ZASADY KONSTYTUCYJNE

PRAWO KONSTYTUCYJNE – 18 stycznia, 29 lutego, 7 marca 2012
1. Podstawowe zasady ustroju (zasady konstytucyjne, zasady prawa konstytucyjnego):
 wg Leszka Garlickiego – decydują o charakterze ustrojowym danego państwa
 wg Bogusława Banaszaka – tworzą fundament całego prawa konstytucyjnego i rozstrzygają o
istocie, charakterze ustroju państwa, a także istnieje pewne minimum zasad, których
naruszenie lub zmiana spowoduje całkowitą zmianę ustroju
 wg Piotra Tulei – podstawową kategorią w dyskursie prawniczym pozostaje kategoria normy
prawnej
 wg Zbigniewa Witkowskiego – najbardziej podstawowe, kardynalne rozstrzygnięcia
pochodzące od twórcy ustawy zasadnicze
31
2. Zasada suwerenności narodu:
 art. 4 ust. 1 Konstytucji –Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
 zasada zasad, ponieważ wynikają z niej np. zasada przedstawicielstwa i zasada demokracji
bezpośredniej, które z kolei można rozłożyć na następne zasady
 suwerenność:

aspekt zewnętrzny:
 niezależność władzy od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej
 uznanie
danego
państwa
za
pełnoprawny
podmiot
prawa
międzynarodowego (samowładność) – art. 4 ust. 1 Konstytucji nie ma nic
wspólnego z tym aspektem suwerenności

aspekt wewnętrzny:
 niezależność w stosunkach wewnętrznych od jakiejkolwiek innej władzy w
państwie
 uprawnienie do regulowania stosunków w państwie
 zwierzchnictwo terytorialne i personalne (całowładność) – tego dotyczy art. 4
ust. 1 Konstytucji
 nieograniczoność władzy suwerennej, czyli niezależność prawa stanowionego przez władzę
suwerenną
 najpierw jest władza suwerenna, potem Konstytucja
 władza zwierzchnia nie jest władzą nieograniczoną (ograniczona przez czynniki obiektywne,
np. gospodarcze, doktrynalne – np. liberalizm, katolicyzm, pozytywizm prawniczy,
absolutyzm monarszy)
 podmioty suwerenności:

monarcha, naród (lud), lud pracujący (lud pracujący miast i wsi w PRL), państwo,
prawo

określenie suwerena w konstytucjach polskich:
 Konstytucja z 17 marca 1921 – władza należy do Narodu
 Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 – nie było artykułu na ten temat, ale
określono parlament jako pochodzący od suwerena jakim jest Naród
 Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 – lud pracujący miast i wsi
32
 znowelizowana Konstytucja z 1952 w 1990 r. – Naród
 Naród polski – inne sformułowanie na Naród w Konstytucji (,,my, Naród Polski – wszyscy
obywatele Rzeczypospolitej”)
 decyzja państwa = decyzja suwerena:

pośrednia (ustawa)

bezpośrednia (referendum)
3. Zasada demokratycznego państwa prawnego:
 art. 2 Konstytucji - ,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.
 brak definicji demokratycznego państwa prawnego, bogate orzecznictwo TK wypełniające ten
przepis szeregiem szczegółowych zasad
 pojęcie państwa prawnego:

