Arystoteles ze Stagiry
advertisement
Arystoteles ze Stagiry Marek Pawlicki Zarządzanie i Inżynieria Produkcji Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania Politechnika Poznańska Arystoteles O czym będzie prezentacja Uwarunkowania historyczne podłoża rozwoju kultury greckiej, w tym filozofii. Skrócona nota biograficzna Arystotelesa. Opinie Arystotelesa o innych filozofach. Twórczość i poglądy. Wpływ na potomnych. Konkluzje i Pytania. Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • Zapomnijmy na chwilę o filozofii, skupmy się na historii • Grecja to ledwie kilka wysepek i półwyspów okalających Morze Egejskie i Morze Śródziemne, kraj górzysty, niezbyt gościnny • Góry skłaniały, by zaufać morzu Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • Umiejętności żeglugi- kontakty handlowe ze Wschodem • VIII w. p.n.e. zakładali swoje kolonie na niemalże wszystkich wschodnich wybrzeżach Morza Śródziemnego • Hellenowie poczuli się bezpieczni w swoich odosobnionych miastach- państwach mogli wreszcie skupić się na sprawach wewnętrznych Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • Reformy polityczne (Ateny pod panowaniem Solona 594 r., oświecona tyrania Pizystrata 561- 527 i wreszcie demokracja Klejstenesa507r. p.n.e.) • „Demokracja”. Czyli z greki demos- władza i kratos- lud. „Władza ludu” stała się najpopularniejszą formą sprawowania funkcji politycznych państwa 25 wieków później Partenon w Atenach Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • • Słynne bitwy starożytności z Persami Maraton Termopile (nie tylko Leonidas!) Salimina i Plateje Wojna peloponeska o hegemonię w kraju Achajów, wygrana Sparty Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • Supremacja Filipa II nad osłabionymi Grekami • Aleksander Macedoński, uczeń Arystotelesa • Okres hellenistyczny Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji • Rozwój rzeźby (Myron, Fidiasz, Poliklet, Praksyteles) • Początki teatru, tragedii i komedii (Ajschylos, Sofokles, Eurypides ale również komediopisarze Arystofanes, Menander) • Architektura (Partenon, Erechtejon) • Historia i historiografia (Herodot, Tukidydes, Ksenofont) • Poezja (Homer- „Iliada” i „Odyseja”, Hezjod „Prace i dnie”, Pindar, wszyscy żyli w VI/V w. p.n.e., Teokryt, Kallimach- czasy późniejsze) Dyskobol Myrona Biografia Arystotelesa • Przyszedł na świat w 384 r. p.n.e. w Stagirze na Półwyspie Trackich w rodzinie lekarskiej • W wieku 17 lat przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platońskiej • Umysł zarówno ścisły (przyroda, empiria) jak i humanistyczny- ”(...)Połączenie obu kierunków wytworzyło swoisty typ jego umysłowości(...)”. Z: Tatarkiwicz • Pozostał w Atenach, w Akademii aż do śmierci mistrza Biografia Arystotelesa • Odejście z Akademii- „duża rozbieżność wypracowanego przez Arystotelesa systemu filozoficznego z systemem Platona” • Hermiasza, władca Assos (w Mezji) z Azji, zachęca do osiadlenia z dala od greckich pagórków. Tam też i w pobliskim Atarneusie spędził trzy lata na pracy naukowej i nauczycielskiej • W 343 roku Filip Macedoński powołał go na nauczyciela swego syna- Aleksandra Biografia Arystotelesa • Powrócił do Aten po rozpoczęciu podbojów Aleksandra • Założenie „Likeoinu”- liceum: szkoła inna, niż platońska • Gdy po śmierci Aleksandra miał miejsce ruch antymacedoński w Grecji, udał się do Chalkis na wyspie Eubea, gdzie po dwóch latach zmarł (322 r. p.n.e.) • W wieku około 28 lat ożenił się z młodszą o 10 lat Pythias, z którą miał córkę nazwaną po matce Pythias. Po śmierci żony Arystoteles związał się z Herpyllis, z którą miał syna Nikomachusa, nazwanego tak od imienia ojca Arystotelesa Opinie Arystotelesa o wcześniejszych filozofach • Tales, jak pisał Arystoteles, był w stanie odróżnić bóstwa wody od samej wody • „(...)