy 1413 – unia z Litwą w Horodle – potwierdzenie odrębności Litwy, Witold wielkim księciem, włączenie 50 rodów litewskich do herbów polskich 1423 – przywilej warcki 1430-33 – wydał przywileje jedlneńsko – krakowskie by uzyskać zgodę szlachty na dziedziczenie tronu przez swoich synów. Szlachta uzyskała nietykalność osobistą i majątkową ► Unia w Krewie – zawarta 14 sierpnia 1385 roku unia personalna Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. ► ► ► ► ► Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Jagiełły z królem Polski Jadwigą oraz objęcie przez niego polskiego tronu, w zamian za co Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest i schrystianizować Litwę, wypuścić polskich jeńców, wypłacić odszkodowania Habsburgom za zerwanie małżeństwa, odzyskać wszystkie ziemie utracone przez Koronę, W ostatnim punkcie aktu książę Jagiełło "obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony królestwa polskiego przyłączyć” Państwo Władysława Jagiełły JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK (1434 – 1444) Król Polski od 1434, król Węgier od 1440 Zginął w bitwie pod Warną z Turkami w 1444 r. JAGIELLONOWIE KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK (1447 – 1492) Wielki książę litewski od 1440, król Polski od 1447 Nadał bojarom litewskim prawa równe szlachcie polskiej Inkorporował Prusy i Pomorze Gdańskie (6.03.1454) co doprowadziło do wybuchu wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim. Pokój zawarto w 1466 (II pokój toruński) – Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską. Przyłączono do Polski Warmię, Malbork i Elbląg. (= Prusy Królewskie) 1454 – nadał szlachcie przywileje cerkwicko – nieszawskie by uzyskać zgodę na wojnę – król musiał mieć zgodę sejmików ziemskich na zwoływanie pospolitego ruszenia i stanowienie nowych praw. Król opierał swe rządy na średniej szlachcie JAGIELLONOWIE JAN I OLBRACHT (1492 – 1501) Syn Kazimierza Jagiellończyka Król Polski od 1492 r. W 1493 r. zwołano pierwszy polski sejm dwuizbowy – wykrystalizowała się izba poselska 1496 – uchwalono II przywilej piotrkowski –wzmocnienie pozycji ekonom. szlachty Na mocy tzw. unii wileńskiej (1499) Polska i Litwa pozostawały niezależnymi państwami posiadającymi odrębnych władców, zobowiązanych jednak do wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym – rozluźnienie unii polsko litewskiej JAGIELLONOWIE ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK (1501 – 1505) Wielki książę litewski od 1492, król Polski od 1501 Gdy został wielkim księciem litewskim, Jan Olbracht został królem polskim – zerwanie unii polsko – litewskiej prowadził wojny z Moskwą W latach 14921494 i 1500-1503 – Litwa utraciła tereny na wschód od środkowego Dniepru Za jego panowania uchwalono konstytucję Nihil novi (1505) – nic nowego o nas bez nas – co doprowadziło do wykształcenia się ustroju demokracji szlacheckiej JAGIELLONOWIE ZYGMUNT I STARY (1506 – 1548) Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka Od 1506 Wielki książę litewski i król Polski Prowadził wojny z Rosją (m.in. 1507-1508, 15121522), które mimo zwycięstwa pod Orszą (1514) zakończyły się utratą Smoleńska 1515 r. – zjazd w Wiedniu – rozbicie sojuszu moskiewsko – krzyżacko – habsburskiego; układy dynastyczne z Habsburgami 1519 – 1521 – wojna z Zakonem Krzyżackim zakończona pokojem krakowskim (1525) – sekularyzacja Zakonu, powstanie księstwa pruskiego, które zostało księstwem lennym Królestwa Polskiego 10.05.1525 – hołd pruski – hołd lenny księcia Prus Albrechta Hohenzollerna 1526 – włączył Mazowsze do Polski Doprowadził do wybrania swego syna Zygmunta II Augusta na wielkiego