współcześnie – suma cech ustrojowych państwa demokratycznego

historycznie – obowiązek przestrzegania prawa przez wszystkich jego adresatów,
działanie organów państwowych na podstawie i w granicach prawa
 elementy pojęcia demokratycznego państwa prawnego:
1)
wolność i równość wobec prawa – oparcie stosunków pomiędzy państwem a
jednostką na systemie praw podstawowych i demokratycznego systemu tworzenia
prawa
2)
szczegółowe uprawnienia jednostek:
a) prawo do sądu – art. 45 ust. 1 Konstytucji: Każdy ma prawo do
sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
b) prawo do życia – art. 38 Konstytucji: Rzeczpospolita Polska zapewnia
każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.
c) prawo do prywatności – art. 47 Konstytucji: Każdy ma prawo do ochrony
prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do
decydowania o swoim życiu osobistym.
3)
zasada demokracji:
a) istnienie zbiorowego podmiotu władzy w państwie (art. 4 ust. 1 Konstytucji)
33
4)
b) szeroka konstytucyjna regulacja praw i wolności jednostki (rozdział II Konstytucji)
c) zasady podziału i równoważenia władz – art. 10 ust. 1 Konstytucji
d) wolne wybory i kadencyjność organów władzy publicznej:
i.
art. 62 ust. 1 Konstytucji: Obywatel polski ma prawo udziału w
referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów,
senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli
najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
ii.
art. 98 ust. 1 Konstytucji: Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie
kadencje (…).
iii.
art. 127 ust. 2 Konstytucji: Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na
pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.
prawo jako podstawa i granica wszystkich działań państwa:
a) zasada legalizmu (praworządności) – art. 7 konstytucji:
i.
ustawodawca podporządkowany konstytucji
ii.
władza wykonawcza i sądownicza podporządkowana ustawom
iii.
w sensie materialnym prawo powinno realizować określone wartości
b) oparcie systemu źródeł prawa na zasadzie hierarchii
c) zasada zaufania obywateli/jednostek do państwa:
vacatio legis przy niekorzystnych skutkach nowej regulacji
zasada racjonalności – osiąganie celów, które mają jakieś
uzasadnienie
zasada ochrony praw nabytych –nie ma charakteru absolutnego
lex retro non agit
zasada dostatecznej określoności – stanowienie norm prawnych,
które są jasne i zrozumiałe
prawo do wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem działanie
(zaniechanie) organów władzy publicznej – art. 77 ust. 1 konstytucji:
Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu
wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej.
obejmuje także odpowiedzialność za bezprawie legislacyjne
d) sprawiedliwość społeczna:
34
Według TK sprawiedliwość społeczna zawiera następujące wartości:
a) tworzenie warunków stabilnego rozwoju gospodarczego
b) równowaga budżetowa
c) prawo obywateli (lub ich przedstawicieli) do ustalania kierunków i
priorytetów polityki społecznej i gospodarczej w demokratycznych
procedurach
Sprawiedliwość a równość według TK:
(…) sprawiedliwość jest przeciwieństwem arbitralności, wymaga bowiem, aby zróżnicowanie
poszczególnych ludzi pozostawało w odpowiedniej relacji do różnic w sytuacji tych ludzi.
Sprawiedliwość społeczna nie oznacza konieczności przyznania wszystkim kategoriom obywateli (grup
podmiotów) jednakowych praw i obowiązków. Poszczególne kategorie podmiotów powinny być
traktowane równo, tzn. według jednakowej miary, zróżnicowań (1990, 1996)
4. Zasada przedstawicielstwa:
art. 4 ust. 1 Konstytucji
Typowe formy rządów w krajach demokratycznych:
1. Podstawowe zasady organizacji aparatu państwowego:
1) państwa komunistyczne – zasada jednolitości władzy państwowej
2) system parlamentarno-gabinetowy – zasady równoważenia władz
3) system prezydencki – zasada podziału władz
4) system parlamentarno-komitetowy – zasada nadrzędności parlamentu
2. Charakterystyka:
 państwa komunistyczne:
Sejm PRL
Rada Ministrów
Wojewódzka Rada Narodowa
Wojewoda
35
Gminna (Miejska) Rada Narodowa
Naczelnik gminy (prezydent miasta)
1) suweren (lud pracujący miast i wsi) sprawuje władzę jednolitą, tzn. ekonomiczną i
polityczną
2) szczególna rola tzw. organów władzy państwowej (przedstawicielskich – jedynych
wybieranych przez suwerena)
3) Parlament – najwyższym organem państwowym, bo jest najwyżej stojącym w hierarchii
organów przedstawicielskich
a) podporządkowanie egzekutywy i innych naczelnych organów państwowych
parlamentowi
b) podporządkowanie
parlamentowi
pozostałych
terytorialnych
organów
przedstawicielskich, a tym z kolei – terenowych organów administracji
36
 systemparlamentarno-gabinetowy
1) naczelną zasadą organizacyjną aparatu państwowego jest:
zasada równoważenia władz
2)
3)
4)
5)
6)
formalne uznanie równorzędnej pozycji legislatywy i egzekutywy
sposób powoływania rządu (parlament albo głowa państwa za zgodą parlamentu)
oraz istnienie instytucji odpowiedzialności politycznej członków rządu i rządu jako
całości:
a) przed jedną izbą parlamentu
b) przed obiema izbami parlamentu
egzekutywa może rozwiązać parlament
członkowie rządu mogą być członkami parlamentu (brak niepołączalności mandatu)
egzekutywa posiada inicjatywę ustawodawczą
inne cechy:
a) dwuczłonowa egzekutywa (głowa państwa oraz rząd). Brak odpowiedzialności
politycznej głowy państwa.
b) rządowi przewodniczy premier
c) ograniczone kompetencje głowy państwa (kontrasygnata)
d) odpowiedzialność konstytucyjna
 system prezydencki (USA)
1) naczelną zasadą organizacyjną aparatu państwowego jest zasada:
(po polsku): podziału władz
(po angielsku): separation of powers
Czy chodzi o podział władzy (dzielenie władzy pomiędzy różne organy)?
Nie – odseparowanie, oddzielenie organów państwowych
2) separation of powers
3) treśćzasady separation of powers:
37
a) parlament I egzekutywa są równorzędnymi reprezentantami (suwerena) narodu:

pochodzą z wyborów powszechnych a przez to…

…posiadają równorzędną legitymację do sprawowania władzy
b) brak odpowiedzialności politycznej egzekutywy
c) niemożliwość rozwiązania parlamentu przez egzekutywę
d) niepołączalność mandatu deputowanego ze stanowiskami w aparacie
państwowym
e) brak rządowej inicjatywy ustawodawczej
4) drugorzędna i posiłkowa zasada – równoważenie władz (checks and balance)
a) veto Prezydenta
b) przełamanie veta przez Kongres
c) impeachment
d) senackie prawo rady i zgody na niektóre nominacje prezydenckie
5) inne cechy systemu prezydenckiego:
a) monizm egzekutywy – nieodpowiedzialna politycznie głowa państwa
b) gabinet i szefowie resortów:

nie są organami konstytucyjnymi

nie są politycznie odpowiedzialni przed legislatywą

są odpowiedzialni politycznie przed głową państwa

ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną
c) sądowa kontrola konstytucyjności prawa
 system parlamentarno-komitetowy
inaczej:
- jak w tytule
- system rządów zgromadzenia
- system rządów konwentu
1) naczelną zasadą organizacyjną aparatu państwowego jest:
zasada nadrzędności parlamentu
38
parlament zajmuje najwyższą pozycję
2) konsekwencją nieprzyjęcia zasady równoważenia władz jest odrzucenie:
a) instytucji odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem (parlament nie
musi uchwalać wotum nieufności, lecz po prostu odwołuje członka egzekutywy)
Charakterystyczne jest dążenie do kompromisu.
b) instytucji rozwiązania parlamentu
3) konsekwencją nieprzyjęcia zasady podziału władz jest wielofunkcyjny charakter
parlamentu
4) egzekutywa jest powoływana wyłącznie przez parlament i ma charakter jego
komitetu wykonawczego, brak jest urzędu premiera
5) brak jest wyodrębnionego stanowiska głowy państwa
6) zespolenie funkcjonalne systemu rządów z szerokim wykorzystaniem instytucji
demokracji bezpośredniej
5. Zasada pluralizmu politycznego
Art. 11 ust. 1 konstytucji: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii
politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w
celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Dwa aspekty:
1) wolność tworzenia i działalności partii politycznych:
a) istnienie systemu wielopartyjnego (zakaz systemu monopartyjnego)
b) swoboda tworzenia partii politycznych
c) równe traktowanie wszystkich partii przez organy państwowe (art. 4 ustawy o partiach
politycznych)
d) dobrowolność wstępowania, przynależności i występowania z partii (art. 1 i 10 ustawy o
partiach politycznych)
e) równość członków partii politycznej
f) rejestracja partii – system ewidencyjny (zgłoszeniowy)
g) jawność finansów (art. 11 ust. 2 konstytucji)
39
h) nakaz kształtowania struktur partii zgodnie z zasadami demokracji (art. 8 ustawy o
partiach politycznych):