[Anaksymander] rozumiał przez zasadę nie wodę, ani żaden inny z tzw. Żywiołów, lecz jakąś inną naturę bezgraniczną, z której powstają wszystkie niebiosy i światy w nich zawarte(...) Widząc, jak jeden żywioł przemienia się w drugi, nie uważał za słuszne jeden z nich przyjąć za zasadę, lecz przyjąć coś poza nimi”. Tales z Miletu Opinie Arystotelesa o wcześniejszych filozofach • Demokryt z Abdery- „umożliwił fizykę” • Pitagoras i Pitagorejczycy „Tak zwani pitagorejczycy zajęli się pierwsi matematyką i pchnęli ją naprzód”; „widzieli w liczbach” • Sokrates „Zajmował się jedynie sprawami etycznymi, całą zaś przyrodą nie zajmował się wcale” Sokrates Wpływ Arystoklesa na Arystotelesa • Wykłady mistrza na wzór mowy, którą cenił Arystoteles • Brak czynnika przyrody w poglądach o świecie • Odmienne poglądy o państwie i prawie • Brak poszanowania ideii ze strony ucznia • Dusza, Bóg, odwieczność Platon- Arystokles Twórczość i poglądy- pisma wydane przez niego samego i przeznaczone dla szerszego ogółu materiały naukowe pisma zawierające opracowania naukowe a) pisma logiczne b) pisma przyrodnicze c) pisma o metafizyce d) pisma praktyczne e) pisma poetyczne Powyższy podział wpisano na podstawie prof. Tatarkiewicza. Pisma Pisma wydane i przeznaczone dla szerszego ogółu: Należą do nich m.in. „Eudemos”, „Sofista”, „Polityk”, „Protreptyk”. Im zawdzięczał mistrz sławę świetnego stylisty. Pisma • Materiały naukowe Najwięcej spośród nich jest materiałów przyrodniczych i były wynikiem wspólnej pracy Arystotelesa i jego uczniów, zatem powstały w czasach już Likeionu. Pisma Pisma zawierające opracowania naukowe: Nieraz stanowiły niedokończone notatki do wykładów, zajęć z uczniami. Często w sposób niejednoznaczny oddają poglądy Arystotelesa, bowiem brakujące fragmenty pism uzupełniano poglądami jego uczniów. Pochodzą z czasów Assos lub już Likeionu Poglądy Arystotelesa • O państwie i prawie: W odróżnieniu od swego mistrza, który uważał, że państwo ma charakter ascetyczny Arystoteles odrzucał skrajny idealizm i empiryzm. Tym samym jako, że Platon odrzucał demokrację, tak Arystoteles widział w niej pozytywy Arystoteles krytykował walkę Arystoklesa z rodziną, uważał, że własność jest niezbędnym elementem radości jednostki, jest pierwotna i nie posiadanie niczego jest na przekór naturze Poglądy Arystotelesa • Pierwszy aprobował donosicielstwo w swoich opiniach, co było rzeczą niedopuszczalną dla Arystotelesa O matafizyce i logice: Zamiast platońskiego podziału na świat ideii i świat rzeczy Arystoteles dzielił byt i wiedzę. Stąd też powstały odrębne nauki o wiedzy i bycie- logika i metafizyka. Poglądy Arystotelesa Pojęcia są shierarchizowane kończąc na rodzajach, którymi jest kres definiowania, zgodnie z opinią Arystotelesa. Z tego wynikało, że część pojęć nie trzeba definiować. • Hierarchia racji i następstw- jest to jedno z domniemań prawnych, które mówi, że fałszywe następstwo przesądza o fałszywości racji, zaś prawdziwa racja przesądza o prawdziwości następstwa. Zatem jest to stosunek wynikania wywodzący z tzw. implikacji. Poglądy Arystotelesa • Logika a psychologia poznania Arystoteles był w odróżnieniu od Platona nie tyle racjonalistą, co empirystą, albowiem prócz umysłu dla poznania dopuszczał rolę zmysłów. Tatarkiewicz pisał, że już u Arystotelesa odnajdujemy zasadę od „ogółu do szczegółu” Poglądy Arystotelesa • O ideach: W dialogu „O filozofii” nie zgadza się z Platonem, później tworząc teorię doktryny teologicznej. Ogólnie rzecz biorąc idee były dlań fikcjami i to bezużytecznymi Poglądy Arystotelesa • Substancją dla Arystotelesa były konkretne rzeczy lub zespoły jakości. Kwanty i zespoły określały przypadłości rzeczy. W prawie rzymskim terminy dotyczące materii i substancji są przejęte są również od niego. Własności gatunkowe rzeczy nazwał formą, a pozostałe materią, co oznacza ten sam podział, który do dziś istnieje w prawie cywilnym. Zgodnie z Tatarkiewiczem powiada najsłynniejszy uczeń Platona, że „(…) brąz i marmur nie są czystą materią, lecz uformowaną (…)”. Poglądy Arystotelesa Zasady ogólne Doszukiwał się substancji, formy, energii i celu w przyrodzie, o ile tylko był w stanie to dostrzec. Nie pojmował abstrakcyjnych materii, ale konkretne substancje