księcia Litwy i króla polskiego, jeszcze za swojego życia (vivente rege) Za jego panowania wybuchł bunt szlachty nazywany „wojną kokoszą” (1537) JAGIELLONOWIE ZYGMUNT II AUGUST (1548 – 1572) Wielki książę litewski od 1522 Król Polski od 1529 – wybrany vivente rege; przejął faktyczną władzę po śmierci ojca w 1548 Układ w Wilnie (1561) z mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotthardem Kettlerem – Pd. Inflanty (Kurlandia i Semigalia) stały się lennem Polski i Litwy Wybuchła wojna północna (1563-1570) o pozostałe ziemie Inflant. Była to część wojny o Dominium Maris Baltici miedzy Moskwą, Polską, Szwecją i Danią (1558 – 1583). Ten etap walk zakończył rozejm z Rosją w 1570 r. 1569 – unia realna z Litwą w Lublinie – powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów; do Korony przyłączono Wołyń, Podole i ziemię kijowską Zygmunt II August popierał stronnictwo szlacheckie w walce z magnaterią - ruch egzekucyjny Stosunki polsko-krzyżackie ► I - 1226-1308 Od sprowadzenia Krzyżaków przez Konrada Mazowieckiego do zagarnięcia Pomorza Gdańskiego. Okres budowy państwa Krzyżaków w Prusach. Poprawne stosunki z Polską W 1237 Krzyżacy łączą się z Zakonem Kawalerów Mieczowych utworzonym w 1202 w Rydze. Podbój Prusów trwa pół wieku i kończy się w 1283. Krzyżacy przenoszą siedzibę mistrza z Wenecji do Malborka 1308 – zdobywają Gdańsk i Pomorze Gdańskie Stosunki polsko-krzyżackie II - 1308-1410 Dominacja i ekspansja krzyżacka. 1343 – pokój kaliski unormował stosunki na 50 lat, dopiero unia w Krewie spowodowała, że Krzyżacy zaczęli dążyć do rozbicia tej unii. Przejawem tego – popieranie suwerennej polityki księcia litewskiego – Witolda. Działo się tak do 1399, w bitwie nad Worsklą Witold zostaje pokonany przez Mongołów, co pokazało, że bez pomocy Polaków nie będzie mógł utrzymać ziem Ruskich => zbliżenie Litwy z Polską. 1404 – Krzyżacy zajmują Żmudź na której zaczęły wybuchać powstania antykrzyżackie. Jedno z nich w 1409 zostało poparte przez Litwę oficjalnie, a nieoficjalnie przez Jagiełłę. To przyczyna wypowiedzenia przez Ulrycha von Jungingena wielkiej wojny Polsce i Litwie. Początek niekorzystny bo Krzyżacy zagarniają ziemię dobrzyńską. 1410 – wojska Jagiełły i Witolda spotkały się pod Czerwińskiem i zaskoczyły Krzyżaków atakiem na Prusy 15.07.1410 – decydująca bitwa pod Grunwaldem. Dowodził bezpośrednio Jagiełło ale wzorem władców mongolskich nie uczestniczył w walkach tylko stał na wzgórzu. ► I pokój toruński 1411 – niewykorzystane zwycięstwo ► Stosunki polsko - krzyżackie ► III – 1410-1525 Okres dominacji Polaków i dążenie królów do likwidacji zakonu krzyżackiego. 1431 – wybuch kolejnej wojny, kiedy Krzyżacy poparli w wojnie domowej na Litwie Świdrygiełłę. Wojna ta kończy się sukcesem Polaków w 1435 pokojem w Brześciu Kujawskim, na mocy którego Krzyżacy mieli umożliwić Polsce swobodny handel wiślany i kontakty stanów Pruskich z Polakami. Łamanie przez Krzyżaków postanowień spowodowało że w 1440 zostaje rozwiązany Związek Pruski [opozycja stanów pruskich przeciw Krzyżakom] 1454 – Przedstawiciele związku przybyli do Krakowa i Kazimierz Jagiellończyk decyduje się na inkorporację Prus do Polski – bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny 13-letniej. 1454-1466 – początek niekorzystny dla Polski, przegrywamy pod Chojnicami w 1454. Kazimierz Jagiellończyk musi wydać dla szlachty przywileje i dzięki temu zdobywa pieniądze na armię zaciężną. 