jawność struktur

powoływanie organów partii w drodze wyborów

podejmowanie uchwał większością głosów
2) demokratyczna rola partii w sprawowaniu władzy państwowej:
a) orzeczenie TK z 26.01.1993 (U. 10/92)
(…) system polityczny współczesnych państw demokratycznych zakłada realizację przez
partie polityczne funkcji sprawowania władzy, a funkcja ta winna być sprawowana
poprzez mechanizmy parlamentarne. Podstawowym łącznikiem między partią polityczną
a owym mechanizmem stały się w praktyce partyjne kluby parlamentarne. W związku z
powyższym stwierdzić należy, że zasada wolności tworzenia partii oraz wymóg
oddziaływania partii na kształtowanie polityki państwa metodami demokratycznymi (…)
nakazują m.in. zapewnienie partiom politycznym prawnych warunków umożliwiających
im swobodne wypełnianie demokratycznej funkcji kształtowania polityki państwa, w
szczególności za pośrednictwem parlamentu. Wymagania te odnoszą się również do
regulacji dotyczących organizacji i sposobu funkcjonowania parlamentu. Regulacje te,
aby były zgodne ze wskazanymi zasadami konstytucyjnymi, nie mogą ograniczać
swobody działania partii politycznych oraz ich parlamentarnej działalności.
b) wyrok TK z 14.12.2004 (K 25/03)
TK stwierdził, że sam fakt umieszczenia przepisów art. 11 konstytucji w pierwszym
rozdziale konstytucji zatytułowanym ,,Rzeczpospolita” musi świadczyć o randze, jaką
ustrojodawca nadaje partiom politycznym. (…) Wyjątkowość ich roli polega na tym, że są
one nie tylko jedną z form obywatelskiego prawa do zrzeszania się, ale przede wszystkim
formą organizacji politycznej, która wywiera wpływ na sprawowanie władzy.
Ograniczenia konstytucyjne:
art. 13 konstytucji – Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w
swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a
także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i
40
narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo
przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Cztery zakazy:
1) program = nazizm, faszyzm, komunizm
2) program/działalność = nienawiść rasowa/narodowościowa
3) program/działalność = stosowanie przemocy
4) program/działalność = utajnienie struktur/członkostwa
6. Zasada nadrzędności konstytucji:
Art. 8 konstytucji:
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej
7. Zasada decentralizacji:
Art. 15 konstytucji:
1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub
kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań
publicznych określa ustawa.
Treść zasady decentralizacji:
1) przekazanie części kompetencji organów naczelnych organom niższego szczebla
2) wprowadzenie podziału terytorialnego państwa, który umożliwia jednostkom lokalnym
wykonywanie zadań władzy publicznej
3) realizacja zasady pomocniczości – fragment preambuły:
(…) my, Naród Polski (…) ustanawiamy Konstytucję (…) jako prawa podstawowe dla państwa
(…) oparte na (…) zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
4) treść zasady decentralizacji nie jest stał. TK w wyroku z 18.02.2003 r. (K 24/02 stwierdził, że
wyznaczenie treści tej zasady należy do ustawodawcy zwykłego, który powinien poruszać się
w ramach przepisów konstytucji (art. 15 i 16)
5) zasada decentralizacji nie oznacza, że RP nie jest państwem jednolitym (unitarnym):
41
- art. 3 konstytucji: Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.
- podział terytorialny państwa ma charakter administracyjny
- jednostki administracji rządowej i samorządowej nie posiadają autonomii (nie dysponują
choćby cząstką suwerenności państwowej)
8. Zasada samorządu terytorialnego
Art. 16 konstytucji:
1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa
wspólnotę samorządową.
2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w
ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na
własną odpowiedzialność.
Treść:
1) samorząd terytorialny jest odrębnym od państwa podmiotem prawa publicznego
2) wspólnota samorządowa:
a) tworzy się z mocy prawa (konstytucja)
b) ogół mieszkańców danej jednostki terytorialnej
c) pojęcie wspólnoty samorządowej nie odnosi się do pojedynczego mieszkańca
3) samorząd terytorialny wykonuje dwa rodzaje zadań z zakresu władzy publicznej:
a) zadania własne (art. 16 ust. 2 zd. 2 konstytucji):(…) Przysługującą mu w ramach ustaw
istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność.

art. 166 ust. 1 konstytucji: Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb
wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu
terytorialnego jako zadania własne.