Teologia Dlań świat był wieczny i nie mógł przeminąć. Człowiek obdarzony jest duchem wewnętrznym w opinii Arystotelesa, od niego uzależniony jest jego byt, nie tylko doczesny. Bóg był przyczyną świata, zaś przed światem nie było prócz niego nic, to on wprawił w ruch świat, jako byt doskonały tworząc niedoskonały. Bóg jest niezmienny, świat zaś się zmienia nieustannie. Poglądy Arystotelesa Dusza: Energią ciała organicznego jest dusza, która nie może istnieć bez ciała, gdyż stanowią nierozłączną całość. Arystoteles zbliżał ku sobie przeciwieństwa: ciało i duszę, zmysły i rozum. Dusza jest samorzutna, a zatem winna być praprzyczyną wszystkich swych działań Poglądy Arystotelesa • Filozofia praktyczna: Stał Arystoteles na stanowisku, iż nie ma innego dobra, niż realne, i tak jak Platon wchodził w sferę transcendencji, Arystoteles szukał celów osiągalnych, cele ludzkości są różnorodne, ale istnieje cel najwyższy, jest nim eudajmonia, doskonałość jednostki, jej swojego rodzaju optimum. Uważał, że należy egzystować wyłącznie rozumem, ale jest to tylko ideał, a nie realia, w których istotne są również dobra materialne. Dopuszczał zatem odstępstwa od tego. W etyce stworzył „doktrynę środka”- tak często recypowaną- przejmowaną do dziś. Podział filozofii Podział filozofii Jako pierwszy dokonał podziału tej dziedziny na filozofię teoretyczną i praktyczną. Z racji znajdowania się wtedy wszystkich nauk w zasadzie w ramach filozofii, podział ten swoim nowatorstwem obejmował zarówno nauki humanistyczne, jak i ścisłe (empiryczne, przyrodnicze). W praktycznej miała się znajdować polityka i etyka, którym służą dyscypliny podrzędne: retoryka, ekonomika i poetyka. Podział filozofii • filozofię zaś teoretyczną dzielił na trzy największe działy: fizykę, matematykę i pierwszą filozofię (matematyka pojmowana była wówczas szeroko, a cechował ją największy stopień abstrakcjimechanika, astronomia, geometria, arytmetyka, optyka, ale także… muzyka wchodziła w skład matematyki wg Arystotelesa). Dla całej filozofii dyscypliną przygotowawczą była logika. Popiersie Arystotelesa Potomni Arystotelesa • Pierwej szkoła perypatetycka- czyli Likeion, założony przez Arystotelesa chciał służyć celem jedynie naukowym, choć od ideii do wykonania wiedzie czasem daleka droga. W każdym bądź razie zaraz po śmierci mistrza, szkoła nadal podążała torem wyznaczonym przez Arystotelesa. Potomni Arystotelesa • Teofrast, który zaraz po mistrzu swym szkołą kierował zostawił nam prace biologiczne, ale botaniczne, bowiem Arystoteles zajmował się przeto zoologią, kontynuował także prace z zakresu historii filozofii. • Arystoksen z Tarentu rozwijał wiedzę o muzyce, nieraz opierał się, zwłaszcza przy pracach dla pitagorejczyków, o metody empiryczne Arystotelesa. Tak zwany ”stratoznim” był materialistyczną interpretacją Arystotelesa, zaprzeczającą istnieniu przedmiotów niematerialnych i transcendentnych. Potomni Arystotelesa • Eudem z Rodosu- historyk matematyki o encyklopedycznej wiedzy, podnosił idealistyczne, platoński pierwiastki systemu swego nauczycielatranscendencja Boga i rozumu. • Straton z Lamsaku, który zaraz po Teofraście przejął scholarchat usiłował wytępić czynniki platońskie w myśli arystotelesowskiej, bardziej, niźli chociażby sam Teofrast. Teofrast Aleksander Macedoński Potomni Arystotelesa Awerroes (Ibn Ruszd) Potomni Arystotelesa • Awerroes był arystotelikiem arabskim z połowy XII w. Pojmował on pisma, które tłumaczył niemal zgodne z platońskimi. Różnice, ze względu pewnie na odmienność kultur były doń niedostrzegalne. • Św. Jan Findaza (Bonawentura) mieszał poglądy Arystotelesa i św. Augustyna, by otrzymać syntezę, na jaką Kościół wówczas zezwalałmateria to zarówno ciało jak i dusza, choć mniemał, że materia jest czymś zupełnie innym od ciała, tak jak Arystoteles Potomni Arystotelesa Roger Bacon Potomni Arystotelesa- Bacon • Już w połowie XIII w na początku w Anglii Bacon, który z Oxfordu przybył do Paryża, by tam nauczać o Arystotelesie miał zezwolonie na nauczanie