1466 – wojnę kończy II pokój toruński, na mocy którego Polska uzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, Michałowską i Warmię[Dominium Warmińskie]. Te tereny otrzymały nazwę PRUSY KRÓLEWSKIE. Reszta państwa Krzyżaków, Prusy Zakonne ze stolicą w Królewcu, stały się lennem Polski. Stosunki polsko - krzyżackie ► Pod koniec XV wieku, mistrz Fryderyk Saski nie złożył hołdu lennego. A jego następca Albrecht Hohenzollern związał się z wrogami Polski – Moskwą i Habsburgami – no i kolejna wojna. 1519-1521 – ostatnia wojna z Zakonem. Król Polski, wówczas Zygmunt Stary. Papież i cesarz mieli na głowie reformację więc nie mogli pomóc. 1521 – 4-letni rozejm 1525 – traktat krakowski, na mocy którego Zygmunt Stary zgadza się na sekularyzację Zakonu i utworzenie z niego PRUS KSIĄŻĘCYCH. Albrecht i mieszkańcy Prus Książęcych przyjmują luteranizm. Książę Pruski otrzymał godność senatora sejmu polskiego, staje się lennikiem króla polskiego. Traktat, w razie wymarcia potomków Albrechta, zakazywał dziedziczenia tronu pruskiego przez Hohenzollernów Brandenburskich, a Prusy miały być wcielone do Polski. 1525 – Albrecht składa hołd pruski na rynku w Krakowie. Koniec stosunków polsko-krzyżackich. Państwo Krzyżackie przekształca się w Państwo Pruskie. KRÓLOWIE ELEKCYJNI HENRYK WALEZJUSZ (1573 – 1574) Pierwszy król elekcyjny z dynastii Walezjuszy, brat króla Francji Karola IX, król Polski od 1573 Uciekł z kraju w 1574 r. by objąć tron francuski jako Henryk III KRÓLOWIE ELEKCYJNI STEFAN BATORY (1576 – 1586) Książę Siedmiogrodu, król Polski od 1576 r. Ożenił się z królową – Anną Jagiellonką 1577 – spacyfikował zbuntowany Gdańsk za cenę rezygnacji ze statutów Karnkowskiego 1578 – 1582 – wojna z Moskwą o Inflanty; wyprawy połocka, wielkołucka i pskowska doprowadziły do rozejmu w Jamie Zapolskim (1582) Utworzył piechotę wybraniecką – 1 żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr królewskich ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię, chorągwie kozackie i jazdę lekką. 1579 – założył Akademię Wileńską KRÓLOWIE ELEKCYJNI ZYGMUNT III WAZA (1587 – 1632) Syn króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki Połączył Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną w 1593 r. Szwedzi zdetronizowali Zygmunta III w 1599 1606 – 1609 – rokosz sandomierski (Mikołaja Zebrzydowskiego) – początek oligarchii magnackiej 1600 – inkorporował Estonię czym doprowadził do wybuchu wojen ze Szwecją: 1600 – 1611, 1617 – 1622, 1626 – 1629. Skutek – RP utraciła Inflanty Za jego panowania magnateria wmieszała się w wewnętrzne sprawy Rosji – dymitriady 1604 – 1605, 1607 – 1609 Wypowiedział wojnę Rosji 1609 – 1619 ; zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, zajęcie Kremla, zdobycie Smoleńska. Skutek – do RP przyłączono ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską Wojna z Turcją 1620 – 1621 zakończona pokojem chocimskim – granicą rzeka Dniestr Zwolennik kontrreformacji. W 1596 r. zawarto unię brzeską – część biskupów prawosławnych uznała zwierzchność papieża zachowując obrządek prawosławny – unici. KRÓLOWIE ELEKCYJNI WŁADYSŁAW IV WAZA (1632 – 1648) Syn Zygmunta III, wybrany w 1632 1632 – 1634 – Rosjanie wszczęli wojnę o Smoleńsk, którą zakończył pokój w Polanowie; potwierdzał wcześniejsze polskie zdobycze (1619 – Dywilino) 1635 – zawarł rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi – potwierdzał postanowienia rozejmu w Mittawie; Inflanty w rękach szwedzkich Zmarł gdy szykował się do wojny z Turcją KRÓLOWIE ELEKCYJNI JAN KAZIMIERZ WAZA (1648 – 1668) Młodszy brat Władysława IV; jego panowanie jest okresem ciągłych wojen 1648 – 1654 – powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego; 1654 – ugoda w Perejasławiu – kozacy uznają zwierzchność cara rosyjskiego 1654 – 1667 – wojna z Rosją (przerwa w latach 1655 – 60) . Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) RP traci Ukrainę na wschód od Dniepru wraz z Kijowem oraz ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską. Ostateczny pokój podpisano w Moskwie w 1686 r. 1655 – 1660 – potop szwedzki; pokój w Oliwie – król rezygnuje s tronu szwedzkiego, potwierdzono przekazanie Inflant Szwecji 1657 – traktaty welawsko – bydgoskie – Prusy uzyskują suwerenność 1652 – po raz pierwszy zerwano sejm dzięki liberum veto Abdykował w 1668 KRÓLOWIE ELEKCYJNI MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI (1669 – 1673) Syn księcia Jeremiego Wiśniowieckiego Za jego panowania w RP ścierały się dwa stronnictwa – prohabsburskie i profrancuskie 1672 – najazd turecki zakończył się zdobyciem Kamieńca Podolskiego przez Turków i podpisaniem hańbiącego układu w Buczaczu – RP traci Podole i Kamieniec Podolski, musi płacić haracz Turcji KRÓLOWIE ELEKCYJNI JAN III SOBIESKI (1674 – 1696) Wielki wódz polski epoki XVII w. – brał udział w walkach ze Szwedami, Rosją, kozakami, tatarami, Turkami. Od 1667 hetman wielki koronny Pokonał Turków w drugiej bitwie pod Chocimiem (1673); Zwycięstwo to wyniosło go na tron. Na mocy traktatu w Żórawnie (1676) RP nadal traciła Podole ale nie musiała płacić haraczu. Król od 1674 r. Pod naciskiem magnatów zawarł przymierze zaczepno – odporne z Habsburgami przeciwko Turcji 1683 – odsiecz Wiednia 1686 – zawarł pokój wieczysty z Rosją w Moskwie KRÓLOWIE ELEKCYJNI AUGUST II MOCNY (1697 – 1706, 1709 – 1733) Elektor saski z dynastii Wettinów Wplatał RP w wojnę północną 1700 – 1721 Abdykował w 1706 i uznał prawa Stanisława Leszczyńskiego do tronu Powrócił do RP w 1709 r. gdy car Piotr I pokonał króla Szwecji Karola XII Spór szlachty z królem – konfederacja tarnogrodzka (1715) – zakończył się mediacją Piotra I i sejmem niemym (1717) Sejm niemy zatwierdzał umowę miedzy konfederatami a Augustem II, ograniczył wpływy króla; pierwsza ingerencja rosyjska w sprawy polskie KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW LESZCZYŃSKI (1704 – 1709, 1733 – 1736) Otrzymał tron polski, w trakcie wojny północnej, przy poparciu Szwecji 1705 zawarł przymierze z królem szwedzkim zezwalające Karolowi XII na utrzymywanie wojska w Polsce oraz na werbunek żołnierzy, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej Opuścił kraj po powrocie Augusta II w 1709 Jego córka została żoną króla Francji Ludwika XV Wybrany na króla w 1733 r. Na skutek interwencji wojskowej Rosji i opozycji magnackiej abdykował w 1736 KRÓLOWIE ELEKCYJNI AUGUST III SAS (1736 – 1763) Syn Augusta II z dynastii Wettinów zasiadł na tronie przy zbrojnej pomocy Austrii i Rosji – po rozbiciu wojsk konfederacji dzikowskiej 1735 Uznany za króla w 1736 Oparł swoje panowanie na trwałym sojuszu z Rosją i na „Familii” – obozie Czartoryskich KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI (1764 – 1795) Kandydat „Familii” do tronu polskiego Wielki reformator i mecenas sztuki 1765 – powołał Szkołę Rycerską Reformy sejmu konwokacyjnego i króla zaniepokoiły Rosję, która wywołała sprawę przywrócenia pełnych praw innowiercom. Podzieliła ona Polaków – konfederacje przeciwko innowiercom i reformom. Na sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja. 1768 – 1772 – konfederacja barska zawiązana przeciwko innowiercom, reformom, królowi i Rosji 1772 – I rozbiór Polski 1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego 3.05.1791 – uchwalenie konstytucji 3 Maja – ustrój monarchii konstytucyjnej 1792 – konfederacja targowicka 1793 – II rozbiór Polski 1794 – powstanie kościuszkowskie 1795 – III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta.