są to zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej
b) zadania zlecone – art. 166 ust. 2 konstytucji: Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb
państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych
42
zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań
zleconych.
4) ochrona prawna kompetencji jednostek samorządu terytorialnego:
art. 166 ust. 3 konstytucji: Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i
administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne.
9. Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Art. 20 Konstytucji:Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,
własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi
podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
a) gospodarka rynkowa
b) społeczna gospodarka rynkowa:
- też gospodarka rynkowa
- podstawowe kryterium odróżniające – zasada sprawiedliwości społecznej
- państwo posiada różne instrumenty:

prawo

podatki

subwencje, dotacje
Elementy:
1) wolność działalności gospodarczej
Konstytucja:
Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej (…)
stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze
ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Ustawa z 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t.: Dz. U. nr 220, poz. 1447 z
późn. zm.):
43
Art. 6
1. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla
każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.
2. Właściwy organ nie może żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia,
wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od
spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności od przedłożenia
dokumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa.
3. Właściwy organ, z wyłączeniem sądu powszechnego, nie może żądać ani uzależnić swoich
rozstrzygnięć w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia działalności
gospodarczej od przedłożenia dokumentów w formie oryginału, poświadczonej kopii lub
poświadczonego tłumaczenia, chyba że obowiązek taki jest przewidziany przepisami
ustaw szczególnych z uwagi na nadrzędny interes publiczny lub wynika z bezpośrednio
stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo
ratyfikowanych umów międzynarodowych.
Definicja i elementy:
a) B. Banaszak: swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w
dowolnie wybranych formach prawnych oraz na zasadzie samodzielności (…) bez
naruszania interesów publicznych
b) obejmuje:
2) własność:
Konstytucja:
Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na (…) własności prywatnej (…) stanowi
podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.
1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za
słusznym odszkodowaniem.
a) brak w konstytucji (art. 21) typizacji form własności ze względów podmiotowych
(prywatna, państwowa, inna)
 każdy rodzaj własności podlega takiej samej ochronie prawnej
44

TK: zagwarantowanie ochrony własności jest konstytucyjnym obowiązkiem
państwa
b) własność prywatna podstawą społecznej gospodarki rynkowej
 zakaz podejmowania przez państwo działań wymierzonych przeciwko własności
prywatnej (np. zakaz nacjonalizacji całych sektorów gospodarki)
 zakaz powrotu do ustroju gospodarczego opartego na dominacji własności
państwa
 dokończenie prywatyzacji i reprywatyzacji
c) prawo podmiotowe do własności, praw majątkowych i dziedziczenia (art. 64 ust. 1: Każdy
ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.)
3) solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych:
a) ,,partnerzy społeczni” – organizacje przedsiębiorców, pracownicy i ich reprezentacje
(związki zawodowe), organizacje społeczne
b) płaszczyzna opracowywania i podejmowania decyzji odnoszących skutki gospodarcze
zakładająca (według TK) koncepcję równowagi interesów uczestników rynku i zarazem
poszanowanie ich autonomii
c) umożliwienie podmiotom uczestnictwa w podejmowaniu decyzji ekonomicznych
d) państwo może być podmiotem uczestniczącym w życiu gospodarczym, ale nie może
ograniczać możliwości funkcjonowania na rynku innym podmiotom (osobom fizycznym i
prawnym)
10. Zasada przyrodzonej godności człowieka:
1) nie ma normatywnej definicji godności
2) pojęcie charakterystyczne dla indywidualistycznych koncepcji praw człowieka
3) znajduje się w większości aktów prawa międzynarodowego regulujących prawa człowieka
4) źródłem godności człowieka jest prawo naturalne, a nie stanowione (przyrodzona
godność człowieka). Jest niezbywalna
5) godność jest nienaruszalna
a) jednostka nie może się jej zrzec
b) ustawodawca nie może ograniczyć lub znieść
6) skoro jest przyrodzona, to przysługuje każdemu człowiekowi
45
7) nie jest po prostu jedną z wolności/praw konstytucyjnych:
a) jest ogólną wartością konstytucyjną, stanowiącą fundament całego porządku
konstytucyjnego
b) L. Garlicki: ma rangę superkonstytucyjną, bo wszelkie unormowania prawa
pozytywnego (z tekstem konstytucji włącznie) muszą szanować tę zasadę, a jeżeli
popadają z nią w kolizję, to tracą przymiot legitymizmu
8) istotą godności człowieka jest jego podmiotowość (autonomia) – swoboda postępowania
zgodnie z własną wolą, wewnętrznego samookreślenia itp.
9) ograniczeniem autonomii człowieka jest autonomia innej osoby
10) zasada godności oznacza m.in. zakazy:
a) prześladowań i dyskryminacji
b) naruszania integralności cielesnej
c) zakaz ingerowania w swobodę myśli i przekonań
46
d) zakaz
zmuszania
do
samooskarżania
47