w duchu mistrza, mimo, że dopiero pełne „dogranie” poglądów Arystotelesa do ówczesnych wymagań chrześcijaństwa nastąpiło dzięki św. Tomaszowi z Akwinu i Albertowi Wielkiemu • W roku 1366 studiowanie Arystotelesa zostało nakazane oficjalnie, był to wielki krok, ku udostępnieniu myśli arystotelesowskiej szerszej społeczności nie- teologów. Św. Tomasz z Akwinu • Najsłynniejszy zwolennik Arystotelesa żyjący w XII w. Tomasz był Włochem, pochodził z rodziny hrabiowskiej. Studiował w zakonie benedyktynów na Monte Cassino. Po studiach owych został dominikaninem. Był uczniem Alberta Wielkiego, który dlań był nie tyle nauczycielem, co raczej filozofem. Papież Urban VI, mimo, że zakazywał studiowania pism Arystotelesa, kazał kilku bardziej zasłużonym uczonym na podjęcie prac w tej dziedzinie, co św. Tomasz podjął z ochotą. Św. Tomasz z Akwinu W „Sumie teologicznej” Tomasz zawarł obszerne komentarze niemal do całego Arystotelesa. Jako jeden z nielicznych wówczas rozgraniczał wiedzę i wiarę. Uważał bowiem, że tylko niektóre prawdy są objawione, a cała reszta jest niedostępna naszemu rozumowi, zatem należy szukać jej rozwiązań na dalszych etapach naszego rozwoju kultury, a nie całkowicie z nich rezygnować. Rozgraniczał jednak wiedzę opartą na prawdach wiary i objawieniach, dzięki temu pozornemu zakłamaniu udało mu się do teologii chrześcijańskiej wybrać sobie te zagadnienia, które uważał za istotne w poglądach Arystotelesa. Przeciwstawiał sobie, również także byt rzeczywisty i możliwy, czyli „akt i potencję”. Forma wg niego jest aktem, a materia jedynie potencją. Opierając się na opiniach arystotelesowskich dał chrześcijaństwu „tomizm” jako odmianę poglądów filozofa, o którym ta prezentacja traktuje. Tomasz także rozgraniczał świat na duchowy i cielesny, ale jego tomizm był swoistą odmianą filozofii starożytnej. Na drogach widział jedynie cele, a jako nadrzędny uważał poznanie Boga, które jest jedynie ograniczone ze względu na nasze słabości, niedoskonałe zmysły. W odróżnieniu jednak od Platona, czy Arystotelesa jako praprzyczynę świata dostrzegał Boga i tylko niego. Odrzucał instancje pośrednie, które były propagowane przez neoplatończyków jako instancji-stworzycieli świata. Duns Szkot Potomni Arystotelesa • Duns Szkot- Był franciszkaninem, pisał komentarze do Arystotelesa. Przejął od Arystotelesa i Św. Tomasza pojęcie nauki. Istniała dla niego forma indywidualna każdej rzeczy, którą znalazł poprzez modyfikację arystotelesko- scholastycznych poglądów. Oprócz prac logicznych i biologicznych zajmowała się też pracami psychologicznymi Arystotelesa. Polskie powroty do nauczań Arystotelesa Jednyny z polskich myślicieli, którzy w tym czasie zajmowali się Arystotelesem był Paweł z Worczyna, zmarły w połowie XV w. W swoim komentarzu do „Etyki” Arystotelesa dowodził wyższości etyki nad metafizyką. Jak widzimy Arystoteles był rozważany na wielu płaszczyznach, bo też i na wielu się zasłużył dla nauki, był nie tylko filozofem, ale i przede wszystkim badaczem. Jego dualne podejście do nauki znajdowało tyluż zwolenników, co i popleczników, ale mimo to, przetrwało w pamięci potomnych aż do dziś. Konkluzje • Arystoteles był jednym z najwszechstronniejszych badaczy wszech czasów. Jest też uznawany za jednego z największych filozofów, zwłaszcza w okresie starożytności • Rozwijał jednak swoje teorie w oparciu o zasady, ideały platońskie. nadał im jednak zupełnie nowy, pełniejszy wymiar, charakterystyczny dla swych dualnych poglądów o świecie. • Był wybitnym historykiem nauki, co na przykładzie kilku filozofów, o których swe poglądy wyrażał w pismach, starano się ukazać w prezentacji Konkluzje • Jak nikt przed nim uwzględniał poglądy filozoficzne, naukowe, wcześniejsze i aktualne. Usiłował bowiem znaleźć „particulum veri” i stworzyć syntezę wszelkich nauk i poglądów. • Miał również niepospolite umiejętności retora, był także wspaniałym erudytą, co nieraz zjednywało mu zwolenników, zwłaszcza w okresie początków Likeionu Koniec Dziękuję serdecznie za uwagę
